eso1227tr — Bilim B�?lteni

�-tegezegen Atmosferleri Ĝ�in Yeni Y�ntem

Tau Bo�tis b sonunda g�zlendi

27 Haziran 2012

Yeni ve ak�+ll�+ca bir teknik sonunda g�kbilimcilerin bir �tegezegenin atmosferini detayl�+ olarak incelemelerine olanak sa�?lad�+ �?' hatta gezegenin y�+ld�+z�+n �n�?nden ge�mesine gerek olmadan. Uluslar aras�+ bir ekip Tau Bo�tes b gezegeninin zay�+f �+�?�+�?�+n�+ yakalamak i�in ESO�?Tnun üok B�?y�?k Teleskop�?Tunu kulland�+. Ekip ilk kez gezegenin atmosferini inceledi, y�r�?ngesini �l�t�? ve k�?tlesini hassas bir �?ekilde belirledi �?' b�ylece 15-y�+ll�+k problem ��z�?lm�?�? oldu. �?a�?�+rt�+c�+ bir �?ekilde, ekip gezegen atmosferinin so�?umakta oldu�?unu buldu, aksine tersi bekleniyordu. Sonu�lar Nature dergisinin 28 Haziran 2012 tarihli say�+s�+nda yay�+nlanacak.

Tau Bo�tes b [1] gezegeni 1996 y�+l�+nda ke�?fedilen ilk �tegezegenlerden birisi ve �?u anda bilinen en yak�+n gezegen sistemlerinden biri. Etraf�+nda doland�+�?�+ y�+ld�+z ��+plak g�zle kolayca g�r�?lebilse de, gezegen kesinlikle g�r�?lemez, ve �?imdiye kadar sadece y�+ld�+z�+ �?zerindeki k�?tle�ekimsel etkisiyle tespit ediliyordu. Tau Bo�tes b b�?y�?k bir �??s�+cak J�?piter�?? ve y�+ld�+z�+ etraf�+nda olduk�a yak�+n bir y�r�?ngede bulunuyor.

üo�?u �tegezegen gibi, gezegen y�+ld�+z diski �n�?nden ge�miyor (son Ven�?s ge�i�?ine benzer �?ekilde). �?imdiye kadar bu t�?r ge�i�?ler s�+cak J�?piter atmosferlerinin ara�?t�+r�+lmas�+ i�in gerekliydi: bir gezegen y�+ld�+z�+n�+n �n�?nden ge�ti�?i s�+rada, y�+ld�+z �+�?�+�?�+ �?zerinde atmosferin �zelliklerini bulunduran izlere rastlan�+r. E�?er Tau Bo�tes b�?Tnin atmosferini ge�erek bize ula�?an bir y�+ld�+z �+�?�+�?�+ yoksa, bunun anlam�+ bu gezegenin atmosferinin daha �nce �al�+�?�+lamam�+�? olmas�+d�+r.

Fakat �?imdi, s�+cak J�?piterlerden yay�+lan zay�+f �+�?�+�?�+ ara�?t�+rma giri�?imlerinin 15. Y�+l�+nda, g�kbilimciler sonunda Tau Bo�tes b�?Tnin atmosfer yap�+s�+n�+ g�?venilir bir �?ekilde ilk kez tespit etmeyi ve k�?tlesini kesin bir �?ekilde belirlemeyi� ba�?ard�+lar. Ekip ESO�?Tnun �?ili�?Tdeki üok B�?y�?k Teleskop�?Tu �?zerinde bulunan CRISES [2] aletini kulland�+. Y�?ksek kaliteli k�+rm�+z�+-�tesi g�zlemleri (2.3 mikron dalgaboyu civar�+nda) [3] gezegenden gelen zay�+f �+�?�+kla birle�?tirdiler, bunu yaparken y�+ld�+zdan gelen �ok g�?�l�? �+�?�+�?�+ ak�+ll�+ca bir y�ntemle ay�+rmalar�+ gerekiyordu [4].

üal�+�?man�+n y�?r�?t�?c�?s�? Matteo Brogi (Leiden G�zlemevi, Hollanda) �?unlar�+ aktar�+yor: �??VLT ve CRISES�?Tin sa�?lad�+�?�+ y�?ksek kaliteli g�zlemler sayesinde sistemin tayf�+n�+ daha �nce m�?mk�?n olmayan bir detayda �al�+�?may�+ ba�?ard�+k. I�?�+�?�+n sadece % 0.01�?Ti gezegenden, di�?er k�+sm�+ ise y�+ld�+zdan geliyordu, ve bu �ok kolay olmad�+�??.

Di�?er y�+ld�+zlar�+n etraf�+nda dolanan gezegenlerin �o�?u y�+ld�+zlar�+ �?zerindeki k�?tle�ekim etkisi sayesinde bulundu, ki bu da onlar�+n k�?tleleri hakk�+nda toplanan bilgiyi s�+n�+rl�+yor: sadece bir gezegen i�in kabul edilen s�+n�+r�+n hesaplanmas�+na imkan veriyorlar [5]. Buradaki ��+�?�+r a�an y�ntem ise �ok daha g�?�l�?. Gezegenin �+�?�+�?�+n�+ do�?rudan tespit edebilmek g�kbilimcilerin gezegenin y�r�?nge a��+s�+n�+ tespit etmelerine ve b�ylece k�?tlesini hassas bir �?ekilde �l�melerine imkan veriyor. Gezegenin y�r�?nge hareketindeki de�?i�?iklik izlenerek, ekip ilk kez Tau Bo�tes�?Tin y�+ld�+z�+yla 44 derecelik bir a��+ yaparak doland�+�?�+n�+ ve k�?tlesinin G�?ne�? Sistemimizdeki J�?piter�?Tin alt�+ kat�+ oldu�?unu ilk kez g�?venilir bir �?ekilde belirledi.

� �??Yeni VLT g�zlemleri Tau Bo�tis b�?Tnin k�?tlesi hakk�+ndaki 15 y�+ll�+k gizemi ��zd�?. Ve yeni y�ntem y�+ld�+zlar�+ �n�?nden ge�i�? yapmayan �tegezegenlerin, k�?tleleri yan�+ s�+ra, atmosferlerini de do�?ru olarak ara�?t�+rabilece�?imiz anlam�+na geliyor, ki bu daha �nceden m�?mk�?n de�?ildi�??, diyor ara�?t�+rma ekibinden Ignas Snellen (Leiden G�zlemevi, Hollanda). �??Bu ileriye do�?ru b�?y�?k bir ad�+m.�??

Tau Bo�tis b�?Tnin k�?tlesini �l�en ve atmosfer �+�?�+�?�+n�+ tespit eden ekip ayr�+ca atmosferde karbon monoksit gaz�+n�+n miktar�+n�+ da belirledi, bunun yan�+ s�+ra g�zlemlerle teorik modelleri kar�?�+la�?t�+rarak farkl�+ y�?ksekliklerdeki s�+cakl�+k farkl�+l�+klar�+n�+ da �l�t�?. üal�+�?mayla elde edilen s�?rpriz sonu�lardan biri de yeni g�zlemlerin s�+cakl�+�?�+n y�?kseklere ��+k�+ld�+k�a d�?�?t�?�?�? bir atmosferi i�?aret etmesiydi. Bu sonu� di�?er s�+cak J�?piterler �tegezegenlerde bulunan s�+cakl�+k �evriminin �?' s�+cakl�+kta y�?kseklikle gelen bir art�+�? �?' tam tersi [6] [7].

VLT g�zlemleri yer-konu�?lu teleskoplar�+n yard�+m�+yla yap�+lan y�?ksek ��z�?n�?rl�?kl�? tayf �l��?m�? g�zlemlerinin ge�i�? yapmayan �tegezegenlerin atmosferlerine ait detayl�+ analizler i�in de�?erli bir ara� olduklar�+n�+ g�stermektedir. Gelecekte farkl�+ molek�?llerin tespiti sayesinde g�kbilimciler gezegenin atmosfer ko�?ullar�+ hakk�+nda daha fazla bilgi edinmelerini sa�?layacak. Bunlar�+n gezegenin y�r�?ngesi boyunca �l��?lmesi sayesinde g�kbilimciler belki de gezegenin sabah ve ak�?am aras�+ndaki atmosferik de�?i�?imleri izlemeleri m�?mk�?n olacak.

�??Bu �al�+�?ma ile �?u anki ve E-ELT gibi gelecekteki yer-konu�?lu teleskoplar�+n muazzam potansiyelleri g�sterilmi�?tir. Belki bir g�?n bu �?ekilde D�?nya-benzeri gezegenler �?zerinde biyolojik aktivitelerin kan�+tlar�+n�+ bulabiliriz.�?? diye sonland�+r�+yor Ignas Snellen.

Notlar

[1] Gezegenin ismi olan Tau Bo�tes b, y�+ld�+z�+n ismiyle (Tau Bo�tes, ya da �' Bootis, �' Yunanca �??tau�?? harfidir, �??t�?? de�?il) �??b�?? harfinin birle�?tirilmesiyle olu�?ur, burada �??b�?? y�+ld�+z�+n etraf�+nda bulunan ilk gezegeni temsil etmektedir.Tau Bo�tes a ise y�+ld�+z�+n kendisi i�in kullan�+lmaktad�+r.

[2] Olduk�a So�?uk K�+rm�+z�+ �-tesi E�?el Tayf�ekeri (CRyogenic InfraRed Echelle Spectrometer)

[3] K�+rm�+z�+-�tesi dalgaboylar�+nda, y�+ld�+z�+n kendisi optik b�lgeye g�re daha az �+�?�+k yaymaktad�+r, bu nedenle bu dalgaboyu b�lgesi, gezegenin zay�+f sinyalini ay�+rt etmek i�in daha kullan�+�?l�+d�+r.

[4] Bu y�ntemde gezegenin y�+ld�+z�+ etraf�+ndaki h�+z�+n�+ �l��?lerek, �+�?�+man�+n y�+ld�+zdan gelen �+�?�+ktan ayr�+lmas�+n�+ ve ayr�+ca Yer atmosferinden kaynaklanan etkilerin ��+kar�+lmas�+ sa�?lan�+r. Ayn�+ g�kbilimciler ekibi bu y�ntemi daha �nce ge�i�? yapan bir gezegenin y�r�?nge h�+z�+n�+ y�+ld�+z diskinin �n�?nden ge�i�? yaparken �l�erek denediler.

[5] Bu normalde bilinmeyen y�r�?nge e�?iminden kaynaklanmaktad�+r. E�?er gezegenin y�r�?ngesi y�+ld�+z ile Yery�?z�?n�?n birle�?tiren bak�+�? do�?rultusuna g�re e�?imli ise, daha b�?y�?k k�?tleli bir gezegen y�+ld�+z �?zerinde daha k�?��?k k�?tleli ve daha az y�r�?nge e�?imli bir gezegenle ayn�+ ileri ve geri �ekim etkisi g�sterir ve bu iki ayr�+ etkiyi ay�+rt etmek m�?mk�?n de�?ildir.

[6] Termal �evrimin s�+cak J�?piterlerin Spitzer Uzay Teleskopuyla yap�+lan fotometrik g�zlemlerdeki so�?urma olarak yorumlanmas�+ndan ziyade, tayfta molek�?ler �zelliklerce karakterize edilen salmalar oldu�?u d�?�?�?n�?l�?yor. HD209458b �tegezegen atmosferlerindeki termal �evrimin en iyi �al�+�?�+ld�+�?�+ �rnektir.

[7] Bu g�zlem termal �evrimi engelleyen �?' Tau Bo�tes b�?Tnin y�+ld�+z�+nda g�r�?ld�?�?�? gibi �?'kromosferik aktiviteden kaynaklanan g�?�l�? mor-�tesi �+�?�+n�+m�+n modellerle uyumlu oldu�?unu g�stermektedir.

Daha fazla bilgi

Bu ara�?t�+rma Nature dergisinin 28 Haziran 2012 tarihli say�+s�+nda "The signature of orbital motion from the dayside of the planet �' Bo�tes b" ba�?l�+kl�+ bir makale olarak yay�+nlanacakt�+r.

Ara�?t�+rma ekibinde Matteo Brogi (Leiden G�zlemevi, Hollanda), Ignas A. G. Snellen (Leiden G�zlemevi), Remco J. de Kok (SRON, Utrecht, Hollanda), Simon Albrecht (Massachusetts Teknoloji Enstit�?s�?, Cambridge, ABD), Jayne Birkby (Leiden G�zlemevi) ve Ernst J. W. de Mooij (Toronto �?niversitesi, Kanada; Leiden G�zlemevi) bulunmaktad�+r.

2012 y�+l�+ Avrupa G�?ney G�zlemevi'nin (ESO) kurulu�?unun 50. y�+l�+n�+ temsil etmektedir. Avrupa G�?ney G�zlemevi ESO, Avrupa'daki en �nemli� h�?k�?metleraras�+ g�kbilim kurulu�?udur ve d�?nyan�+n en �?retken g�kbilim g�zlemevidir. 15 �?lke taraf�+ndan desteklenmektedir: Avusturya, Bel�ika,� Brezilya, üek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, Ĝtalya, Hollanda, Portekiz, Ĝspanya, Ĝsve�, Ĝsvi�re ve Ĝngiltere. Tasar�+ma, in�?aya ve �nemli bilimsel ke�?iflere olanak sa�?layan g�?�l�? yer tabanl�+ g�zlem faaliyetlerine odaklanan iddial�+ bir program y�?r�?tmektedir. ESO ayr�+ca g�kbilim ara�?t�+rmalar�+nda te�?vik edici ve d�?zenleyici bir dayan�+�?ma konusunda �nc�? bir rol oynamaktad�+r. ESO �?ili'nin Atacama ü�l�? b�lgesinde benzeri olmayan �?� adet birinci s�+n�+f g�zlem yerle�?kesi i�?letmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal'da d�?nyan�+n en geli�?mi�? optik g�kbilim g�zlemevi olan üok B�?y�?k Teleskop'u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu i�?letmektedir. K�+rm�+z�+ �tesi g�zlem teleskopu VISTA d�?nyan�+n en b�?y�?k tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece g�r�?n�?r �+�?�+kta g�ky�?z�?n�? taramak i�in tasarlanan d�?nyan�+n en b�?y�?k teleskopudur. ESO varolan en b�?y�?k g�kbilim projesi ve devrimsel g�kbilim teleskopu� ALMA'n�+n Avrupal�+ orta�?�+d�+r. ESO �?u anda "g�ky�?z�?n�? izleyen d�?nyan�+n en b�?y�?k g�z�?" olacak 40-metre s�+n�+f�+nda Avrupa A�?�+r�+ B�?y�?k optik/yak�+n k�+rm�+z�+ �tesi Teleskopu, E-ELT'yi in�?a etmeyi planl�+yor.

Ba�?lant�+lar

Ĝleti�?im

Arif Solmaz
üa�? �?niversitesi Uzay G�zlem ve Ara�?t�+rma Merkezi
Mersin, T�?rkiye
Tel: +90 324 651 48 00
Cep: +90 538 614 29 38
E-posta: arif.solmaz@gmail.com

Ignas Snellen
Leiden Observatory, Leiden University
Leiden, The Netherlands
Tel: +31 715 275838
E-posta: snellen@strw.leidenuniv.nl

Matteo Brogi
Leiden Observatory, Leiden University
Leiden, The Neherlands
Tel: +31 715 278434
E-posta: brogi@strw.leidenuniv.nl

Jayne Birkby
Leiden Observatory, Leiden University
Leiden, The Netherlands
Tel: +31 715 275832
E-posta: birkby@strw.leidenuniv.nl

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT & Survey Telescopes Press Officer
Garching bei M�?nchen, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Cep: +49 151 1537 3591
E-posta: rhook@eso.org

Remco de Kok
Space Research Organization Netherlands (SRON)
Utrecht, The Netherlands
Tel: +31 88 777 5725
E-posta: R.J.de.Kok@sron.nl

Connect with ESO on social media

Bu bir ESO Bas�+n B�?lteni �evirisidir eso1227.

ESO G�r�?nt�? ve Videolar�+n�+n kullan�+m�+
Are you a journalist? Subscribe to the ESO Media Newsletter in your language.

B�?lten Hakk�+nda

B�?lten No.:	eso1227tr
Ad�+:	Tau Bo�tis b
T�?r:	• Milky Way : Star : Circumstellar Material : Planetary System
Facility:	Very Large Telescope
Science data:	2012Natur.486..502B