Äîêóìåíò âçÿò èç êýøà ïîèñêîâîé ìàøèíû. Àäðåñ îðèãèíàëüíîãî äîêóìåíòà : http://poly.phys.msu.ru/~glm/Poverh7_00Gallyamov1LO.pdf
Äàòà èçìåíåíèÿ: Tue Jul 23 15:04:56 2013
Äàòà èíäåêñèðîâàíèÿ: Sun Apr 10 23:47:44 2016
Êîäèðîâêà: ISO8859-5
øù×æúÿ÷ùûý?. úæ÷ýÙæ÷ù×ûôðæ, ûð÷ÿúùýúù÷÷?æ ð ÷æòýúù÷÷?æ ðûûóæáù×Ô÷ð?, 2000, < 7, â. 58-62

üáô 620.186:53.087.22

ôùóð?æûý×æ÷÷?æ õæýùáðôð ×ùûûýÔ÷ù×óæ÷ð? ðûýð÷÷?ÿ ýùøùÙúÔþð?æûôðÿ û×ùòûý× ùÕ?æôýù× øù ðñõæúæ÷÷?õ Ôûõ-ðñùÕúÔìæ÷ð?õ. 1. ôù÷ýÔôý÷?æ áæþùúõÔåðð ñù÷áÔ ð ùÕúÔñåÔ
? 2000 ,,. õ. ù. ÙÞÞflßã,, ð. ×. ?ßÛÜâÝÛØ
õãâÝã,âÝÛØ ,,ãâë âê,ÒÜÜÀØ ëÜÛ,Ò âÛêÒê Ûß. õ.×. óãßãÜãâã,, éÛÑÛ~ÒâÝÛØ éÝëÞÈêÒê, õãâÝ,, úãââÛfl
øãâêëäÛÞ , ÒÝ^Û 29.11.99 ,,.

÷ ãâÜã,Ò ä ÒäãÞãÚÒÜÛfl, ~êã ééÒÝê ÑÜÛÚÒÜÛfl ,Àâãê ãÇÒÝêã, ÛââÞÒã,ÜÛfl Ôûõ ãÇëâÞã,ÞÒÜ ÝãÜêÝêÜÀßÛ Òéã ß^ÛflßÛ, Û Ò?ÒÜÛfl ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û ÙÒ ^, äãâê ãÒÜã ãÇÒÒ ~ÛâÞÒÜÜãÒ Ò?ÒÜÛÒ Ñ~Û. áÞfl âÞë~fl ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ ÜØÒÜÀ ä ÛÇÞÛÚÒÜÜÀÒ ÜÞÛêÛ~ÒâÝÛÒ Ò?ÒÜÛfl, âä ,ÒÞÛ,ÀÒ ä Û ãä ÒÒÞÒÜÜÀi âããêÜã?ÒÜÛfli ä ßÒê ã, ,,ÒãßÒê ÛÛ ÝãÜêÝê. ÷ØÒÜÜÀÒ Ò?ÒÜÛfl iã ã?ã âã,,Þâëêâfl â ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜÀßÛ ÒÑëÞÈêêßÛ. úÑ ÇãêÜÜÀØ äãiã äãÑ,ãÞÛÞ ãä ÒÒÞÛêÈ ëä ë,,ÛÒ ä ßÒê À ãêÒÞÈÜã,,ã ßÛÝ ããÇÒÝê, âã ÇÛ ã,ÜÜã,,ã Ü äã,Ò iÜãâêÈ ê,Ò ãØ äãÞãÚÝÛ.

××æáæ÷ðæ ÷Òâßãê fl Ü ,ãÑßãÚÜãâêÈ ãâêÛÚÒÜÛfl ,ÀâãÝã,,ã ä ãâê Üâê,ÒÜÜã,,ã Ñ Ò?ÒÜÛfl, ÛÜéã ß^Ûfl, äãÞë~Òßfl ßÒêãßÛ ÑãÜã,ãØ ßÛÝ ãâÝãäÛÛ, , ~âêÜãâêÛ - êãßÜã-âÛÞã,ãØ ßÛÝ ãâÝãäÛÛ (Ôûõ), , flÒ âÞë~Ò, ÜÒÒÝ,êÜã ãêãÇ ÚÒê ÒÞÈÜÀÒ ãâãÇÒÜÜãâêÛ äã,Ò iÜãâêÛ ,âÞÒâê,ÛÒ êÒéÝêã, ßÒêã, ãÇëâÞã,ÞÒÜÜÀi ,ÞÛflÜÛÒß ÛÜâê ëßÒÜê ÛââÞÒã,ÜÛfl Ü ÛÑë~ÒßÀØ ãÇÒÝê. ?êÛ êÒéÝêÀ, ÝÝ ä ,ÛÞã, ÞÒ,,Ýã ë~ÛêÀ,êâfl Ü Ý~Òâê,ÒÜÜãß ë ã,ÜÒ ä Û ÛÜêÒ ä Òê^ÛÛ ÔûõÒÑëÞÈêêã,, ãÜÝã âäÒ^ÛéÛÝ fl Ñ~ ßãÚÒê äãê ÒÇã,êÈ ÝãÞÛ~Òâê,ÒÜÜÀi ã^ÒÜãÝ Û ßÒêãã, ,ãââêÜã,ÞÒÜÛfl ÒÞÈÜãØ ,,ÒãßÒê ÛÛ ãÇÒÝêã,. õÀ ä ãÜÞÛÑÛ ã,ÞÛ , ãâÜã,ÜÀi êÒéÝê Ôûõ, ,ÞÛflÜÛÒ Ýãêã Ài ãâãÇÒÜÜã âëÒâê,ÒÜÜã ä Û ä ã,ÒÒÜÛÛ ÛââÞÒã,ÜÛØ ãêÒÞÈÜÀi ßÛÝ ããÇÒÝêã,, âã ÇÛ ã,ÜÜÀi Ü äã,Ò iÜãâêÈ ê,Ò ãØ äãÞãÚÝÛ: ééÒÝê ë?Û ÒÜÛfl ä ãéÛÞfl [1] Û ééÒÝê ÑÜÛÚÒÜÛfl ,Àâãê Ôûõ-ÛÑãÇ ÚÒÜÛØ ãÇÒÝêã, ÛââÞÒã,ÜÛfl. úââßãê ÒÜÛÒ äãâÞÒÜÒ,,ã ééÒÝê â äãÑÛ^ÛØ ÜÞÛÑ ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ ÑãÜ Û ãÇ Ñ^ ÛÑÞ,,Òêâfl ÜÛÚÒ. ôãÜêÝêÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ û äÒ ,Ài Çãê äã Ôûõ-,ÛÑëÞÛÑ^ÛÛ ßãÞÒÝëÞ ÜëÝÞÒÛÜã,Ài ÝÛâÞãê [2] ãêßÒ~ÞãâÈ, ~êã ,ÀâãêÀ Ôûõ-ÛÑãÇ ÚÒÜÛØ á÷ô âëÒâê,ÒÜÜã ÑÜÛÚÒÜÀ , â ,ÜÒÜÛÛ â ÛßÒÛßÛâfl ßãÒÞÈÜÀßÛ ä Òâê,ÞÒÜÛflßÛ ã âê ëÝêë Ò ßãÞÒÝëÞÀ. × êã ÚÒ , Òßfl Þfl fl ë,,Ûi ãÇÒÝêã, (â ÇÞÛÑÝÛßÛ éÛÑÛ~ÒâÝÛßÛ â,ãØâê,ßÛ, Üã ãêÞÛ~ÜÀßÛ ÛëâßÛ Ý Û,ÛÑÜÀ) ééÒÝê ÑÜÛÚÒÜÛfl ,Àâãê ÜÒ ä ãfl,58

ÞflÞâfl âêãÞÈ fl,Üã. ýÝ, ä Û ,ÛÑëÞÛÑ^ÛÛ ,Û ëâÜÀi ~âêÛ^ êÇ~ÜãØ ßãÑÛÝÛ (×ýõ) Û ßãÞÒÝëÞ ,Û ëâÜãØ ú÷ô ÇÀÞã ãÇÜ ëÚÒÜã [3, 4], ~êã ééÒÝê ÑÜÛÚÒÜÛfl ,Àâãê Þfl ,Û ëâÜÀi ~âêÛ^ ÜÒâëÒâê,ÒÜÒÜ, ,Àâãê Ôûõ-ÛÑãÇ ÚÒÜÛØ ßãÞÒÝëÞ ú÷ô ÑÜÛÚÒÜ ÇãÞÒÒ ~Òß Ü 50%, ÜÒâßãê fl Ü êã, ~êã ãÇÒÝêÀ ÇÀÞÛ, ÝÝ ä ,ÛÞã, ,ÛÑëÞÛÑã,ÜÀ Ü ãÜãß Ý Ò ä Û ãÜãØ âÛÞÒ âÝÜÛ ã,ÜÛfl. ø ÛßÒÜÒÜÛÒ ÛÑÞ,,ÒßãØ ÜÛÚÒ ßÒêãÛÝÛ äãÑ,ãÞÛÞã ÝãÞÛ~Òâê,ÒÜÜã ãäÛâêÈ ÜÜÀØ ééÒÝê Û â,flÑêÈ Ò,,ã â ÑÞÛ~ÛÒß Ûëâã, ~âêÛ^ ×ýõ (~10 Üß) Û ÜëÝÞÒÛÜã,Ài ÝÛâÞãê (<1 Üß). ûÞÒëfl [5] ßÀ ä ÒäãÞãÚÛÞÛ, ~êã ééÒÝê ÑÜÛÚÒÜÛfl ,Àâãê Ôûõ-ÛÑãÇ ÚÒÜÛØ ãÇÒÝêã, â,flÑÜ â ÝãÜêÝêÜÀßÛ Òéã ß^ÛflßÛ. áÒØâê,ÛêÒÞÈÜã, , ä ã^ÒââÒ âÝÜÛ ã,ÜÛfl ÑãÜ Û ãÇ ÑÒ^ ,ÑÛßãÒØâê,ëê â âÛÞßÛ äã flÝ (1-100) ç 10-9 ÷ Û , âÛÞë ßÞã,,ã Ûëâ Ý Û,ÛÑÜÀ ÑãÜÛ ëÒ,,ã ãâê Ûfl (~10 Üß) ãÝÑÀ,Òêâfl, ~êã ÝãÜêÝêÜãÒ ,ÞÒÜÛÒ ßãÚÒê âãâê,ÞflêÈ ÑÜ~ÛêÒÞÈÜë ,ÒÞÛ~ÛÜë Û ä Û,ãÛêÈ Ý ÝãÜêÝêÜÀß Òéã ß^Ûflß. ôãÜêÝê ,ëi êÒÞ ×äÒ ,ÀÒ Ñ~ ã ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^Ûfli ,ëi êÒÞ ÇÀÞ Ò?ÒÜ Ù. ÙÒ ^Òß [6] Û ßÀ ÇëÒß ÛâiãÛêÈ ÛÑ êã,,ã Ò?ÒÜÛfl [7]. æâÞÛ , ÝãÜêÝêÛ ëÛi êÒÞ â,ÞÛ,êâfl ÜÒÝãêã ãØ âÛÞãØ F, êã ãÜÛ Çëëê Òéã ßÛ ã,êÈâfl Û âÇÞÛÑflêâfl Ü ÜÒÝãêã ãÒ ââêãflÜÛÒ h, ä Û êãß ãÇÞâêÈ âãä ÛÝãâÜã,ÒÜÛfl ëÚÒ ÇëÒê ÜÒ êã~Ý, ë~âêãÝ ÝãÜÒ~ÜãØ äÞãÛ S. ÔÜÞÛÑ Ñ~Û ,ÝÞ~Òê ââßãê ÒÜÛÒ âëßß Üã,,ã êÒÜÑã Ý Û,ÛÑÜÀ ÝãÜêÝêÛ ëÛi äã-


ôùóð?æûý×æ÷÷?æ õæýùáðôð ×ùûûýÔ÷ù×óæ÷ð?

59

,Ò iÜãâêÒØ + ' , ,,Þ,ÜÀÒ ÑÜ~ÒÜÛfl Ýãêã ã,,ã A Û B ßã,,ëê ÇÀêÈ ,À ÚÒÜÀ ~Ò ÒÑ ,,Þ,ÜÀÒ ÛëâÀ Ý Û,ÛÑÜÀ ÝãÜêÝêÛ ëÛi äã,Ò iÜãâêÒØ, âããê,Òêâê,ëÛÒ éã ßëÞÀ Þfl ãÇÒ,,ã âÞë~fl ä Û,ÒÒÜÀ , [7]. úÒ?ÒÜÛÒ ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û, ä Û ëâÞã,ÛÛ ßÞãâêÛ Òéã ß^ÛØ , â ,ÜÒÜÛÛ â âããê,Òêâê,ëÛßÛ ÛëâßÛ Ý Û,ÛÑÜÀ, äãÝÑÀ,Òê, ~êã éã ßãØ ãÇÞâêÛ ÝãÜêÝê fl,ÞflÒêâfl ÞÞÛäâ â äãÞëãâflßÛ a Û b, Û äãÑ,ãÞflÒê ,À ÑÛêÈ êÛ ,ÒÞÛ~ÛÜÀ, êÝÚÒ âÇÞÛÚÒÜÛÒ Ñ â~Òê Òéã ß^ÛÛ h, ~Ò ÒÑ ÛÑ,ÒâêÜÀÒ ä ßÒê À Ñ~Û: ,ÒÞÛ~ÛÜë â,ÞÛ,ÒØ âÛÞÀ F, ä ßÒê À ,,ÒãßÒê ÛÛ ÝãÜêÝê A Û B, êÝÚÒ ÝãééÛ^ÛÒÜê D, ãÇ êÜÀØ ééÒÝêÛ,Üãßë ßãëÞ ëä ë,,ãâêÛ: 3 1 - 1 - ' D = -- ------------- + -------------- , 4 E E'
2 2

áÞfl ,ÒÞÛ~ÛÜÀ h , êãß âÞë~Ò âä ,ÒÞÛ, éã ßëÞ: h = ( FD)
2/3

11 --- + ---- R R'

1/3

.

(3)

þã ßëÞÀ (2), (3) ÛâäãÞÈÑëêâfl, Üä ÛßÒ , ,êã ßÛ Çãê [5] ä Û ä ã,ÒÒÜÛÛ äãÝÑêÒÞÈÜÀi ã^ÒÜãÝ, ,ÒâÈß ,ÚÜÀi Þfl ÒÝ,êÜãØ ÛÜêÒ ä Òê^ÛÛ ÒÑëÞÈêêã, Ôûõ-ÛââÞÒã,ÜÛØ (ãâãÇÒÜÜã ÇÛãäãÞÛßÒ ã,, i ÝêÒ ÛÑëÛiâfl ÜÒ,ÀâãÝÛßÛ ÑÜ~ÒÜÛflßÛ ßãëÞfl ?Ü,,: E ~ 108-1010 ø). ùÜÝã ëÝÑÜÜÀÒ éã ßëÞÀ fl,Þflêâfl âÞÒâê,ÛÒß Ò?ÒÜÛfl ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û Þfl ~âêÜã,,ã âÞë~fl Û ÜÒ ä ÛßÒÜÛßÀ, Üä ÛßÒ , Þfl ÜÞÛÑ ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ ÑãÜ Û ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^. ôãÜêÝê âéÒ Û~ÒâÝã,,ã ÑãÜ Û ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ õãÒÞÈ ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ âÞÒëÒê ââßê Û,êÈ ä Û ÜÞÛÑÒ Òéã ß^ÛØ (, Ôûõ-ÛââÞÒã,ÜÛfli) ßÛÝ ã~âêÛ^ ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝãØ éã ßÀ (,Û ëâÜÀi ~âêÛ^, ÑÞÛ~ÜÀi ÞÛÜÒØÜÀi ßÝ ãßãÞÒÝëÞ Û ä .). áÞfl âÞë~fl ÝãÜêÝê âéÒ Û~ÒâÝã,,ã ÑãÜ Ûëâ R Û ÇãÝã,ãØ äã,Ò iÜãâêÛ ^ÛÞÛÜ (ãÇ Ñ^) Ûëâ R' ä ßÒê À A Û B ,À Úêâfl âÞÒëÛß ãÇ Ñãß: 1 A = -2 11 --- + ---- , R R' 1 B = ------ . 2R (4)

(1)

ÑÒâÈ E, E', Û ' - ßãëÞÛ ?Ü,, Û øëââãÜ ßêÒÛÞã, ÑãÜ Û ãÇ Ñ^. ùÜÝã , âÛÞë êã,,ã, ~êã ÝãÜÒ~ÜÀÒ éã ßëÞÀ Ò?ÒÜÛfl ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û fl,Þflêâfl âÛâêÒßãØ ÜÒÞÛÜÒØÜÀi ë ,ÜÒÜÛØ â ÜÒfl,ÜÀßÛ Ñ,ÛâÛßãâêflßÛ ãê ÛâÝãßÀi ä ßÒê ã, a Û b [7], Þfl ëãÇâê, ä ÛßÒÜÒÜÛfl êÛi âããêÜã?ÒÜÛØ ä Û ÛÜêÒ ä Òê^ÛÛ ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜÀi ÒÑëÞÈêêã, ÜÒãÇiãÛßÀ ÞÛÇã ÒÞÛÑ^Ûfl ~ÛâÞÒÜÜã,,ã Ò?ÒÜÛfl, ÞÛÇã ãäãÞÜÛêÒÞÈÜÀØ ÜÞÛÑ â ä Û,ÞÒ~ÒÜÛÒß ëä ãÛi ä ÒäãâÀÞãÝ. ÷ÛÚÒ ââßãê Ûß ä ÛßÒÜÒÜÛÒ Ò?ÒÜÛfl ÙÒ ^ Ý ÜÞÛÑë ,ÚÜÀi Þfl ä ÛÝÞÜÀi Ñ~ ~âêÜÀi âÞë~Ò,. ôãÜêÝê âéÒ Û~ÒâÝã,,ã ÑãÜ Û âéÒ Û~ÒâÝã,,ã (ÛÞÛ äÞãâÝã,,ã) ãÇ Ñ^ ÔÜÞÛÑÛ ëÒßfl Ñ~ ÝêëÞÈÜ ä Û ââßãêÒÜÛÛ ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ, ,ãÑÜÛÝÛi ä Û âÝÜÛ ã,ÜÛÛ ßÛÝ ããÇÒÝêã,, éã ß ÝãêãÀi ßãÚÒê ÇÀêÈ ää ãÝâÛßÛ ã,Ü âéÒ ãØ (Üä ÛßÒ , ßãÞÒÝëÞÀ fl ÇÒÞÝã, Û .), êÝÚÒ äÞãâÝÛi ãÇ Ñ^ã,, Üä ÛßÒ , êãÜÝÛi äÞÒÜãÝ. æâÞÛ ÑãÜ Û ãÇ ÑÒ^ ,ÇÞÛÑÛ êã~ÝÛ ÝãÜêÝê ãäÛâÀ,êâfl âéÒ Û~ÒâÝÛßÛ äã,Ò iÜãâêflßÛ Û iÝêÒ ÛÑëêâfl ÛëâßÛ Ý Û,ÛÑÜÀ R Û R', êã,,: 11 1 A = B = -- --- + ---- , 2 R R' ãêÝë âÞÒëÒê, ~êã a = b Û âããêÜã?ÒÜÛfl, â,flÑÀ,ÛÒ ä ßÒê À Ñ~Û, âëÒâê,ÒÜÜã ëä ãêâfl. óÒ,,Ýã äãÝÑêÈ, ~êã ãÇÞâêÈ ÝãÜêÝê ÇëÒê ä Òâê,ÞflêÈ âãÇãØ ãÝ ëÚÜãâêÈ Ûëâ a: a = ( FD)
1/3

11 --- + ---- R R'

- 1/3

.

(2)

ùÜÝã , êãß âÞë~Ò âããêÜã?ÒÜÛfl, fl,ÞflÛÒâfl Ò?ÒÜÛÒß ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û, Üä flßë ÜÒ ëä ãêâfl. úÒÞÛÑ^Ûfl ~ÛâÞÒÜÜã,,ã Ò?ÒÜÛfl ,ãÑßãÚÜ, Üã , âÛÞë âÞãÚÜãâêÛ Ò?ÒßãØ âÛâêÒßÀ ê ÒÇëÒê ä ã,ÒÒÜÛfl ä Ò, ÛêÒÞÈÜÀi ÜÞÛêÛ~ÒâÝÛi ä ÒãÇ Ñã,ÜÛØ. øãêãßë ßÀ ä ã,ÒÞÛ ãäãÞÜÛêÒÞÈÜÀÒ ëä ãÒÜÛfl ÛâiãÜÀi âããêÜã?ÒÜÛØ Û äãÞë~ÛÞÛ ÜÞÛêÛ~ÒâÝÛÒ éã ßëÞÀ Þfl ,ëi ~âêÜÀi âÞë~Ò, (ÇÞÛÑÝÛi Û ÑÞÛ~Ûiâfl ÑÜ~ÒÜÛØ ä ßÒê ã, A Û B), Ýãêã ÀÒ ßã,,ëê ÇÀêÈ äãÞÒÑÜÀ Þfl ã^ÒÜãÝ ä Û ÛÜêÒ ä Òê^ÛÛ ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜÀi ÒÑëÞÈêêã,. û ,ÜÒÜÛÒ êÛi Ò?ÒÜÛØ â ãÇÛß ~ÛâÞÒÜÜÀß Ò?ÒÜÛÒß äãÝÑÞã iã ã?ÒÒ âã,äÒÜÛÒ (ä Û ,ÀäãÞÜÒÜÛÛ âããê,Òêâê,ëÛi ëâÞã,ÛØ ä ÛÇÞÛÚÒÜÛØ). ûÞë~Ø ÑÞÛ~Ûiâfl ,,Þ,ÜÀi ÑÜ~ÒÜÛØ âëßß Üã,,ã êÒÜÑã Ý Û,ÛÑÜÀ ÝãÜêÝêÛ ëÛi äã,Ò iÜãâêÒØ. × âÞë~Ò ÝãÜêÝê ÑãÜ Û ÇãÝã,ãØ äã,Ò iÜãâêÛ ^ÛÞÛÜ ä Û ëâÞã,ÛÛ, ~êã Ûëâ ^ÛÞÛÜ ßÒÜÈ?Ò Ûëâ ÑãÜ, ÛÑ éã ßëÞÀ (4) âÞÒëÒê, ~êã ,,Þ,ÜÀÒ ÑÜ~ÒÜÛfl âëßß Üã,,ã êÒÜÑã Ý Û,ÛÑÜÀ äã,Ò iÜãâêÒØ ÑÞÛ~êâfl: A > B. ðâiãfl ÛÑ ãÇÛi éã ßëÞ Ò?ÒÜÛfl ÝãÜêÝêÜãØ Ñ~Û, ßãÚÜã äãÝÑêÈ, ~êã , êãß âÞë~Ò a < b. × âÞë~Ò, Ýã,, êã ÑÞÛ~ÛÒ âãâê,ÞflÒê ãâê-

øù×æúÿ÷ùûý?. úæ÷ýÙæ÷ù×ûôðæ, ûð÷ÿúùýúù÷÷?æ ð ÷æòýúù÷÷?æ ðûûóæáù×Ô÷ð? < 7 2000


60

ÙÞÞflßã,, ?ßÛÜâÝÛØ

êã~Üë ,ÒÞÛ~ÛÜë, ßÀ ßãÚÒß ëä ãâêÛêÈ ÛâiãÜÀÒ ÜÒÞÛÜÒØÜÀÒ ÛÜêÒ,, ÞÈÜÀÒ âããêÜã?ÒÜÛfl [7], ,ãâäãÞÈÑã,,?ÛâÈ âÛßäêãêÛÝãØ äãÞÜã,,ã ÞÞÛäêÛ~ÒâÝã,,ã ÛÜêÒ,, Þ, âä ,ÒÞÛ,ãØ ä Û ëâÞã,ÛÛ a2 << b2, ~êã ÜÒ fl,ÞflÒêâfl ÚÒâêÝÛß ëâÞã,ÛÒß: 4 K ( k ) = ln --- + ... , k' ,,Ò k' = 1-k .
2

ä ßÒê C, Ýãêã ÀØ ßãÚÜã ãä ÒÒÞÛêÈ ÛÑ âããêÜã?ÒÜÛfl (7) ÛÞÛ ,ãâäãÞÈÑã,êÈâfl ã^ÒÜÝãØ C 2. ûÞë~Ø ÇÞÛÑÝÛi ,,Þ,ÜÀi ÑÜ~ÒÜÛØ âëßß Üã,,ã êÒÜÑã Ý Û,ÛÑÜÀ ÝãÜêÝêÛ ëÛi äã,Ò iÜãâêÒØ. ûÞë~Ø ÇÞÛÑÝÛi ÑÜ~ÒÜÛØ ,ÒÞÛ~ÛÜ A Û B ÒÞÛÑëÒêâfl, Üä ÛßÒ , Þfl Ñ~Û ÝãÜêÝê âéÒ Û~ÒâÝã,,ã ÑãÜ Û ÇãÝã,ãØ äã,Ò iÜãâêÛ ^ÛÞÛÜ ä Û ëâÞã,ÛÛ, ~êã Ûëâ ^ÛÞÛÜ ßÜã,,ã ÇãÞÈ?Ò Ûëâ ÑãÜ. ýã,,, , âÛÞë âããêÜã?ÒÜÛØ (4), ÒØâê,ÛêÒÞÈÜã A ~ B, Û, ßãÚÜã äãÝÑêÈ, ~êã a ~ b. × êãß âÞë~Ò âÛßäêãêÛÝ (5) êÒ flÒê ä ÛßÒÜÛßãâêÈ Û âÞÒëÒê ,ãâäãÞÈÑã,êÈâfl âÛßäêãêÛÝãØ äãÞÜã,,ã ÞÞÛäêÛ~ÒâÝã,,ã ÛÜêÒ,, Þ [8]: K ( k ) = -- ( 1 + m ) [ 1 + ... ] , 2 ,,Ò m = (1 - k')/(1 + k'), k' = 1-k .
2

(5)

ýã,, Þfl âÇÞÛÚÒÜÛfl Ñ â~Òê Òéã ß^ÛÛ h äãÞë~Ûß: 4 h = -------- 2 C ~êã âéÒ ßÒê â a
1/3

( C + 1 ) ( FD )

2/3

B

1/3

,

(6)

äã âê ëÝêë Ò âã,äÒê â éã ßëÞãØ (3) Þfl Û~ÒâÝã,,ã âÞë~fl. ñÒâÈ ÇÒÑ ÑßÒ ÜÀØ ä C Ñ,ÛâÛê ãê ãêÜã?ÒÜÛfl ä ßÒê ã, ÞÞÛäÛ b: 4b Bb C = ln ----- - 1 = -------- . 2 a Aa
2

(7)

ðÑ ë ,ÜÒÜÛfl (7) ä Û ÛÑ,ÒâêÜãß ãêÜã?ÒÜÛÛ B/A ßãÚÜã ~ÛâÞÒÜÜã ãä ÒÒÞÛêÈ ãêÜã?ÒÜÛÒ b/a, Û, âããê,Òêâê,ÒÜÜã, ÑÜ~ÒÜÛÒ ÇÒÑ ÑßÒ Üã,,ã ä ßÒê C. ?ÛâÞÒÜÜãÒ Ò?ÒÜÛÒ äãÝÑÀ,Òê, ~êã ÑÜ~ÒÜÛÒ ä ßÒê C Þfl ßÜã,,Ûi Ñ~ ÞÒÚÛê , ÛäÑãÜÒ 1-3. × ~âêÜãâêÛ, ä Û ÜÞÛÑÒ ÝãÜêÝê ÑãÜ (R = 10 Üß) Û ßãÞÒÝëÞÀ ÜëÝÞÒÛÜã,ãØ ÝÛâÞãêÀ (R' = 1 Üß) â ãâêêã~ÜãØ êã~ÜãâêÈ ßãÚÜã ,ãâäãÞÈÑã,êÈâfl âããêÜã?ÒÜÛÒß C 2. þã ßëÞÀ Þfl ä ßÒê ã, ÞÞÛäêÛ~ÒâÝãØ ãÇÞâêÛ ÝãÜêÝê a Û b ÜÒâÝãÞÈÝã ,, ãßãÑÝÛ Û ßÀ Ûi ÜÒ ä Û,ãÛß, Üã äã â,ãÒØ âê ëÝêë Ò ãÜÛ âã,äê â ë ,ÜÒÜÛÒß (2). ýÝÛß ãÇ Ñãß, ,âÒ ÛâÝãßÀÒ ä ßÒê À ßã,,ëê ÇÀêÈ ÜÒäãâ Òâê,ÒÜÜã ,ÀÚÒÜÀ ~Ò ÒÑ ÛÑ,ÒâêÜÀÒ ,ÒÞÛ~ÛÜÀ (F, D, A, B) Û
û ,ÜÛêÒÞÈÜÀØ ÜÞÛÑ ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ Þfl ßãÒÞÛ ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ ä Û ÑÜÀi ÑÜ~ÒÜÛfli Ûëâ R' ùÇÞâêÈ ÝãÜêÝê a, b, Üß 0.46; 2.2 0.47; 2.4 ß^Ûfl: 1.1; 1.8 1.3; 2.7 ß^Ûfl: P, 109 h, Üß , % ø 1.6 1.5 0.8 0.4 0.36 18 0.34 17 0.7 35 0.29 1.4 0.21 1 0.5 2.5

ð , êãß âÞë~Ò Þfl ä ßÒê ã, ãÇÞâêÛ ÝãÜêÝê a Û b ßãÚÜã ,À,ÒâêÛ Ñ,ÛâÛßãâêÛ, âã,äÛÒ äã âê ëÝêë Ò â (2), Üã ßÀ Ûi ÜÒ ä Û,ãÛß. áÞfl âÇÞÛÚÒÜÛfl ÑãÜ Û ãÇ Ñ^ Ñ â~Òê Òéã ß^ÛÛ äãÞë~Ûß: h = ( FD)
2/3

1 1 ------ + ------ 4 A 4 B

- 1/3

,

(8)

~êã êÝÚÒ ÛßÒÒê âê ëÝêë ë, âiãÜë â ë ,ÜÒÜÛflßÛ (3) Û (6). ýÝÛß ãÇ Ñãß Û Þfl âÞë~fl ÇÞÛÑÝÛi ÑÜ~ÒÜÛØ A Û B ßã,,ëê ÇÀêÈ äãÞë~ÒÜÀ ä ÛÇÞÛÚÒÜÜÀÒ âããêÜã?ÒÜÛfl, äãÑ,ãÞflÛÒ ÜØêÛ ÛâÝãßÀÒ ,ÒÞÛ~ÛÜÀ ÜÒäãâ Òâê,ÒÜÜã äã ÛÑ,ÒâêÜÀß ä ßÒê ß Ñ~Û. ×À?Ò ßÀ ââßãê ÒÞÛ ÝãÜêÝêÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ , ãÇÞâêÛ âãä ÛÝãâÜã,ÒÜÛfl ÑãÜ Û ãÇ Ñ^. ùÜÝã ãÇfl Òéã ß^Ûfl, ãä ÒÒÞflfl ÑÜÛÚÒÜÛÒ ,ÀâãêÀ Ôûõ-ä ãéÛÞfl, ,ÝÞ~Òê ÒÒ Û ,ÝÞ Òéã ß^ÛØ , ãÇÞâêÛ ÝãÜêÝê ãÇ Ñ^ Û äãÞãÚÝÛ (ÛßÒÒêâfl , ,Ûë ßãÒÞÈ, Ýã,, â,Ò ië Ü ãÇ ÑÒ^ ,Ûê ÑãÜ). áÞfl êã,,ã âÞë~fl, ÜëÚÜã ÞÛ?È âããê,Òêâê,ëÛß ãÇ Ñãß äÒ Òãä ÒÒÞÛêÈ ä ßÒê À A Û B, ââßãê Ò, ,,ÒãßÒê Û ÝãÜêÝê ãÇ Ñ^ Ûëâ R' (Ü Ýãêã ÀØ â,Ò ië ,Ûê ÑãÜ Ûëâ R) Û äÞãâÝãØ äãÞãÚÝÛ: 1 A = ------- , 2 R' 1 B = -2 1 ----------------- . R + 2 R' (9)

1 Üß ñãÜ/ãÇ ÑÒ^ ùÇ ÑÒ^ /äãÞãÚÝ ûëßß Üfl Òéã 10 Üß ñãÜ/ãÇ ÑÒ^ ùÇ ÑÒ^ /äãÞãÚÝ ûëßß Üfl Òéã

ø ÛßÒ~ÜÛÒ. ø ßÒê À Ñ~Û: ßãëÞÈ ?Ü,, ãÇ Ñ^ E' = = 1010 ø, ÑãÜ E = 1011 ø, ,ÒÞÛ~ÛÜ âÚÛßÒØ âÛÞÀ F = = 5 ç 10-9 ÷, Ûëâ Ý Û,ÛÑÜÀ ÝãÜ~ÛÝ ÑãÜ R = 10 Üß. - ãêÜãâÛêÒÞÈÜfl Òéã ß^Ûfl (h/2R') ç 100%.

ùÇ ÑÒ^ âÞÒëÒê ââßê Û,êÈ ÝÝ ÛÑã,,ÜëêÀØ ^ÛÞÛÜ â Ûëâãß ÛÑ,,ÛÇ äã,Ò iÜãâêÛ, ÝãÜêÝêÛ ëÒØ â äãÞãÚÝãØ: R + 2R'. ÔÜÞÛÑ êã,,ã âÞë~fl ÜÒ ãêÞÛ~Òêâfl ãê ä ã,ÒÒÜÜã,,ã ,À?Ò Þfl ÑÜ~ÒÜÛØ A Û B, ãä ÒÒÞflÒßÀi éã ßëÞãØ (4).

øù×æúÿ÷ùûý?. úæ÷ýÙæ÷ù×ûôðæ, ûð÷ÿúùýúù÷÷?æ ð ÷æòýúù÷÷?æ ðûûóæáù×Ô÷ð? < 7 2000


ôùóð?æûý×æ÷÷?æ õæýùáðôð ×ùûûýÔ÷ù×óæ÷ð?

61

ø ÛßÒÜÒÜÛÒ Ñ ÇãêÜÜã,,ã Þ,,ã Ûêß Ý â ,ÜÛêÒÞÈÜãßë ÜÞÛÑë Òéã ß^ÛØ ãÇ Ñ^ã, â ÑÞÛ~ÜÀßÛ ÑÜ~ÒÜÛflßÛ Ûëâã, × Ý~Òâê,Ò êÒâê ßÀ ä ÛßÒÜÛÞÛ Ñ ÇãêÜÜÀØ Þ,,ã Ûêß Þfl ,À~ÛâÞÒÜÛfl ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ , ßãÒÞÈÜÀi âÞë~fli ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ â ÛëâßÛ 1 Û 10 Üß. úÒÑëÞÈêêÀ ~ÛâÞÒÜÜÀi â~Òêã, ä Û,ÒÒÜÀ , êÇÞÛ^Ò, ,,Ò Þfl ëãÇâê, ÜÞÛÑ ÛâäãÞÈÑëêâfl ãÛÜÝã,ÀÒ äßÒê À Ñ~Û. úâ~ÒêÀ äã ä ÛÇÞÛÚÒÜÜÀß ßÒêãÛÝß ê âÞÒëÛÒ ãêÞÛ~Ûfl ãê êã~Üã,,ã Ò?ÒÜÛfl: Þfl R' = 1 Üß ä ÛÇÞÛÚÒÜÜãÒ Ò?ÒÜÛÒ Þfl ÑÞÛ~Ûiâfl A Û B Òê ãêÞÛ~ÛÒ , ÑÜ~ÒÜÛfli a Û b ãÝãÞã 2%, Û , ÑÜ~ÒÜÛÛ h 0.5%; Þfl R' = 10 Üß ä ÛÇÞÛÚÒÜÜãÒ Ò?ÒÜÛÒ Þfl ÇÞÛÑÝÛi A Û B Òê ãêÞÛ~ÛÒ ãê êã~Üã,,ã Ò?ÒÜÛfl Þfl a Û b ~ 10%, Þfl h ~ 1%. ùâÜã,ÜãØ ,À,ã ÛÑ êÇÞÛ^À êãê, ~êã, ä Û ä ã~Ûi ,ÜÀi ëâÞã,Ûfli, ãêÜãâÛêÒÞÈÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ ãÇÒÝêã, â ßÒÜÈ?Ûß Ûëâãß Ý Û,ÛÑÜÀ âëÒâê,ÒÜÜã ,À?Ò. ýÝÛß ãÇ Ñãß ßÀ ãÇflâÜÛÞÛ ëäãßflÜëêÀØ ,À?Ò ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜÀØ ééÒÝê, ä ãfl,ÞflÛØâfl , êãß, ~êã ãêÜãâÛêÒÞÈÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ ßãÞÒÝëÞ ÜëÝÞÒÛÜã,Ài ÝÛâÞãê âëÒâê,ÒÜÜã ä Ò,À?ê ãêÜãâÛêÒÞÈÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ ~âêÛ^ ×ýõ. û ,ÜÒÜÛÒ â ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜÀßÛ ÜÜÀßÛ û ^ÒÞÈ ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜãØ ä ã,Ò ÝÛ ÑÝãÜ ",Ò ê ÒêÈÛi" (6), (8): h ( FD)
2/3

×Àâãê ~âêÛ^ ×ýõ, Üß 20 15 10 5 0 25 50 75 100 125 150 175 F, Ü÷

úÛâ. 1. ?ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜfl (êã~ÝÛ) Û êÒã ÒêÛ~ÒâÝfl (ÞÛÜÛfl) Ñ,ÛâÛßãâêÛ Òéã ß^ÛÛ ~âêÛ^ ×ýõ ãê ,ÒÞÛ~ÛÜÀ Ü,, ëÚÒØ âÛÞÀ ä Û âÝÜÛ ã,ÜÛÛ.

×Àâãê ßãÞÒÝëÞ á÷ô, Üß 0.8 0.6 0.4 0.2 0 50 100 150 200 F, Ü÷

úÛâ. 2. ?ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜfl Ñ,ÛâÛßãâêÈ Òéã ß^ÛÛ ßãÞÒÝëÞ á÷ô ãê ,ÒÞÛ~ÛÜÀ Ü,, ëÚÒØ âÛÞÀ.

f ( R, R' ) ,

(10)

ÑÛ ã,êÈ âÛÞë ,ãÑÒØâê,Ûfl ÑãÜ Ü ãÇ ÑÒ^ ã ,ÒÞÛ~ÛÜÀ, ßÒÜÈ?ÒØ ÜÒâÝãÞÈÝÛi ÜÜãÜÈêãÜã,. áÞfl ßãÞÒÝëÞ á÷ô âããê,Òêâê,ëfl ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜfl Ñ,ÛâÛßãâêÈ ÛÑãÇ ÚÒÜ Ü Ûâ. 2. ?ÝâäÒ ÛßÒÜê ä ã,ãÛÞâfl äã êãØ ÚÒ âiÒßÒ Û , êÒi ÚÒ ëâÞã,Ûfli, ~êã Û Þfl âÞë~fl ÜÞÛÑ Òéã ß^ÛØ ×ýõ. ùÜÝã , ââßê Û,Òßãß âÞë~Ò Òéã ß^ÛÛ, äã-,ÛÛßãßë, ÜÒ ßã,,ëê ÇÀêÈ ãäÛâÜÀ ÑÝãÜãß ",Ò ê ÒêÈÛi" (10). ×ßÒâêã êã,,ã ßÀ ÜÇÞÒß ãÇÀ~Üë ÞÛÜÒØÜë Ñ,ÛâÛßãâêÈ, ê.Ò. ÑÝãÜ ÙëÝ, ~êã ãÇflâÜflÒêâfl ÜÒ,ÀäãÞÜÒÜÛÒß , êãß âÞë~Ò ëâÞã,Ûfl ßÞãâêÛ Òéã ß^ÛØ, ä Û Ýãêããß âä ,ÒÞÛ,À ,À,ãÀ ÝãÜêÝêÜãØ êÒã ÛÛ. ýã, ~êã Þfl âÞë~fl ßãÞÒÝëÞ á÷ô ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜã ÛÑßÒ ÒÜÜÀÒ ãêÜãâÛêÒÞÈÜÀÒ Òéã ß^ÛÛ ,ÒÞÛÝÛ ÚÒ ä Û ßÞÀi âÛÞi ,ãÑÒØâê,Ûfl ÑãÜ, ãÇflâÜflÒêâfl ä Ûâëêâê,ÛÒß ÝäÛÞÞfl ÜÀi âÛÞ (ÝäÛÞÞfl Üã,,ã ßãâêÛÝ), ÜÒ äãÑ,ãÞflÛi ßÛÜÛßÛÑÛ ã,êÈ âÛÞë âÝÜÛ ã,ÜÛfl Ü ,ãÑëiÒ ã ÑÜ~ÒÜÛØ ßÒÜÈ?Ûi, ~Òß ÜÒâÝãÞÈÝã ÜÜãÜÈêãÜã,. úÇãê ÇÀÞ äãÒ ÚÜ úþþð, ,, Üê < 9703-32778. Ô,êã À ,À Úê ,,ÞëÇãÝë ÇÞ,,ã ÜãâêÈ ?.þ. á À,,ÛÜë Ñ ä Û,,ãêã,ÞÒÜÛÒ ãÇ Ñ-

ßÀ ÛââÞÒã,ÞÛ Òéã ß^ÛÛ ~âêÛ^ ×ýõ Û ßãÞÒÝëÞ á÷ô ä Û ÑÞÛ~ÜÀi ÑÜ~ÒÜÛfli Ü,, ëÚÒØ âÛÞÀ âÝÜÛ ã,ÜÛfl. áÞfl ~âêÛ^ ×ýõ ÜÇÞÞãâÈ iã ã?ÒÒ âã,äÒÜÛÒ ÝâäÒ ÛßÒÜê â êÒã ÛÒØ (10) ( Ûâ. 1). ?ÝâäÒÛßÒÜêÞÈÜÀÒ äã,, Ò?ÜãâêÛ ãä ÒÒÞÒÜÀ ÝÝ âêÜ êÜÀÒ ãêÝÞãÜÒÜÛfl â ÒÜÛi ÛéßÒêÛ~ÒâÝÛi ä Û âêêÛâêÛ~ÒâÝãØ ãÇ ÇãêÝÒ ÑÜ~ÒÜÛØ, äãÞë~ÒÜÜÀi ÛÑ ÜÞÛÑ ÜÒâÝãÞÈÝÛi Ôûõ-ÛÑãÇ ÚÒÜÛØ Þfl ÝãÜÝ ÒêÜã,,ã ÑÜ~ÒÜÛfl âÛÞÀ âÝÜÛ ã,ÜÛfl. ýÒã ÒêÛ~ÒâÝfl Ñ,ÛâÛßãâêÈ äãÞë~ÒÜ äã ââßãê ÒÜÜãØ ßÒêãÛÝÒ ÜÞÛÑ ÝãÜêÝêÜÀi Òéã ß^ÛØ ^ÛÞÛÜ Û~ÒâÝã,,ã ãÇ Ñ^ (êã~ÜãÒ Ò?ÒÜÛÒ), ,,Ò ÛâäãÞÈÑã,ÞÛâÈ ÑÜ~ÒÜÛfl R = 25 Üß Û E' = 3 ç 109 ø (ÑÜ~ÒÜÛfl ãä ÒÒÞÒÜÀ ÝâäÒ ÛßÒÜêÞÈÜã). ðÑ Ûâ. 1 âÞÒëÒê, ~êã ÑÝãÜ ",Ò ê ÒêÈÛi" (10) âä ,ÒÞÛ, Þfl ÛââÞÒëÒßã,,ã âÞë~fl , ?Û ãÝãß ÛäÑãÜÒ âÛÞ, Ñ ÛâÝÞ~ÒÜÛÒß ãÇÞâêÛ ßÛÜÛßÞÈÜÀi ,ãÑÒØâê,ÛØ. ?êã ßãÚÒê ÇÀêÈ â,flÑÜã â êÒß, ~êã , ÝâäÒ ÛßÒÜêÒ Ü ,ãÑëiÒ ä Ûâëêâê,ÛÒ ÝäÛÞÞfl ÜÀi âÛÞ ÜÒ äãÑ,ãÞflÒê ßÛÜÛßÛ-

øù×æúÿ÷ùûý?. úæ÷ýÙæ÷ù×ûôðæ, ûð÷ÿúùýúù÷÷?æ ð ÷æòýúù÷÷?æ ðûûóæáù×Ô÷ð? < 7 2000


62

ÙÞÞflßã,, ?ßÛÜâÝÛØ 4. ÙÞÞflßã, õ.?., á À,,ÛÜ ?.þ., ?ßÛÜâÝÛØ ð.×. // øã,Ò iÜãâêÈ. 1999. < 7. û. 104. 5. Shao Z., Mou J., Czajkowsky D.M. et al. // Adv. Phys. 1996. V. 45. < 1. P. 1. 6. Herz H. // J. Reine Angew. Math. 1882. V. 92. P. 156. 7. óÜë ó.á., óÛé?Û^ æ.õ. ýÒã Ûfl ëä ë,,ãâêÛ. õ.: ÷ëÝ, 1987. 246 â. 8. á,Øê Ù.Õ. ýÇÞÛ^À ÛÜêÒ,, Þã,. õ.: ÷ëÝ, 1973. 228 â.

^ã, ×ýõ, êÝÚÒ ×.×. ø ãiã ã,ë Û á.×. ôÞÛÜã,ë Ñ ÞÇÒÑÜã ä Òãâê,ÞÒÜÜÀØ ãÇ ÑÒ^ á÷ô. ûøðûùô óðýæúÔýüú?
1. ÔÜ ÒÒ, Ô.û., ÙÞÞflßã, õ.ù., øÀ?ÝÛÜ ù.Ô. Û . // ì. éÛÑ. iÛß. 1999. ý. 73. < 11. û. 2062. 2. Bustamante C., Vesenka J., Tang C.L. et al. // Biochemistry. 1992. V. 31. P. 22. 3. Drygin Yu.F., Bordunova O.A., Gallyamov M.O., Yaminsky I.V. // FEBS Letters. 1998. V. 425. P. 217.

Quantitative Methods For Deconvolution of True Topographical Properties of Object on the Basis of Measured AFM-Images. 1. Contact Tip-Sample Deformations
M. O. Gallyamov, I. V. Yaminsky
We assume that the sample height measured using AFM is reduced due to contact deformation. The Herz contact theory is applied for the quantitative description. General numerical solution is found. Analytical approximations for specific contact geometry are derived for the case of cylindrical sample. It is found that theoretical description are consistent with experimental data. The developed approach has allowed to determine elastic parameters of individual microobjects adsorbed on a surface of solid substrate.

øù×æúÿ÷ùûý?. úæ÷ýÙæ÷ù×ûôðæ, ûð÷ÿúùýúù÷÷?æ ð ÷æòýúù÷÷?æ ðûûóæáù×Ô÷ð? < 7 2000