Äîêóìåíò âçÿò èç êýøà ïîèñêîâîé ìàøèíû. Àäðåñ îðèãèíàëüíîãî äîêóìåíòà : http://www.philol.msu.ru/~slavmir2009/data/4.pdf Äàòà èçìåíåíèÿ: Thu Apr 16 14:30:16 2009 Äàòà èíäåêñèðîâàíèÿ: Tue Oct 2 08:46:11 2012 Êîäèðîâêà:

:
()
.
. . (, ) , , ,

. , () , . . , : . . () , . , -, . -, . techno verze, technorytmus, . wideoklub . 1. , , . , . . . . . - , [ 1968]; [ 1992]; [Gazda 1990]; [, 1998]; [Zemskaja, Ermakova, Rudnik-Karwatowa 1999] . , . . . ( «» , . . ), , , (, .). (. -) (), [Gutschmidt 2003] ­ . , , , - , , , , , , . . . 2. : . , -, , . -, , , . techno verze, technorytmus, DVD pehrÀvac / DVD-pehrÀvac, unisex mÑda, . wideoklub, pornosklep, infolinia ., . : () () , , . , , . . ­ . .


., . . // . . 22 ( II , 1998). , 1 9 9 8 . . 9 5 ­ 1 0 1 . . . . ., 1992. . / . . . . ., 1968 ( 1968). Gazda J. Integrace cizojazycnÙch prvk v slovnÌ zÀsob soucasnÈ rustiny a cestiny. (Na materiÀlu substantivnÌch neoplogism). DisertacnÌ prÀce. Brno, 1990. Gutschmidt K. // Komparacja wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich, 1. SlowotwÑrstwo / Nominacja. Red. I. Ohnheiser. Opole, 2003. . 341­355. Zemskaja E. A., Ermakova O. P., Rudnik-Karwatowa Z. Tendencje rozwojowe w slowotwÑrstwie jzyka polskiego i rosyjskiego koca XX stulecia // Slavia. 1999. 68. 1. S. 9­18.


. .
. . . (, ) (), () , , ,

. . . ( - ) - . , , , , , . , , , . -


:

93

, , . . . , , --, . . ', ' [ 2006], . . , , , i, i, i, , j, , i, , [ 1976], . . ', . . zofija ', maciek ', filip ' . . , . . / , ' . (). . . (18 ) , [ 2000]. . , nomen proprium ( , ), (-, , -, , . . [ 2006]). , , ( , , ). . . PÑn Mrozevski jaxal na vojna « » ( ), jaxac do muravsk'ego / ozen'ic s z Muravsko « / » (. . , murawa '), . . (), . « » / «» [ 2004: 18]. , ( - , ). ( ) : (. , , , . szampan . .), (, , , . adamaszek .), (, .), ( .), (, . pers .), (, , .), (, . meredes .), (, .) . . (, , . kalasznikow, bond -

', gargamel ' ( ). . , (. . -Ñwka: kuroniÑwka ­ 1. , , 2. ; kuncewiczÑwka . ', -owiec: michnikowiec . ', eseldeowiec ( ) SLD ­ Sojusz Lewicy Demokratycznej' « » . .). . : - (. -mania: Jelcynomania, Bondomani bondomaniak . .); - ( Watergate ­ . Monikagate, Orlengate ­ Orlen . .); -land / -landia ( Disneyland ­ . . Putinland ', Kwanioland ' .), -izacja / -yzacja (. falandzyacja ' ­ . ) . : -izm / -yzm (berluskonizm, walsizm), -ista / -ysta (walsista, labudysta) . , , . , . ( , ). ( ), . , .


. . . . 1. ­. , 2006. . . i i. , 1976. . . . , 2000. . . : . . , 2004.

I : ­ ?
. .
(, ) , ,

. , , . ­ ­ . , , . , , , . 70 , , . , , , , . ­ , « - » (. . ). ­ - , , . : , , , , , . «, », . . . , . , . . , . . : ­ ,


94

:

, . , , . , , , . . . , , . , : , -, , , ­ . , , , , . , , , . , . , . , , , , -(). , , , -: , . , , , - , , . -. , , (, ), (), : , , , . : -: ­ ; -: «»; -: ­ «» . , . , ­ , , . : «-

, , , ! ». ? , . ­ , ­ : @. - . @ ­ . ­ - , , . , , , ­ . ( . . ), . , -, . : 98% ­ . . , . : (. 185.. 03.10.08); ( ­ . 04.10.08); , (. 06.10.08; , (. 06.10.08). ­ : , ­ (. 185. 03.10.08). : , «» ­ , (. 1 8 5 . 0 3 . 1 0 . 0 8 ). . , , . . , - .


.
­ (, ) , , ,

. , - . , , , «» , , . 1. . , « », . [ 2003: 334]. , , . , : ; , (. , , .); (. -, - .); , ; ; ( ) , . 2. , , . , (. , , , .) (. , , , .). 3.


:

95

, «» . 4. , , , , . (. . -, -, - .), (. -, -, -, - .) « » . «» (. [, 1998]; [ 1992]; [ 1983]; [Komparacja 2003]; [Waszakowa 2005] .) -

(. . [ 2002: 43­61]). .


., . . // . . 22 ( II , 1998). , 1 9 9 8 . . 9 5 ­ 1 0 1 . . . . ., 1992. . . , 1983. . , 2002 (= 2002). . - // Komparacja wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich, SlowotwÑrstwo / Nominacja. 1. Opole, 2003. . 317­338. Komparacja wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich, SlowotwÑrstwo / Nominacja. 1. Opole, 2003 (= Komparacja 2003). Waszakowa K. Przejawy internacjonalizacji w slowotwÑrstwie wspÑlczesnej polszczyzny. Warszawa, 2005.


. .
. . . (, ) ,

. : , , . , . , . ­ , (, ). ­ , , (, ). ( , ), , , ( , ). , (, ). , , , (GSM, SMS). , . , - . , : ­ , ­ , ; ­ , , . ( ) , . , , , - , (DJ ­ - ­ , PR ­ - ­ ), . , : ­ , , , ; ­ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . , : ( - : ­ , , ; ­ , ) ( - : ­ , ; ­ , , ). - , , . : 1) , : , < CD, , < DVD, < SMS, < SIM-; 2) , : CD, SMS, PR. , - ( ): IT ­ [], MP3 ­ []. , (-


96

:

) , (, -ing -er), -: < NLPer; DJ- / < DJing. . . , , . , ( . . ) - ( , ). , . , , , , . - , - (. , . . ), (. . ), -

(. ): DVD-, VIP- / , -, PR- / --, -. , , . , , , , : VIP-, CD-, DVD-, SMS-, IT-. , , , , : SMS ­ , CD ­ , PR- ­ PR ­ , IT ­ IT-. : , (, ). , ( ), , , .


. / R. Belentschikow
. (, ) , , ,

. - -. - -, . 1. - . , . 2. - , -. « » [ 1980: 868, § 867] 4 , , . 2.1. : , - -, .: (: «, ») ­ (. , , .). 2.2. - , ­ , ., ., : È ­ È, ­ , ­ . - (., ., : ­ , : ­ ) (. : ­ ). - , . . (. : ­ , ­ ). , -, «», «», ., ­ , ­ . . 2.3. ( - ) , . , ., ( : « -. »), . : 2) () « . . . , », 3) () «, , (, )» (1­3, . , , ), 4) ( ) « -. » [Walter 2002: 59]. , (, ). 2.4. , - ( -), : 1) « , , (, )»; « -»; 2) « -. ( ­ -.) , » [ 1980: 363, § 868]. , . (). , - . 3. - . , . 3.1. - - -- « (), »


:

97

[ 1980: 376, § 892], . : , , . (1997) , « -. - -', , -' - -, , , '». -, . (), . 3.2. - - / - , - / -, . () , , . - / - , : « » ( 10.12.97). , . - (. [-88]). 4. , (- / -

-), ( ­ ). 5. (, ), ( , , ).


. . - // . , 200- . . 7­10 1997 . , 1997. . . I. ., 1980 ( 1980). http://www.kcn.ru/tat_ru/science/news/lingv_97/n84.htm. Russisch-Deutsches WÆrterbuch / Hrsg. von R. Belentschikow. . 1. Wiesbaden, 2003 . (). Uluchanov Igor, Hebecker Halka, Belentschikow Renate, Belentschikow Valentin. - . ., 2007 (). Walter H. Russisch-Deutsches WÆrterbuch des Drogenslangs. Greifswald, 2002.

n o mi n a l o c i
. .
(, ) ,

. . . . . , : « ­ , ( , , , )» [ 1998: 537]. . , , . , . . , , : « ( , ) , » [ 2004: 20]. : , , , , , . , nomina loci: 1) ', 2) ', 3) -.', 4) / ', 5) , -. ', 6) -. '. , 1, 2, 4 5 , , , «» . 6 . , , , , , . . , -() nomina loci ­ (, ). , , ( ­ ). , , , , «» , , , , : ', , '. , ­ , , . . (, ). , -.' (, , ). «» , -.' , , , : , '. , , , : '. 20­30- . XX . , , -. (. . . . . ). (. . , ) : , ' (-


98

:

), , ' (), , / -.' (). ( « » (, , .) . . , ' « , - (, , , , , )» [ 1980: 154]. . , , . .: , ' [­1907, . II, . 9: 2603] , ' [ : 2601]. , , ' , . , , , .

, , (, , . .), (, , . .), (, , . .), . , , .


. . ( ): . . ... . . . , 2004. . . . ., 1980. . . // : XII : . . ., 1998.

( )
. .
- (, ) , , , , -, -

. : -, . 1. ­ . : ) ; ) . , , , ­ . . , . , , , - . ­ , (), . . ­ , . . 2. . , «». (, , ) . , , ­ , , , , , , . . . ( , , , , - , ­ .) 3. , . . . I ., , , , , . . , , , ., + + . . , , , ( ­ ), «» «», . 4. , , , , . . , (. . , . .), , , . . . , , . . , . ­ ; , , -, -, -, -, - . . ( ), ­ (. . . . .). 5. - - -, -, -, -, . . ( ) , , .


:

99


. .
. . . (, ) , , ,

. . , , ­ . ­ , , , ( ), . , , , . - , , , , . , XX . -, -, , XX ( , ­ . ), ( ­ ). / , () , , , , (. ), (. ­ , , , ). - , - , XIX . , , , «» , - . , , , .


.
(, ) , , ,

. ­ , . , , , . , , . . - . , . , . . (), ., ­ , deguns degunti s / deguntelis, ­ oti liels, milzgs deguns (. , ). . , . ( , ) ­ - . , - , , , () , .: -i -, -t- (--, --, --), pa-, ie-, -g-, -gan-, -an- (--), , (. ­ pgars, ­ mzliet viltgs). , , , . . , : ­ ­ . ( ­ ) , , , , . ( ), ( ). -i -, -ti -, -(sn)i -, -t-, -el-, -uk-, --, --, --, --, --, --, --, -(), -(), --, --,


100

:

-(), --, --, --, --, --, --, --, --, --, -- . (dli s, dluks, dlns ­ , , ; t erns, t ertis ­ ; lcns, lctis, lcuks ­ , ugunti a ­ , galdi s ­ , pirksti s ­ , koci s ­ , spaintis ­ , traipi s ­ , lodzi s ­ , roci a, ro ele ­ , , , kji a, kjele ­ , , avzele ­ , denti s ­ , , krsni a ­ , nji a ­ , msele, msuks, msi a ­ , , , pilte, pilieni s ­ , zobenti s ­ .). ', , . , . , , - , . , strdnieci s (. ) , , , , ­ . , , . . (strdniecte; meitente ') / , , , ­ . ( ), .

, ­ . ', . , : . - , . , ' , .: dzvte, dzvbi a ­ , laimte ­ , kapi i ­ , pasaulte ­ , , tiesbi as ­ , prezidenti s ­ , rektori s ­ , referti s ­ , raksti s ­ (. rakstelis ­ ) . . . , , , rti s ', rati s ', spolte '. , -i -, -t- . , , , tvi s , ', mtte , '. , ­ .


. .
(, ) , ,

. , . : , , - (, , ). , . (), 300 [ 1985], (174 ) . , . ( 1) , , , , . ., . (« »), , ; , , , , , , , « ... » , . ­ . (1) ( ), , , , ­ : -()---, -()---, -()---, -()-- (. -()--). . , , . . , , [ 1992: 5]. 1 , . . ­ ­ 2- . .: ­ ­ -- ­ --; -- ­ -()---; ­ - ­ -()-- ­ --. - . (2- ) (8), , . . (), (), () . [« , » (2) « , » (5)] ,


:

101

, , , , , , , , , , , . : 2 ­ , , (, ), « » ( ­ ­ , ). , , ­ ( ­ ; ­ --). (. ­ ), -() ( -). (3- ), -- -- -, (-, -), (-). (-), , : -, -, - . 5 (« , ») , , , , , , , , ; , , , , , , , , , . -, ­

- -. .: ­ , ­ . : , , , , -. 3 . .: ­ -()--- ­ - ­ -. - . .: ­ -()--- ­ - ­ -; ­ -()--- ­ - ­ -. , , , , -(). . , [ 1985] , , , . (5) , : () . () , . , , . , . , .


. . . ., 1992. . . : . . I. ., 1985.

:
. .
(, ) , , ,

. « », « », . . 1. « », « », « », « », . ; , « » (1991) , , , , , . . . , . , , ( ) 9681 ( 20 2008 .), ­ 9681, ­ 1040; ( ) « » . , « », « », « », . ( ) , . , , (« ­ ») ­ , « ». 2. , , , , , , . , . . (1973; . .: . ­ ., . ­ ., (-) ­ , . . ). ­ 129 ., ­ 568 ., ­ 969 ., ­ 2 ., ­ 18 ., ­ 868 ., (-) ­ 3, (-) ­ 6 ., (-) ­ 5 . ­ 48 ., ­ 449 ., ­ 250 ., ­ 3 ., ­ 3 ., ­ 84 ., (-) ­ 157, (-) ­ 11 ., (-) ­ 231. ­ 147 ., ­ 3 ., 250 ., , ­ 899 ., ­ 2 ., (-) ­ 301 ., ­ 1 ., (-) ­ 12 ., ­ 67 . ­ 45 ., ­ 618 ., ­ 1 ., ­ 548 ., ­ 34 ., ­ 622 ., ­ 318 ., ­ 43 ., ­ 809 ., ­


102

:

231 ., ­ 71 ., ­ 731 ., ­ 8 ., (-) ­ 632 ., ­ 563 ., (-) ­ 127 . , - - . «» , , , «» ( ­ , , ­ . , «» È, Ç Ç, Ç, «» ). , . , , ( , ). -- -- . ­ , «» , . , , . 3. () ( ),

, - . «» . « »; , , ; , , ( ). , , (, , «» ). - . « » . , , , . , , , « - » . . , . . , . . (1976) / , / , / . .

-
. . / . .
. . (, ) , , ,

. , , , . . , , . , , . . ' : 1) - ; 2) , ; 3) , -. , . . ­ . , , , , . , , . : 1) : , , , , , , , , ; 2) (): , , '; , , , . - - (-, -), - (-, -, -), -, - - -, - (- / -): , , , , , , , , , , , , , , , ; --, --, , -j- / -j- / -j-: , , , , , , , ; , , , , . -j- / -j- , , : , , , , , . , , . , ' (. [ ~ ]: ­ , ). : , . , -


:

103

, , - -. -j- / -j- (), , -- ( « + ») (112; 21,1%): 'À ­ 'À, À ­ À, À ­ . , . ' , , . , . , -, -, -, -, -, - (- / -), -j- / -j-, --, -- . (Ñ) , . () : ­ -

, ­ , ­ , ­ . -, - (-), -, -j- / -j- ( --). ( -- ): À ­ À, À ­ À, À ­ ; À ­ À, À ­ À . . - : 1. : , , , . 2. , -, , . 3. ' .

- :
. .
(, ) , , , ,

. , , . . , , , ­ , , , , . , . , . , . , . , . , . , . , . , . , . , . ', . , . . , . , , . , , [ 2006: 287]. , . , . . , , (-, , , , ), . , ( ­ ) . - . ­ - . , - , , , , , . , , [... 1984: 22]. ­ , , , . , , , - , . « , , , , , » [ 2003: 5]. - , , , -, -, - , , , . ', . , , , , , . - , , -


104

:

, , [ 2006: 34]. , , - , . , . , , . . , , . . , : 1) : , -, , , , , ; 2) , : , , , ; , , . -, ' , : -, , , ( ), ( ), ( ), ( ), , , ( ), () . , ' , , , ,

, ' . , : ­ ', ­ , ­ , ­ , , ­ . () . : , ; , , , ; , , , , , . : (. . ), (. ), (. ), ( « ») . , . ' ' .


. . , 2006. . // . 2006. 4. . // : . . V. ., 2 0 0 3 . . 3 ­ 1 5 . . / . . . . . ., 1984.


.
, (, ) , ,

. , . - . 2003 ., 2005. , ( , , ). , , . , , 400 , 300. , . , , , , , (, ). . , . . , , , , (1) , (2) , (3) , (4) , (5) (6) , . , . , , . , , , . , . . . , . . . , . .


:

105


. .
. . . (, ) , , ,

. . . ( ­ ) XX ., . , . , , : 1) , , : -- / -' (, ), -- / -- (, ) . . 2) . . , . : , , ( ). -- (), -- / - () . . , ' . , , . . 1. , «» : ' -- (), ' -- () . 2. , , ­ : . ', ' () -- (: ). ­ ' ( ); -() ­ ', '. ­ , . 3. : . -- / -- ( , . .). , . . .: , ( ') . . ( ). . , , .

- / A k t y w n o s l o w o t w Ñ r c z a a k r o n i mo w w j z y k u i n t e r n a u t Ñ w p o l s k i c h
. .
(, ) , , , ,

. . , . Slang internetowy to slang tworzony i wykorzystywany przez u ytkownikÑw Internetu na czatach internetowych, forach dyskusyjnych, w poczcie elektronicznej i komunikatorach internetowych. Slang internautÑw d y do skomplikowania tekstu i utrudnienia czytania go niepowolanym osobom, charakteryzuje si swoist ortografi i stylem graficznym zapisu. W komunikacji internetowej w synchronicznych i asynchronicznych formach kontaktu bardzo czsto wykorzystuje si akronimy. Slowniki jzyka polskiego pod redakcj W. Doroszewskiego i B. Dunaja okrelaj akronim jako wyraz utworzony sztucznie z pierwszych liter lub zglosek kilku innych wyrazÑw' [Slownik jzyka polskiego 1958: 59], latw do wymÑwienia skrÑtow nazw, utworzon z cigu pocztkowych liter bd czstek wyrazÑw' [Slownik wspÑlczesnego jzyka polskiego 1996: 7]. «Inny slownik jzyka polskiego» oraz «Uniwersalny slownika jzyka polskiego» uto samiaj akronimy ze skrÑtowcami: akronim to inaczej skrÑtowiec. Termin jzykoznawczy' [Inny slownik jzyka polskiego 2000: 14], gr. Àkros skrajny' + -onim jz. zob. skrÑtowiec' [Uniwersalny slownik jzyka polskiego 2003: 37] . GlÑwne przyczyny powstania akronimÑw sprowadzaj si do dwu: 1) s wynikiem d enia do skrÑtowego wyra ania si ze wzgldu na oszczdno czasu, miejsca i kosztÑw komunikowania si; 2) poprzez u ycie akronimÑw internauta podkrela swoje «zakorzenienie» w Internecie i znajomo obowizujcych tu regul porozumiewania si. Stosowanie i rozumienie akronimÑw wyrÑ nia internautÑw jako pewn grup spoleczn, charakteryzujc si swoist etykiet jzykow, zwan netykiet. Akronimy podlegaj kodyfikacji i ich rozwizania s przedstawiane w wielu slownikach internetowych, np. www. define.pl, www.slanguj.pl, www.i-slownik.pl, www.miejski.pl, www.slang.pl, www.inte.pl, www.idg.pl i in. WrÑd akronimÑw internetowych zasadnicz grup stanowi angielskie akronimy uniwersalne wyra ajce rÑ ne treci: s to formuly grzecznociowe (SYL ­ See You Later do zobaczenia'); wyra aj opinie dotyczce pewnego tematu (OT ­ Off Topic nie na temat'); opisuj stany emocjonalne (ILY ­ I Love You kocham ci'); przedstawiaj cele wspÑlrozmÑwcy (HMP ­ Help Me Please prosz o pomoc'); s akronimy informujce (YM ­ Young Man mlody m czyzna'); akronimy majce charakter zalece (FITB ­ Fill In The Blanks wypelnij puste miejsca') i in. Akronimy polskie na polskich stronach internetowych pojawiaj si znacznie rzadziej, jest ich ok. 70-ciu. W wikszoci s to kalki akronimÑw angielskich, np. MBSZ moim


106

:

bardzo skromnym zdaniem', TG ta grupa'. Oryginalne rodzime akronimy to: FPSX facet podpisujcy si X' (anonim), II inteligentny inaczej', ROC rce opadaj czlowiekowi', SOA#1standardowa odpowied administratora nr 1' (czyli u mnie wszystko dziala'). Do du grup stanowi wulgaryzmy, przenikajce z polsczyzny potocznej, zawierajce wyrazy na ch**, k***a, pier***i, piep**y, np. W / S wracaj szybko' lub we spieprzaj'; WWN witam wszystkich niewitanych' lub wypieprzajcie wszyscy natychmiast'. Akronimy polskie nie wykazuj aktywnoci slowotwÑrczej, by mo e dlatego, e na razie w slangu yj niedlugo. Natomiast akronimy angielskie utworzyly w jzyku polskim cale rodziny slowotwÑrcze. Najbardziej udan «karier» zrobil akronim LOL. Slowniki internetowe podaj kilka jego znacze, cztery z ktÑrych zawieraj komponent miech: LOL ­ Lot Of Laugh bardzo du o miechu', LOL ­ Laughing out Loud mia si na glos', LOL ­ Lough off laughter zatacza si ze miechu', LOL ­ Lots of lought beczka miechu'. Akronim LOL tworzy w jzyku polskim derywaty i kompozita: 1) Lol osoba miejca si plci mskiej' ­ derywat rzeczownikowy utworzony drog derywacji bezafiksalnej; Lola osoba miejca si plci eskiej' ­ derywat rzeczownikowy utworzony od Lol przez dodanie kocÑwki -a, ktÑr mo na uzna za formant slowotwÑrczy o funkcji feminatywnej; Lolek ­ derywat sufiksalny rzeczownikowy ekspresywny od Lol, Lol + ek; Loleczek derywat sufiksalny rzeczownikowy ekspresywny od rzeczownika Lolek, Lolecz + ek; 2) lolowa wymiewa kogo, szydzi z czego, kogo' derywat sufiksalny czasownikowy od Lol, lol + owa; zalolowa, odlolowa, wylolowa, zlolowa ­ derywaty prefiksalne czasownikowe od czasownika lolowa oznaczajce czynno dokonan; 3) lolowy mieszny' ­ derywat sufiksalny przymiotnikowy od Lol, lol + owy; lolowo miesznie, wesolo' ­ derywat przyslÑwkowy sufiksalny od przymiotnika lolowy, lolow + o; lolowaty troch mieszny' (slabe nat enie cechy) ­ derywat przymiotnikowy sufiksalny od przymiotnika lolowy, lolow + aty; lolowaty kto mieszny' ­ derywacja bezafiksalna, syntaktyczna, substantywizacja przymiotnika lolowaty; 4) Loloslaw, Loloslawa ­ kompozita, zlo enia na wzÑr ogÑlnoslowiaskich imion dwuczlonowych z drugim czlonem -slaw(a).

Innym aktywnym slowotwÑrczo akronimem angielskim jest DB ­ The Best najlepszy', spotykajcy si w postaci fonetycznie przyswojonej debest. Jest on podstaw do rozbudowanej rodziny: 1) debestowy lepszy, najlepszy' ­ derywat przymiotnikowy sufiksalny od debest, debest + ow(y); debestowo lepiej, najlepiej' ­ derywat przyslÑwkowy sufiksalny od debestowy, debestow + o; 2) debest to, co najlepsze', derywacja bezafiksalna syntaktyczna, substantywizacja; 3) debeciak lepszy, najlepszy' ­ derywat rzeczownikowy sufiksalny od debest, debeciak; debeciakowy ­ derywat przymiotnikowy sufiksalny od rzeczownika debeciak, debeciakowy; debeciakowo ­ derywat przyslÑwkowy sufiksalny od przymiotnika debeciakowy, debeciakowo; 4) debesiak 1. osoba dominujca w jakiej dziedzinie, faworyt; 2. czlowiek uwielbiany przez innych, doceniany w jakiej dziedzinie' ­ derywat rzeczownikowy sufiksalny utworzony od skrÑconej o -t- postaci tematu wyrazu debest, debesi+ak; debesiacki ­ derywat przymiotnikowy sufiksalny od rzeczownika debesiak, debesiac + ki; debesiacko ­ derywat przyslÑwkowy sufiksalny od przymiotnika debesiacki, debesiack + o: 5) debesiara najlepszy' (najczciej o sobie) ­ derywat rzeczownikowy sufiksalny utworzony od skrÑconej o -t- postaci tematu wyrazu debest, debesi + ar(a); debesiarski najleszy, idealny, optymalny, wyjtkowy' ­ derywat przymiotnikowy sufiksalny od rzeczownika debesiara, debesiar + ski. Trudno przewidzie, czy te formy przetrwaj, czy stanowi tylko przejciowy etap rozwoju slangu internetowego. Jednak wspÑlczenie uznaje si je za jedn z charakterystycznych cech komunikacji internetowej. Nale y powiedzie rownie , e niektÑre z nich ju wyszly poza Internet, s u ywane przez polsk mlodzie na codzie.


Inny slownik jzyka polskiego: W 2 t. / Red. M. Bako. T. 1. 2000. Slownik jzyka polskiego: W 11 t. / Red. W. Doroszewski. szawa, 1958­1969. Slownik wspÑlczesnego jzyka polskiego / Red. B. Dunaj. 1996. Uniwersalny slownik jzyka polskiego: W 4 t. / Red. S. Dubisz. T. 1. Warszawa, 2006. Warszawa, T. I. WarWarszawa, E. Sobol,

­ I
. . , . -
(, ), (, ) , , , , , ­I .

. . -, -, , , -, oc, . cyberportret, cyberpowie, euroentuzjasta, eurokonstytucja, wideoimpreza, wideowypo yczalnia. , . ­I . . -, -, , , , -, , -oc, . cyberportret, cyberpowie, euroentuzjasta, eurokonstytucja, wideoimpreza, wideowypoyczalnia . . , . . videoclip > wideoklip, : . , , -, . cyberportret, wideoimpreza, wideowypo yczalnia . , , . . , . , . . , ­ . . , : . jzyk polski, komisja specjalna, tama wideo, . , ( 1980- . , , , .: , ., : , ). , : ekogospodarstwo, speckomisja, , , , , . , , . eko ywno, . , 80- .,


:

107

, . , « » , , . , , . -, . cyberportret, . , , . 1989 . , -

, , . cyberportret, cyberpop ( ), , seksafera, seksnowoci, seksskandal, . Ñ , -, -, - ., . , , , , .

- :
. .
. . . (, ) , , , ,

. - . . 1. , . [ 1964: 92] . [SlowotwÑrstwo... 2003]. , , - . 2. , , , . , , ( , ) ( ). - - «, », , , «, , , »: , , , , , , . « » ( . «, » , ). - , (. « «» « », « « » «, , -»). - ­ - ­ 1960- . . . [ 1964]. , , . , -, electronic, (-, -, -). , , , ( , , , , ), e-mail . - . , .: ( 1974 .) -, , -, -, , , . , , , , , .: -, -, -, -, -. , - SMS-, SMS-, SMS- DVD-, DVD-, DVD-. SMS', -, (), . . , . , (), , , , (), . (. , ), (. , , , ), , , , -, -


108

:

, , , , -, -. 3. , , , . . . , - , .


. . // . ., 1 9 6 4 . . 3 6 ­ 6 2 . . . // . : . . 1. -; , 2007. . 2 1 ­ 1 6 9 . SlowotwÑrstwo. Nominacja / Red. nauk. I. Ohnheiser. Innsbruck; Opole, 2003.

- :
. .
. . . (, ) - ,

. - . , , , . . - ­ , ­ . , . . , , ( ) , , . , ­ , - , . , , « » . «- » (1994). «- » (1999) - (), , , , - . (2000­2006 .) , . . : , -, , -, , , . , . ( (. ), (. ), , : (). - ( ) , : . , , , , . , , ( , ), ( ­ - (), ­ - ()). -, , ( , , ), ( ­ -), (). , , , - : , , ( ); -, - ( ); , ( , ); «» ( ) . . - . : . - : -, -, -, -, , -, -, -, , -, -, -. , , , , . . , , . . , . 1. . () , , , . , -, -, -, - - ( ­ - ­ -), (, -), ( ­ ). : , , -, , : ­ ; ­ . - : - ­ . 2. ( ): , , , , , ; ,


:

109

, , . 3. : , -, -, , , , -, .

- (-), -.


.
(, ) , , ,

. . , . . , . , , , , . , , , . , , ­ , . , , , , . « » , . , . . . , . , , , . . ( !). , , «», . ­ , , . , , , , . , , - , . , , , ( ). , . , (. 1. 2.), , (. 3. 4.) 1. . ­ londyczyk londynianin, ­ Kosowianin Kosowar? Kartuzy ­ kartuzjanin, kartuzianin kartuziak? , , , . 2. , . -ka, , ­ onglerka, pielgrzymka (. . , , , , posel, senator, wÑjt ). , (Togo ­ Togijczyk, Togijka?). 3. , (, ' ­ podpisca podpiszca; , / ' ­ wiczeniowiec?; forum forumowicz forowicz?), (synchronizer synchronizator; dysortografia dysortografik - ?). 4. : entropia ­ entropijny, entropowy, entropiczny?; circular ­ cyrkularny; circulant ­ cyrkulantny? , , . , : rynek gier (komputerowych) rynek growy (?); ' ­ wilczyzna wilczyna (?); pier kurczaka ­ pier kurczcza (?). , . . , , per errores ad verum.


. .
. . . (, ) , , , ,

. . . 1929 . . -


110

:

. . , , , , , , , , , (, ), , . 1960- 1980- . . ( (., 1980) . . , . . , . . .) , , , , , : -() ( ), -(), , -(), -(), -, -, -, - . 1970- . (. . ., 1979, , . . ), 1980- . (. . . , . . .) , , , -(), -(), , -(), -(), -(), -(), -(), -, -, -(), -, -, -(), -() . 90- . . I . , , , . -(): , , , . -(), -(), : , , , , .

: , , . , : , , . -(), - ( ), ( ), . + . , - . , , : , -, , , , . , : , , , , . . 70- . . ( - . . . ) 10% 14%. , : , . , , . (. -, , , , ), , , , , , , . . : , , , . , , -, -, , . , .

, n o m i n a a b s t r a c t a
. .
Akademia podlaska / (, ) nomina abstracta, ,

. , nomina abstracta, c -, -izacja, -izace, -, , . , . . , . , , [ 1977: 45]. nomina abstracta, : 1) -, -o, -ost; 2) nomina actionis -, -izacja, -izace; 3) - -, -, -Ñwka, -ka, -ovka. 1. , nomina abstracta nomina actionis nomin qualitatis, , - / -o, -ost, .: . ', ', , , , , , .; . dostrzegalno < dostrzegalny ' (KSJP), dopuszczalno < dopuszczalny ' (KSJP), karalno < karalny ' (KSJP), kontrolowalno < kontrolowalny ' (KSJP) .; . manipulativnost -, -.' < manipulativni , ', (NSC-I), servisovatelnost ' < servisovatelnÙ , ' (NSC-I), stihnutelnost -. ' < stihnutelnÙ , ' stihnout (NSC-I). -, -o, -ost , , . - -


:

111

. . -aln- -teln-, . . . -- / --. -o, -ost. nomina abstracta -, -o, -ost , , , , . 2. , , nomina actionis, -, -izacja, -izace, - . «» , nomina actionis . -izacja, -izace , nomina actionis -, .: 1) « (), () () » (, debilizacj, debilizace, , symbolizacja, symbolizace); 2) « , , » (, mitologizacja, mytologizace); 3) « , » (, medykalizacja, medikalizace); 4) « () , -

» (, jelcynizacja, jelcinizace); 5) « , » (, amerykanizacja, amerikanizace). , nomina actionis -, -izacja, -izace, . 3. , ­ nomina actionis - / -, -ka / -Ñwka, -ka / -ovka, .: , ', , - ', ', '; . platformÑwka gra platformowa , ', przygodÑwka gra przygodowa , ', wycigÑwka gra z wycigami , ', zrcznociÑwka gra zrcznociwa , '; . individuÀlka individuÀlnÌ vÙuka ', komunÀlky komunÀlnÌ volby ', rozvojovka rozvojovÀ spoluprace ', stresovka stresovÀ situace , '. , nomina abstracta , , platformÑwka, przygodÑwka, komunÀlky, rozvojovka, , , «» , , «» c , .


. . // . . . . ., 1977. Komputerowy slownik jzyka polskiego. Warszawa, 2001 (= KSJP). NovÀ slova v cestin. SlovnÌk neologizm. Praha, 1998 (= NSC-I).


. .
(, ) , , , ,

. () . , , , , ( . ICQ), ( ) . . , . , . , () . , , ( . ICQ), ( ) . . , , , , , . . . [ 2007] , : . , , . . [ 1999]. . . [ 2005], , . «» . , , , , . : , ( ): , , , , . , , , : , , , . . (, , . .), (, , . .), (, , . .) . , , . , , , - ( ). « »: , (, ), «


112

:

» (, , ), . , . , . , , . . , , . . , , , , . , , , , , .

, . , «» ( , «»), , . , , , .


. . . ., 2005. . . // : 70- . . . ., 2007. . 186­193. . . . ., 1999.


. .
(, ) , , ,

. , , . - , , , . , . -, , , , . , , « . » [ 2001: 151]. . , , , , , « » « . ». , , , , , , . ­ , . , . () (. 13.09.2002). , ­ « », « », , , . , « ». , , . , : , , , «» (. 13.09.2003) ( ). «» (). ­ (. 11.10.2004) ( ), , , . , , , «» . , , , , , . , , ­ . . . , , , (. 13.10.2004). , , , , , . , (. . 26.07.2005). : , , ­ (. . 25.10.2006). ­ , . , ­ . « ­ 2002» (. 04.10.2002). «», ­ , , ­ «», , , . . - , , . , , ... (. 13.09.2004). .: , , ( ) ( ). : , ­ , , -... (. 08.11.2002). .: , . . , - (-) ­ j «, , , » ( , ). (. 04.10.2005). , - , , , « , , »


:

113

[ ... 1996: 136], . , , , , , . , ,

.


. . . ., 2 0 0 1 . XX . ., 1996.


. .
(, ) , ,

. , . , , , , . , , . . -

. , , , ; , / , , , . . , , ( , ). , .

- :
. .
(--, ) , , -

. - , ­ (- ) . «» «». ­ . , , , ­ ­ , . , , / . - , . , , , , . , . , - (). . , . , , : «» . , - . , . - , , . . , -, , , , . .: ­ Niepotrzebnie robi pan te wszystkie zastrze enia. Paskie pragnienie jest zupelnie zrozumiale. Bartek musial przyzna, e nie tego si spodziewal... (J. Seipp. KrÑlewna). . , , : , , , . , , . -


114

:

« » . (, ). , . , , , «» ( , ). .: ­ Dlaczego mnie zwodzisz? Dlaczego nie przyznasz si, e jeste Amosem i wiesz o mnie wszystko? ­ Nie jestem adnym Amosem. Nazywam si Andzej Mos (O. Tokarczuk. Dom dzienny, dom nocny). -. : -, (Nie zwodz mnie! Przyznaj si!); , «» , .

, ( ) . , . . , . , ­ . , . , . , , , , . , , , . ., , . «» «».

( )
. .
(, ) ,

. , . / . , , , «», «» , , . , «», «», , , , . / , , . : , *, *, *. , , . ­ ( ) ­ ( ) , . , , ­ (. . ) . (, «») ( ­ ­ ). ­ * ( , ­ , ) ­ ( ) «» , , . . , , , , , . ­ * ( , ­ , ) ­ , , «» , . , . ­ * (, , ­ , ) ­ , , , «» , . , . (- ) . 1: « : ) , , ) , - , ) , , , ) , ». 2: « ?». : ) , ) , , ) , , ) . 300 . , ­ , , «». , , ­ . , () . * , . , , ­ . , () . ,


:

115

. , , , ( ). , , . , «» , -

, , . , , ­ . , «» .

( )
. .
(, ) , ,

. . , : ( ) ( ). . -, , - , -, . -, ( ). , , , . : 1. . , , -, -. .: . ­ . , ­ , ­ , ­ , ­ . . . . : , , , , , , , , , . 2. . (, 20- 90- . .) , , . ., , 20- . .: ' (. ), ' (. ), ' (. ), ' (. ), ', ' (. ), ' (. ), ' (. ), ' (. ) . . 90- . . .: , , . . 3. . . . .: (. , wystawa), (. , napÑj), (. , . ulotka), (. ), (. ), (. ), (. ), (. ) . . , : 1. . 2. . 3. . 4. . 5. . , , , , .


. -
(, ) , ,

. , . . , , II XX . ,


116

:

[Kaliszan 1980: 5]. , , 80- . (. . 1).
1000 800 600 400 200 0

60- . 70- . 80- . . 90- .

. 1. II XX .

, , , , . - . , , - ( , .: -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -). : -, -, -, -, -, - (. . 2).
- / -

: -, -, -, -, -: , , , , ; 2) , : -, -: , ; 3) , : -, -, - / -, -, -, -, - / -: , , , , , , ; 4) , : -, -, -: , , ; 5) , : -, -: , ; 6) , : -, -: , ; 7) , : -: ; 8) , / ( ): -, -, -, -, -, -, -, -, -, -: , , , , , , , , , ; 9) , : -, -: , -; 10) , / : -, -, -: , , ; 11) , , : -, -: , . , II XX . . ( 1980- .).


. . . ., 1992. (60-, 70-, 80 .). ., 1973; ., 1997. . (1977­1992). ., 1981; ., 2004. . XX . ., 2001. Kaliszan J. - // Seria filologia rosyjska. Nr. 14. Pozna, 1980. Kaliszan J. Z obserwacji nad rosyjsk prefiksacj imienn ostatnich dziesicioleci // Studia z Filologii Rosyjskiej i Slowiaskiej / Pod red. A. Bartoszewicza. T. 20. S. 79­85. Warszawa, 1992. Pstyga A. Nowe slownictwo rosyjskie. Struktura formalna i semantyczna rzeczownika. Gdask, 1994.

-

-

50 100 150 200 . 2. ,

0

, : 1) , -

( )
. .
( , ) , , ,

. : 1) (), 2) , 3) . . , . , () , , , , , . . , , , : 1) () ; 2) ( ); 3) , À . (., : [ 1994: 50 .]). , . . : , , , , - , , . , . , , , , , , .


:

117

, . , , , , , , , , , , . . - ­ . , , - (-), , (. . , . . , . . ) ; - , , . . (. 1970 ., . 1980 .); -, , (. . . .: [ 1994: 56­57]). . . : «... , , . , , , -- , , , , . .: ...» [ 1949: 25]. (, , ) , ( ). , , : -

, (. -- , ), - , (. - , ), , -, -, -, -, - . . , , , , ( ; .: [ 1994: 56­57]). , , , ; ( [ 1990]). , , , , . , , (-, - .), .


. . «», «», «» // . , 1990. . 23­34. . . . . . , 1994. . . // [ ]. . 5. ., 1948.


. .
(, ) , ,

. , . . , , , , . , , . 1. , , : . ; , , , , . ­ , - . , , . , , , , . 2. , . . , , ( ). .: > ; > / ; > ; > ; > . . , . , . (, , , ). , , . 3. , , . , , : · (), ; · , (, , . . ; . . ; . bcanka .); · ( , , .), (. , , . . -


118

:

> À; > ; () > ; > Ù; . zmrzlin > zmrzka; profesionÀl > prÑfa; resustitucnÌ oddlenÌ > resu; pocÌtac > poc . . . , , , , , , , . . «» . ( , , , ). 4. XX ­ XXI . , : · ( , ; , ). , , . · , . , .

5. . , , , , . . .: . ; ; ; ; ; .; . zpehlednit rozlozenÌ sil; zprvoznit silnici; spsnostnÌ poplatek; antiestablismentovÙ postoj . , , , . ( ) . , , , , . , , , , . , , , .


. .
(, ) , , , ,

. , : , , , , , . , , . , . . , (. . ) , . , . ­ : --, -- . . , , . . . , . . . : - -. . , . . , ., ..., . ( ) () . . , . : , , , , , , , , , , , , , , , , . . -, -, -, , -, -, , - . . , , - . , ( ): , , . .; . , , . ­ , . - , -


:

119

, , . , ... ... , . . , . , , ­ , - ­ , ­ , - ­ . . , (, . .) , , , -

( ), , . . . «» . . , ( « »): , , . , « » . .: , , , , . , . , , . , , , .


. .
(, ) , , ,

. ­I .: , , . ­I . . . . , « , ... , » [ 1996]; ., : -, , -, - . ­ , ­ : CD-, PIAR, - . , PR 50 . -; ., : WEB-, SMS-, SMS- . . , : ., : , , . . . : -- (. ), -- (. ), -- (. ), --- (. ), -- (. ). : --- (. ); / ---- (. ). . «» (. . ) . , : -- / (. ). , : 1) . . + . . : -; 2) . . + . . : -. , , , : , . . .: --- (. ). , ; .: - (. ). . . -, [ 2000] , ; ., , --, -- (. ). . . .: , -- (. ); / / --- (. ). -, . . , , . , , ; ., : , ---- (. ); , -- (. ). , , . , «» () . - , , :


120

:

--- / ... (. ); -- / - (. ). ( ), , , . .: -- --; . --. , , -

, . , , , ­ . , .


. . . ., 2000. . . «» ? // . . . ., 1996.

: / .
.
(, ) , , ,

. (2003 .) / ­ I . . 1. , 80- . XX . , , - , , . , , . 2. . . [Najnowsze dzieje jzykÑw slowiaskich 1996­2001]. «Komparacja systemÑw i funkcionowania wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich» - : / [Ohnheiser 2003], / [Sawicka 2007], [Mokijenko, Walter 2008]. , . 3. , , . «tertium comparationis», . « ». (1997), , , , . 4. , , , - . , . , , . , ­ . 5. - . 5.1. ( ) , , , , ., , . , .: · , ; · , ; · , / / ; · . 5.2. , , , «», «» ­ ­ «», . , , , . / , , , ., , , , . 5.3. , / . 6. ; . « » , .


Mokijenko, W. H. Walter (Red. nauk.) Komparacja systemÑw i funkcionowania wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. III. Frazeologia. Opole, 2008. Najnowsze dzieje jzykÑw slowiaskich. Opole, 1996­2001.


: Ohnheiser I. (Red. nauk.) Komparacja systemÑw i funkcionowania wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. I. SlowotwÑrstwo/nominacja. Opole, 2003.

121

Sawicka I. (Red. nauk.). Komparacja systemÑw i funkcionowania wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. II. Fonetyka / Fonologia. Opole, 2007.

? ( )
.
(, ) ,

. : 1) 2) , ? 1. , , , , [ 2004], , [NagÑrko 1998], , , , (c., ., [FurdÌk 2004]). , , (, , , ). , , . 2. , , , , ., . . 3. , , , Ñ , , ., . , , . : (., ., [Luba 2005: 67 .]), «» «» . , ) , ) , , ) , . 5. , , (c., ., [ 1984]), , . , , , , . , , , , . 6. (. 4.) ­ [Worbs et al. 2007] - [Uluchanov et al. 2007] . , . , , 1980- . 7. (. [Ohnheiser 2003]) .


. . // . . . ., 2004. . 199­204. . . (.) : - 70- . ., 1984. FurdÌk J. Funkcie slovotvornej motivÀcie v lexikÀlnej dynamike // FurdÌk J. SlovenskÀ slovotvorba. Presov, 2004. S. 117­123. Luba W. Zmienia czy ulepsza polsk politik jzykow? // Gajda St., Markowski A., Porayski-Pomsta J. (red.). Polska polityka komunikacyjnojzykowa wobec wyzwa XXI wieku. Warszawa, 2005. S. 60­73. NagÑrko A. Zarys gramatyki polskiej (ze slowotwÑrstwem). Warszawa, 1998. Ohnheiser I. (red. nauk.) Komparacja systemÑw i funkcjonowania wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. 1. SlowotwÑrstwo. Nominacja. Opole, 2003. Uluchanov I., Herbecker H., Belentschikow V., Belentschikow R. Russisch-deutsches WÆrterbuch der neuen WÆrter. Moskau, 2007 ( ., ., ., . . ., 2007). Worbs E., Markowski A., Meger A. Polnisch-deutsches WÆrterbuch der Neologismen. Wiesbaden, 2007.

-
. .
(, ) , , , ,

. . . . , . - .


122

:

, : « , , , - » [ 2004: 394] . - - , . ( . . . ., : [ 1997]; [, 2006].) ­ ­ . . - - . -, ­ . - , , - . , «», «» . - «» , «» (). «» -. «» , «» . , . -

, ( , '). . , , . , . -: ( ) . , : () ( ) , ; () ( ) . - : ( ) , () - , . , , . - . (). - . - , .


. . // : . ., 1997. . 178­179. . ., . . // . « ». 2006. 120 (). . . 48-54. . . // . . . ., 2004.

( « » )
. .
. . . (, ) , - , , , -,

. , -, , . . . . , « » [ 2008: 23]. ­ , , . ­ , , . ( ), -


:

123

-, . , , , : ( . autoriser ­ ), ( . accrediter ­ ), ( . jouir ­ ), ( . comoufler ­ ), ( . liquidieren ­ , ), ( . pravalieren ­ , ) . (. ), - . , , XX­ XXI . , .: , , , , , , , . - - , , , , -. : , (, , , , , , , , .) (, , , , , , , , , , , , , .) , (, , .), (, , , .). , ( ) ­ . / . () , , . , , , . , -

( , , ), ( ), , . : , -, , . : 1) ( , , , , , , , , , , , , .), 2) (, , , , , , , , , .), 3) (, , , , , , .). . -- / --. - « ». , , , . -- : , .: , , , . (--, --, --, --, --) , ., ., , --, « » .: , , , , , , , , , , , .


. . XXI .: / . . . . XX ­ . ., 2008. . ., 2007.

,
. .
. . . (, ) , ,

. . , ( ) , . . 1. , - , , , , , , ­ ( ) . , , , , , , . 2. ( ) , « ­ »,


124

:

, (, ), (. . ). , , , . , (: ­ , ; ­ , ; ­ , , , , , , , - .). , (. ) . 3. ­ ­ . : 1) ( , ); 2) , , ; 3) «» ; 4) , (, , , .: , ); 5) , ; 6) ; 7) , . , . 4. , XX ., , ( ) , (. . ). XXI . ­ , -, , . , , , .

(, ; ; , , ; , , . .). . , , ( ), « » (. . )? , . , , . « » , , , , . , . «» , : ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , ­ , - ­ , ­ , ­ , ­ . . , ( ) ?! , , , « () », , , (. . -). , ­ , , , . , , , . ­ « "" » (, , «-»), « , ­ , , , , , , , , » (. . ). .

( )
. .
­ . . . (, ) , , ,

(,

. ­I . ­ ­ , , . .), , , . , [ 1998], [ 2003], [ 2007]. , « -

, . .


:

125

» ( «» ­ . ., 30.11.2001)», «@ » ( . , 2008), «S» ( . , 2008) . . . « , ( , . .)» [ 1998: 76]. . . , - . ([ 2002]; [ 2003]; [ 2003]; [ 2006]; [ 2007] .). -«» 4 : · *: -, (), « », (. 2004. 37), « » (. 6.04.2000); · *: «Web-», «PR-», «STAR ­ », S, «REN » ( REN-TV); · *: 7, 7 7 ( «»); $ ( ); ( ); « @: @ » (« ». 09.12.2005); · *: « (. 6. 2007), ? (. 40. 2006)»; («». 6. 2005). «» -, , ; ­ : ­ ( , . .), ­ ( : , , ). , () , , . . , , - . (. . , ) : ) : «», (); ) : (), (-, -); ) : () (. ); ) : -, « "": » ( ­ . 27.05.2002); ) : ----. : )

(«»), ) : (), ) (): /, ) : -, ) : internet, ) : @, @, 4; ) : . , : ­ : : (), (), (()); ­ : (--, -), (-(-, -)) ((), () ); ­ - (. ); ­ , ; ­ , ; ­ , , . «» . , (. . ): , () « , / / ». , , , , .


. . : . ... . . . --, 2007. . . : . ... . . . . , 2003. . . : . , 1998. . . . --, 2002. . . // . . 2. ., 2003. . . ­I . // : , 80- . . . ., 2007. . 305-312. . . - ­I . ( « »). ( 10.02.01 « ». , 2006.)

,
.
. (, ) , , ,

. , . , . , , , , . :


126

:

­ ; ­ . . , ; ­ ; ­ , , . , , , , , .

, , . , , : ­ ; ­ ; ­ , (. , , .). , . , , , . - , , .


. , .
. (, ) , , ,

. . . , , , . , . , , (. : [ 2007: 69­70]). . , : - / anti-, - / de-, - / post-, - / super-. - / de-, , , , -. , (; defasizirati, deinstitucionalizirati, destaljinizirati) (, , , , , , , , ; dealbanizacija, deideologizacija, deislamizacija, dekroatizacija, detu manizacija). - / anti-, -., -., -., (, , ; antidroga, antimoda, anti-koalicija) (, , , , , , ; antiizborni, antihadezeovski, antimesievski, antiteroristicki). - / post- , , ' (, , ; posttranzicijski, posttitovski, postracanovski) (, ; postkomunizam). - / super- , , : , , , , ; superknjizara, superracunalo, superponuda, superpovoljan. . , - , ' (-, -, -, -, -, - .), eks- . ­ , . , - / video- -. ' (, , , ; videokonferencija, videoprilagodnik, videosnimka, videovrpca, videozapis), - / euro- ' (, , ; eurocek, euroskeptik, eurotrziste), - / eko- ' (, , ; ekohrana, ekokua, ekooprema, ekosvijest), - / mega- , ' (, , , -; megaizlozba, megajahta, megaknjiga, megapopularan). -. , turbo- / - . turbo- ,


:

127

, , ; -. ': turbo-limacica, turbomomak, turbo-narodnjak, turbo-tulum . , . , , . , .


. . // / . . . . ., 2003. . 286­441. . . // . . 2. , 85- . . . ., 2007. . 69­72. . ., . ., . . : . . ., 2005. I . / . . . . ., 2007. Ani V. Veliki rjecnik hrvatskoga jezika. Zagreb, 2005. Muhvi-Dimanovski V. Neologizmi: problemi teorije i primjene. Zagreb, 2005.


. .
. . . ( , ) , , ,

. , «» ­I . ­I . , , . , , , . , , , , [ 2001: 8]. , . , «» X­XXI . [ 2008]. . -, - : (), (), (), (), . , , , - -: , , , , , , , , , , , . -: , , -. -, -, -: , , , , , , , , , . - ', , -, : -, , -, -, -, , -, -, -, -. -, -, -: , , , , ; , , ; , , , . , -(), , , : ( ), , , , , , e-mail. , . «, , - » [ 2001: 131]. , : ( ), ( ), ( ), ( ); ( ), (, ), ( ); ( ), (, ); ( ). , ( ): (), (), (), (), (), -(): , , , . , , , , , , , - .



. . ., 2 0 0 1 . . . Nomina abstracta // . , 2008.

. :


128

:


.
-- (, ) , , ,

( , , , , ) . ­ ­ . , . , , , , , , , , . ? . , ' ( '), , '. , (. ) , . , . : ? , -

, (. ) : ­ '. , , . , . , . , , . ­ . ' , «» ( )', , , . , , , ­ . - .

. .
(, ) , , -,

. , - (, , ). . , -. , . , ­ - . . . : , « » [, , 2006: 157]: , . , , , . , / -, : , ' ­ , '. ( ­ ). . . . . : « ­ , ­ , ­ , -... . . ... ... , , . .» [ 2001: 268]. , , . . . , , ; ­ , ; ­ , . , . , : , , ; ( ) . - -. 1. . , ­ . , . ( ): ­ . , ... , : « » (. . 28.01­30.01.2008). 2. , «» . . , ,


:

129

: , -. '. - , : [] ­ , , , , (. 07.08.2007). ... ­ ... (. 26.07.2005). , , . : * . 3. , . , , . : (, '); (, '). .: [ ] , , , ­ . (. . 03.03­05.03.2008). 4. «» ( ). -

. . , , : , ­ , . (. 06.12.2007). , '. , . : : , '; : ' [ ... 2006] .


. ., . ., . . . / . . . . . ., 2006. . . // . . . . 1. ., 2001. . 19­338. XXI . / . . . . ., 2006.

-
. .
(, ) , , ,

. - : ('), , '. , , (, ). , - . , -. - . , , () () ( ­ ) ( ­ ), . . '. , ' ( ' ', «», «» «», (. [ 1947: 419], [ 1980: 596­597], [ 2000: 193­197]), «», . . ), (, ) ­ ' , . [, 1997], [ 1981­1984]. , , [Janda 1985]; [Atkins, Rundell 2008]. , , . , , - , - [ 1996]; [ 1998]. , - , (. , .). , - . . -' (image schema) - : « : ... (trajector) (landmark), » [Janda 1985: 27­29]. , « » -. , () () - , , ( « » . [Goldberg 2006]). - 14 ( ­ ), «» () « » (). - «» (), «» (), « » (). , - . , , . , , « » ( , ), . «» , - ­ (). , , , .: () ­ (); () ­ ( ); () ­


130

:

(). , «», , . - - ', '. ' - , , [Janda 1985: 32­33]: , , , ( ). , ' , . , ', - , : . , - , «» , ­ ( -). , - , ,

, .


. . . . . ., 1947. . . : . ., 1998. . ., . . . ., 1 9 9 7 . . . , , . ., 2000. : 2 . / . . . . . ., 1980 (= ). : 4 . / . . . . ., 1981­1984 (= ). . . . ., 1996. Atkins Sue, Rundell Michael. The Oxford Guide to Practical Lexicography. Oxford, 2008. Goldberg Adele. Constructions at Work: The Nature of Generalizations in Language. Oxford, 2006. Janda Laura A. The Meaning of Russian Verbal Prefixes: Semantics and Grammar. The Scope of Slavic Aspect // UCLA Slavic Studies. Vol. 12. Columbus, Ohio, 1985. P. 26­40.

: , ,
. .
(--, )

­ XXI . : , ( . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . ). , , , ., () XXI . . «» , «» «» : , . . ( ­ ) , , , , , , , , , . , , . , : 1. ­ . , ­ - , ­ , ­ , ­ , ­ . 2. («»): ­ , , ­ , ­ ­ ( ).

3. ( ): «» (, 8.06.2003), « » 2004 . , « » . , , «» ( ). , , « »: : ; : ; : ; : ; : ; : ; : ; : ; : ; : ; « »: . 4. . · ­ , . ., , . · ­ , , , , ( ­ ). · ­ PR, , PR, SOS , VIP. · : « « » «», : » (. . ­ ). · ­ . ­ ( , «» «»). · ­ . . . ­ , . . . ­ ( ).


:

131

: , ., (1960­1970- .); ( ), (, , ), ­ XXI . . , ( , ), . . , , . ( , , ) , . , ( ) «» , . , , , . , , , , -

, , . , , , . , : , . . , , . , «» ­ , . , , , ( .). ­ (, ), ( ), () . . «» «» : , , , ­ (). , , , .


.
(, )

, . . , Fidaplus , . (, -, -). , , . , , , . , (dolpoteg , . . download'), (jelincicizacija '). - (kavac ', hlastnojedec ') (nosecka '), (vetropih '), (polkanje ', lenoritis '). - (evrcek ­ ). (povprecnjakarski ') (slovenskast '), () (sportati ', kofetkati '). . (68,5%), (21,5%), (7%) - (3%) . , : () , (kreslincica '), (srhospil ' < spilati '); (b) , , , (tesi-telj , '), -

(tip-son ') (plamenohotn-ez '); (c) (slaninijada , '); (d) , (golovidnez = , vrzec = , bodeljcki = ); () (sahopirec ' kvartopirec , '). . . , . . , , , . : () , ­ (DokMa < dokumentarci + Maribor + ', natiponke < natikaci + japonke + ', grizitek < prigrizek + napitek + ', slastovit < slasten + cudovit + '); (b) . . , (gnevnik < gnevni dnevnik '); (c) , (Drugajanje < Druga gimnazija + dogajanje + ', cudoVito < cudo + Vito + Vito Vito, Mercedez'); (d) , (klepeklepetati '); (e) (strahopetka ': strahopetka , '); (e) - (slovinjen -: ' ', Evropijani -: ', '). : , .


132

:


. .
. . (, ) , , ,

. , . 1. -, , . , , ' , , . - . : ) ) [ 2002: 163]. , . , , , . , , . 2. , ' . : 1) - - / - -, -, -: , -, ­ ­ PR- PR-; ­ ; 2) , -() -(): , , ', , , , , , , ; 3) -, -: , , , ; : , , , , , ; 5) - -, - -() / -(), -() / -(), -() / -(): ­ ; ­ . [ 2004], , ( ­ ) , ( ­ , ­ ) ; 6) -(), -() ( ) -(): ­ , ­ , ­ ( ); 7) ­ -() --: , , , -() -- --: , ; 8) -- / --: , , , , , , , , . , (. ) ­ (. ), (. ) ­ (. ), -, .: , , ; 9) : , . . 3. , . , , , , . , . , , , ; ; , , ; , , , , [ 2005: 113]. , , .


. . : // «- » . . . . , 2004. .122­132. . . : « » // . «».2005. 8. 1. . 106­117. . . (90- .): . . ... . . : 10.02.01. , 2002. . . // . 2 0 0 8 . 2 ­ 3 . . 1 5 9 ­ 1 8 9 .

,
.
Institut fÝr Slawistik, UniversitÄt Graz (, )

, () () ( ) ( ), , . , -

, , . . , .


:

133

. , . , ( ). , , . «» .

, / . , , , (, , , ...), , , ­ ( -ira-ti -isa-ti organizirati ­ organizovati). ( ) . , , «» .


. .
. . . (, ) , , -

. . 1. - ( . [ 2008: 7­19]) : 1) - ; 2) , . . , . , , . , , ­ . , , , , -: / (. ). , : , , . , -(): ) , - ( ­ . .); ) , + : ­ , ­ . , -() -(), ­ -() (. ­ . .). , -: ) , -(), --, // ( ); ) -- , -- . - -, - « + »: -- / -- . , . . . --: . ­ ( , / ­ . ). -- ( ) ( ) -: --, -- ( ) . . , . -: , , . ; ., , -, : ... ..., , , (. ); . (. ). . , , , . . : (. ), ( , 19 1968 .); : , «» (. ). 2. - - . / / : 1) , ; 2) , , ; 3) , ( ); 4) , ( ); 5) , , ; 6) , ( ) , . / ( /


134

:

) ( ). 3. «» ( ), , . , , , ­ .

- . : , .


. . . 2- . ., 2008.

-
. .
(, ) , , ,

. . , , , . , , . , , . , . , . . ­ : , ; ­ . , , , , , : , . , . , , . , . , , , . - ? . , . , . , , , . «» «». , : ­ , , , '; ­ '; , ­ , ', ­ , '; ­ 2. , '. : . . . , , , , , [ 1999: 9]. . : , ­ ' (. ­ , , '); ­ -. '; ­ '; ­ , ( ) '. , , : , , , ­ . , «» . . , - , , , , , - ­ , -, , - ,


:

135

: , , , , , , , , , , , . (-) ­ , : , , , , , .

, , , .


. . // . 1999. 2. . 27­49.


. .
(, ) , , ,

. , . - . , - (. , . . , . , . , . , . . , . , . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . ). [ 2003: 271] ( ) - : - , , / [, 1983: 103]. ( ) . . ( / ' / ', / C, ' / C, / C, R / R', P / Pl, P / Pl' ' / ), ( / , / ü, ü / ), , ; - . . , , , , . : , . - , , - . [ 2004]; [, 2007] , , . «» (Ñ - Ì, Ç - Ç, - Ì, Ù - Ì, - Ç, Ì - À, - Ù, È - Ù, Ì - À, - È, «» - È, - À, Ì - À, - À), . , - «» (À - È, À - Ì), , ­ «» ( - , '' - ). ­ « / C» (Ñ - Ñ, - Ñ, È - È), (À[ja] - À, Ñ-Ì - Ì, Ì - Ì, À - À, Ù - Ù, À[ja] - À) - Ñ («»: Ñ - Ñ) («»: À - À, Ç - Ç, È - È, . - , - Ì). . : « + / '» (Ì - Ì, - , - , - , - , - ), «' / + » ( - , - ), «' / + » ( ­ ), « / ü + » («» - ), « + » (Ù - [j]À), «' / C + » (Ç - Ç), « + » ( - À, À - À, Ñ - [j]i, Ç - À), « / C + » ( - ), « + » ( - À), « + ' / » ( - , À - À, À[ja] - À), « + » (À - , Ù - Ç), « + / ' + » (Ù - , - ), « + + » (Ì - À, À[ja] - À), « + ' / + + » (À[ja] - À, () - ), « + + » (-È - -Ì). .


. ., . . . ., 1 9 8 3 . . - (1983­2003). . , 2004. , . - (2004­2006). . , 2007. . . ; , 2003.


136

:

: , ,
. .
- (-, ) , , , , , ,

. , , , . , . 1. : -. - , ., ( ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( , ). , , , . , ., , .: , , . . 2. ­ - , , , . , , , : ( ), ( ), ( ). - . , , - ­ . , , , - ( , ). 3. - , , , , .: , ; , , . , : ; ; . , ( ; ), , , , ( ; ). : ( ; ), , , ( ). : «» ( , ), «» ( , ). 4. - : -, - : ( ; ), ( ) , . , ( 60 ). - ­ , , , , , , , ­ . 5. - ­ , . : 10, , (-- / - / -, - /- / -, -- / --, - / --, -- / --, -- / - .) 20 (-- / -- / -- / --, -- / --, -- / --, - / - / - / -, -, -- / --, -- / --, -- / -- . .). : , . - : , , , , . ., : , , , . - : -, -, -. , : , . : : , ; : -, -; : - --. 6. , : , , , , . . ­ - : ; ; ; . , .: , , . . , -- , . 7. ­ - , : , -, . , : , , - () , ­ .


:

137


.
(, ) , , ,

. . , (, 1 , 2 , 3 ...: ; 1 : 2 . .). , ( , ). [ 1985]. , , , , ( ). , , , , (, , ). , , . , . ., : . , , , , . , , , , , . ( «» ). 1. - . , ; , -, . . [: ; ]. 2. () . . , . [: , .]. 3. - . . 1. , ; , , . 2. ; . [: ]. 4. . (. . -) . [: ]. 5. - . , , . [: ]. 6. . 1. . . 2. . 7. . 1. . , ( , ). 2. . . [: (, ...); (: , ); ( , .)]. , , , : / ; / ; / ; / / ...; (, ) / . , : ( / / / , ), (., = ).



. . . ., 1985.

In tern acion alizacn Ì ten d en ce a typ cestin y ( )
I. BozdchovÀ / .
Karlova univerzita v Praze, FilozofickÀ fakulta (Praha, CeskÀ republika) , , , , ,

. , , , . o () . . 1) SoucasnÙ vÙvoj spisovnÙch jazyk a vseobecnÀ tendence k internacionalizaci slovnÌ zÀsoby. Internacionalizace jako vliv jednÈ skupiny jazyk na jinÈ (srov. [Waszakowa 2005]), pedstavuje v soucasnÙch spisovnÙch jazycÌch vÙraznÙ podnt k pohybu v oblasti pojmenovÀnÌ (viz nap. nÀrst kompozicnÌho tvoenÌ a hybridnosti slovnÌ zÀsoby). V kontextu syntaktickÙch, slovotvornÙch, pÌp. pravopisnÙch inovacÌ ji pÌspvek ilustruje na charakteristickÙch slovotvornÙch typech internacionalism (pedevsÌm z anglictiny) v soucasnÈ cestin. 2) VzÀjemnÀ souvislost mezi typologiÌ jazyka a jeho otevenostÌ vci cizÌm vlivm, posilovÀnÌ nedominantnÌch typologickÙch rys v jazyce. SystÈmovÈ tendence pedstavujÌcÌ zÀklad typologickÙch zmn jsou v soucasnÙch slovanskÙch jazycÌch rozvÌjeny pronikÀnÌm typologicky cizÌch, zejmÈna anglo-americkÙch prvk. V rovin lexikÀlnÌ a slovotvornÈ jsou dokladem tchto systÈmovtypologickÙch proces zejmÈna analytickÈ pojmenovacÌ konstrukce, u flexivnÌho jazyka zvysujÌcÌ jeho aglutinacnost a analyticnost. Tyto konstrukce se tedy jevÌ jako vÙhodnÙ materiÀl k analÙze faktor ovlivujÌcÌch soucasnÈ internacionalizacnÌ a inovacnÌ procesy. ZamenÌ pÌspvku na pojmenovÀnÌ z odbornÈ oblasti doklÀdÀ fakt, ze analyticnost podporuje vÙznamovou pesnost vyjÀdenÌ a mze slouzit (nap. pi pejÌmÀnÌ cizÌch pojmenovÀnÌ) k odstraovÀnÌ mnohoznacnosti. ExponovÀnÌ odbornÙch nÀzv (vcetn profesionalism) je i


138

:

vÙrazem expanze jejich uzÌvÀnÌ nejen v odbornÈ sfÈe, ale takÈ v publicistice, ekonomii nebo politice. 3) Procesy a pojetÌ adaptace cizÌch prvk v cestin. TypologickÀ odlisnost (zdrojovÈ) anglictiny a (pejÌmajÌcÌ) cestiny (jejÌ vysokÀ flektivnost a slovotvornÀ produktivnost) znesnaduje adaptaci anglicism v cestin. Jde skutecn o adaptacnÌ procesy, nebo spÌse o upravovÀnÌ, pozmovÀnÌ cizÌch prvk? Pro orientaci pÌspvek poskytuje strucnÙ pehled nkterÙch pojetÌ zÀkladnÌch lingvistickÙch pojm a korespondujÌcÌch termÌn (adaptace, anglicismy, xenismy, hybridnÌ tvoenÌ, citÀtovÀ slova apod.). 4) Typologie a zmny v pojetÌ a rozsahu ceskÈho slova a flexe (derivace, deklinace). AdaptacnÌ zmny pi pejÌmÀnÌ cizÌch prvk mohou zasahovat typologii cestiny (viz jejich projevy ve flexi, pÌp. derivaci nebo v tendenci k posilovÀnÌ rys charakteristickÙch pro analytickÈ jazyky). MateriÀlovÀ dokumentace novÙch a vÙraznÙch typ takovÙch pojmenovÀnÌ ze soucasnÈ ceskÈ komunikace se zamenÌm na odbornou (viz nap. corticotropin-releasing hormÑn, koagulÀza-negativnÌ stafylokoky, biozÀtz, H-RS buky, H+ / K+ ATPÀza) je doplnna pehledem a posouzenÌm rozrznnÈ a nejednotnÈ lingvistickÈ terminologie (nÀzvy motivovanÈ formÀln i funkcn) uzÌvanÈ pi jejich oznacovÀnÌ a vymezovÀnÌ, srov. nap. sdruzenÀ analytickÀ pojmenovÀnÌ, pojmenovÀnÌ s nezapojenÙm clenem na prvnÌm mÌst slozenin, izafet, anomÀlnÌ kombinace internacionÀlnÌch a domÀcÌch prvk, pojmenovÀnÌ s morfologicky neztvÀrnnÙm jmÈnem (adjektivem) nebo jeho zkratkou v antepozici k determinovanÈmu substantivu, pojmenovacÌ Çtvary se slovem v Çloze urcovanÈho clenu a morfologicky neztvÀrnnÙm, nevyhrannÙm vÙrazem («kvazislovem»), pojmenovÀnÌ s neshodnÙm pÌvlastkem (rznÈ morfologickÈ povahy) nebo akronymem v postavenÌ ped rozvÌjenÙm substantivem, vÌceslovnÀ pojmenovÀnÌ se zkratkou, kolokace se zkratkou, iniciÀlovÀ, pÌp. znackovÀ abreviacnÌ kompozita aj. 5) Internacionalizace slovnÌ zÀsoby a konfrontacnÌ slovotvorba. Projevy internacionalizace v soucasnÙch slovanskÙch jazycÌch naznacujÌ vytvÀenÌ korelacnÌch pejatÙch sÈmantickÙch i

slovotvornÙch systÈm. ProspsnÈ bude nadÀle porovnÀvat nap. profilovÀnÌ novÙch slovotvornÙch (i nelexikÀlnÌch) komponent, analogicnost tvoenÌ a sÌlu existujÌcÌch model, derivacnÌ potenciÀl cizÌch slov, znackovost abreviatur a jejich funkcnost apod.

Literatura

BozdchovÀ I. Vliv anglictiny na cestinu // CeskÙ jazyk na pelomu tisÌciletÌ. Praha, 1997. S. 271­279. Danes F. Faktor Rh / Rh-faktor / Rh faktor // Nase ec. 68. 1985. S. 176­182. Danes F. Xenizmy v dnesnÌ cestin // Cestina ­ univerzÀlia a specifika. 4. Praha, 2002. S. 29­35. HoreckÙ J., BuzÀssyovÀ K., BosÀk J. a kol. Dynamika slovnej zÀsoby sÇcasnej slovenciny. Bratislava, 1989. Internacionalizmy v novÈ slovnÌ zÀsob // SbornÌk pÌspvk z konference Praha, 16.­18. cervna 2003. Praha, 2003. S. 64­73. KarlÌk P., Nekula M., PleskalovÀ J. (eds.). EncyklopedickÙ slovnÌk cestiny. Brno, 2002. Lotko E. O nkterÙch vÙvojovÙch tendencÌch v soucasnÈ slovnÌ zÀsob a jejich pÌcinÀch (na materiÀlu cestiny, slovenstiny a polstiny) // SlovanskÈ studie. Studia Slavica V. Ostrava, 2002. S. 7­23. MartincovÀ O. K popisu dynamiky slovotvornÈho systÈmu // Rozumt jazyku. SbornÌk PFUK. Praha, 1995. S. 38­42. Mitter P. SlozenÀ hybridnÌ substantiva s prvnÌm komponentem cizÌho pvodu v soucasnÈ cestin. Acta Universitatis Purkynianae. 95. çstÌ n. L., 2003. Mitter P. Kompozice v kontextu soucasnÈ cestiny. Acta Universitatis Purkynianae. 127. çstÌ n. L., 2006. MravinacovÀ J. K problematice neosÈmantizm internacionÀlnÌ povahy // Varia XI. ZbornÌk materiÀlov z XI. kolokvia mladÙch jazykovedcov (SpisskÀ NovÀ Ves 28.­30.11.2001). Bratislava, 2004. S. 18­21. RusÌnovÀ Z. SlovotvornÀ adaptace pejatÙch slov a jejÌ povaha. Cestina doma a ve svt. 10. 2002. S. 311­322. Waszakowa K. Przejawy tendencji do internacjonalizacji w systemach slowotwÑrczych jezykÑw zachodnioslowianskich // Ohnheiser I. Komparacja systemÑw i funkcjonowania wspÑlczesnych jezykÑw slowianskich. 1. SlowotwÑrstwo / Nominacja. Universitat Innsbruck ­ Uniwersytet Opolski. Opole, 2003. S. 78­102. Waszakowa K. Przejawy internacjonalizacji w slowotwÑrstwie wspÑlczesnej polszczyzny. Warszawa, 2005.

, , ( )
N. JanockovÀ
(, ) , , , ,

. () : (. fixova ­ zafixova, . ­ ) (. presoli polievku / volebnÇ kampa, . / ). ( . ): , , . Obohacovanie lexikÀlnej zÀsoby jazyka zaha okrem kvantitatÌvneho nÀrastu nominÀlnych jednotiek (slovotvorba, prevzatia z inÙch jazykov a pod.) aj kvalitatÌvne prehodnocovanie existujÇcej materiÀlovej bÀzy, t. j. sÈmantickÇ restrukturÀciu, readaptÀciu a prevrstvovanie jednotiek, alebo novÈ moznosti vznikajÇ v syntaktickej spÀjatenosti lexÈm, napr. napÀli hudbu na cÈdecko (CD). V podsystÈme prefixÀlnych slovies sa tÀto dynamika prejavuje narastanÌm poctu slovies, ktorÈ priberajÇ rÒzne predpony. Keze predponovÈ slovesÀ vnÌmame ako slovotvorne motivovanÈ jednotky a slovotvornÀ motivÀcia je «hybnou silou lexikÀlnej dynamiky» [FurdÌk 1984: 144], ide v tomto prÌpade o rozsirovanie pomenovacÌch a komunikacnÙch moznostÌ hlavne z internÙch zdrojov jazyka (intraverbÀlna slovotvorba). PrefixÀcia patrÌ k frekventovanÙm neologizacnÙm slovotvornÙm postupom pri slovesÀch. Na zÀklade existujÇcich slovotvornÙch typov sa rozsirujÇ modifikÀcie v rÀmci spÒsobu slovesnÈho deja o alsie jednotky, napr. obohacuje sa rezultatÌvnos ci definitÌvna realizÀcia deja (odciarknu poslednÙ odsek zÀkona, odignorova vsetky koncerty). ProstrednÌctvom systÈmovo korektnej slovotvornej struktÇry majÇ k neologizmom blÌzko potenciÀlne slovÀ, ktorÈ sÇ moznosou vzniku recovÈho faktu zadanou jazykovÙm systÈmom [Chanpira 1972], napr. slovesÀ s vÙznamom «dÒkladnÈ vykonanie deja» (dom prevoanÙ ihlicÌm). Na prefixÀlnych slovesÀch ako slovotvorne motivovanÙch jednotkÀch mozno pozorova styri zÀkladnÈ funkcie slovotvornej motivÀcie, ktorÈ vyclenil J. FurdÌk [FurdÌk 1984: 144­149]; [FurdÌk 2004: 117­122]; tiez aj in: [HoreckÙ, BuzÀssyovÀ, BosÀk a kol. 1989: 28­36], a to systemizacnÇ, integracnÇ, kondenzacnÇ a adaptacnÇ funkciu. SystemizacnÀ funkcia sa prejavuje v kategorizÀcii novÙch slovies do slovotvornÙch typov prostrednÌctvom slovotvornÙch formantov (odtabuizova, oddÈmonizova, oddramatizova), slovesÀ slovotvornÙmi zÀkladmi vytvÀrajÇ vidovo-slovotvornÈ hniezda (dramatizova oddramatizova oddramatizÇva; dramatizova zdramatizova) a celkovo spadajÇ do konkrÈtnych typov onomaziologickÙch kategÑriÌ, napr. do modifikacnej kategÑrie deverbatÌv ­ perfektivizÀcie ­ temporÀlnosti (odtabuizova). IntegracnÀ funkcia pri prefixÀlnych slovesÀch sÇvisÌ s ich zapÀjanÌm do systÈmu lexikÀlnej zÀsoby na paradigmatickej osi (vzahy synonymie, homonymie, antonymie, hyperonymie, hyponymie, kohyponymie a pod.) aj syntagmatickej osi (formÀlno-sÈmantickÀ kolokabilita jednotky), cÌm sa vytvÀra mnohodimenzionÀlna sie vzahov v lexike. VÙznam prefixÀlnych slovies mozno slovotvorne rozlozi pomocou slovotvornej parafrÀzy, napr. doblokova «dodatocne nablokova». Medzi prefixÀlnou jednotkou a slovotvornou parafrÀzou ako lingvistickou procedÇrou sa tÙm vytvorÌ istÙ typ


:

139

ekvivalencie. Vo vzahu k slovotvornej parafrÀze sa aktivuje kondenzacnÀ funkcia slovotvornej motivÀcie. AnalogickÙ prÌpad kondenzÀcie predstavujÇ multiverbizovanÈ spojenia a ich jednoslovnÈ ekvivalenty typu da signÀl = signalizova, by na osoh = osozi, hoci, samozrejme, nie vsetky multiverbizovanÈ spojenia majÇ svoj jednoslovnÙ ekvivalent. V slovencine sa dlhsÌ cas ukazuje tendencia prefixÀciou zdokonavova obojvidovÈ slovesÀ hlavne cudzieho pÒvodu (fixova ­ zafixova, publikova ­ opublikova; podobne aj v cestine: konfigurovat ­ nakonfigurovat, a postine: klonowa ­ s-/wyklonowa; porov. [Waszakowa 2003: 79­80]). Vplyvom tohto gramatickÈho cinitea sa prefixÀcia zÇcastuje na rozclenenÌ vonkajsej formy lexÈmy. FormÀlna rozclenenos pomÀha naznaci, zvÙrazni obsah, v danom prÌpade vseobecnÙ vÙznam perfektÌvnosti deja. V tomto procese vidÌme adaptacnÇ funkciu slovotvornej motivÀcie, pretoze zdokonavujÇci prefix pomÀha zacleni danÈ jednotky do formÀlno-aspektuÀlnej paradigmy domÀceho jazykovÈho systÈmu a odstrauje tak jeden typ asymetrickÈho dualizmu: jedna forma ­ dva vÙznamy [BuzÀssyovÀ 2003]. Na perfektivizÀciu obojvidovÙch slovies sa zvÄcsa vyuzÌvajÇ desÈmantizovanÈ prefixy, aby co najmenej narusili sÈmantiku slovesa, resp. subsumpcnÈ prefixy [Poldauf 1954, 1956]; [KopecnÙ 1962], ktorÈ sÈmanticky korelujÇ so zÀkladovÙm slovesom. Casto sa aplikuje analÑgia s domÀcim synonymom, napr. devastova ­ zdevastova poda nici ­ znici. Pod lexikÀlnymi inovÀciami vyvolanÙmi struktÇrnymi faktormi rozumieme rozsirovanie vÙznamovej struktÇry slovies ­ vznik neosÈmantizmov, napr. filtrova okrem vÙznamu «oddeova tuhÈ lÀtky z kvapalÌn al. plynov; zadrziava niektorÇ zlozku zmesi al. necistotu filtrom; precisova nieco filtrom» (filtrova olej, filtrovanÀ kÀva) mÀ aj vÙznam ­ publicizmus: «selektÌvne vybera a tÙm skresova» (filtrova Çdaje, dostÀva filtrovanÈ sprÀvy) (poda [SlovnÌka... A­G 2006: 976]). So struktÇrnou zmenou jednotky sÇvisÌ lexikalizÀcia metaforickÙch vÙznamov, ktorÀ je prepojenÀ aj s pragmatickÙm hodnotenÌm skutocnosti na osi kladnÈ ­ zÀpornÈ. MetaforizÀcia vÙznamu vyplÙva z ekvivalencie medzi konkrÈtnym a abstraktnÙm, zvieracÌm a udskÙm (vyhmata zdureninu na tele ­ vyhmata niecie slabosti, privoa k vrecÇsku s bylinkami ­ privoa k modelingu). PrÌpad hodnotÌme ako fiktÌvnu ekvi-

valenciu (poda [DolnÌka 1999]), ktorej podstata spocÌva v tom, ze k entite sa pristupuje na podklade fikcie, akoby patrila do triedy, do ktorej nepatrÌ ani reÀlne a nevcleuje sa do nej ani imaginÀrne. FiktÌvna ekvivalencia sa navrstvuje na ontologickÇ ekvivalenciu a umozuje nepravÈ rozsÌrenie extenzie jestvujÇceho vÙrazu. V prÌpade prefixÀlnych slovies mÒzeme uvazova o rozsÌrenÌ slovotvornÈho formantu ­ prefixu, napr. vyhmata zdureninu na tele ­ vyhmata niecie slabosti (mentÀlna cinnos pri istom stupni abstrakcie je ekvivalentnÀ fyzickej cinnosti). OntologickÀ ekvivalencia predstavuje zÀkladnÙ typ ekvivalencie. Ide pri nej o triedu prvkov, ktorÈ sÇ spojenÈ relevantnÙmi zhodnÙmi vlastnosami, entity sÇ teda medzi sebou ekvivalentnÈ na zÀklade danej vlastnosti. Schopnos rozpozna ekvivalenty vyplÙva z nasej abstrakcnej schopnosti pri poznÀvanÌ.

LiteratÇra
. . // / . . . . ., 1972. . 245­317. BuzÀssyovÀ K. Tendencia k nacionalizÀcii v ceskom a slovenskom tvorenÌ slov // Ohnheiser I. (red.). Komparacja wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. SlowotwÑrstwo Nominacja. Opole, 2003. S. 152­159. DolnÌk J., BajzÌkovÀ E., Mlacek J., TomajkovÀ E., Zigo P. PrincÌpy stavby, vÙvinu a fungovania slovenciny. Bratislava, 1999. FurdÌk J. Slovotvorba ­ hybnÀ sila lexikÀlnej dynamiky // Kacala J. (red.). Obsah a forma v slovnej zÀsobe. MateriÀly z vedeckej konferencie o vÙskume a opise slovnej zÀsoby slovenciny (Smolenice 1.­4. marca 1983). Bratislava, 1984. S. 144­150. FurdÌk J. SlovenskÀ slovotvorba. (TeÑria, opis, cvicenia) / Ed. M. Olostiak. Presov, 2004. HoreckÙ J., BuzÀssyovÀ K., BosÀk J. (a kol.). Dynamika slovnej zÀsoby sÇcasnej slovenciny. Bratislava, 1989. KopecnÙ F. SlovesnÙ vid v cestin. Praha, 1962. Poldauf I. SpojovÀnÌ s pedponami pi tvoenÌ dokonavÙch sloves v cestin // Slovo a slovesnost. 15. 1954. S. 49­65. Poldauf I. Jest k prost vidovÙm pedponÀm v cestin // Slovo a slovesnost. 17. 1956. S. 169­172. SlovnÌk sÇcasnÈho slovenskÈho jazyka A­G / Red. K. BuzÀssyovÀ, A. JarosovÀ. Bratislava, 2006. Waszakowa K. Prejawy tendencji do internacionalizacji w systemach slowotwÑrczych jzykÑw zachodnioslowiaskich // Komparacja wspÑlczesnych jzykÑw slowiaskich. SlowotwÑrstwo Nominacja / Red. I. Ohnheiser. Opole, 2003. S. 78­102.

S low otw Ñrstw o n a zajciach z d ialek tologii p olsk iej
I . Jar os
Uniwersytet LÑdzki (LÑd, Polska) , e

. ­ . , . , . Dialektologia jako dziedzina jzykoznawstwa stara si dotrze do genezy zjawisk jzykowych, ustali chronologi i przebieg procesÑw, ktÑre staly si podstaw zrÑ nicowania danego terytorium etniczno-jzykowego [Dejna 1994]. Prowadzone na kierunku filologia polska zajcia z dialektologii polskiej, komplementarne w stosunku do zaj powiconych gramatyce historycznej jzyka polskiego, maj na celu zapoznanie sluchaczy kursu z najwa niejszymi innowacjami dialektalnymi, charakteryzujcymi zespoly gwarowe wyodrbnione na polskim obszarze jzykowym. S to glÑwnie cechy fonetyczne, ktÑre najlepiej ukazuj odrbnoci jzykowe poszczegÑlnych terytoriÑw jzykowych. W mniejszym stopniu wykorzystuje si w dydaktyce uniwersyteckiej morfologiczne wlaciwoci gwarowe, ktÑre nie wykazuj tak du ego zrÑ nicowania jak cechy fonetyczne, cho podobnie jak i one odegraly znaczc rol w ksztaltowaniu si polskich dialektÑw. Analiza rÑdel dialektograficznych ­ glÑwnie tekstÑw gwarowych (np. [Nitsch 1960], [Sdziak 1996], JP) oraz uj kartograficznych (zob. np. AGP, AJK, AJPP, AJ, MAGP, Maz, Wkp; [Kowalska 1975]) ­ wykazuje, e zrÑ nicowanie w zakresie slowotwÑrstwa gwarowego posiada do istotne znaczenie w definiowaniu zespolÑw gwarowych i dialektÑw a fakty slowotwÑrcze, podobnie jak inne elementy systemowe, mo na wykorzystywa w procesie dydaktycznym w celu przybli enia sluchaczom problematyki zwizanej z genez i rozwojem polskich dialektÑw. Referat stanowi propozycj wykorzystania wiadomoci z zakresu slowotwÑrstwa na zajciach z dialektologii polskiej. Ju pobie ny przegld kartograficznych uj slowotwÑrczego zrÑ nicowania polskiego obszaru jzykowego pozwala wskaza kilka wa nych dla dialektologii faktÑw slowotwÑrczych (zob. [Gala 2002]). Przedmiotem zainteresowania staj si glÑwnie formacje, ktÑre posiadaj formanty, wykazujce wyrane zrÑ nicowanie terytorialne. S to np. apelatywne derywaty rzeczownikowe z deminutywnymi sufiksami -yszek, -yszka, -yszko, np. kwiatyszek, glowyszka, slonyszko charakteryzujce Wielkopolsk i Kaszuby [Dejna 1994]; [KarplukÑwna 1968], w opozycji do analogicznych formacji z suf. -uszek, -eczka, -eczko, wystpujcych w pozostalych dialektach; nazwy istot niedoroslych z mazowieckim -ak w opozycji do malopolskiego -, np. kaczak / kacz [Taszycki 1961(1): 236­248]; mazowieckie i kaszubskie formanty -k, -c w opozycji do -ek, -ec w derywatach typu domk / domek, krawc / krawiec [Taszycki 1961(2): 227­ 229], zachodniopolskie przymiotnikowe formanty -ity, -aty wobec -isty, -asty, np. wodnity ­ wodnisty, kraciaty ­ kraciasty [Winkler-Leszczyska 1964], czy czasownikowe przyrostki iteratiwÑw: malopolskie -uwa, np. kupuwa i mazowieckie -ywa, np. kupywa w stosunku do -owa, np. kupowa [Dejna 1994], itp.


140

: Sdziak H. Lom yskie teksty gwarowe. Lom a; Kielce, 1996. Taszycki W. Powstanie i rozwÑj rzeczownikÑw typu cielak. Rozprawy i studia polonistyczne. T. II. Wroclaw; KrakÑw; Warszawa, 1961 (1). S. 236­248. Taszycki W. Dwa rozdzialy z historycznej dialektologii polskiej. Rozprawy i studia polonistyczne. T. II. Wroclaw; KrakÑw; Warszawa, 1961(2). S. 227­229. Taszycki W. Przyrostek -isko,-iszcze w jzykach zachodnioslowiaskich. Rozprawy i studia polonistyczne. T. III. Wroclaw; KrakÑw; Warszawa, 1965. S. 87­99. Winkler-Leszczyska I. Sufiksy przymiotnikowe -ity, -isty, -aty, -asty w jzyku polskim na tle ogÑlnoslowiaskim. Wroclaw; Warszawa; KrakÑw, 1964.

RÑwnie wa ne dla przedstawienia polskich innowacji dialektalnych, zrozumienia procesu dyferencjacji polskiego jzyka etnicznego, s fakty slowotwÑrcze, ktÑrych lady odnajdujemy w nazwach miejscowych. Te same formanty, ktÑre derywuj w polskich gwarach nazwy pospolite, widoczne s w nazwach miejscowych, ktÑre czsto ustalaly si ju w okresie redniowiecza np. wspÑlczesna repartycja nazw miejscowych z formantami -iszcze obok -isko, np. Grodziszcze ­ Grodzisko, (por. kaszubskie: marwiszcze mrowisko') [Taszycki 1965]; [Rospond 1969] , -Ñw, -owo obok -ew, -ewo, np. Golbiowo ­ Golbiewo (por. wielkopolskie winiewy sad) [Demartin 1965]. Analizujc na zajciach z dialektologii polskiej odpowiednio dobrane teksty gwarowe, pochodzce z rÑ nych obszarÑw dialektalnych i zawierajce ciekawe przyklady derywatÑw, mo na wskaza slowotwÑrcz dyferencyjno polskich gwar i dialektÑw. Zdobyta w ten sposÑb wiedza powinna by uzupelniona informacjami o ich zasigach terenowych, przedstawionych na mapach ogÑlnopolskich i regionalnych atlasÑw gwarowych.

Wykaz skrÑtÑw
AGP ­ Dejna K. Atlas gwar polskich. T. 1. Malopolska. Warszawa 1998; T. 4. Wielkopolska. Kaszuby. Warszawa, 2002; Dejna K., Gala S., Zdaniukiewicz A., Czy ewski F. Atlas gwar polskich. T. 2. Mazowsze. Warszawa, 2000; Dejna K., Gala S. Atlas gwar polskich. T. 3. lsk. Warszawa, 2001. AJK ­ Atlas jzykowy kaszubszczyzny i dialektÑw ssiednich. T. 1­15 / Red. Z. Stieber, H. Popowska-Taborska. Wroclaw, 1964­1978. AJPP ­ Malecki M., Nitsch K. Atlas jzykowy polskiego Podkarpacia. KrakÑw, 1934. AJ ­ Zarba A. Atlas jzykowy lska. T. 1­8. Warszawa, 1969­1980. JP ­ Jzyk Polski. KrakÑw, 1913 i n. MAGP ­ Maly atlas gwar polskich. T. 1­13. Warszawa, 1957­1970. Maz ­ Horodyska-Gadkowska H., Kowalska A., Strzy ewska-Zaremba A. Atlas gwar mazowieckich. T. 1­10. Wroclaw, 1971­1992. Wkp ­ Atlas jzyka i kultury ludowej Wielkopolski / Red. Z. Sobierajski, J. Burszta. T. 1­9. Wroclaw; Pozna, 1979­1996.

Literatura
Dejna K. Atlas polskich innowacji dialektalnych. Warszawa; LÑd, 1994. Demartin A. Oboczno -ov : '-ev w nazwach miejscowych Wielkopolski // Slavia Occidentalis. 25. 1965. S. 15­29. Gala S. Problematyka slowotwÑrcza w kwestionariuszach i atlasach gwarowych // Studia Dialektologiczne. II. Prace Instytutu Jzyka Polskiego PAN. KrakÑw, 2002. S. 111­118. Kowalska A. ZrÑ nicowanie slowotwÑrcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczownik. Wroclaw; Warszawa; KrakÑw; Gdask, 1975. Nitsch K. WybÑr polskich tekstÑw gwarowych. Warszawa, 1960. Rospond S. Slowiaskie nazwy miejscowe z sufiksem -sk-. Wroclaw; Warszawa, 1969.

- ( )
S. Mengel
Martin-Luther-UniversitÄt Halle-Wittenberg (, )

( ), XX . , . , , , (.: [ 2001], [ 2001], [ 1995] .), / . (c.: [eng 2003], [ 2000], [Reitemeier 2003] .) ­ ( ) , , (c.: [Haugen 1953], [Pfaff 1997], [Hinnenkamp, Meng 2005] .). (). « », 1917 , , . , , «» ­ (c.: [ 2004]). , « » XX . , , . , , , , . , -

« ». , , , , : XVIII ., 1917 XX . 1990- . , . - «». , , , ( ) . - (c.: [ 2003], [ 1991], [ 1994], [ 2000] .) (c.: [ 2003], [ 2001] .), .


. . // XX (1985­1995). ., 2000. . 237­325. . . «». . ., 1995.


: . // : . ., 2004. . 539. E. A. . . .; , 2001. . . . ., 1991. . . . ., 1994. . . . ., 2001. . . // . . 59(49). 2000. . 49­60.

141

. . . (1917­1926). ., 2003. Haugen . h Norwegian Language in America. Philadelphia, 1953. Hinnenkamp V., Meng K. Sprachgrenzen Ýberspringen. TÝbingen, 2005. eng K. Sprachliche Integration von Aussiedlern ­ einige Ergebnisse, einige Probleme // Reitemeier U. Sprachliche Integration von Aussiedlern im internationalen Vergleich. Mannheim, 2003. S. 37­57. Pfaff C. Contacts and conflicts ­ perspektives from code-switching research. 1997. Reitemeier U. Sprachliche Integration von Aussiedlern im internationalen Vergleich. Mannheim, 2003.

I k o n i c z n o a mo t y w a c j a s l o w o t w Ñ r c z a ( w j z y k u p o l s k i m i n i e mi e c k i m)
A. NagÑrko
Humboldt-UniversitÄt zu Berlin (Berlin, Germany)

Motywacja, kognitywistyka, ikoniczno, metafora, metonimia

Summary. Iconicity and motivation in the word formation (Polish / German). The principle of iconicity, in the broad sense understood by cognitive linguistics, can be applied to such classical tropes as metaphor and metonymy. So far this mechanism got a little attention in the word formation literature. In the present paper we look at the traditional word formation categories from the point of view of iconicity. The empirical basis is formed by Polish and German languages that are not closely cognate. We analyze: a) word formation similatives like chomikowa / hamstern, matkowa / bemuttern, wybrzuszony / ausgebaucht, pantofelek / Pantoffeltierchen etc., b) semantic shifts leading to e. g. collective meaning from other basic meanings, like gazeta / Zeitung (newspaper) ­ a group of people working on a newspaper', obsada / Besetzung a group of people playing a part', or (de)agentivity, see spinacz / Heftklammer, zderzak / Stoústange with reference to people. Our goal is to establish a range of possible category shifts, i. e. to establish a specific mental map of categorisation and of the role of word formation in this process. Zasada ikonicznoci w szerokim, przyjtym za kognitywistyk rozumieniu obejmuje m. in. takie klasyczne tropy (trope) jak metafora i metonimia. Mechanizmowi temu powicano jak dotd niewiele uwagi w pracach slowotwÑrczych. W artykule podejmuj prÑb spojrzenia na tradycyjne kategorie slowotwÑrcze z punktu widzenia ikonicznoci, przy czym za empiryczn podstaw moich uwag poslu yly bli ej ze sob niespokrewnione jzyki polski i niemiecki. Analizie poddane zostaly: a) slowotwÑrcze similativa typu chomikowa / hamstern, matkowa / bemuttern, wybrzuszony / ausgebaucht, pantofelek / Pantoffeltierchen itp., b) semantyczne przesunicia prowadzce np. do znaczenia zbiorowego (collectiva) od innych znacze podstawowych, typu gazeta Grupa ludzi pracujcych w gazecie', obsada / Besetzung Grupa ludzi obsadzonych w jakiej roli', albo (de)agentywizacji, por. spinacz / Heftklammer, zderzak / Stoústange w odniesieniu do ludzi. Celem analizy ma by ustalenie mo liwych przesuni kategorialnych, tj. swoistej mapy mentalnej kategoryzacji i roli slowotwÑrstwa w tych procesach.

Now e typ y w yrazÑw zlo on ych w jzyk u p olsk im
D. Ochmann
Uniwersytet Jagielloski / (KrakÑw, Polska / , )

, , a, ,

. (ekokosmetyki, homotata, eurosieroty, e-rodzice) , . , . Jedn z najwa niejszych zmian w polskim slowotwÑrstwie ostatnich lat jest wzrost liczby wyrazÑw zlo onych. Towarzyszy mu pewne przewartociowanie w obrbie modeli zlo e (np. przewaga struktur polczonych bezporednio i popularno kontaminacji) oraz powstanie nowych ich typÑw. Jako najistotniejsze mo na wymieni: 1. Seryjne zlo enia z czlonami ucitymi, w ktÑrych proces dezintegracji doprowadzil do powstania: a) nowych tzw. czlonÑw zwizanych, np. euro(pejski): eurosieroty, narko(tykowy): narkogang, cyber(netyczny): cyberterroryzm, e(elektroniczny): e-sklep; b) nowego znaczenia czlonu ju funkcjonujcego, np. eko(logiczny): eko ywno, homo(seksualny): homorodzice. 2. Zlo enia dwunominalne polczone bezporednio typu biznesplan. 3. Kontaminacje (struktury polczone za pomoc wspÑlnej czstki fonologicznej ­ wzla), np. flustracja (frustracja + lustracja), dyplomatolek (dyplomata + matolek), demokratura (demokracja + dyktatura), urlop tacierzyski (tata + macierzyski). 4. Zlo enia kontaminacyjne (bez czstki lczcej, z dezintegracj czlonÑw), np. lygrys (lew + tygrys), teleputer, kompuwizor (telewizor + komputer). Wymienione typy nie stanowi absolutnej nowoci w polszczynie. W wikszoci maj swe rÑdla bd punkty odniesienia w strukturach funkcjonujcych w niej od dawna, jednak czsto marginalizowanych (zlo enia z czlonami zwizanymi typu telekonkurs czy kontaminacje) lub potpianych (formacje typu specustawa). Ich produktywno rodzi potrzeb uporzdkowania poj z zakresu wyrazÑw zlo onych (np. zrost) i stworzenia nowej klasyfikacji. Zmiany w obrbie polskich wyrazÑw zlo onych stanowi problem zarÑwno systemowy, jak i kulturowy. S wyrazem ewolucji systemu zwizanej z kontaktami polszczyzny z innymi jzykami oraz z obecnymi przemianami cywilizacyjnymi (wspÑlczesne globalne zjawiska i problemy: ekologia, narkotyki, Internet, integracja europejska; d enie do skrÑtowoci i wyrazistoci wypowiedzi, a tak e jej aluzyjnoci ­ gry z odbiorc).

Bibliografia
Jadacka H. System slowotwÑrczy polszczyzny (1945­2000). Warszawa, 2001. Ochmann D. Nowe wyrazy zlo one o podstawie zdezintegrowanej w jzyku polskim. KrakÑw, 2004. Waszakowa K. Przejawy internacjonalizacji w slowotwÑrstwie wspÑlczesnej polszczyzny. Warszawa, 2005.


142

:

Rozw Ñj slow otw Ñrstw a gw arow ego n a tle slow otw Ñrstw a jzyk a ogÑln ego
J. Sierociuk
Pozna, Polska , ,

. : , . , . Przypatrujc si slowotwÑrstwu gwarowemu zauwa a si istotne rÑ nice decydujce o jego specyfice; przejawia si to midzy innymi w braku niektÑrych technik derywacyjnych (brak skrÑtowcÑw i zapo ycze, mniejszy udzial zlo e). SlowotwÑrstwo gwarowe rozwija si niezale nie od jzyka ogÑlnego; zachodzce tu zmiany rozpatrywane bd w kontekcie przeobra e socjologicznych wspÑlczesnej wsi. MÑwienie o rozwoju gwarowego systemu slowotwÑrczego napotyka na trudnoci natury obiektywnej ­ brak bowiem odpowiednich materialÑw charakteryzujcych ten poziom organizacji gwar w przeszloci. Nale y bowiem pamita, e gwary nie maj odpowiednio dlugo zestawianej i zadawalajcej dokumentacji materialowej. O ile jzyk ogÑlny ­ w wikszoci znanych wypadkÑw ­ zasadzany jest na tradycji pisma, a jego reguly normatywne ­ gramatyki ­ wywodzone s z obszernej, zrÑ nicowanej historycznie podstawy tekstowej, o tyle w wypadku gwar mo emy mÑwi jedynie o rejestracji zjawisk momentalnych, przy czym tradycja ta jest stosunkowo krÑtka. Nie mo na jednak mÑwi o braku jakichkolwiek norm gwarowych [Pawlowski 1967] ­ te jednak zakorzenione s w «wiadomoci» danej grupy spolecznej i egzystuj w oparciu o tradycje ustn. W kontekcie dorobku bada slowotwÑrstwa jzyka ogÑlnego ­ tak w aspekcie synchronicznym jak i diachronicznym ­ przy opisie analogicznego systemu gwarowego mo emy praktycznie odwolywa si do materialu w przewa ajcej mierze pozyskiwanego w czasach nam wspÑlczesnych. W tej sytuacji zachodzi konieczno wypracowania nowych metod badawczych; koniecznym jest wykorzystanie dostpnych dialektologowi mo liwoci badawczych. Prowadzc systematyczne obserwacje jzyka mieszkacÑw wspÑlczesnej wsi mo liwe jest jednak wnioskowanie o charakterze i tempie zmian zachodzcych w tym rodowisku jzykowym. Podstawowym rozwizaniem jest tu uwzgldnienie zrÑ nicowania pokoleniowego populacji wiejskiej. W naszym postpowaniu typowane s do obserwacji kilkuosobowe grupy respondentÑw; przyjty podzial opiera si na 25-letniej reprezentacji pokoleniowej [Sierociuk 2003a]. Taki dobÑr respondentÑw pozwala ledzi ewolucj zjawisk typowych dla slowotwÑrstwa konkretnych badanych rodowisk ­ wyniki analiz tak pozyskiwanego materialu bd podstaw prezentowanych uwag szczegÑlowych. Ujmujc slowotwÑrstwo gwarowe w kontekcie slowotwÑrstwa jzyka ogÑlnego nale y podkreli stosunkowo niewielkie otwarcie na wplywy obce; powszechnie odnotowywane w jzykach slowiaskich elementy internacjonalne [Waszakowa 2005], [ 2008] nie przynosz potwierdze gwarowych. Podobnie brak w tym rodowisku jzykowym niektÑrych mechanizmÑw slowotwÑrczych ­ dotyczy to szczegÑlnie skrÑtÑw i skrÑtowcÑw. O wiele skromniejsza jest te dokumentacja faktograficzna ilustrujca composita. Przedstawione w referacie zagadnienia bd popartym odpowiednim zestawem odnonych rozwiza uszczegÑlowieniem zarysowanej problematyki.

Literatura
Pawlowski E. Problem normy jzykowej w gwarach ludowych i w jzyku ogÑlnonarodowym // Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jzykoznawczego. Z. XXV. 1967. S. 139­147. Sierociuk J. Zalo enia metodologiczne bada jzyka wsi // Poznaskie Spotkania Jzykoznawcze. T. XI / Red. Z. Kr yska i Z. ZagÑrski. Pozna, 2003a. S. 131­136. Sierociuk J. Slowniki gwarowe a mo liwoci opisu gwarowego slowotwÑrstwa // Gwary dzi. 2. Regionalne slowniki i atlasy gwarowe / Red. J. Sierociuk, Pozna, 2003b. S. 249­255. Sierociuk J. Specyfika wariantywnoci slowotwÑrczej w gwarach // Gwary dzi. 3. Wewntrzne zrÑ nicowanie jzyka wsi / Red. J. Sierociuk. Pozna, 2006. S. 209-214; Sierociuk J. Pokoleniowo ­ jeden z czynnikÑw rÑ nicujcy slowotwÑrstwo jzyka mieszkacÑw wsi // . IX / . . . , 2006. S. 329­336. Sierociuk J. Swoisto slowotwÑrstwa gwarowego (wybrane problemy) // LingVaria. Nr 1 (3). 2007. S. 115­125. Sierociuk J. Aspekt diachroniczny w synchronicznych badaniach jzyka mieszkacÑw wsi (problemy metodologiczne) // Rozprawy Komisji Jzykowej LÑdzkiego Towarzystwa Naukowego. T. LII. LÑd, 2007. S. 215­221. Sierociuk J. Wariantywno slowotwÑrcza a problem ewolucji jzyka mieszkacÑw wsi // WspÑlczesna polszczyzna ­ stan, perspektywy, zagro enia / Red. Z. Cygal-Krupa. KrakÑw; TarnÑw. 2008. S. 229­ 236. . ( ). , 2008. Waszakowa K. Przejawy internacjonalizacji w slowotwÑrstwie wspÑlczesnej polszczyzny. Warszawa, 2005.

T v o r b e n e t e n d e n c i j e u h r v a t s k o me s t a n d a r d n o m j e z i k u / He e e
B. Stebih Golub
Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje (Zagreb, Hrvatska) , , , ,

. , , , . , . . (lunge-filozofija, web-strucnjak), (sendvic sir, pizza sunka), (cro-, eko-, etno-, web-) (klinceza, Zaba). Neologija je u hrvatskome standardnom jeziku obiljezena dvama glavnim utjecajima. S jedne se strane hrvatski jezik, kao i ostali jezici tzv. razvijenoga svijeta, «globalizira». Pod tim pojmom prvenstveno podrazumijevamo izlozenost snaznom utjecaju engleskoga jezika koji funkcionira kao lingua franca suvremenog svijeta. Utjecaj je vidljiv na vise jezicnih razina: od najpropusnije leksicke razine, preko morfologije i tvorbe rijeci pa sve do sintakse. Tako se primjerice posljednjih desetak godina sve cese javljaju juxtapozicije kao specifican oblik tvorenica na razme i izme u sintakse i rjecotvorja. Kao i ostali jezici svijeta, u hrvatskome se javlja i velik broj prefisksoida, uglavnom stranoga podrijetla (engleski i klasicni jezici) ciji status u standardologiji jos nije posve razrjesen. Uslijed znatnog razvoja znanosti i tehnike svakodnevno se poveava i fond strucnog nazivlja (osobito racunalnog). Hrvatski kao puristicki orijentiran jezik nacelno se odupire


:

143

prihvaanju stranih rijeci te odgovarajue termine nastoji stvoriti unutarjezicnim procesima. S druge strane, zbog specificnih drustvenih i politickih prilika pocetkom devedesetih godina, dolazi do intenziviranja puristickih strujanja u jeziku te se mnogobrojne rijeci, najcese do tada posve uobicajene posu enice, odbacuju kao «strane» i «nehrvatske» te nastoje zamijeniti «hrvatskijim» rijecima (crnotrznik «svercer», izdomnik «disident; emigrant», izdomnistvo «emigracija», izvikivac «broker», podmetnik «provokator», suzdrznik «apstinent», veleulica «aleja»), sto daje nove poticaje rjecotvornim procesima.

Na temelju korpusa ekscerpiranog iz rjecnikÁ suvremenoga hrvatskoga jezika te tiskanih i elektronickih medija, analiziraju se tvorbeni obrasci u suvremenom hrvatskom jeziku ciji je standardoloski status u kroatistici prijeporan, a rijetko se i spominju u hrvatskim gramatikama. Rijec je o novim tvorbenim tendencijama kao sto su pojava hibridnih tvorenica (lunge-filozofija, webstrucnjak), juxtapozicija (sendvic sir, pizza sunka), prefiksoida (cro-, eko-, etno-, web-) i blenda (klinceza, Zaba). Raspravalja se o njihovim tvorbenim modelima, standardnojezicnom statusu i tretmanu u hrvatskim normativnim prirucnicima.

I n n o w a c j e s l o w o t w Ñ r c z e j a k o a ma l g a ma t y z n a c z e w w i e t l e mo d e l u d y n a mi c z n e g o o p a r t e g o n a u z u s i e j z y k o w y m
K. Waszakowa
Uniwersytet Warszawski (Warszawa, Polska) , ,

. , , . , . . - , . , : ) ; ) : , , . Artykul ukazuje nowe zjawiska slowotwÑrcze w perspektywie dwu rozwijanych w kognitywnym paradygmacie badawczym koncepcji: 1) modelu dynamicznego opartego na uzusie jzykowym (usage-based model) R. Langackera oraz 2) teorii amalgamatÑw pojciowych (conceptual blending theory) G. Fauconniera i M. Turnera. U podstaw modelu Langackera, pomylanego jako propozycja calociowego, a zarazem ujednoliconego opisu jzyka (jego regul), le y przekonanie, e struktury jzykowe nale y ujmowa w polczeniu z ogÑlniejszymi zdolnociami ­ wlaciwociami psychicznymi, np. z percepcj, pamici. Na nich z kolei zasadzaj si inne umiejtnoci znajdujce wyraz w systemie jzykowym i jego u yciu, m. in. takie, jak utrwalenie zjawisk, zdolno do abstrahowania, porÑwnywania, lczenia ze sob prostych struktur w celu otrzymania struktury zlo onej [Langacker 1988]. Z dwiema ostatnimi wlaciwociami wi wszyscy wymienieni wczeniej badacze operacj konceptualnej integracji, w wyniku ktÑrej w u yciu jzyka (w tekcie) na poziomie kognitywnym dochodzi do powstania z dwu lub wicej poj odrbnej konstrukcji, nie redukowalnej do jej komponentÑw. Opisywana w ramach teorii amalgamatÑw tego typu integracja pojciowa opiera si na przekonaniu, i «ka de u ycie jzyka naturalnego wi e si z odmiennymi i oryginalnymi konstrukcjami na poziomie kognitywnym» (rÑ nym od struktury jzyka). Wyra enia jzykowe w tym ujciu maj nie tyle stale znaczenie, ile pewien potencjal znaczenia (meaning potential). Ten w okrelonym kontekcie, w miar jak dyskurs si rozwija, aktualizuje si w postaci konkretnego sensu, dziki wskazÑwkom, ktÑre stanowi u yte wyra enia jzykowe oraz kontekst [Fauconnier, Turner 2002]. Autorka rozwija przedstawione tu koncepcje, rozwa ajc przyklady, ukazujce rÑ nego typu aktualizacje semantycznego potencjalu innowacji slowotwÑrczych oparte na mechanizmie rozszerzenia lub zaw enia znacze poj podstawowych. Wielu lingwistÑw (w tym rÑwnie Langacker) uwa a, e innowacyjnych wyra e nie tworzy sam system jzykowy, lecz zwykle w konkretnej sytuacji czyni to jego u ytkownicy poslugujcy si wszystkimi dostpnymi zasobami jzykowymi, w tym oferowanymi przez dany system jzykowy wzorcami ­ schematami o rÑ nym stopniu szczegÑlowoci. Zgodnie z podstawowymi zasadami gramatyki kognitywnej jedyn form, ktÑr te wzorce musz przyj, s uschematyzowane wyra enia (schematized expressions): matryce wyabstrahowane ze zbioru zlo onych wyra e po to, aby wyrazi to wszystko, co jest immanentnie wspÑlne. Analiza zaczerpnitych z prasy zrÑ nicowanych przykladÑw ukazuje, jak u ywajc nowej struktury slowotwÑrczej, rozmÑwcy interpretuj j kontekstualnie: do czego j odnosz, jaki schemat konstrukcyjny i wzorzec kompozycjonalny jej przypisuj. Tak rozumiana kompozycjonalno wyra e innowacyjnych ma charakter skalarny: od sporadycznie wystpujcej w u yciu pelnej kompozycjonalnoci (ma ona miejsce wtedy, kiedy zintegrowana struktura jest calkowicie zdeterminowana przez konwencjonalne jednostki skladowe) po typowe w normalnym u yciu jzykowym wypadki ujawniania za pomoc kontekstualnej interpretacji innowacji slowotwÑrczych stopnia odejcia nowych wyra e od ich wartoci kompozycjonalnych. Z kontekstowym ujciem znaczenia innowacji (w tym slowotwÑrczych) Langacker wi e jeszcze jeden parametr: stopie rozkladalnoci znaczenia (analizybility), tzn. stopie, w jakim u ytkownicy jzyka zdaj sobie spraw z obecnocii wkladu semantycznego skladowych elementÑw. Rozkladalno te jest gradualna: pelna w momencie powolywania konstrukcji (ten, ktÑry j tworzy, operuje jej skladnikami), z czasem mo e si zaciera (a do jej zaniku) na skutek konwencjonalizacji. Nowe struktury slowotwÑrcze zwykle zachowuj przejrzysto. Bywa, e kontekst slu y jej wydobyciu, np. wtedy, gdy mo e j «zaciemnia» inne znaczenie, dobrze utrwalone w jzyku, jak to ma miejsce np. w przypadku innowacji donosicielka, donosicielstwo, odrbnych od u ywanych z dezaprobat tak samo brzmicych jednostek. Por. nastpujcy kontekst: Co roku w USA ci owe donosicielki wydaj na wiat okolo 1000 dzieci, ktÑre oddaj potem ich legalnym rodzicom. [...] Za porednictwem nowojorskiego Orodka Bezplodnoci Wiliam Sern poznal Mary Beth Whitehead, ktÑra zgodzila si by biologiczn matk jego potomka, czyli spelni funkcj nazwan przez niezastpionego Stanislawa Lema w jednej z jego opowieci «donosicielstwem». [...] Donosicielki nie s wic biologicznymi matkami dzieci, ktÑre nosz w swym lonie [...]. (Polityka. 28. 2006). Podawane w pracy przyklady innowacji slowotwÑrczych u ytych w konkretnych kontekstach maj wiadczy o tym, e teoria amalgamatÑw G. Fauconniera i M. Turnera pozwala w nowym wietle ukaza i zinterpretowa szereg zjawisk znajdujcych swoje odzwierciedlenie w systemie jzykowym i jego u yciu. S to m. in. a) semantyczne mechanizmy powstawania struktur semantyczno-slowotwÑrczych w wyniku scalenia si dwÑch przestrzeni mentalnych i okrelonych form jzykowych o ksztalcie fonologicznym; b) rezultaty owych scale: nowe domeny kognitywne oraz nowo wyodrbnione segmenty pelnice rol slowotwÑrcz.

Literatura
Fauconnier G., Turner M. The Way We Think. Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities. New York, 2002. Langacker R. A Usage-Based Model // Topics in Cognitive Linguistics / Red. B. Rudzka-Ostyn. Amsterdam; Philadelphia, 1988 (Wersja popr.: Concept. Images, and Symbol: The Cognitive Basis of Grammar. Berlin; New York).


144

:

, .
M. Wtorkowska
(a, ) , , , ,

. , ( -Ñwka: spacerÑwka wÑzek spacerowy [ ]; -yk: Baltyk Morze Baltyckie [] -ec: popravec popravni izpit [ , «»]; -ka: tiskovka tiskovna konferenca [-]; -ik: brezplacnik brezplacni casopis [ ]) , , , ., Fabryczna LÑd Fabryczna [ ] Kaliska LÑd Kaliska [ ] ( . . ); . . Bavarski Bavarski dvor [ ], tehnicni tehnicni pregled [ ]. . , , , , pomostÑwka emerytura pomostowa [ ], wyksztalciuch pogardliwie czlowiek wyksztalcony [. ]. Tematem artykulu jest Uniwerbizacja w jzyku polskim i sloweskim. PorÑwnam w nim rozumienie terminu w obu jzykach oraz przedstawi sposoby tworzenia polskich i sloweskich uniwerbizmÑw, ktÑre najczciej powstaj w procesie sufiksacji, a wic przez dodanie przyrostkÑw, np. -Ñwka: pomidorÑwka zupa pomidorowa, -yk: Baltyk Morze Baltyckie, -ec: odrzutowiec samolot odrzutowy w jzyku polskim; -ec: lokalec lokalni delavec, -ka: jutranjka jutranja halja, -ik: dovrsnik dovrsni glagol, prenosnik prenosni racunalnik w jzyku sloweskim; lub te elipsy, a wic opuszczenia najczciej czlonu rzeczownikowego w oficjalnej dwu- lub wielowyrazowej nazwie, stanowicej podstaw derywatu, np. centralna Warszawa Centralna; tatarski tatarski biftek. Temu zjawisku w jzyku sloweskim mo e, chocia rzadko, towarzysz zmiana rodzaju, por. bolniska bolniski dopust, porodniska porodniski dopust, vozniska voznisko dovoljenje. Podstawami slowotwÑrczymi omawianych derywatÑw s zarÑwno wyrazy pospolite, jak i nazwy wlasne, np. gierkÑwka nazwa pochodzi od nazwiska Gierek, kuroniÑwka nazwa pochodzi od nazwiska Kuro; Blej(e)c Blejsko jezero, mariborcan vlak za Maribor, Preserenc Presernov trg, Smartinka Smartinska cesta, vrhnican avtobus za Vrhniko. Przyjrzano si rÑwnie semantyce uniwerbizmÑw i zauwa ono, e czsto formacje te maj po dwa lub wicej znacze, np. pla Ñwka 1. sukienka pla owa, 2. torebka pla owa; podiplomec 1. kdor nadaljuje studij po diplomi (Studirati kot podiplomec.), 2. dom podiplomcev (Stanujem v podiplomcu.) i 3. podiplomski studij (Vpisala sem podiplomca.). Czsto rÑwnie jest tak, e mamy kilka uniwerbizmÑw na okrelenie tego samego desygnatu, np. w jzyku sloweskim zarÑwno kemicnik, kemik, jak i kemicni to kemicni svincnik, a mobilec, mobilnik, mobilni, jak i mobi i mobitel to mobilni telefon. Ciekawy jest te e wikszo tworzonych w jzyku sloweskim fakt, uniwerbizmÑw nie jest powszechnie znana i niechtnie przejmuje je jzyk ogÑlny, za w jzyku polskim obserwujemy tu proces odwrotny, szczegÑlnie przy derywatach z sufiksem -(Ñw)ka. OprÑcz uniwerbizmÑw ju mocno zakorzenionych w obu jzykach, przyjrz si rÑwnie derywatom, ktÑre powstaj w wyniku obecnych przemian polityczno-gospodarczych, jak np. pomostÑwka emerytura pomostowa. GlÑwnie skoncentruj si na porÑwnaniu sposobÑw tworzenia uniwerbizmÑw, przyczynach ich powstawania i egzystowania w obu jzykach.