eso1221tr — G�r�?nt�?l�? B�?lten

Erbo�?a A G�kadas�+'na Derinlemesine Bak�+�?

16 May�+s 2012

S�+rad�+�?�+ bir g�kada olan Erbo�?a A, Avrupa G�?ney G�zlemevi taraf�+ndan elde edilen bir imgede g�r�?nt�?lendi. 50 saatin �?zerindeki poz s�?resiyle al�+nan imge, muhtemelen bu kendine �zg�? ve ihti�?aml�+ nesnenin bug�?ne kadar olu�?turulmu�? en derin g�r�?nt�?s�?. Bu imge, �?ili'deki La Silla G�zlemevi'ndeki 2,2 metrelik MPG/ESO teleskobunun Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi ile olu�?turuldu.

NGC 5128 olarak da adland�+r�+lan Erbo�?a A [1], merkezinde s�?per k�?tleli bir karadelik bulunan kendine �zg�? b�?y�?k k�?tleli bir eliptik g�kadad�+r. G�?ney tak�+my�+ld�+z�+ Erbo�?a b�lgesinde�'? g�zlenen bu g�kada bizden 12 milyon �+�?�+k y�+l�+ uzakl�+ktad�+r ve g�ky�?z�?n�?n en belirgin radyo g�kadas�+ olarak kendini g�stermektedir. G�kbilimciler, Erbo�?a A'n�+n parlak �ekirde�?i, g�?�l�? radyo �+�?�+mas�+ ve jet �zelliklerinin g�kadan�+n merkezindeki yakla�?�+k 100 milyon G�?ne�? k�?tleli bir karadelik taraf�+ndan meydana getirildi�?ini d�?�?�?nmektedir. G�kadan�+n yo�?un merkez b�lgesindeki madde, karadeli�?e d�?�?erken muazzam miktarlarda enerjiyi a��+�?a ��+karmaktad�+r.

Bu Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi imgesi, bize g�kadan�+n s�n�?k d�+�? k�+s�+mlar�+n�+n uzam�+�? g�r�?nt�?s�? �?eklinde tezah�?r eden eliptik yap�+s�+n�+ anlama f�+rsat�+ vermektedir. Resmin �nemli bir k�+sm�+n�+ kaplayan par�+lt�+, y�?zlerce milyar so�?uk ve eski y�+ld�+zdan kaynaklanmaktad�+r. �-te yandan pek �ok eliptik g�kadan�+n aksine Erbo�?a A'n�+n d�?zg�?n �?ekli, g�kadan�+n merkezini kapatan geni�? ve par�al�+ �?erit halindeki koyu bile�?enlerle par�alanm�+�? g�r�?nmektedir.

Koyu �?erit, �ok b�?y�?k miktarlarda gaz, toz ve gen� y�+ld�+za ev sahipli�?i yapmaktad�+r. �?eridin sa�? yukar�+ ve sol a�?a�?�+ kenarlar�+ndaki parlak gen� y�+ld�+zlar, Hidrojenden olu�?an y�+ld�+z olu�?um bulutlar�+n�+n k�+rm�+z�+ par�+lt�+s�+na sebep olurken; baz�+ izole olmu�? toz bulutlar�+, y�+ld�+zlar�+n olu�?turdu�?u arkaplanda adeta birer karalt�+ gibi g�r�?nmektedir. Bu �zellikler ve belirgin radyo �+�?�+mas�+, Erbo�?a A'n�+n iki g�kadan�+n birle�?mesi sonucu olu�?tu�?unun belirtileridir. Bu tozlu �?erit, muhtemelen dev eliptik g�kadan�+n k�?tle�ekim etkisiyle par�alanma s�?recini s�?rd�?ren bir sarmal g�kadaya ait b�l�?k p�r��?k kal�+nt�+lard�+r.

Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi'nden elde edilen yeni imgeler, k�+rm�+z�+, ye�?il, mavi filtrelerle birlikte par�+ldayan Hidrojen ve Oksijeni ge�iren �zel tasar�+ml�+ filtrelerden ge�en �+�?�+ktan elde edilen uzun s�?reli pozlar i�ermektedir. Bu �zel tasar�+ml�+ filtreler, Erbo�?a A �evresinin Geni�? Alan G�r�?nt�?leyisi'yle elde edilen �nceki imgesinde (eso0315a) kabaca g�r�?n�?r bilinen optik jet yap�+lar�+n�+ ay�+rt etmemize yard�+m etmektedir.

G�kadadan imgenin sol �?st k��?esine do�?ru uzanan ve radyo imgelerinde belirgin devasa jetlerle kabaca ayn�+ konumda bulunan iki grup k�+rm�+z�+ ipliksi yap�+ g�r�?lmektedir. Bu iki yap�+ da gen� ve s�+cak y�+ld�+zlar i�eren y�+ld�+z olu�?um b�lgeleridir [2]. Tozlu �?eridin sol taraf�+n�+n �?st�?nde, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 30 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede, i� ipliksi yap�+lar g�ze �arpmaktad�+r. Bunlar�+n daha da d�+�?�+nda, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 65 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede ve imgenin sol �?st k�+sm�+n�+n yak�+nlar�+nda g�r�?lebilen d�+�? ipliksi yap�+lar mevcuttur. Ayr�+ca sa�? alta do�?ru uzanan �ok s�n�?k kar�?�+-jet izleri de g�r�?lebilmektedir.

Erbo�?a A, radyodan gama-�+�?�+n�+na uzanan dalga boylar�+nda �ok �al�+�?�+lm�+�? bir kaynakt�+r. �-zellikle radyo ve X-�+�?�+n�+ g�zlemleri, merkezdeki s�?per k�?tleli karadelikten ��+kan enerjik maddeyle �evresi aras�+ndaki etkile�?imi anlamak i�in �nemlidir (eso0903). Erbo�?a A'n�+n ALMA ile �al�+�?�+lmas�+na ise yani ba�?lanmaktad�+r.

Erbo�?a A'n�+n pek �ok g�zleminden yararlan�+larak elde edilen bu imge, yer teleskoplar�+ g�zlemleri kullan�+larak Erbo�?a A gibi yerel grup d�+�?�+ndaki g�kadalar�+nda bulunan de�?i�?ken y�+ld�+zlar�+n belirlenerek �?zerlerinde �al�+�?�+labilmelerinin m�?mk�?n olup olmad�+�?�+n�+ s�+namak i�in olu�?turulmu�?tur [3]. Bu yolla Erbo�?a A'da 200'den fazla yeni de�?i�?ken y�+ld�+z ke�?fedilmi�?tir.

NGC 5128 olarak da adland�+r�+lan Erbo�?a A [1], merkezinde s�?per k�?tleli bir karadelik bulunan kendine �zg�? b�?y�?k k�?tleli bir eliptik g�kadad�+r. G�?ney tak�+my�+ld�+z�+ Erbo�?a b�lgesinde�'? g�zlenen bu g�kada bizden 12 milyon �+�?�+k y�+l�+ uzakl�+ktad�+r ve g�ky�?z�?n�?n en belirgin radyo g�kadas�+ olarak kendini g�stermektedir. G�kbilimciler, Erbo�?a A'n�+n parlak �ekirde�?i, g�?�l�? radyo �+�?�+mas�+ ve jet �zelliklerinin g�kadan�+n merkezindeki yakla�?�+k 100 milyon G�?ne�? k�?tleli bir karadelik taraf�+ndan meydana getirildi�?ini d�?�?�?nmektedir. G�kadan�+n yo�?un merkez b�lgesindeki madde, karadeli�?e d�?�?erken muazzam miktarlarda enerjiyi a��+�?a ��+karmaktad�+r.

Bu Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi imgesi, bize g�kadan�+n s�n�?k d�+�? k�+s�+mlar�+n�+n uzam�+�? g�r�?nt�?s�? �?eklinde tezah�?r eden eliptik yap�+s�+n�+ anlama f�+rsat�+ vermektedir. Resmin �nemli bir k�+sm�+n�+ kaplayan par�+lt�+, y�?zlerce milyar so�?uk ve eski y�+ld�+zdan kaynaklanmaktad�+r. �-te yandan pek �ok eliptik g�kadan�+n aksine Erbo�?a A'n�+n d�?zg�?n �?ekli, g�kadan�+n merkezini kapatan geni�? ve par�al�+ �?erit halindeki koyu bile�?enlerle par�alanm�+�? g�r�?nmektedir.

Koyu �?erit, �ok b�?y�?k miktarlarda gaz, toz ve gen� y�+ld�+za ev sahipli�?i yapmaktad�+r. �?eridin sa�? yukar�+ ve sol a�?a�?�+ kenarlar�+ndaki parlak gen� y�+ld�+zlar, Hidrojenden olu�?an y�+ld�+z olu�?um bulutlar�+n�+n k�+rm�+z�+ par�+lt�+s�+na sebep olurken; baz�+ izole olmu�? toz bulutlar�+, y�+ld�+zlar�+n olu�?turdu�?u arkaplanda adeta birer karalt�+ gibi g�r�?nmektedir. Bu �zellikler ve belirgin radyo �+�?�+mas�+, Erbo�?a A'n�+n iki g�kadan�+n birle�?mesi sonucu olu�?tu�?unun belirtileridir. Bu tozlu �?erit, muhtemelen dev eliptik g�kadan�+n k�?tle�ekim etkisiyle par�alanma s�?recini s�?rd�?ren bir sarmal g�kadaya ait b�l�?k p�r��?k kal�+nt�+lard�+r.

Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi'nden elde edilen yeni imgeler, k�+rm�+z�+, ye�?il, mavi filtrelerle birlikte par�+ldayan Hidrojen ve Oksijeni ge�iren �zel tasar�+ml�+ filtrelerden ge�en �+�?�+ktan elde edilen uzun s�?reli pozlar i�ermektedir. Bu �zel tasar�+ml�+ filtreler, Erbo�?a A �evresinin Geni�? Alan G�r�?nt�?leyisi'yle elde edilen �nceki imgesinde (eso0315a) kabaca g�r�?n�?r bilinen optik jet yap�+lar�+n�+ ay�+rt etmemize yard�+m etmektedir.

G�kadadan imgenin sol �?st k��?esine do�?ru uzanan ve radyo imgelerinde belirgin devasa jetlerle kabaca ayn�+ konumda bulunan iki grup k�+rm�+z�+ ipliksi yap�+ g�r�?lmektedir. Bu iki yap�+ da gen� ve s�+cak y�+ld�+zlar i�eren y�+ld�+z olu�?um b�lgeleridir [2]. Tozlu �?eridin sol taraf�+n�+n �?st�?nde, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 30 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede, i� ipliksi yap�+lar g�ze �arpmaktad�+r. Bunlar�+n daha da d�+�?�+nda, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 65 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede ve imgenin sol �?st k�+sm�+n�+n yak�+nlar�+nda g�r�?lebilen d�+�? ipliksi yap�+lar mevcuttur. Ayr�+ca sa�? alta do�?ru uzanan �ok s�n�?k kar�?�+-jet emaresi de g�r�?lebilmektedir.

Erbo�?a A, radyodan gama-�+�?�+n�+na uzanan dalga boylar�+nda �ok �al�+�?�+lm�+�? bir kaynakt�+r. �-zellikle radyo ve X-�+�?�+n�+ g�zlemleri, merkezdeki s�?per k�?tleli karadelikten ��+kan enerjik maddeyle �evresi aras�+ndaki etkile�?imi anlamak i�in �nemlidir (bkz. eso0903). Erbo�?a A'n�+n ALMA ile �al�+�?�+lmas�+na ise yani ba�?lanmaktad�+r.

Erbo�?a A'n�+n pek �ok g�zleminden yararlan�+larak elde edilen bu imge, yer teleskoplar�+ g�zlemleri kullan�+larak Erbo�?a A gibi yerel grup d�+�?�+ndaki g�kadalar�+nda bulunan de�?i�?ken y�+ld�+zlar�+n belirlenerek �?zerlerinde �al�+�?�+labilmelerinin m�?mk�?n olup olmad�+�?�+n�+ s�+namak i�in olu�?turulmu�?tur [3]. Bu yolla Erbo�?a A'da 200'den fazla yeni de�?i�?ken y�+ld�+z ke�?fedilmi�?tir.NGC 5128 olarak da adland�+r�+lan Erbo�?a A [1], merkezinde s�?per k�?tleli bir karadelik bulunan kendine �zg�? b�?y�?k k�?tleli bir eliptik g�kadad�+r. G�?ney tak�+my�+ld�+z�+ Erbo�?a b�lgesinde�'? g�zlenen bu g�kada bizden 12 milyon �+�?�+k y�+l�+ uzakl�+ktad�+r ve g�ky�?z�?n�?n en belirgin radyo g�kadas�+ olarak kendini g�stermektedir. G�kbilimciler, Erbo�?a A'n�+n parlak �ekirde�?i, g�?�l�? radyo �+�?�+mas�+ ve jet �zelliklerinin g�kadan�+n merkezindeki yakla�?�+k 100 milyon G�?ne�? k�?tleli bir karadelik taraf�+ndan meydana getirildi�?ini d�?�?�?nmektedir. G�kadan�+n yo�?un merkez b�lgesindeki madde, karadeli�?e d�?�?erken muazzam miktarlarda enerjiyi a��+�?a ��+karmaktad�+r.

Bu Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi imgesi, bize g�kadan�+n s�n�?k d�+�? k�+s�+mlar�+n�+n uzam�+�? g�r�?nt�?s�? �?eklinde tezah�?r eden eliptik yap�+s�+n�+ anlama f�+rsat�+ vermektedir. Resmin �nemli bir k�+sm�+n�+ kaplayan par�+lt�+, y�?zlerce milyar so�?uk ve eski y�+ld�+zdan kaynaklanmaktad�+r. �-te yandan pek �ok eliptik g�kadan�+n aksine Erbo�?a A'n�+n d�?zg�?n �?ekli, g�kadan�+n merkezini kapatan geni�? ve par�al�+ �?erit halindeki koyu bile�?enlerle par�alanm�+�? g�r�?nmektedir.

Koyu �?erit, �ok b�?y�?k miktarlarda gaz, toz ve gen� y�+ld�+za ev sahipli�?i yapmaktad�+r. �?eridin sa�? yukar�+ ve sol a�?a�?�+ kenarlar�+ndaki parlak gen� y�+ld�+zlar, Hidrojenden olu�?an y�+ld�+z olu�?um bulutlar�+n�+n k�+rm�+z�+ par�+lt�+s�+na sebep olurken; baz�+ izole olmu�? toz bulutlar�+, y�+ld�+zlar�+n olu�?turdu�?u arkaplanda adeta birer karalt�+ gibi g�r�?nmektedir. Bu �zellikler ve belirgin radyo �+�?�+mas�+, Erbo�?a A'n�+n iki g�kadan�+n birle�?mesi sonucu olu�?tu�?unun belirtileridir. Bu tozlu �?erit, muhtemelen dev eliptik g�kadan�+n k�?tle�ekim etkisiyle par�alanma s�?recini s�?rd�?ren bir sarmal g�kadaya ait b�l�?k p�r��?k kal�+nt�+lard�+r.

Geni�? Alan G�r�?nt�?leyicisi'nden elde edilen yeni imgeler, k�+rm�+z�+, ye�?il, mavi filtrelerle birlikte par�+ldayan Hidrojen ve Oksijeni ge�iren �zel tasar�+ml�+ filtrelerden ge�en �+�?�+ktan elde edilen uzun s�?reli pozlar i�ermektedir. Bu �zel tasar�+ml�+ filtreler, Erbo�?a A �evresinin Geni�? Alan G�r�?nt�?leyisi'yle elde edilen �nceki imgesinde (eso0315a) kabaca g�r�?n�?r bilinen optik jet yap�+lar�+n�+ ay�+rt etmemize yard�+m etmektedir.

G�kadadan imgenin sol �?st k��?esine do�?ru uzanan ve radyo imgelerinde belirgin devasa jetlerle kabaca ayn�+ konumda bulunan iki grup k�+rm�+z�+ ipliksi yap�+ g�r�?lmektedir. Bu iki yap�+ da gen� ve s�+cak y�+ld�+zlar i�eren y�+ld�+z olu�?um b�lgeleridir [2]. Tozlu �?eridin sol taraf�+n�+n �?st�?nde, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 30 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede, i� ipliksi yap�+lar g�ze �arpmaktad�+r. Bunlar�+n daha da d�+�?�+nda, g�kada �ekirde�?inden yakla�?�+k 65 000 �+�?�+k y�+l�+ mesafede ve imgenin sol �?st k�+sm�+n�+n yak�+nlar�+nda g�r�?lebilen d�+�? ipliksi yap�+lar mevcuttur. Ayr�+ca sa�? alta do�?ru uzanan �ok s�n�?k kar�?�+-jet emaresi de g�r�?lebilmektedir.

Erbo�?a A, radyodan gama-�+�?�+n�+na uzanan dalga boylar�+nda �ok �al�+�?�+lm�+�? bir kaynakt�+r. �-zellikle radyo ve X-�+�?�+n�+ g�zlemleri, merkezdeki s�?per k�?tleli karadelikten ��+kan enerjik maddeyle �evresi aras�+ndaki etkile�?imi anlamak i�in �nemlidir (bkz. eso0903). Erbo�?a A'n�+n ALMA ile �al�+�?�+lmas�+na ise yani ba�?lanmaktad�+r.

Erbo�?a A'n�+n pek �ok g�zleminden yararlan�+larak elde edilen bu imge, yer teleskoplar�+ g�zlemleri kullan�+larak Erbo�?a A gibi yerel grup d�+�?�+ndaki g�kadalar�+nda bulunan de�?i�?ken y�+ld�+zlar�+n belirlenerek �?zerlerinde �al�+�?�+labilmelerinin m�?mk�?n olup olmad�+�?�+n�+ s�+namak i�in olu�?turulmu�?tur [3]. Bu yolla Erbo�?a A'da 200'den fazla yeni de�?i�?ken y�+ld�+z ke�?fedilmi�?tir.

Notlar

[1] Bu g�kada ilk kez Avustralya'daki Parramatta G�zlemevi'nde Britanyal�+ g�kbilimci James Dunlop taraf�+ndan 4 A�?ustos 1826'da kay�+t alt�+na al�+nm�+�?t�+r. G�kadaya Erbo�?a A denmesinin nedeni ise g�kadan�+n Erbo�?a tak�+my�+ld�+z�+nda 1950'lerde ke�?fedilen ilk �nemli radyo dalgas�+ kayna�?�+ olmas�+d�+r

[2] Ĝki ipliksi yap�+n�+n nedeni iyi bilinmemekte ve g�kbilimcilerce bu ipliksi yap�+lar�+n g�kada �ekirde�?inden gelen �+�?�+madan kaynaklanan iyonla�?ma ya da gaz y�+�?�+nlar�+n�+n neden oldu�?u �?oklar sonucu olu�?abilece�?i tart�+�?�+lmaktad�+r.

[3] Daha fazla bilgi J.T.A. de Jong et al. 2008 makalesinde bulunabilir.

Daha fazla bilgi

2012 y�+l�+ Avrupa G�?ney G�zlemevi'nin (ESO) kurulu�?unun 50. y�+l�+n�+ temsil etmektedir. Avrupa G�?ney G�zlemevi ESO, Avrupa'daki en �nemli h�?k�?metleraras�+ g�kbilim kurulu�?udur ve d�?nyan�+n en �?retken g�kbilim g�zlemevidir. 15 �?lke taraf�+ndan desteklenmektedir: Avusturya, Bel�ika, Brezilya, üek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, Ĝtalya, Hollanda, Portekiz, Ĝspanya, Ĝsve�, Ĝsvi�re ve Ĝngiltere. Tasar�+ma, in�?aya ve �nemli bilimsel ke�?iflere olanak sa�?layan g�?�l�? yer tabanl�+ g�zlem faaliyetlerine odaklanan iddial�+ bir program y�?r�?tmektedir. ESO ayr�+ca g�kbilim ara�?t�+rmalar�+nda te�?vik edici ve d�?zenleyici bir dayan�+�?ma konusunda �nc�? bir rol oynamaktad�+r. ESO �?ili'nin Atacama ü�l�? b�lgesinde benzeri olmayan �?� adet birinci s�+n�+f g�zlem yerle�?kesi i�?letmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal'da d�?nyan�+n en geli�?mi�? optik g�kbilim g�zlemevi olan üok B�?y�?k Teleskop'u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu i�?letmektedir. K�+rm�+z�+ �tesi g�zlem teleskopu VISTA d�?nyan�+n en b�?y�?k tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece g�r�?n�?r �+�?�+kta g�ky�?z�?n�? taramak i�in tasarlanan d�?nyan�+n en b�?y�?k teleskopudur. ESO varolan en b�?y�?k g�kbilim projesi ve devrimsel g�kbilim teleskopu ALMA'n�+n Avrupal�+ orta�?�+d�+r. ESO �?u anda "g�ky�?z�?n�? izleyen d�?nyan�+n en b�?y�?k g�z�?" olacak 40-metre s�+n�+f�+nda Avrupa A�?�+r�+ B�?y�?k optik/yak�+n k�+rm�+z�+ �tesi Teleskopu, E-ELT'yi in�?a etmeyi planl�+yor.

Ba�?lant�+lar

Ĝleti�?im

S�+tk�+ üa�?da�? Ĝnam
Ba�?kent �?niversitesi - Elektrik-Elektronik M�?hendisli�?i B�l�?m�? - ESON T�?rkiye Ekibi
Ankara, T�?rkiye
Tel: +90 312 2341010 / 1221
E-posta: inam@baskent.edu.tr

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei M�?nchen, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Cep: +49 151 15 37 35 91
E-posta: rhook@eso.org

Connect with ESO on social media

Bu bir ESO Bas�+n B�?lteni �evirisidir eso1221.

ESO G�r�?nt�? ve Videolar�+n�+n kullan�+m�+
Are you a journalist? Subscribe to the ESO Media Newsletter in your language.

B�?lten Hakk�+nda

B�?lten No.:	eso1221tr
Ad�+:	Centaurus A
T�?r:	• Local Universe : Galaxy : Type : Elliptical • Local Universe : Galaxy : Activity : AGN
Facility:	MPG/ESO 2.2-metre telescope
Science data:	2008A&A...478..755D