In het algemeen is het grootste deel van de straling die wordt uitgezonden door een sterrenstelsel eenvoudigweg de som van de straling die wordt uitgezonden door de individuele sterren. Voor een paar procent van alle sterrenstelsels is dit echter niet waar. Deze stelsels worden actieve sterrenstelsels genoemd. Ze kenmerken zich doordat ze grote hoeveelheden energie uitstralen op onder meer radio- en Rontgen-golflengten. Deze straling duidt op zeer energetische processen in de centra van deze stelsels. De gangbare opvatting in de sterrenkunde is dat deze processen het gevolg zijn van de aanwezigheid van een massief zwart gat.

Een zwart gat is een object dat zo klein en zo zwaar is dat niets aan de zwaartekracht van het object kan ontsnappen, zelfs licht niet (vandaar de betiteling `zwart'). Een zwart gat kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer een zware ster aan het einde van zijn leven, als de `brandstof' op is, in e'en stort. Door de sterke zwaartekrachtaantrekking kan een zwart gat naburige materie `opslokken' (vandaar de betiteling `gat'). Zwarte gaten kunnen zeer massief zijn, wel een miljoen tot een miljard keer de massa van de zon.

De aanwezigheid van een massief zwart gat is op zichzelf niet voldoende om de energetische processen in actieve sterrenstelsels volledig te kunnen verklaren. Er moet ook voldoende materie aanwezig zijn rond het centrum, zoals gas, stof en sterren. Deze kan door de aanwezigheid van het zwarte gat vrij effectief in energie worden omgezet (Einstein: E = mc^2). Als er niet meer voldoende materie voorhanden is doven de energetische processen uit. Het sterrenstelsel zal er dan, ondanks de aanwezigheid van het zwarte gat, normaal uitzien. Men kan aantonen dat er niet lang na het ontstaan van het heelal veel meer actieve sterrenstelsels waren dan tegenwoordig. Het is daarom waarschijnlijk dat veel sterrenstelsels die nu als `normaal' te kwalificeren zijn, ooit in hun leven actief zijn geweest. Vermoedelijk hebben daarom zeer veel sterrenstelsels een centraal zwart gat in hun centrum, zelfs de stelsels die nu niet actief zijn.

Een zwart gat in een normaal sterrenstelsel verraadt zijn aanwezigheid slechts door de zwaartekrachtaantrekking die hij uitoefent op de sterren rond het centrum. Als gevolg van deze aantrekking zal er een grotere concentratie van sterren rond het centrum van het sterrenstelsel zijn dan normaal, en zullen de sterren rond het centrum sneller bewegen dan normaal. Het meten van beide effecten vereist waarnemingen van grote scherpte. Vanaf de aarde is dit niet eenvoudig door de versmerende werking van de atmosfeer. De Hubble Space Telescope (HST) verschaft ons echter sinds enige jaren een nieuwe kijk op de aanwezigheid van zwarte gaten in sterrenstelsels. Deze telescoop draait in een baan rond de aarde en heeft dus geen last van de aardatmosfeer. Scherpere waarnemingen dan vanaf de aarde zijn dus mogelijk. Ik heb veel waarnemeningen gedaan met de HST om bewijs te vinden voor het bestaan van zwarte gaten in de centra van een aantal nabije sterrenstelsels. Zie bijvoorbeeld de beschrijvingen van mijn onderzoek aan M32 en NGC 7052.

Show more information about my research.              Return to my home page.

---

Last modified December 8, 1998.
Roeland van der Marel, marel@stsci.edu.
Copyright Notice.