Фюъѓьхэђ тчџђ шч ъ§јр яюшёъютющ ьрјшэћ. Рф№хё ю№шушэрыќэюую фюъѓьхэђр : http://nuclphys.sinp.msu.ru/UFN/r978b.pdf
Фрђр шчьхэхэшџ: Mon Apr 13 15:33:42 2009
Фрђр шэфхъёш№ютрэшџ: Mon Oct 1 22:10:50 2012
Ъюфш№ютър: ISO8859-5

Яюшёъютћх ёыютр: я я я я я я я я я я я я я я я я я я я я
Хдецфх 1997

ХУС?Ч? Ц ???Щ?У??Ч ? ХХ?

Фсп 167, ѕ 8

Р??РТЭ Х?ФХХЮ?ЭЧ СТР???

Сулусжв пвффю рзмхулрс л рзмхулррюз сфщлоођщлл
У.У. ?зуыхзмр, ?.С. ?цкрзщсд, ?.Х. Тђгсд
?косйзрю дстусфю, нвфвёьлзфђ тусгозпю пвффю рзмхулрс, тузжфнвкюдвзпсм д увколърюш хзсузхлъзфнлш псжзођш л лффозжцзпсм д прсесълфозррюш №нфтзулпзрхвш. Твффпвхулдвёхфђ пзшврлкпю езрзувщлл л дскпсйрюз лзувушлл рзмхулррюш пвфф д нволгусдсърюш хзсулђш, д ъвфхрсфхл д рвлгсозз фзмъвф тстцођурюш псжзођш "њipped see-saw". Ссжусгрс стлфюдвёхфђ нсфпсоселъзфнлз сеуврлъзрлђ л фозжфхдлђ рзрцоздсм рзмхулррсм пвффю лфшсжђ лк фсдузпзррюш вфхусчлклъзфнлш жвррюш сг сгьзм тосхрсфхл дзьзфхдв дс ?фзозррсм л лк лкпзузрлм врлксхустлл д фтзнхуз узолнхсдсес нсфплъзфнсес лкоцъзрлђ. Сулдсжђхфђ жвррюз №нфтзулпзрхсд, д нсхсуюш увколърюпл пзхсжвпл стузжзођовфя рзмхулррвђ пвффв. ?рвълхзоярвђ ъвфхя пвхзулвов тсфдђьзрв сфщлоођщлђп пвффлдрюш рзмхулрс. Ссжусгрс увффпсхузрю пзшврлкпю дскрлнрсдзрлђ сфщлоођщлсррсес №ччзнхв д двнццпз л д фоцъвз тусшсйжзрлђ рзмхулрс ъзузк дзьзфхдс. Ртлфврю №нфтзулпзрхю тс лкцъзрлё сфщлоођщлм тул рлкнлш л дюфснлш №рзуелђш, в хвнйз рсдсз тснсозрлз члклъзфнлш цфхврсдсн, увфтсосйзррюш рв гсояысм тусозхрсм гвкз рзмхулрс. Рхжзоярс схувйзрс фсдузпзррсз фсфхсђрлз тусгозп сфщлоођщлм фсорзърюш л вхпсфчзурюш рзмхулрс.
PACS numbers: 14.60.Pq, 12.15.Ff

Усжзуйврлз
1. ?дзжзрлз (811). 2. Цсупволкп жлувнсдфнсм л пвмсуврсдфнсм пвфф рзмхулрс (813). 3. ?вффв рзмхулрс д нволгусдсърюш хзсулђш (817). 3.1. ?вффв рзмхулрс д фхвржвухрсм псжзол. 3.2. Твфылузрлз шл еефс дфнсес фзнхс ув л е зр зу вщ лђ пв мс увр с д ф н с м п в ф фю . 3.3. Твфылузрлз озтхсррсес фзнхсув л езрзувщлђ жлувнсдфнсм пвффю. 3.4. Твфылузрлз шлеефсдфнсес л озтхсррсес фзнхсусд. "See-saw"-псжзол 4. ?вффв рзмхулрс д нсфпсоселл (820). 5. Янфтзулпзрхвоярсз стузжзозрлз пвффю рзмхулрс (824). 5.1. ?лрзпвхлъзфнлм врволк фовгюш увфтвжсд. 5.2. ?зкрзмхулррюм ждсмрсм гзхв-увфтвж. 5.3. Твфтвжю хђйзоюш рзмхулрс. 5.4. ?змхулрс сх фдзушрсдсм CH 1987A 6. ?змхулррюз сфщлоођщлл: сгьлм чсупволкп (827). 6.1. ?внццпрюз сфщлоођщлл. 6.2. Рфщлоођщлл рзмхулрс д дзьзфхдз ф тсфхсђррсм тосхрсфхяё. 6.3. Рфщлоођщлл рзмхулрс д дзьзфхдз ф тзузпзррсм тосхрсфхяё 7. ?кцъзрлз рзмхулррюш сфщлоођщлм тул рлкнлш №рзуелђш: №нфтзулпзрхю рв узвнхсувш (831). 8. ?ффозжсдврлз рзмхулррюш сфщлоођщлм тул дюфснлш №рзуелђш: №нфтзулпзрхю рв цфнсулхзођш (833). У.У. ?зуыхзмр. ?сфцжвуфхдзррюм рвцърюм щзрху "?рфхлхцх члклнл дюфснлш №рзуелм", 142284 Сусхдлрс, ?сфнсдфнвђ сго., Тсффлђ Фзо. (277) 1-38-33 ?.С. ?цкрзщсд, ?.Х. Тђгсд. Цлклъзфнлм лрфхлхцх лп. С.?. згзжздв ТХ?, 117924 ?сфндв, зрлрфнлм тусфт. 53, Тсффлђ Фзо. (095) 132-64-39, 132-64-88. Цвнф (095) 135-78-80 E-mail: ryabov@sgi.lpi.msk.su Ухвхяђ тсфхцтлов 26 жзнвгуђ 1996 е.

9. Рфщлоођщлл жвоярлш рзмхулрс (836). 10. Рфщлоођщлл фсорзърюш рзмхулрс (840). 11. Рфщлоођщлл вхпсфчзурюш рзмхулрс (843). 12. ?вноёъзрлз (845). Утлфсн олхзувхцую (846).

1. ?дзжзрлз
?змхулрс фхвос лкдзфхрс д члклнз ф хсес пспзрхв, нсежв ?.Свцол д тлфяпз Цлклъзфнспц сгьзфхдц Фёглрезрв [1] тсфхцолусдво фцьзфхдсдврлз ъвфхлщю ф тсоцщзоюп фтлрсп л ф голкнсм н рцоё пвффсм, жођ хсес ъхсгю сгзфтз ъл хя ф с шуврзр лз рзу ел л, лптцояфв л ц ео сдсе с пспз рхв д гз хв-у вфтвжз ђжзу . ? зфнсо янс тск йз Я.Цз уп л хц ъв фхл щ ц р в кд во рз мх ул р с [2 ]. У х с е с пспзрхв тусыос гсозз ызфхл жзфђхлозхлм, рс жс флш тсу рзмхулрс сфхвзхфђ фвпсм квевжсърсм лк лкдзфхрюш №озпзрхвурюш ъвфхлщ. ? схолълз сх озтхсрсд л ндвунсд рзмхулрс рз лпззх рл №ознхулъзфнсес, рл щдзхсдсес квуђжв л дквлпсжзмфхдцзх ф дзьзфхдсп хсоянс д фовгюш тусщзффвш кв фъзх сгпзрв квуђйзррюпл л рзмхувоярюпл ту спзйцхсърюпл гск ср впл. ?вн з жлр фхдзрр юм рзмхувоярюм чзуплср рзмхулрс псйзх гюхя гзкпвффсдюп. Сс нувмрзм пзуз a priori рзх чцржвпзрхвоярюш тулълр жођ хузгсдврлђ рцоздсм пвффю рзмхулрс, л д фсдузпзррюш хзсузхлъзфнлш псжзођш, тсфхусзррюш рв фхвржвухрсм №ознхусфовгсм хзсулл, тузжтсовевёьзм ндвун-озтхсррцё црлдзуфвоярсфхя, пвовђ, рс рз рцоздвђ пвффв рзмхулрс тузжтсовевзхфђ нвн сфрсдв [3]. ?с рвфхсђьзес дузпзрл еовдрюз дстусфю с тулусжз рзмхулрс сфхвёхфђ схнуюхюпл: 1. ?вффлдрю ол рзмхулрс, л зфол жв, хс нвнсдю крвъзрлђ №хлш пвфф? 2. ?в фъзх нвнсес пзшврлкпв езрзулуцёхфђ рзмхулррюз пвффю?
# У.У. ?зуыхзмр, ?.С. ?цкрзщсд, ?.Х. Тђгсд 1997


812

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

3. ?жзрхлърю ол фсфхсђрлђ тс фовгспц дквлпсжзмфхдлё фсгфхдзррюп пвффсдюп фсфхсђрлђп лол лпззх пзфхс рзмхулррсз фпзылдврлз? 4. Хрвоселърю ол рзмхулрс фдслп врхлъвфхлщвп л ђдођёхфђ лфхлррс рзмхувоярюпл (пвмсуврсдфнлпл) ъвфхлщвпл лол рзх (жлувнсдфнлпл)? 5. Ухвглоярс ол рзмхулрс? Рхдзхю рв №хл дстусфю лпзёх двйрзмызз крвъзрлз д члклнз ъвфхлщ, стузжзођђ тулпзрлпсфхя хзсулм GUT (Grand Uniљcation Theories). ? фхвржвухрсм псжзол ф сгюърюп рвгсусп ндвунсд л озтхсрсд рзоякђ ддзфхл тзузрсуплусдвррсз дквлпсжзмфхдлз, нсхсусз псеос гю рвуцылхя квнср фсшуврзрлђ озтхсррсес ълфов л жвхя пвффц рзмхулрс. Ргрвуцйзрлз пвффю фдлжзхзояфхдсдвос гю с тусђдозрлл рсдсм члклнл, озйвьзм жвознс кв тузжзовпл фхвржвухрсм псжзол, дтсорз дзусђхрс, рв пвфыхвгвш GUT-хзсулм, д сговфхл 1015 ??. ?з пзряызз крвъзрлз лпззх рволълз пвффю рзмхулрс д фсдузпзррсм вфхусчлклнз л нсфпсоселл, чсуплуцђ рвыл дкеођжю рв фхусзрлз л №дсоёщлё ?фзозррсм. Тсоя пвффлдрсес рзмхулрс нвн сфрсдрсес нвржлжвхв рв "хзпрцё" пвхзулё гцжлх дссгувйзрлз хзсузхлнсд л №нфтзулпзрхвхсусд. ?фол узолнхсдюз рзмхулрс дрсфђх сфрсдрсм дновж д фузжрёё тосхрсфхя дзьзфхдв дс ?фзозррсм, хс лпзррс срл стузжзођол увкдлхлз еувдлхвщлсррсм рзцфхсмълдсфхл рв фхвжлл чсуплусдврлђ нуцтрспвфыхвгрсм фхуцнхцую. ?золрзмрвђ фхвжлђ №дсоёщлл рзсжрсусжрсфхзм д евкз пвффлдрюш рзмхулрс тулдсжлх н сгувксдврлё фдзушфнстозрлм евовнхлн ф пвффлдрюпл рзмхулррюпл евос рв тзулчзулл дюхђрцхюш "голрсд" ќ нсржзрфвхсд гвулсррсес дзьзфхдв л рзмхулрс. ?змхулрс псйзх хвнйз стузжзођхя пзшврлкп сгувксдврлђ фдзушрсв дюш кдзкж, црсфђ гoояыцё ъвфхя №рзуелл, №ндлдвозрхрсм жзчзнхц пвффю рзмхусррсм кдзкжю лол ъзурсм жюую тул еувдлхвщлсррсп нсоовтфз. ?тзудюз лжзђ с дскпсйрсфхл жзхзнхлусдврлђ фдсгсжрсес рзмхулрс сх узвнхсусд ф тспсьяё увжлсшлплъзфнсес (л д ъвфхрсфхл шосу-вуесрсдсес) пзхсжв гюов дюфнвкврв Ссрхзнсудс д 1946 е. [4]. ?змхулррюз №нфтзулпзрхю гзуцх рвъвос ф тлсрзуфнлш стюхсд ?сц№рв л Твмрзфв, нсхсуюз рв узвнхсуз д Ч№рчсужз дтзудюз рвгоёжвол дквлпсжзмфхдлз врхлрзмхулрс ф дзьзфхдсп д узвнщлл "e p 3 n e [5]. Ссђдозрлз тзудюш цфнсулn хзозм жвос дскпсйрсфхя чсуплусдвхя узођхлдлфхфнлз тлсррюз л пёсррюз тцънл л скрвпзрсдвос усйжзрлз рзмхулррсм члклнл дюфснлш №рзуелм. ?лтсхзкв с тусжсоярсм тсођулквщлл рзмхулрс, фдђквррвђ ф рзфсшуврзрлзп ъзхрсфхл [5,6], гюов гозфхђьз тсжхдзуйжзрв №нфтзулпзрхвоярс д узвнщлђш p 3 m n л m 3 e 2n [7]. Уозжцёьлм двйрюм ыве д хзсулл ждцшнсптсрзрхрсес рзмхулрс гюо фдђквр ф схфцхфхдлзп увфтвжв m 3 e g, нсхсусз рзоякђ гюос сгэђфрлхя гзк тузжтсосйзрлђ с фцьзфхдсдврлл ждцш хлтсд рзмхулрс. ?жзђ №нфтзулпзрхв, фчсупцолусдвррвђ Ссрхзнсудс [8] л рзквдлфлпс Цвмргзуесп, л л бресп квноёъвовфя д фувдрзрлл ълфов пёсрсд л №ознхусрсд, сгувксдвррюш тул дквлпсжзмфхдлл ф дзьзфхдсп жзхзнхсув пёсррюш рзмхулрс сх цфнсулхзођ. Фвнсм №нфтзулпзрх гюо сфцьзфхдозр зжзупврсп, Ъдвущсп л Ъхзмргзуезусп д ?уцншзмдзрз рв цфнсулхзоз AGS. ?сояысз тузсговжврлз пёсррюш фсгюхлм тскдсолос фжзовхя дюдсж с хсп, ъхс ne T nm л фцьзфхдцзх ждв хлтв рзмхулрс [9]. Уцьзфхдзррс тскжрзз зжзупвр д фдсзм рсгзоздфнсм ознщлл тлфво: "Рхнуюхлз ждцш хлтсд рзмхулрс фхвос узывёьлп увррлп ывесп д

"фгсунз" фсдузпзррсм нвухлрю плув, нсхсуцё д члклнз №озпзрхвурюш ъвфхлщ пю рвкюдвзп фхвржвухрсм псжзояё" [10]. Твкувгсхнв ?озысц [11], ?вмргзуесп [12] л Увовпсп [13] зжлрсм нволгусдсърсм хзсулл №ознхусфовгсес дквлпсжзмфхдлђ тсоцълов тзудсз №нфтзулпзрхвоярсз тсжхдзуйжзрлз д 1973 е., нсежв д тцкюуянсдсм нвпзуз "?вуевпзоя" (Ш?Т?) гюол сгрвуцйзрю гзкпёсррюз узвнщлл nm "m N 3 nm "m вжусрю, сгцфосдозррюз n n дквлпсжзмфхдлзп рзмхувоярюш хснсд [14], л схнуюхю тусщзффю увффзђрлђ рзмхулрс рв №ознхусрвш вхспв, nm eа 3 nm eа [15], лпзёьлз хц йз тулусжц. ?к схрсызрлђ фзъзрлм дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс тс нврвовп рзмхувоярсес л квуђйзррсес хснсд гюос стузжзозрс крвъзрлз цеов ?вмргзуев (sin2 yW ) ќ твувпзхув фхвржвухрсм псжзол. Ссжхдзуйжзрлзп жцгозхрсм фхуцнхцую ндвунсдсес фовгсес хснв, ддзжзррсм ?озысц, ?оолстцосфсп л ?вмврл [16], в хвнйз ндвунсдсм фхуцнхцую рцносрв ђдлосфя рвгоёжзрлз д рзмхулррюш узвнщлђш рв цфнсулхзоз FNAL фсгюхлм ф ждцпђ пёсрвпл, лпзёьлпл увкрюз крвнл квуђжв д нсрзърсп фсфхсђрлл, сжлр лк нсхсуюш сгувкцзхфђ тул увфтвжз съвусдвррсес ндвунв [17]. Рхнуюхлз t-озтхсрв рв e eа -нсоовмжзуз д Ух№рчсужз [18] л рвгоёжзрлз жлпёсррсес узксрврфв тул 9,5 ?? д тусхср-ђжзурюш фхсонрсдзрлђш ф №рзуелзм 400 ?? рв цфнсулхзоз FNAL, лрхзутузхлусдвррсес нвн " фдђквррсз фсфхсђрлз b-ндвунв ф зес врхлъвфхлщзм b [19], жсгвдлос д фхвржвухрцё псжзоя ъвфхлщю хузхязес тснсозрлђ. Суђпсз рвгоёжзрлз Wж - л Z0 -гсксрсд рв SТS-нсоовмжзуз д Ш?Т?з [20] фхвос хулцпчсп фхвржвухрсм псжзол л снсръвхзоярс счсуплос зз д нвъзфхдз сгэзжлрзррсм хзсулл №ознхусфовгсес дквлпсжзмфхдлђ. Янфтзулпзрхю рв нсоовмжзуз LEP жснвквол, ъхс фцьзфхдцзх хсоянс хул тснсозрлђ озенлш рзмхулрс ф пвффсм mn 4 50 ?? л, фсеовфрс ндвун-озтхсррсм флппзхулл, хул тснсозрлђ ндвунсд. Фвнлп сгувксп, рзмхулррюз №нфтзулпзрхю фюеувол чцржвпзрхвоярцё усоя д фхврсдозрлл фхвржвухрсм псжзол, рс жвоярзмызз лкцъзрлз чцржвпзрхвоярюш фдсмфхд л, д тзудцё съзузжя, стузжзозрлз пвффю рзмхулрс, схнуюдвзх зьз гсозз квшдвхюдвёьлз тзуфтзнхлдю. Рфрсдрюз рвжзйжю рв стузжзозрлз пвффю рзмхулрс фдђкврю ф №нфтзулпзрхвоярюп рвгоёжзрлзп рзмхулррюш сфщлоођщлм, рв дскпсйрсфхя нсхсуюш дтзудюз цнвкво Ссрхзнсудс [21, 22]. Рр увффпсхузо тзузшсжю ф пвнфлпвоярсм вптолхцжсм пзйжц сжрлп лкдзфхрюп д хс дузпђ хлтсп рзмхулрс л зес фхзулоярсм врхлъвфхлщзм n 6 "ster . n Ргсгьзрлз елтсхзкю сфщлоођщлм жођ фоцъвђ ждцш тснсозрлм рзмхулрс ne 6 nm гюос ддзжзрс д увгсхвш ?внл л жу. [23] л Ссрхзнсудс [24]. ? тсфозжрзм увгсхз хвнйз увффпвхулдволфя дстусфю тсфхврсднл стюхсд тс лкцъзрлё сфщлоођщлм рзмхулрс рв узвнхсувш, цфнсулхзођш, д нсфплъзфнлш оцъвш, в хвнйз д сговфхл рзмхулррсм вфхусрсплл Усорщв: гюов тснвкврв дюфснвђ ъцдфхдлхзоярсфхя пзхсжв сфщлоођщлм н пвоюп крвъзрлђп пвфф рзмхулрс. ?влгсозз тсфозжсдвхзоярсз лкосйзрлз тусгозпю сфщлоођщлм д фоцъвз ждцш ждцшнсптсрзрхрюш фсфхсђрлм рзмхулрс ф пвффсдюп ъозрсп д овеуврйлврз, цълхюдвёьзп узвоярюз л длухцвоярюз тзузшсжю, рвуцывёьлз фсшуврзрлз озтхсррсес ълфов, гюос тузжфхвдозрс д увгсхз Ссрхзнсудс л ?улгсдв [25], нсхсувђ "снвквов узывёьзз долђрлз рв дфз тсфозжцёьлз хзсузхлъзфнлз л


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

813

№нфтзулпзрхвоярюз увгсхю д сговфхл члклнл сфщлоођщлм рзмхулрс" [26]. Ртлфврлз фпзылдврлђ рзмхулррюш фсфхсђрлм жођ фоцъвђ хузш тснсозрлм рзмхулрс, схдзъвёьзз фсдузпзррспц тсрлпврлё дстусфв, тулдзжзрс д сгксуз [27]. ? жзмфхдлхзоярсфхл рв фзесжрђырлм жзря нсолъзфхдс хзсузхлъзфнлш л №нфтзулпзрхвоярюш увгсх, тсфдђьзррюш сфщлоођщлђп пвффлдрюш рзмхулрс, лфълфођзхфђ хюфђъвпл. ?кцъзрлз сфщлоођщлм фхврсдлхфђ сжрлп лк еовдрюш рвтувдозрлм д члклнз №озпзрхвурюш ъвфхлщ. ? хзсулл увкувгвхюдвёхфђ псжзол, д нсхсуюш жлувнсдфнвђ лол пвмсуврсдфнвђ рзмхулррвђ пвффю езрзулуцёхфђ стзувхсувпл дюфснсм увкпзурсфхл л фдђкврю ф пвффвпл жуцелш чзуплсрсд mf (д жлвтвксрз сх пвффю №ознхусрв жс пвффю t-ндвунв) квдлфлпсфхяё mn $ mf mf aMx n , ежз Mx ќ дюфснс№рзуезхлъзфнлм тузжзо рсдсм члклнл, рв нсхсусп сйлжвзхфђ сгэзжлрзрлз дквлпсжзмфхдлм, тусфхлувёьлмфђ сх рзфнсоянлш Ф№? жс товрнсдфнлш пвфф. Фвнлз "see-saw"-псжзол (рвтулпзу, [28]) тулдсжђх н хузп озенлп оздюп пвмсуврсдфнлп рзмхулрс ne , nm , nt ф фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл пвффсдсм пвхулщю mn mf Mа1 mt л хузп фцтзухђйзоюп x f рзрвгоёжвзпюп пвмсуврсдфнлп ъвфхлщвп. ?восфхя рзмхулррсм пвффю сгзфтзълдвзхфђ гсояысм дзолълрсм Mx нвн д ндвжувхлърсм "see-saw"-псжзол ф mn m2 aMx л f лзувушлзм mne X mnm X mnt m2 X m2 X m2 , хвн л д олрзмрсм u c t ф mn mf aMx л лзувушлзм mne X mnm X mnt mu X mc X mt . Янфтзулпзрхвоярс пвффв рзмхулрс стузжзођзхфђ увколърюпл пзхсжвпл. ?влоцъылз сеуврлъзрлђ тсоцъзрю рв сфрсдз нлрзпвхлъзфнсес врволкв гзхв-увфтвжв хулхлђ, увфтвжв квуђйзррюш тлсрсд л t-озтхсрсд л н рвфхсђьзпц дузпзрл фсфхвдођёх: mne ` 4Y5 ? [29, 30], mnm ` 160 н№? [31], mnt ` 29 ?? [32]. ?зх цнвкврлм рв рволълз рзрцоздсм пвффю рзмхулрс лк №нфтзулпзрхсд тс сгрвуцйзрлё ждсмрсес гзкрзмхулррсес b-увфтвжв, увфтвжв рзмхулрс, жстсорлхзоярюш тлнсд д ђжзурсп bфтзнхуз, сфщлоођщлм рзмхулрс сх узвнхсусд л цфнсулхзозм, в хвнйз тул врволкз рзмхулррюш фсгюхлм сх фдзушрсдсм У? 1987A. Чсхђ дфз №нфтзулпзрхю тс стузжзозрлё пвффю рзмхулрс фсеовфцёхфђ ф зз рцоздюп крвъзрлзп, фцьзфхдцёх дзфнлз сфрсдврлђ фълхвхя, ъхс срв схолърв сх рцођ. У хзсузхлъзфнсм хсънл кузрлђ схфцхфхдлз фтзщлчлъзфнлш жвоярсжзмфхдцёьлш фло пзйжц озтхсрвпл рвдсжлх рв пюфоя, ъхс фсшуврзрлз озтхсррсес ълфов рз ђдођзхфђ хсърюп квнсрсп. ? №хсп фоцъвз фпзылдврлз рзмхулрс рзлкгзйрс дзжзх н тсђдозрлё зес пвффю. У жуцесм фхсусрю, 1) жзчлщлх фсорзърюш рзмхулрс, 2) дскпсйрюм жзчлщлх вхпсфчзурюш рзмхулрс, 3) рволълз "хзпрсм" пвхзулл, тулдсжђьзм н нулхлъзфнсм тосхрсфхл дзьзфхдв дс ?фзозррсм, рвшсжђх зфхзфхдзррсз сгэђфрзрлз, зфол рзмхулрс (фвпсз хђйзосз ќ nt ) сговжвзх пвффсм $ 10 ? [33] л лпзёх пзфхс фпзылдврлз л сфщлоођщлл, нсхсуюз д дзьзфхдз псецх узксрврфрс цфлолдвхяфђ [34]. ?ођ №нфтзулпзрхвоярсес увкузызрлђ №хлш тусгозп члклнвпл дс дфзп плуз тузжтулрлпвёхфђ цфлолђ н тсжесхсднз л тусдзжзрлё рсдюш лффозжсдврлм, гзфтузщзжзрхрюш тс фдслп пвфыхвгвп, цусдрё хзшрсоселъзфнсм сфрвьзррсфхл л члрврфсдюп квхувхвп [35]. ?воярзмылм тусеузфф д лкцъзрлл фдсмфхд рзмхулрс гцжзх фдђквр ф рсдюп тснсозрлзп жзхзнхсусд, нсхсуюз тскдсођх цдзолълхя ъцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд н стузжзозрлё пвффю. ?влгсояывђ ъцдфхдлхзоярсфхя жођ mne л mnm фсфхвдођзх $ 10а3 ћ 10а1 ?, в жођ mnt ` 1 ?

псйзх гюхя жсфхлерцхв д сфщлоођщлсррюш №нфтзулпзрхвш ф ждцпђ жзхзнхсувпл, увфтсосйзррюпл рв гсояысп увффхсђрлл жуце сх жуцев д рвтувдозрлл рзмхулррсес тцънв [36].

2. Цсупволкп жлувнсдфнсм л пвмсуврсдфнсм пвфф рзмхулрс
?ођ стлфврлђ члклнл рзмхулрс фчсупцолуцзп сфрсдрюз тсрђхлђ л стузжзозрлђ д хзуплрвш сгьзес рзмхулррсес овеуврйлврв, д нсхсуюм дшсжђх жлувнсдфнлз л пвмсуврсдфнлз пвффсдюз ъозрю л ъозр фовгсес дквлпсжзмфхдлђ, фдђкюдвёьлм рзмхулррюз тснсозрлђ ф нволгусдсърюпл гсксрвпл. Урвъвов ддзжзп рзнсхсуюз пвхзпвхлъзфнлз тузсгувксдврлђ флппзхулл, нсхсуюз рвп тсхузгцёхфђ жођ тсфхусзрлђ овеуврйлврв, стлфюдвёьзес рзмхулррюз тсођ. в Сузсгувксдврлђ тусфхуврфхдзррс-дузпзррoм флппзхулл: 1. Ржрсусжрсз тузсгувксдврлз сузрщв д длжз олрзмрсес тузсгувксдврлђ нссужлрвх x xm m 1Y 2Y 3Y 4 ъзхюузшпзурсес тусфхуврфхдв-дузпзрл, xHm Lml xl Y фсшуврђёьзз лрдвулврхрюп лрхзудво xHm xHm Lml xl Lmr xr dlr xl xr xl xl inv 2X2 2X1

ф о з п з р х в п л Lmr п в х у л щ ю 4 в 4 т у з с г у в к с д в р л ђ сузрщв L, цжсдозхдсуђёьзм цфосдлђп сухсесрвоярсфхл Lml Lmr d det L 1 X
lr

2X3 2X4

л црлпсжцођурсфхл Усдснцтрсфхя пвхулщ L сгувкцзх сухсесрвоярцё еуцттц сузрщв O (3.1). 2. ?лфнузхрюз тузсгувксдврлђ, жођ стлфврлђ нсхсуюш гцжзп тсояксдвхяфђ пвхулщвпл ?лувнв gm д тузжфхвдозрлл 10 0 si Y gi Y i 1Y 2Y 3 Y g0 0 а1 аsi 0 01 Y 2X5 g5 аig0 g1 g2 g3 а 10 ежз si ќ пвхулщю Свцол: 01 0 Y s2 s1 10 i Y s3 X 2X6 ?вхулщю ?лувнв ќ №хс 4 в 4-пвхулщю, квтлфвррюз нвн госърюз 2 в 2-пвхулщю ф 2 в 2-госнвпл л цжсдозхдсуђёьлз врхлнсппцхвщлсррспц фссхрсызрлё g
ml

аi 0

1 0

0 а1

g

lm

2gml Y mY l 0Y 1Y 2Y 3 X

2X7

?вхулщю ?лувнв жзмфхдцёх рв ъзхюузшнсптсрзрхрюз глфтлрсую cx0 Y x, схдзъвёьлз тсођп чзуплсрсд фс фтлрсп 1/2. ? жлфнузхрюп тузсгувксдврлђп схрсфђхфђ: в) Сузсгувксдврлз тусфхуврфхдзррсес схувйзрлђ Px0 Y x x0 Y аx (ежз x ќ хузшпзурюм дзнхсу) стлфю-


814 двзхфђ стзувхсусп

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

SP ZP g0 Y cH x0 Y аx SPcx0 Y x

2X8

?внсрзщ, ддзжзп стзувхсую тусзнхлусдврлђ рв фтлувоярсфхя ъвфхлщю 1 g5 1 а g5 Y PR Y 2 2 цжсдозхдсуђёьлз цфосдлђп P2 YR PLYR X P L PR 1 Y L PL 2X20 2X21

ф чвксдюп прсйлхзозп ZP жi лол ZP ж1. г) Сузсгувксдврлз схувйзрлђ дузпзрл Tx0 Y x аx0 Y x стлфюдвзхфђ стзувхсусп " ST ZT g g g Y c аx Y x STc x Y x
013 H 0 T 0

2X9

" c ч в к с д ю п п р с й л х з о з п jZT j 1, е ж з cx0 Y x cH x0 Y xg0 , cH x0 Y x ќ №уплхсдс-фстуђйзррюм глфтлрсу. д) Сузсгувксдврлз Rx0 Y x T x0 Y xPx0 Y x 0 аx Y аx стлфюдвзхфђ стзувхсусп SR STSP X 2X10 ?успз тусфхуврфхдзррс-дузпзррюш тузсгувксдврлм стузжзолп тузсгувксдврлз квуђжсдсес фстуђйзрлђ " cC ZC CcT Y ежз пвхулщв C цжсдозхдсуђзх цфосдлђп C " mC g
T а1

Ргьзз узызрлз цувдрзрлђ ?лувнв (2.16) жођ чзуплсррсес тсођ ђдођзхфђ олрзмрсм нспглрвщлзм тосфнлш дсор ф вптолхцжвпл apY s л b pY s: 1в p apY supY s expаipx cx pYsж1a2 2k г b pY suC pY s expipx Y 2X22

2X11

аg m Y 2X12

ежз фцпплусдврлз тусдсжлхфђ тс дфзп дскпсйрюп крвъзрлђп лптцояфв p сх аI жс I л тс дфзп жстцфхлп ю п т у с з н щ л ђ п ф т л р в s, ep p2 m2 1a2 , upY s л " uC pY s C upY s ќ в п т о л х ц ж ю у в к о с й з р л ђ Ц ц у я з , " рсуплуцзпюз цфосдлзп uu 2m л лпзёьлз длж 2 p 3 k m ws p Y 2X23 upY s kаm r б nws е ж з n pajpj, в ws ќ ж д ц ш н с п т с р з р х р ю м ф т л р с у , фтлувоярюз фсфхсђрлђ нсхсусес 1 1 1 0 w Ywа 2 0 2 1 схдзъвёх тусзнщлђп s ж1a2 фтлрв рв сфя ндврхсдврлђ, жођ нсхсуюш r б nws 2sws жws. Усфхсђрлз фдсгсжрсес рзмхулрс стузжзођзхфђ тул жзмфхдлл стзувхсув PL длжв (2.20) рв дсорсдцё чцрнщлё nx upY s expаipx: @ p p A 1 k m а k а m r б nws nL expаipx 9 p p 2 а k m а k а m r б nws W V b 1 а r б n ws b a ` p 2 expаipx X 2X24 9k b b 1аr бn Xа ws Y 2 Сулголйзррсз увдзрфхдс фссхдзхфхдцзх цояхувузођхлд л ф х ф н с п ц т у з ж з о ц k 4 m ( д ъ в ф х р с ф х л т у л m 0) л фтлрсу nL схолъзр сх рцођ хсоянс тул оздсм тсођулквщлл рзмхулрс, фссхдзхфхдцёьзм фсгфхдзррспц крвъзрлё фтлувоярсфхл 2s l а1, нсежв фтлр рвтувдозр тусхлд лптцояфв. Сувдснлувоярюз фсфхсђрлђ рзмхулрс nR PR nx д фоцъвз k 4 m лпзёх дсорсдцё чцрнщлё, схолърцё сх рцођ хсоянс тул крвъзрлл l 1, л рв стюхз рз рвгоёжвёхфђ. Янфтзулпзрхвоярс сгрвуцйзрю хсоянс оздснлувоярюз рзмхулррюз фсфхсђрлђ. Ссжфхвдлп хзтзуя оздснлувоярюз л тувдснлувоярюз рзмхулррюз тсођ 1 niL 1 g5 ni Y n 2
iR

C аC л хузгсдврлё црлхвурсфхл CH C
а1

X

2X13

? ж з ф я " m g m T ќ х у в р ф т с р л у с д в р р ю з п в х у л щ ю g ?лувнв. ? дюгувррсп тузжфхвдозрлл пвхулщ ?лувнв (2.5) пвхулщв C лпззх длж C g0 g 2 X веуврйлвр фдсгсжрсес чзуплсрв ф пвффсм m " Lc cxg m iqm а mcx тулдсжлх н цувдрзрлё ?лувнв ig m qm mcx 0 X ?сптознфрс-фстуђйзррсз н рзпц г в " аig m T qm а m cT x 0 псйрс тузжфхвдлхя д чсупз ig m qm а mcC x 0 Y 2X18 2X16 2X15 2X14

2X17

" ежз cC x Ccx ќ тсоз, квуђжсдс-фстуђйзррсз тс схрсызрлё н cx. Суслкдзжзрлз тусфхуврфхдзррюш ъзхрсфхзм ъвфхлщю ZP л врхлъвфхлщю ZP C увдрс ZP ZP C а1 Y 2X19

1 1 а g5 ni i eY mY t 2X25 2

д ч зуплсрр юм ов еуврй лв р (2 .1 5) . ? фоцъ вз рцозд см пвффю рзмхулрс ср тузсгувкцзхфђ н длжц Ln
n i

т с№ хс пц ъ вфх лщ ю л вр хлъ вф хлщ ю л пз ё х сж л р внс дцё тусфхуврфхдзррцё ъзхрсфхя, зфол ZP жi, л увкрцё, зфол ZP ж1.

"iL g m iqm niL n

n "iR g m iqm niR n i

2X26


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

815

л дскрлнвзх нлувоярвђ флппзхулђ схрсфлхзоярс тузсгувксдврлм ig o ig o nH x exp а 5 n nx Y "H x "x exp а 5 n Y 2 2 2X27 ежз o ќ туслкдсоярсз ълфос. Фвн нвн пвхулщв g5 врхлнсп пцх луцзх фс дфзпл g m , хс д овеув рй лврз (2.2 6) №нфтсрзрхю (2.27) фснувьвёхфђ, л ср ђдођзхфђ нлувоярс-лрдвулврхрюп. ?дзжзрлз д овеуврйлвр пвффсдсес ъозрв длжв mn " nn рвуцывзх флппзхулё овеуврйлврв (2.26) схрсфлхзоярс нлувоярюш тузсгувксдврлм. ?влгсозз сгьлм длж №уплхсдв л осузрщ-лрдвулврхрсес рзмхулррсес пвффсдсес овеуврйлврв псйзх гюхя тузжфхвдозр нвн фцппв пвффсдюш ъозрсд жлувнсдфнсес хлтв, фдђкюдвёьзес оздс- л тувдснлувоярюз нсптсрзрхю сжрсес л хсес йз тсођ, LD MD "L nR "R nL MD " Y n n nn 2X28 ф фсгфхдзррюп фсфхсђрлзп пвффсдсм пвхулщю n nL nR , л п в м с у в р с д ф н с е с х л т в , ф д ђ к ю д в ё ь з е с оздс- л тувдснлувоярюз нсптсрзрхю фстуђйзррюш тсозм, LLM M
LM

фхуврфхдв, nR ќ дзнхсу увкпзурсфхл n тувдюш рзмхулррюш №ознхусфовгюш флреозхсд, MLM ќ пвхулщв увкпзурсфхл 3 в 3 оздснсптсрзрхрюш пвмсуврсдфнлш пвфф ф ъ л ф о с п т в у в п з х у с д 33 1 12, MRM ќ п в х у л щ в увкпзурсфхл n в n тувдснсптсрзрхрюш пвмсуврсдфнлш пвфф ф ълфосп твувпзхусд nn 1, MD ќ пвхулщв увкпзурсфхл 3 в n жлувнсдфнлш пвфф ф 23 в n твувпзхувпл. ?фз пвхулщю д (2.32) д сфрсдрсп нсптознфрюз. Удсмфхдс врхлнсппцхвщлл чзуплсррюш тсозм л тузжтсосйзрлз с флппзхулл пвмсуврсдфнсм пвхулщю M
LM

MT Y M LM

RM

MT RM

2X33

жвёх дскпсйрсфхя жлвесрволклусдвхя тсорцё пвффсдцё пвхулщц увкпзурсфхл 3 в n3 в n д (2.32) ф тспсьяё ждсмрюш црлхвурюш тузсгувксдврлм, тул нсхсуюш жођ оёгсм пвффсдсм пвхулщю M псйрс рвмхл црлхвур ю з U - л H- п в х у л щ ю х в н л з , ъ х с г ц ж з х д ю т с о р ђ х я ф ђ цфосдлз UH MH Mdiag Y 2X34 ежз Mdiag ќ жлвесрвоярвђ пвхулщв ф 3 n тсосйлхзоярюпл фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл пвффсдюш рзмхулррюш фсфхсђрлм Mi : 2 3 0 0 M1 0 M2 0 2X35 Mdiag Y Mi b 0 X 0 0 M3 стзувхсу ? жлвесрвоярсм пвхулщз Mdiag Mi MiL MiR стлфюдвзх пвмсуврсдфнцё ъвфхлщц ф пвффсм mi , в стзувхсую MiL л MiR зфхя тусзнщлл, сговжвёьлз стузжзозррсм нлувоярсфхяё, х.з. фсгфхдзррюз фсфхсђрлђ стзувхсув квуђжсдсес фстуђйзрлђ (2.14) л стзувхсув (2.20). Усгфхдзррюпл йз фсфхсђрлђпл овеуврйлврв ђдођёхфђ тсођ Mi . ? узкцояхвхз лпззп фдђкя пзйжц нволгусдсърюпл фсфхсђрлђпл рзмхулрс, цъвфхдцёьлпл д фовгсп дквлпсжзмфхдлл, л фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл пвффсдсм пвхулщю ф фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл Mi : "L MnR "L UUH MHHH nR "HL Mdiag nHR Y n n n ежз nL UnHL Y nR HnHR X 2X37 ?фол сеуврлълхяфђ сжрлп тснсозрлзп чзуплсрсд, хс nL д овеуврйлврз (2.32) фсжзуйлх хсоянс сжрц вуспвхсдцё нсптсрзрхц, рвтулпзу nL neL , л лпзёхфђ ждв фсгфхдзррюш крвъзрлђ пвффсдсм пвхулщю Mi M1Y2 MLM MRM ж г1a2 в Y ж MLM а MRM 2 M2 D фссхдзхфхдцёьлш фсгфхдзррюп дзнхсувп H nL n1 cos y sin y Y а sin y cos y n2 nHR 2X38 2X36

"C nL "L nC M nL nL

LM

"HL nHL Y n 2X29

LRM M

RM

"C nR "R nC MRM "HR nHR Y nR nR n

ф фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл пвффсдсм пвхулщю д длжз фвпсфстуђйзррюш тсозм
C nHR nR nC Y nR nHR Y R C nHL nL nC Y nL nHL Y L
H H

2X30 ќ оздцё фтлувоярсфхя. ?

ежз nC лпззх тувдцё, в n L тусфхуврфхдз фтлрсусд H n n HL nR

C R

псйрс тзузмхл н рсдспц гвклфц x1 nHL nHR nH а nH p Y x2 L p R Y 2 2 2X31

д нсхсусп "тсоцфтлрсую" x1 л x2 тузсгувкцёхфђ рзквдлфлпс тул тузсгувксдврлђш сузрщв л тзузшсжђх жуце д жуцев (x1 3 x2 л x2 3 x1 ) тул тусфхуврфхдзррсп схувйзрлл Px0 Y x Px0 Y аx. ? пвхулърсп длжз рзмхулррюм пвффсдюм овеуврйлвр псйзх гюхя квтлфвр д длжз б MLM MD 1а nC NXs X Y 2X32 L LM "L Y "C n nR T nR MD MRM 2 ежз nL ќ хузшнсптсрзрхрюм дзнхсу оздюш рзмхулрс, ђдођёьлмфђ нсптсрзрхсм №ознхусфовгсес озтхсррсес жцгозхв nL x lL x eL x л тузсгувкцёьлмфђ нвн нсптсрзрхв фтлрсусд еуцттю SU(2) тул еосгвоярюш дувьзрлђш лксхстлъзфнсес тус-

2X39

цесо фпзылдврлђ y дюувйвзхфђ ъзузк твувпзхую лфшсжрсес овеуврйлврв: tan2y M 2MD LM а M
RM

X

2X40

? л в е с р в о я р ю з ф с ф х с ђ р л ђ n1 л n2 ф с т у з ж з о з р р ю п л п в ф ф в п л M 1 л M2 ђ д о ђ ё х ф ђ с у х с е с р в о я р ю п л ф ц т з у -


816

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

тсклщлђпл фсфхсђрлм nHL л nHR л стлфюдвёх пвмсуврсдфнлз рзмхулрс. ?юувклд ђдрс жлувнсдфнлм л пвмсуврсдфнлз пвффсдюз ъозрю лк (2.38) л (2.40), тсоцълп MD M1 а M2 sin2y Y M M
LM RM

M1 cos2 y M2 sin2 y Y M1 sin2 y M2 cos2 y X 2X41

?к №хлш дюувйзрлм длжрс, ъхс пвффсдюм ъозр д овеуврйлврз (2.32) стлфюдвзх ждз пвмсуврсдфнлз ъвфхлщю ф у в к р ю п л п в ф ф в п л . ? т у з ж з о з ( т у л y pa4 MLM MRM 0 пвффсдюм ъозр ђдођзхфђ жлвесрвоярюп ф фсгфхдзррюп крвъзрлзп жMD . Рхулщвхзоярюм рзчлклъзфнлм крвн пвффю псйрс лкпзрлхя, тусдзжђ нлувоярсз тузсгувксдврлз H n g5 HL X nR Сул тзузшсжз н рсдспц гвклфц (2.31) тсођ 1 x1 p nL nC nR nC Y L R 2 г 1в x2 p g5 nL nC а g5 nR nC L R 2 1 p аnL nC а nR nC L R 2

?к узкцояхвхсд лкпзузрлђ ылулрю увфтвжв Z0гсксрв д №нфтзулпзрхвш ALEPH [37], OPAL [38], DELPHI [39], L3 [40] рв нсоовмжзуз LEP лкдзфхрс, ъхс зфхя хсоянс хул оздюш рзмхулрс (хсързз, Nn 2Y985 ж 0Y023 ж 0Y004 [41]), нсхсуюз дрсфђх дновж д узвнщлё Z0 3 n", зфол mn ` mZ a2. Сс№хспц д фоцъвз хузш n чзуплсррюш тснсозрлм тсоз H I neL nC eL f g 2X45 nHL d nmL nCL e m n
tL

nCL t

л фцьзфхдцзх жздђхя пвмсуврсдфнлш пвффсдюш фсгфхдзррюш фсфхсђрлм ф дскпсйрсфхяё фцьзфхдсдврлђ n фхзулоярюш SU(2)U(1)-флреозхсд nHR ф, фссхдзхфхдзррс, n в n пвффсдюпл фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл. Сул №хсп хул пвффсдюз пвхулщю MD , MLM л MRM д овеуврйлврз (2.32) псйрс тузжфхвдлхя д длжз сжрсм 23 в 2n-пвхулщю длжв 2 3 Mik Mik LM D X 2X46 Mik T Mik D RM Сусщзжцув жлвесрволквщлл хвнсм пвффсдсм пвхулщю т сж у сг р с л к ос йз р в д у вг с хвш [42 ћ 45] л фдс ж л хфђ н схюфнврлё црлхвурсм 23 в 2n-пвхулщю U, дюувйвёьзм рзмхулрс стузжзозррсес фсухв (l eY mY t) ъзузк жлвесрвоярюз пвмсуврсдфнлз фсфхсђрлђ, ълфос нсхсуюш увдрс 3 n. здюз нсптсрзрхю рзмхулрс псецх гюхя квтлфврю д длжз Uji ni L Y 2X47 nlj L
i

2X42

гцжцх фссхдзхфхдсдвхя сжрспц л хспц йз фсгфхдзррспц к р в ъ з р л ё MD . Ф в н с з д ю у с й ж з р л з т с к д с о ђ з х л ф т с о я ксдвхя оёгцё нспглрвщлё тсозм, тсоцъзррцё рзнсхсуюп тсдсусхсп д тосфнсфхл x1 x2 . ?лолрзмрвђ чсупв длжв " MD x1 x1 "2 x2 x 2X43

фссхдзхфхдцзх пвффсдспц ъозрц (2.28), л, фозжсдвхзоярс, жлу вн сд фн сз рзмхулр с фс схдзхфх дцз х дю усйжз ррсп ц т у з ж з о ц MLM MRM 0 г с о з з с г ь з е с ф о ц ъ в ђ ж д ц ш пвмсуврсдфнлш ъвфхлщ. ?вмсуврсдфнлз пвффсдюз ъозрю MLM л MRM д (2.29) тулдсжђх н рзфсшуврзрлё озтхсррсес ндврхсдсес ълфов L, тзузрсфлпсес тсозп n, рвуцывђ квнср фсшуврзрлђ рв ждз зжлрлщю: jDLj 2. ? фоцъвз ждцш тснсозрлм чзуплсрсд тсођ рзмхулрс лпзёх длж 2 3 2 3 neL nC neR nC eL eR nHL Y nHR Y 2X44 nmL nCL nmR nCR m m л ж л ве с р во л к вщ л ђ п вф ф с дс м пв ху л щ ю д ов е у вр йл в рз (2.32) [25] тулдсжлх н ждцп фсгфхдзррюп фсфхсђрлђп, ъзхрюп схрсфлхзоярс стзувхсув квуђжсдсес фстуђйзрлђ (2.14) ф фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл, ђдођёьлплфђ фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл стзувхсув MD MLM MRM , л н ждцп рзъзхрюп фсфхсђрлђп схрсфлхзоярс стзувхсув C c фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл, фссхдзхфхдцё ьлпл фсгфхдзррюп крвъзрлђп стзувхсув MD а MLM а MRM . Фвнлп сгувксп, лпзёхфђ ъзхюуз пвмсуврсдфнлш фсгфхдзррюш фсфхсђрлђ пвффсдсес ъозрв, в п вх улщв фп зылдврлђ д №х сп фоц ъвз ќ црлхв урвђ п в х у л щ в у в к п з у р с ф х л 4 в 4. У с г ф х д з р р ю з ф с ф х с ђ р л ђ вуспвхв ne л nm , в хвнйз фссхдзхфхдцёьлз лп врхлъвфхлщю nC л nC дюувйвёхфђ ъзузк сжлр л хсх йз рвгсу e m ъзхюузш пвмсуврсдфнлш пвффсдюш фсфхсђрлм.

ежз ni ќ пвффсдюз фсгфхдзррюз фсфхсђрлђ, nlj (l eY mY t, j 1Y 2Y 3) ќ фсгфхдзррсз фсфхсђрлз овеуврйлврв №ознхусфовгсес дквлпсжзмфхдлђ, в Uji ќ црлхвурвђ пвхулщв фпзылдврлђ, нсхсувђ д фоцъвз хузш тснсозрлм озтхсрсд, оздюз нсптсрзрхю нсхсуюш цъвфхдцёх д №ознхусфовгсп дквлпсжзмфхдлл, псйзх гюхя твувпзхулксдврв д длжз, врвоселърсп ндвунсдсм пвхулщз фпзылдврлђ ?сгвђыл ћ ?вфнвдв [46]: 232 32 3 ne n1 S1 C3 S1 S3 C1 nm аS1 C2 K1 K2 n2 Y 2X48 nt S1 S2 K3 K4 n3 е ж з Si sin yi , Ci cos yi , K1 C1 C2 C3 а S1 S3 expij, K2 C1 C2 S3 а S2 C3 expij, K3 аC1 S2 C3 а S2 S3 expij, K4 аC1 S2 S3 C2 C3 expij, i 1Y 2Y 3. Фвнвђ пвхулщв фсжзуйлх ъзхюуз твувпзхув ќ хул цеов фпзылдврлђ y1 , y2 , y3 0 ` yi ` pa2 л нсптознфрцё чвкц j аp 4 j 4 p. Сул j T 0 №хс тулдсжлх н рвуцызрлё УТ-ъзхрсфхл дфозжфхдлз нсптознфрсфхл дзуылр, стлфюдвзпюш овеуврйлврсп дквлпсжзмфхдлђ квуђйзррюш озтхсррюш хснсд д фхвржвухрсм хзсулл фовгюш дквлпсжзмфхдлм: б GF а 2X49 LCC p J Wа Jа W Y int m m m m 2 ежз GF 1Y166 в 10а5 ??а2 ќ нсрфхврхв Цзупл, Wж ќ m тсођ W-гсксрсд, в n 1 m а "l g 1 g5 l а n n 2X50 J "lL g m lL m 2l


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

817

ќ оздюм озтхсррюм хсн, нсхсуюм хзтзуя псйрс дюувклхя ъзузк пвффсдюз рзмхулррюз фсфхсђрлђ:
а n J "HL UH g m lL X m

в V mi j p f 2
ij

2X51

iY j eY mY t

3X7

?фз узвнщлл, дноёъвёьлз рзмхулрс, псйрс лрхзутузхлусдвхя нвн рзнсезузрхрцё фцппц дфзш нврвосд i рзмхулрс ni (i 1Y 2Y 3) ф нлрзпвхлъзфнл жстцфхлпсм пвффсм mi л дзфсп jUi j j2 . Фвнлп сгувксп, фовгюз дквлпсжзмфхдлђ рзжлвесрвоярю, зфол дюувйзрю ъзузк пвффсдюз фсгфхдзррюз фсфхсђрлђ. ?тсорз дзусђхрс, ъхс пвхулщв U голкнв н жлвесрвоярсм: jUii j 5 jUik j, i T k (№хс рз скрвъвзх, ъхс mni b mnk ).

ќ пвхулщв чзуплсррюш пвфф, №озпзрхю нсхсусм стузжзођёх пвффю озтхсрсд дфзш вуспвхсд, рвтулпзу fe V fn V me p Y mn p Y 2 2 3X8

3. ?вффв рзмхулрс д нволгусдсърюш хзсулђш
3.1. ?вффв рзмхулрс д фхвржвухрсм псжзол ? фхвржвухрсм псжзол №ознхусфовгсес дквлпсжзмфхдлђ, сфрсдвррсм рв еуцттз SU3L SU2 U1 [12, 47], езрзувщлђ пвфф чзуплсрсд стлфюдвзхфђ овеуврйлврсп ёнвдфнсес хлтв дквлпсжзмфхдлђ фнвођурюш шлеефсдфнлш тсозм jx ф чзуплсррюп тсозп, фсшуврђёьзес ъзхрсфхя л чзуплсррюз вуспвхю: а б i " n 3X1 Lint fei j eiR j liL fn j"iR jC liL s X s X Y
ежз liL ni ei
L L

л ђдођёхфђ туслкдсоярюпл твувпзхувпл, нсхсуюз рз псецх гюхя дюълфозрю дфозжфхдлз гзфнсрзърсм тзузрсуплусднл пвффю л нсрфхврхю фдђкл нволгусдсърсм хзсулл. ?вхулщв озтхсррюш пвфф тустсущлсрвоярв пвхулщз нсрфхврх ёнвдфнсес дквлпсжзмфхдлђ л зз псйрс жлвесрволксдвхя: " Lint mi eiH eiH "iH niH Y n 3X9

3X2

ќ фовгюз оздюз озтхсррюз жцгозхю (i eY mY t ќ озтхсррюз вуспвхю), тузсгувкцёьлзфђ нвн нсптсрзрхю фтлрсусд еуцттю SU(2) тул еосгвоярюш дувьзрлђш лксхстлъзфнсес тусфхуврфхдв л ђдођёьлзфђ фовгюпл фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл, в eiR x л niR x ќ тувдюз флреозхю, i fei j л fn j ќ пвхулщю гзкувкпзурюш нсрфхврх, стузжзођёьлз пвффю озтхсрсд. Сул фтсрхвррсп рвуцызрлл флппзхулл еуцттю SU2 U1 двнццпрсз фузжрзз фнвођурсес лксжцгозхв j j j0 схолърс сх рцођ: 10 hjxi p Y 2V ежз V 1 p 2GF
1a2

ежз тсођ фс ыхулшвпл ђдођёхфђ фсгфхдзррюпл фсфхсђрлђпл пвффсдсм пвхулщю. ? фхвржвухрсм SU2 U1-хзсулл пвффю рзмхулрс (жлувнсдфнвђ л пвмсуврсдфнвђ) жсойрю гюхя увдрю рцоё, хвн нвн фхуцнхцув шлеефсдфнсес фзнхсув тулдсжлх н еосгвоярсм флппзхулл, фссхдзхфхдцёьзм фсшуврзрлё озтхсррсес ълфов. Яхв флппзхулђ квтузьвзх тсђдозрлз пвмсуврсдфнлш пвффсдюш ъозрсд д длжз глолрзмрсм чсупю f "L nL , рвуцывёьлш квнср фсшуврзрлђ озтхсрnC рсес ълфов L ф тувдлосп схгсув DL 2. ?лувнсдфнлз пвффсдюз ъозрю f "L nR фсшуврђёх тсорсз озтхсррсз n ълфос, рс хвн нвн тувдюз рзмхулрс niR схфцхфхдцёх д тулусжз, дфз fi j 0 л, фозжсдвхзоярс, mi j 0. Фвнлп сгувксп, д фхвржвухрсм псжзол рцоздвђ пвффв рзмхулрс сгцфосдозрв сеуврлъзррюп ълфосп тсозм ъвфхлщ, нсхсуюз сгувкцёх тусфхзмылз тузжфхвдозрлђ еуцттю SU2 U1. ? хзсулђш GUT, стлфюдвёьлшфђ еуцттвпл гсозз дюфснсм увкпзурсфхл л фссхдзхфхдцёьлш гсозз тсорспц сгэзжлрзрлё, ълфос тсозм дскувфхвзх, ъхс тулдсжлх н тсђдозрлё пвффсдюш рзмхулррюш ъозрсд. Уцьзфхдцзх рзфнсоянс дскпсйрсфхзм увфылузрлђ фхвржвухрсм псжзол, д нсхсуюш пвффв рзмхулрс дскрлнвзх рзтусхлдсузълдюп сгувксп.

3X3

9 250 G|W X

3X4

Ссжфхврсднв тсозм jx д длжз (3.3) д овеуврйлвр (3.1) тулдсжлх зес н длжц L
int

3.2. Твфылузрлз шлеефсдфнсес фзнхсув л езрзувщлђ пвмсуврсдфнсм пвффю ?сйрс тсфхцолусдвхя фцьзфхдсдврлз жстсорлхзоярсес н (3.3) хултозхв шлеефсдфнлш тсозм H ф елтзуквуђжсп Y 2 [48, 49], нсхсуюм псйрс тузжфхвдлхя д длжз p 2H H X 3X10 r б H p 0 2H а H
Фсежв д чзуплсррсп овеуврйлврз тсђдођёхфђ жстсорлхзоярюз ъозрю ёнвдфнсес дквлпсжзмфхдлђ: L
M int

г Vв " p fi j ei ei fi j "i ni n 2 г в " n mi j ei ei "i ni Y

3X5

"C fi j liL ljL r б H NXs X

3X11

ежз "i ni "R nL "L nR Y ei ei eR eL eL eR Y " " " n n n
2 ХЦ?, х. 167, ѕ 8

3X6

Ссжфхврсднв схолърсес сх рцођ двнццпрсес фузжрзес тсођ H 00 3X12 h r б Hi VH 0


818

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

д (3.11) тулдсжлх н пвмсуврсдфнспц рзмхулррспц ъозрц длжв nL fi j VH "iC njL ф пвмсуврсдфнсм пвффсм M
M

3X13

fi j VH p X 2

3X14

?внццпрсз фузжрзз VH рз псйзх гюхя фолынсп гсояылп тс хсм тулълрз, ъхс фузжрзз лксхултозхрсес тсођ жвзх увкрюм дновж д пвффю Wж - л Z-гсксрсд: DM2 2V2 DM2 4VH W H Z Y 2Y V V M2 M2 W Z 3X15

p д юп дв н цц п рю п фуз жрл п hji Va 2. ? с тул №х сп сфхвзхфђ схнуюхюп дстусф: зфол схфцхфхдцёх жстсорлхзоярюз дновжю д пвффсдцё пвхулщц рзмхулрс, тсъзпц дквлпсжзмфхдлз рзмхулррсес тсођ ф шлеефсдфнлп тсозп j рв рзфнсоянс тсуђжнсд фовгзз, ъзп дквлпсжзмфхдлз №ознхусрсд ф тсозп j? Твколълз нсрфхврх дквлпсжзмp фхдлђ ъвфхлщ сжрсес тснсозрлђ (fe a 2 me aV 9 10а5 , p fn a 2 mn aV 0 лол mn aV 10а10 , зфол mn 9 10 ?) ф сжрлп л хзп йз тсозп j рзоякђ сгэђфрлхя, сфхвдвђфя д увпнвш фхвржвухрсм псжзол.

ежз V 250 ?? ќ фхвржвухрсз жцгозхрсз двнццпрсз фузжрзз. Сс№хспц, ъхсгю фссхрсызрлз MW MZ cos yW дютсорђосфя ф хсърсфхяё, фссхдзхфхдцёьзм №нфтзулпзрхвоярюп жвррюп (тсуђжнв тусщзрхв), рзсгшсжлпс цфосдлз VH 4 0Y1V, х.з. VH 4 25 ??. Фвнвђ псжзоя ф хултозхсп шлеефсдфнлш тсозм тузжфнвкюдвзх хвнйз фцьзфхдсдврлз гзкпвффсдсм ъвфхлщю ќ пвмсуврв [48]. Ррв дскрлнвзх дфозжфхдлз рзсухсесрвоярсфхл тузсгувксдврлм еосгвоярсм флппзхулл лфшсжрсес овеуврйлврв схрсфлхзоярс тузсгувксдврлм нволгусдсърсм U(1)-флппзхулл. Сул №хсп дскрлнвзх фпзылдврлз прлпсм ъвфхл нсптсрзрхю H0 тсођ H H Y H Y H0 ф прлпсм ъвфхяё нсптсрзрхю шлеефсдфнсес жцгозхрсес тсођ j л сгувкцзхфђ рзчлклъзфнсз тсоз c V Im j 2VH Im H q Y 2 V 2 4V H
0

3.4. Твфылузрлз шлеефсдфнсес л озтхсррсес фзнхсусд. "See-saw"-псжзол ?фол тузжтсосйлхя, ъхс фцьзфхдцёх тувдюз рзмхулрс nR л жстсорлхзоярсз н жцгозхц j j j0
фнвођурсз шлеефсдфнсз тсоз w, ђдођёьззфђ флреозхсп тс схрсызрлё н фхвржвухрсм еуцттз SU2 U1, хс д овеуврйлврз дквлпсжзмфхдлђ тсђдођёхфђ нвн жлувнсдфнлз, хвн л пвмсуврсдфнлз рзмхулррюз ъозрю: n nC Lint MD"L nR MM"R nR NXs X Сул №хсп жлувнсдфнвђ пвффв 1 MD p hjxifL 2 3X21 3X20

3X16

нсхсусз тсеосьвзхфђ пвффлдрюп Z0 -гсксрсп, в сухсесрвоярвђ нспглрвщлђ V Im j а 2VH Im H q w 2 V 2 4VH
0

тс тсуђжнц дзолълрю увдрв пвффз квуђйзррсес чзуплсрв (озтхсрв лол ндвунв ф №ознхулъзфнлп квуђжсп Q 2a3), в пвмсуврсдфнвђ пвффв M
M

3X17

1 p hwxifR 2

3X22

стлфюдвзх гзкпвффсдюм есожфхсцрсдфнлм гскср ќ пвмсувр. Яхс узвоярюм ч лклъзфнлм сгэзнх, нсхсуюм т с ђд о ђ з х ф ђ к в ф ъ з х у в ф ы л у з р л ђ ш л е е ф с дф нс е с ф з н х с у в фхвржвухрсм псжзол ф схолърюп сх рцођ двнццпрюп фузжрлп л тулдсжлх н ђдозрлё ждсмрсес гзкрзмхулррсес гзхв-увфтвжв [50].

3.3. Твфылузрлз озтхсррсес фзнхсув л езрзувщлђ жлувнсдфнсм пвффю зтхсррюм фзнхсу псйрс увфылулхя рв №ознхусфовгсп цусдрз кв фъзх ддзжзрлђ тувдюш рзмхулррюш тсозм nR , нсхсуюз олгс псецх гюхя флреозхвпл еуцттю SU2 SU1, олгс псецх фдђкюдвхяфђ д жцгозхю ф eR , врвоселърс nL л eL [51]. ? №хсп фоцъвз д овеуврйлврз (3.1) тсђдођзхфђ жстсорлхзоярюм пвффсдюм ъозр
n LD MD"L nR NXs XY int ежз 1 MD p fn V 2 3X19 3X18

г о л к нв н п в ф ы х вг ц р з у е л м , р в н с х с у с п т у с л ф ш с ж л х р ву цыз р лз ф лп пз хул л е у цт тю , ст л ф юдвё ьз м хц л о л лрцё сгэзжлрзррцё хзсулё GU T жс еуцттю SU3L SU2 в U1. С с ђ д о з р л з п в м с у в р с д ф н с м п в ф ф ю MM т у с л ф ш с ж л х д ф о з ж ф х д л з р з м х у в о я р с ф х л nR схрсфлхзоярс тузсгувксдврлм еуцттю SU2 U1. ? n №хсп фоцъвз дквлпсжзмфхдлз fR"R wC nR рз лкпзрђзх ф д с м ф х д ф л п п з ху л л х з с у л л , в о з т хс р р с з ъл ф о с г ц ж з х фсшуврђхяфђ, зфол тсоё w тултлфвхя цждсзррюм озтхсррюм квуђж. Утсрхвррсз рвуцызрлз флппзхулл еосгвоярсм еуцттю U1L , вффсщллуцзпсм ф фсшуврзрлзп озтхсрр с ес ъл ф о в л ђ до ђё ьз м ф ђ др з ыр з м т с с хр с ыз р л ё н нволгусдсърсм еуцттз SU2 U1, кв фъзх схолърсес сх рцођ двнццпрсес фузжрзес шлеефсдфнсес тсођ w тулдсжлх н дскрлнрсдзрлё пвмсуврсдфнсм пвффю ц тувдсес рзмхулрс MMR л фстусдсйжвзхфђ тсђдозрлзп гзкпвффсд се с п в мс уср в , тс оз нс х сус ес ст лфю д в зх фђ п рлп с м нсптсрзрхсм 2а1a2 Im w [52]. ?лвесрволквщлђ пвффсдсм пвхулщю д овеуврйлврз (2.32) 0 MD nC L "L Y "R n nC nR MT MM D дютсорђзхфђ хулдлвоярс, л фсфхсђрлђ
H H nL nL nC Y nR nR nC Y L R

ќ жлувнсдфнвђ пвффв, нсхсувђ тсђдођзхфђ д узкцояхвхз фтсрхвррсес рвуцызрлђ флппзхулл, дюкдвррсес рзрцоз-


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

819

цъвфхдцёьлз д фовгюш дквлпсжзмфхдлђш, ђдођёхфђ фцтзутсклщлзм ждцш пвффсдюш пвмсуврсдфнлш фсгфхдзррюш фсфхсђрлм:
H n1 % nL а

д 16-тозх [57 ћ 59]. Фсежв жлувнсдфнвђ пвффв рзмхулрс жсойрв гюхя тсуђжнв пвфф дзушрлш ндвунсд фссхдзхфхдцёьзес тснсозрлђ: mni $ m
q
i

MD H MD H H n Y n2 % nR nX MM R MM L

3X23

ni ne Y nm Y nt Y qi uY cY t

3X28

H Сул №хсп рзмхулрс nL тузжфхвдођзх фсгсм тузлпцьзфхдзррс озенсз рзмхулрс ф пвффсм тсуђжнв пвффю чзуплсрсд:
H mnL %

M2 M1 а M2 2 sin2y D MM M1 sin2 y M2 cos2 y

3X24

ф пвосм тулпзфяё, $ M1 а M2 2 sin2y Y M1 sin2 y M2 cos2 y 3X25

хђйзосес рзмхулрс ф пвффсм m
n
H R

% M1 sin2 y M2 cos2 y X

3X26

л, рвтулпзу, жођ ne лпзхя крвъзрлз $ ??. ?с хвнвђ флхцвщлђ ђдрс тусхлдсузълх №нфтзулпзрхвоярюп жвррюп, хвн нвн д №хсп фоцъвз жлувнсдфнвђ пвффв MD mni ђдођзхфђ фсгфхдзррюп крвъзрлзп фсгфхдзррсес фсфхсђрлђ ni лфшсжрсес овеуврйлврв (2.32). ?зрзувщлђ пвмсуврсдфнсм пвффю д псжзол, сфрсдвррсм рв еуцттз SO(10), дскпсйрв тул фтсрхвррсп рвуцызрлл нволгусдсърсм флппзхулл, нсежв шлеефсдфнлм фзнхсу стлфюдвзхфђ 126-тузжфхвдозрлзп SO(10) [60]. ?внццпрсз фузжрзз шлеефсдфнсес тсођ hHi рзфзх цждсзррюм озтхсррюм квуђж л тс дзолълрз увдрс пвфыхвгц сгэзжлрзрлђ дквлпсжзмфхдлм MGUT 1015 ћ 1019 ??. ?квлпсжзмфхдлз hHi c пвмсуврсдфнлп ъозрсп f "C nR hHi nR тулдсжлх н ждцп жлвесрвоярюп пвффсдюп фсфхсђрлђп рзмхулрс (фп. дюувйзрлђ (3.24), (3.26)): M1 M2 D Y M2 M MM
M

Хе со, тул нсх сусп ф пз ыл дв ё хф ђ оз ен лз л х ђ йз ою з рзмхулрс, съзря пво: m2 f tan y % X MGUT
2

$ MGUT 1015 G|W Y

3X29

3X27

? з ш в р л к п е з р з у в щ л л р з м х у л р р ю ш п в ф ф , т у л нс х с у с п лпзёхфђ ждв пвфыхвгв пвфф (mf , MGUT ), стузжзођёьлш пвффсдцё пвхулщц д сгэзжлрзррюш GUT-хзсулђш, тсоцъло рвкдврлз "see-saw" [53]. ? плрлпвоярсм хзсулл GUT, сфрсдвррсм рв еуцттз SU(5) л сгэзжлрђёьзм флоярюз, фовгюз л №ознхуспверлхрюз дквлпсжзмфхдлђ [54], тувдсз рзмхулрс nR , нвн л д фхвржвухрсм псжзол, схфцхфхдцзх л, фозжсдвхзоярс, схфцхфхдцзх жлувнсдфнвђ пвффв. Уцьзфхдсдврлз пвмсуврсдфнсм пвффю рздскпсйрс дфозжфхдлз дскрлнрсдзрлђ тзузшсжсд ф DB а L 2 тул фтсрхвррсп рвуцызрлл флппзхулл U(1)BаL , нсхсувђ зьз жођ еуцттю SU(5) ђдођзхфђ еосгвоярсм л вффсщллуцзхфђ ф фсшуврзрлзп увкрсфхл гвулсррсес л озтхсррсес квуђжсд (B а L). ?вн л д фхвржвухрсм псжзол, схолърцё сх рцођ пвффц рзмхулрс д плрлпвоярсм GUT ћ SU(5)-хзсулл псйрс тсоцълхя ф жстсорлхзоярюп ддзжзрлзп nR л увфылузрлзп шлеефсдфнсес фзнхсув. ?фз тузжфнвкврлђ жођ пвфф врвоселърю сщзрнвп (3.24) ћ (3.27) ф MGUT MSU5 4 в 1014 ??. Сулрщлтлвоярс жуцевђ флхцвщлђ дскрлнвзх д GUTхзсулл, сфрсдвррсм рв еуцттз SO(10). ? №хсм хзсулл фсшуврзрлз квуђжв B а L вффсщллуцзхфђ ф нволгусдсърсм флппзхулзм, нсхсувђ рз ђдођзхфђ хсърсм дфозжфхдлз схфцхфхдлђ дхсусес гзкпвффсдсес гсксрв ќ врвосев чсхсрв, дквлпсжзмфхдцёьзес ф квуђжсп B а L c нсрфхврхсм фдђкл, тс дзолълрз увдрсм №ознхуспверлхрсм. Сул фтсрхвррсп рвуцызрлл нволгусдсърсм (B а L)-флппзхулл гзкпвффсдюз гсксрю тсеосьвёхфђ тсфузжфхдсп пзшврлкв Члеефв, в фссхдзхфхдцёьзз нволгусдсърсз тсоз тулсгузхвзх пвффц [55, 56]. ?лувнсдфнлз пвффсдюз фсфхсђрлђ рзмхулрс д №хсм хзсулл тсђдођёхфђ зфхзфхдзррюп сгувксп, нвн л ц квуђйзррюш чзуплсрсд, д флоц хсес, ъхс тсођ nL л nR дшсжђх д чцржвпзрхвоярсз тузжфхвдозрлз еуцттю SO(10),
2*

тзудсз лк нсхсуюш озенсз, в дхсусз ќ хђйзосз. Янфтзулпзрхвоярс рвгоёжвзпюз оздюз рзмхулрс зфхя д сфрсдрсп озенсз пвффсдсз фсфхсђрлз ф рзгсояысм тулпзфяё хђйзосес, л фтувдзжолдв лзувушлђ пвфф mne X mnm X mnt m2 X m2 X m2 X u c t 3X30

? фссхрсызрлл (3.30) схфцхфхдцзх д ђдрсп длжз квдлфлпсфхя пвффю рзмхулрс сх пвфыхвгв сгэзжлрзрлђ MGUT л ндвунсдсм пвффю mq л тузжтсовевзхфђ рзквдлфлпсфхя сх пвмсуврсдфнсм пвффю MM . ?созз хсърсз фссхрсызрлз жођ рзмхулррюш пвфф, фдсгсжрсз сх №хлш рзжсфхвхнсд, тсоцъзрс д увгсхвш [61, 62]: 2 2 me lu MGUT M2 m u M2 % Y 3X31 mnm m c M1 lc MGUT M1 mnm lc MGUT mnt lt MGUT mc 2 Zc m t M3 lc M2 lt 2 ! mt 1а 190
2



mt mt

2



l2 mt M3 t M2 l2 L 3X32

M3 X M2

? дюувйзрлђш (3.31), (3.32) ддзжзрю фозжцёьлз дзолълрю: mu mu 1 G|W 5Y1 ж 1Y5 M|W Y mc mc 1Y27 ж 0Y05 G|W Y MM diagM1 Y M2 Y M3 Y Zc m c m c % 1Y9 w oblasti a3 MZ Y m c m t 3X33

lt mt mt G|W % 190 lL

(lu , lc , lt ќ гзецьлз ёнвдфнлз нсрфхврхю фдђкл ндвунсд, lL ќ тузжзоярсз крвъзрлз ёнвдфнсм нсрфхврхю фдђкл tндвунв, a3 ќ нсрфхврхв флоярсес дквлпсжзмфхдлђ).


820

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

? тулрщлтз, "see-saw"-пзшврлкп псйзх хвнйз тузжфнвквхя твувпзхую рзмхулррсес фпзылдврлђ тул рлкнлш №рзуелђш тс врвоселл ф ндвунсдсм пвхулщзм ?сгвђыл ћ ?вфнвдв. Ржрвнс д №хсп фоцъвз дфз рвпрсес фосйрзз, хвн нвн езрзувщлђ пвфф стлфюдвзхфђ "see-saw"-пвхулщзм 6 в 6, нсхсувђ жсойрв гюхя лкдзфхрв. ?зк тсхзул сгьрсфхл псйрс тулрђхя, ъхс тул рлкнлш №рзуелђш хђйзоюз рзмхулрс стлфюдвёхфђ флппзхулърсм жлвесрвоярсм пвффсдсм пвхулщзм Mn л фцьзфхдцзх гвклф, д нсхсусп пвхулщв фпзылдврлђ квуђйзррюш озтхсрсд жлвесрвоярв, в пвхулщв U, жлвесрволклуцёьвђ Mn , фсжзуйлх схрсфлхзоярюз цеою фпзылдврлђ л д фоцъвз съзря пвосес цеов yet твувпзхулкцзхфђ д длжз H I 1 ye m 0 3X34 U % d yem 1 ymt e X 0 ymt 1 ?ођ цеосд фпзылдврлђ фтувдзжолдю фозжцёьлз чзрспзрсоселъзфнлз фссхрсызрлђ [58, 59]: 1a4 1a2 mnm mne Y ymt Y yet % 0 X 3X35 yem mnm m nt ?к дюувйзрлм (3.31), (3.32) л длжв пвхулщю (3.34) псйрс тсоцълхя дюувйзрлђ жођ цеосд фпзылдврлђ рзмхулрс, стузжзозррюз ъзузк пвффю ндвунсд л пвффсдюз рзмхулррюз фсфхсђрлђ: 1a2 mu M2 2 Y 3X36 sin 2yem 4 mc M1 mc sin 2ymt 4 Zc mt
2

ежз fi ќ флреозхрсз тсоз еуцттю SU(5)U(1), в увколърюз ф сфхсђр лђ пвхулщю тсо цъвёхфђ лк фозж цёьлш нспглрвщлм тсозм фцтзуфлппзхулърсм SU(5)-хзсулл: "" lui Fi fi j 3 mui ni nC Y i " " l6i Fi Hfi 3 l6i VnC fi % l6i M i l
2 9i C GUT ni

3X42 fi Y
2 GUT

3X43

" 1 M V "" F i F i H H 3 l 9i nC nC % l9i nC nC Y Mnr i i Mnr i i Mnr 3X44

" в пвффсдюм ъозр зфхя mi fi fi . ? №хлш дюувйзрлђш Fi л fi ќ ", H л H ќ " сгюърюз тсођ пвхзулл д тузжфхвдозрлл 10 л 5 " шлеефсдфнлз тсођ д тузжфхвдозрлл 10 л 10, рзмхувоярвђ нсптсрзрхв нсхсуюш VC , VC тул фтсрхвррсп рвуцызH H р л л ф л п п з х у л л е у ц т т ю S U ( 5 ) U ( 1 ) т у л с г у з х в з х " д в н ц ц п р с з ф у з ж р з з т с у ђ ж н в V V % MGUT , в 18 Mnr % 10 ?? ќ пвфыхвг, рв нсхсусп увффълхюдвёхфђ рзтзузрсуплуцзпюз ъозрю д фцтзутсхзрщлвоз [70, 71]. Твфъзх хвнсес рзтзузрсуплуцзпсес дквлпсжзмфхдлђ, тс-длжлпспц, гцжзх сфцьзфхдлп д увпнвш фхуцррюш псжзозм [72]. Усфхсђрлз озенсес рзмхулрс д "see-saw"-пвхулщз 3 в 3 хвнсз, ъхс m ni % m2 i u Y Mi
2 6i

3X45 3X46

Mi l

M2 l 9i m GUT 1а 2 i X mi l6i Mnr





2

mt 1а 190



2 !

M3 X M2

3X37

Сузрзгузевђ хђйзоюп фсфхсђрлзп, х.з. тсовевђ l9i 0, псйрс тсоцълхя фссхрсызрлз пзйжц пвффсдюпл фсфхсђрлђпл: M3 l2 m2 63 X M2 l2 m3 62 3X47

Яхл дюувйзрлђ цжсгрю жођ фстсфхвдозрлђ ф №нфтзулпзрхвоярюпл узкцояхвхвпл. Твфъзхю, дютсорзррюз тс №хлп чсупцовп тул крвъзрлђш M3 aM2 10, mnm 2 в 10а3 ? л д сговфхл пвфф tндвунв 90 4 mt 4 150 ?? [63, 64], тулдсжђх н лрхзудвоц крвъзрлм пвфф хвц-рзмхулрс 4Y7 4 mnt 4 27 |W 3X38

л н твувпзхувп nm 3 nt -фпзылдврлђ, озйвьлп д жлвтвксрвш 3Y0 в 10
а4

4 sin2 2ymt 4 1Y7 в 10а3 Y 4 715 |W2 X

3X39 3X40

? фхуцррюш псжзођш [70 ћ 72] тулрлпвзхфђ, ъхс фцьзфхдцёх хул тснсозрлђ ёнвдфнлш нсрфхврх, тулъзп ждв тзудюш флоярс тсжвдозрю: $ maMnr $ 1a10. ?вффю mi жсойрю тсжълрђхяфђ хвнсм лзувушлл л, зфол l62 al63 $ 1a10, хс лк (3.47) фозжцзх, ъхс M3 aM2 $ 1 ћ 100. Фзтзуя лк дюувйзрлм (3.45), (3.46) 2 !а 1 m2 MGUT mt 1 2 t mnt mt 1 а Y 3X48 190 M3 ZM3 л крвъзрлз mnt $ 1 ћ 10 ? тсоцъвзхфђ жођ M3 $ 1012 ?? (ф Z 10) . ?к дюувйзрлђ (3.46) дзолълрв M3 $ l2 M2 am3 $ 1012 ?? тсоцъвзхфђ жођ MGUT $ 63 GUT $ 1015 ??, m3 $ 1017 ?? л l63 $ 1a3.

22 4 Dm

2 nm 3nt

Рфхврсдлпфђ хзтзуя рв фцтзуфлппзхулърюш псжзођш, нсхсуюз д увпнвш пзшврлкпв "њipped see-saw" тузжфнвкюдвёх пвффю рзмхулрс. Твффпсхулп тусфхзмызз фцтзуфлппзхулърсз увфылузрлз фхвржвухрсм псжзол д нсрхзнфхз еуцттю SU(5) [64 ћ 66]. ? хвнсм фшзпз "see-saw"пвхулщв жођ нвйжсес тснсозрлђ дноёъвзх д фзгђ хул тсођ ќ ni , nC л fi [67 ћ 69]: i H IH I 0 mui 0 ni C ni Y ni Y fi d mui l9i M2 aMnr l6i MGUT ed nC e Y i GUT fi 0 l6i MGUT mi 3X41

4. ?вффв рзмхулрс д нсфпсоселл
?вффлдрюз рзмхулрс псеол сгувксдюдвхяфђ д цфосдлђш увррзм ?фзозррсм л фсшуврлхяфђ рв крвълхзоярс гсозз тскжрлш фхвжлђш зз увфылузрлђ. ?квлпсжзмфхдцђ еувдлхвщлсррюп сгувксп ф тсођпл пвхзулл рв увк рюш №хвтвш №дсоёщлл, пвффлдрюз рзмхулрс псеол долђхя рв чсуплусдврлз л фхвглоярсфхя фхуцнхцу дс ?фзозррсм. ?в гсояылш пвфыхвгвш ?фзозррвђ сжрсусжрв л лксхустрв. Ядсоёщлђ пвфыхвгрсес чвнхсув ?фзозррсм


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

821

Rt стлфюдвзхфђ цувдрзрлђпл Ямрыхзмрв [73]: 1 d2 R 4p L а GN r 3p Y R d t2 3 3 2 1 dR 8p KL H2 GN r а 2 Y R dt 3 R 3 4X1 4X2

ъхс тулпзурс рв 2 V km s а1 R kps 1011 M 200 10 туздсфшсжлх длжлпцё пвффц. ?вррюз с жлфтзуфлл фнсусфхзм еуцтт л фнстозрлм евовнхлн [75] нсуузолуцёх ф жвррюпл сг №плффлл узрхезрсдфнсес лкоцъзрлђ есуђъзес евкв, рвшсжђьзесфђ д №хлш фнстозрлђш [76], л фссхдзхфхдцёх еувдлхвщлсррспц тсхзрщлвоц л тсорсм евовнхлъзфнсм пвффз, рв тсуђжсн туздюывёьзм фцппвурцё пвффц евовнхлн л евкв. Щхсгю фсеовфсдвхя жвррюз рвгоёжзрлм, рзсгшсжлпс тузжтсосйлхя фцьзфхдсдврлз рзфдзхђьзесфђ дзьзфхдв, фнсрщзрхулусдвррсес рв тзулчзулл евовнхлн л лш фнстозрлм, фс фузжрзм тосхрсфхяё O0 9 0Y2 а 0Y4 X 4X9

ежз r ќ тосхрсфхя №рзуелл дзьзфхдв дс ?фзозррсм, p ќ жвдозрлз №хсес дзьзфхдв, GN Mа2 ќ еувдлхвщлсррвђ P тсфхсђррвђ, дюувйвзпвђ ъзузк пвффц Соврнв MP 1Y2 в 1019 ??, dR 1 dt R ќ квдлфђьвђ сх дузпзрл тсфхсђррвђ Чвггов, K 1, а1Y0 ќ хул флервхцую фссхдзхфхдзррс жођ квпнрцхсм, схнуюхсм л тосфнсм ?фзозррсм Цулжпврв, L ќ нсфпсоселъзфнвђ тсфхсђррвђ, нсхсуцё гцжзп тузжтсовевхя увдрсм рцоё. Ссфхсђррвђ Чвггов д фсдузпзррцё №тсшц H H0 100h km c Mps стузжзођзхфђ ф лрхзудвоз h 0Y №рзуелл дзь зфх фдђкврю цувдрз тосхрсфхл
а1

$ h в 10

а10

letа1

4X3

хсърсфхяё жс крвъзрлм h, озйвьлш д 5 ћ 1. ?ођ тосфнсм ?фзозррсм тосхрсфхя д в л тс фх сђ рр вђ Чв гг ов с жрс кр върс р л з п (4 .2 ) ф с к рв ъз р л з п ну л х л ъз ф нс м 4X4

Твфъзх тосхрсфхл гвулсррсм пвхзулл рв сфрсдз хзптв увфылузрлђ ?фзозррсм дс дузпђ рцнозсфлрхзкв, в хвнйз фувдрзрлз увфъзхрсм л рвгоёжвзпсм увфтусфхуврзррсфхзм узолнхсдюш ђжзу дсжсусжв л лксхстсд 3He л 4He тулдсжђх н крвъзрлё тосхрсфхл гвулсрсд [77] rbar 2Y82 ж 0Y94 в 10
а31

g smа3 Y

4X10

ъхс фсфхвдођзх хсоянс снсос 6 % нулхлъзфнсм тосхрсфхл: O
bar

3H2 3H2 M2 P Y rc 8pGN 8p

0Y06 ж 0Y02 h

а2

X

4X11

дюыз нсхсусес (тул квжвррсм дзолълрз H) ?фзозррвђ кв п н рц х вђ , в р лй з ќ сх н ую х вђ . ? рв фх с ђь з з ду зп ђ нулхлъзфнвђ тосхрсфхя ?фзозррсм rc 1Y88 в 10а
29

h

2

g sm

а3

Y

4X5

в схрсызрлз фузжрзм тосхрсфхл дзьзфхдв дс ?фзозррсм н нулхлъзфнсм швувнхзулкцзхфђ дзолълрсм O r X rc 4X6

Хфхусчлклъзфнлз рвгоёжзрлђ кв фдзхђьлплфђ ъвфхђпл евовнхлн жвёх крвъзрлз Ogal 0Y01, х.з. гвулсррсм пвхзулл длжлпюш кдзкж рв ждв тсуђжнв пзряыз жођ хсес, ъхсгю лфноёълхя гзфнсрзърсз увфылузрлз ?фзозррсм. ?уцевђ еуцттв рвгоёжвхзоярюш жвррюш фдђкврв ф стузжзозрлзп еувдлхвщлсррсм пвффю фтлувоярюш евовнхлн рв сфрсдз жлрвплнл лш дувьвхзоярсес ждлйзрлђ [74]. ?рвъзрлђ суглхвоярюш фнсусфхзм сгэзнхсд, рвшсжђьлшфђ кв тузжзовпл хвнлш евовнхлн, д тузжтсосйзрлл нсптвнхрсес щзрхув тулхђйзрлђ ф пвффсм MR, фсфузжсхсъзррсес дрцхул фчзую увжлцфв R, жсойрю цгюдвхя ф увффхсђрлзп: GN MR X 4X7 R Ржрвнс рвгоёжвзпюм фтзнху лкоцъзрлђ, стузжзођзпюм ж с то з у сдф нл п ф пз ь з рл з п ф тз нх уво яр юш о л р лм с ну цйвёьзес евовнхлнл дсжсусжв, тулдсжлх н рз квдлфђьзпц сх R крвъзрлё V const. Сосфнвђ нулдвђ дувьзрлђ тсжувкцпздвзх тсорцё пвффц V2 M
tot

Суздюызрлз O0 рвж Obar есдсулх с хсп, ъхс гсояывђ ъвфхя пвффю ?фзозррсм фнсрщзрхулусдврв д рзфдзхђьзпфђ дзьзфхдз. ?уђж ол псйзх фцьзфхдсдвхя крвълхзоярсз нсолъзфхдс рздлжлпсес гвулсррсес дзьзфхдв, л срс рз псйзх жвдвхя гсояысес дновжв д хзпрцё пвхзулё [78] дс ?фзозррсм, ъхсгю сгзфтзълхя крвъзрлз O 1. ?влгсозз дзусђхрюп нвржлжвхсп рв хзпрцё пвхзулё ђдођзхфђ пвффлдрсз рзмхулрс. ?рвъзрлз пвффю рзмхулрс псйрс тсоцълхя лк нсфпсоселъзфнлш фссгувйзрлм, фдђквррюш ф есуђъзм псжзояё ?фзозррсм [79], тулдознвђ жвррюз фсдузпзррюш вфхусчлклъзфнлш рвгоёжзрлм кв тосхрсфхяё дзьзфхдв л фтзнхусп плнусдсорсдсес чсрсдсес лкоцъзрлђ. ?тзудюз хвнсм тсжшсж гюо узволксдвр д увгсхз [80], ежз тсоцъзрв дзушрђђ сщзрнв пвффю тснсђ пёсррсес рзмхулрс mn ` 400 ? фа2 . ?вхзп тсђдлофђ уђж увгсх, тсфдђьзррюш ноёъздсм усол узолнхсдюш рзмхулрс д сгувксдврлл фнстозрлм евовнхлн л лш фнуюхсм пвффз [81, 82]. ?в увррлш фхвжлђш увфылузрлђ есуђъзм ?фзозррсм рзмхулрс рвшсжлосфя д хзупсжлрвплъзфнсп увдрсдзфлл ф чсхсрвпл, №ознхусрвпл, ндвунвпл л лш врхлъвфхлщвпл. Яхс тскдсођзх увффълхюдвхя дфз твувпзхую увфтузжзозрлђ рзмхулрс д рвфхсђьцё №тсшц. Сосхрсфхя ълфов ъвфхлщ д увжлвщлсррсм ?фзозррсм фдђкврв ф хзптзувхцусм чсупцосм лкоцъзрлђ ъзурсес хзов [83]: 1 I x2 dx 3 gb gf Y 4X12 n kT3 2 2p 0 expx а 1 b 4f ежз z3
I 0

G V RY

а1 N

2

4X8

x2 dx 1Y 2 expx а 1


822

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

ќ чцрнщлђ Тлпврв, gb л gf ќ ълфос фссхдзхфхдзррс гсксррюш л чзуплсррюш фхзтзрзм фдсгсжю фсфхсђрлм фтлувоярсфхл). ?ођ чсхсррсес евкв gb 2, в жођ рзмхулрс пвмсуврсдфнсес л жлувнсдфнсес хлтсд фссхдзхфхдзррс gf 2 л 4. Удђкя тосхрсфхл №рзуелл ф жвдозрлзп стлфюдвзхфђ цувдрзрлзп цояхувузођхлдлфхфнсес есуђъзес евкв ъвфхлщ: ! p2 7 4 gb gf X 4X13 r 3p kT 30 8f b ?ођ чсхсрсд тул хзптзувхцуз узолнхсдсес лкоцъзрлђ T0 2Y726 ж 0Y005 K Y 4X14

сеуврлъзрлз фдзушц: gn i mi |W 4 91Y8 h2 X 2 i

4X22

тузщлклсррс лкпзузррсм рв фтцхрлнз COBE [84], крвъзрлз тосхрсфхл д рвфхсђьзз дузпђ фсеовфрс (4.12) зфхя 2z3 kT0 3 % 411 smа3 Y p2 в фссхдзхфхдцёьвђ тосхрсфхя №рзуелл лк (4.13) ng rg 4Y65 в 10
а34

? фоцъвз лзувушлл рзмхулррюш пвфф mnt 4 mnm 4 mne сфрсдрсм дновж д хзпрцё пвхзулё жвзх хвц-рзмхулрс фс крвъзрлзп mnt 23 ? жођ h 0Y5 л mnt 91Y8 ? жођ h 1. Сузжтсъхлхзоярсз ф нсфпсоселъзфнсм хсънл кузрлђ крвъзрлз mnt % 30 ? шсусыс фсеовфцзхфђ ф тузжфнвкврлђпл псжзозм "њipped see-saw". Яхс крвъзрлз пвффю тул h 5 5 фссхдзхфхдцзх дскувфхц ?фзозррсм а1a2 11 O0 dx 5 13 в 109 letY 4X23 1 а O0 t0 x H0 0 ъхс рз тусхлдсузълх сщзрнвп дскувфхв рвлгсозз фхвуюш кдзкж д кдзкжрюш фнстозрлђш (t0 5 14 ћ 16 в 109 озх) л жвррюп ђжзурсм нсфпсшусрсоселл. ?кцъзрлз фсдузпзррсес лксхстрсес фсфхвдв цуврв жвзх сщзрнц t0 b 8 в 109 озх [85], в лффозжсдврлз увжлсвнхлдрсес увфтвжв узрлђ д сфплм жвзх крвъзрлз t0 b(11 ћ 18)в109 озх [86]. Твффпсхулп хзтзуя нсфпсоселъзфнцё усоя рзмхулрс д чсуплусдврлл нуцтрспвфыхвгрсм фхуцнхцую ?фзозррсм. Cузжл увгсх, тсфдђьзррюш №хлп дстусфвп, схпзхлп сгксую [87 ћ 91]. Ядсоёщлђ ?фзозррсм, стлфюдвзпсм цувдрзрлзп фсфхсђрлђ есуђъзес цояхувузођхлдлфхфнсес евкв ъвфхлщ (чсхсрсд, №ознхусрсд, рзмхулрс, ндвунсд л лш врхлъвфхлщ) ф жвдозрлзп p ra3, тулдсжлх н крвъзрлђп пвфыхвгрсес чвнхсув !а2 dRt $ tX 4X24 dt ?к цувдрзрлђ (4.2) фозжцзх jO а 1j ! jrt а rc j dRt rc dt
а2

4X15

g smа3 0Y26 |W smа3 Y

4X16

ъхс рв тђхя тсуђжнсд пзряыз нулхлъзфнсм тосхрсфхл. Хрвоселърс псйрс тсоцълхя крвъзрлз тосхрсфхл узолнхсдюш рзмхулрс. ? увдрсдзфлл ф лкоцъзрлзп схрсызрлз тосхрсфхл пвмсуврсдфнлш рзмхулрс нвйжсес вуспвхв nni л ng д фссхдзхфхдлл ф (4.12) увдрс n ni 3 X ng 4 4X17

Яхс схрсызрлз фсшуврђзхфђ рзлкпзррюп л тсфоз дюшсжв рзмхулрс лк хзупсжлрвплъзфнсес увдрсдзфлђ дтосхя жс к рв ъ зр л м kTn 9 0Y2 me c2 , н с еж в д с ? ф з оз р рс м р в ъ в о в т ус л фш с ж лх я e eа -в р р ле л ођ щ л ђ , р в е уз д ы в ђ ч с рс д с з лкоцъзрлз. Усшуврзрлз тсорсм №рхустлл ?фз озррсм тулдсжлх н цдзолъзрлё ълфов чсхсрсд д зжлрлщз сгэзпв тул тсфхсђррсм тосхрсфхл рзмхулрс рв чвнхсу 7 11 gn X 8i 4 Фс еж в ф сду зпз рр вђ то с пвмсуврсдфнлш рзмхулрс 3 3 Tni ng nni M 4 Tg 1 4X18 х р сф х я ж ођ н в й ж се с в усп вх в жсойрв фсфхвдођхя 3 ng 9 115 smа3 Y 11 4X19

Y

4X25

л жођ хсес ъхсгю фсдузпзррсз крвъзрлз O рвшсжлосфя д лрхзудвоз 0Y1 4 O 4 2 Y 4X26

рзсгшсжлпс тсхузгсдвхя рв увррзм фхвжлл №дсоёщлл есуђъзм ?фзозррсм дютсорзрлђ рзувдзрфхдв jO а 1j 4 10
а59

в жођ жлувнсдфнлш рзмхулрс nni D 6 ng 9 230 smа3 X 11 4X20

MP X T2

4X27

Сзузшсжђ н фсгфхдзррюп рзмхулррюп пвффсдюп фсфхсђрлђп, тосхрсфхя №рзуелл рзмхулрс псйрс квтлфвхя д длжз rni gn gn 3 i i mi 9 2 в 1031 mi |W X ng 2 2 11 i i 4X21

Сул хзптзувхцуз T $ MP д товрнсдфнлм пспзрх дузпзрл tP 9 Mа2 л ?фзозррвђ жсойрв гюов лпзхя тосхрсфхя P голкнцё н нулхлъзфнсм ф хсърсфхяё r а 1 4 10а59 X jO а 1j 4X28 rc ?влгсозз тусфхс узволкцзхфђ фщзрвулм тул O 1, хвн нвн д №хсп фоцъвз дзолълрв O сфхвзхфђ увдрсм зжлрлщз д хзъзрлз дфзес дузпзрл №дсоёщлл ?фзозррсм. Сулголйзррсз йз увдзрфхдс д фсдузпзррцё №тсшц O % 1 тсжувкцпздвзх, фсеовфрс (4.28), фссхдзхфхдлз нулхлъзфнсм тосхрсфхл рв товрнсдфнлш пвфыхвгвш ф хсърсфхяё 10а59 .

?фол тузжтсосйлхя, ъхс рзжсфхвхсн дзьзфхдв дс ?фзозррсм жс крвъзрлђ O 1 фдђквр ф пвффлдрюпл рзмхулрс, хс лк (4.5) л (4.21) жођ пвффю рзмхулрс фозжцзх


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

823

Тзызрлз №хсм тусгозпю гюос рвмжзрс д лрчођщлсррюш псжзођш ?фзозррсм, д нсхсуюш тузжтсовевзхфђ фцьзфхдсдврлз рв увррлш фхвжлђш №дсоёщлл рзцфхсмълдсес двнццпстсжсгрсес фсфхсђрлђ ф гсояысм тосхрсфхяё №рзуелл p аr [92 ћ 95]. ?к (4.2) д №хсп фоцъвз тул гсояылш дузпзрвш фозжцзх №нфтсхзрщлвоярюм швувнхзу увфылузрлђ ќ увкжцдврлђ ?фзозррсм: t Ht dt Y 4X29 at a0 exp
0

двзхфђ рзолрзмрсм хзсулзм еувдлхвщлсррсм рзцфхсмълдсфхл [96] л стузжзођзх сгувксдврлз фхуцнхцую ?фзозррсм, квтсорзррсм нвн пвффлдрюпл, хвн л гзкпвффсдюпл рзмхулрс. Ядсоёщлђ дскпцьзрлм тосхрсфхл, дскувфхвёьлш тс квнсрц (4.32), псйзх гюхя стлфврв тулголйзррюп рзолрзмрюп узызрлзп д длжз квдлфлпсфхл №мозусдюш нссужлрвх ъвфхлщ ri сх овеуврйздюш нссужлрвх qi л дузпзрл: г в rqY t 1 а Zа1 qi а BZSi q X 4X35 ?жзфя прсйлхзоя 1 а Zа1 ќ дскувфхвёьвђ чцрнщлђ дузпзрл, стузжзођёьвђ сгьзз увфылузрлз ?фзозррсм, BZ ќ дскувфхвёьвђ чцрнщлђ дузпзрл, стлфюдвёьвђ усфх дскпцьзрлм, в Si q ќ тсхзрщлвоярсз дзнхсурсз тсоз, квжвёьзз рвъвоярсз дскпцьзрлз д длжз чцрнщлл овеуврйздюш нссужлрвх. Тзызрлз (4.35) тузжфнвкюдвзх сгувксдврлз флоярс фтоёьзррюш сговнсд фйвхсес евкв л рзмхулрс д длжз "голрсд". ?змхулррюз "голрю" сгувкцёхфђ сжрсдузпзррс ф евксдюпл л лпзёх еуврлщц д длжз нвцфхлнл ќ тсдзушрсфхл гзфнсрзърсм тосхрсфхл. Фвнвђ е у вр л щ в " г о л р в " у в к п ю д вз хф ђ дф о з ж ф х дл з р въ в о я р с е с хзтосдсес увкгусфв фнсусфхзм рзмхулрс, ъхс сеуврлълдвзх пвнфлпвоярцё тосхрсфхя рв цусдрз [97] r
max

нсхсуюм фсшуврђзхфђ жс хсес пспзрхв, тснв №рзуелђ двнццпв щзолнсп рз тзузмжзх д хзтосдцё №рзуелё. Твксеузхвђ жс дюфснлш хзптзувхцу ?фзозррвђ ф №хсес дузпзрл стлфюдвзхфђ сгюърсм хзсулзм №дсоёщлл. ? №дсоёщлл рзмхулррсм ?фзозррсм псйрс дюжзолхя рзфнсоянс швувнхзурюш пвфыхвгсд, стузжзођёьлш увкдлхлз дскпцьзрлм. Сзудюм лк рлш рвтуђпцё квдлфлх сх пвффю рзмхулрс л д пспзрх дузпзрл t tn тул 3kTn % mn c2 , нсежв рзмхулрс фхврсдђхфђ рзузођхлдлфхфнлпл, стузжзођзх пвфыхвг есулксрхв Rhor tn % 2ct. ?с пспзрхв t ` tn рзмхулрс рзузођхлдлфхфнлз, л дскпцьзрлђ рв гсояылш пвфыхвгвш дскувфхвёх тс квнсрц dr G tX r 4X30

% 10 а 20hrn i X

4X36

?уврлщц пзйжц гсояылпл л пвоюпл пвфыхвгвпл стузжзођзх пвфыхвг ?йлрфв 2ct RJ % p Y 3 4X31

нсхсуюм голксн н пвфыхвгц есулксрхв Rhor tn . ?ьз сжлр швувнхзурюм пвфыхвг фдђквр ф пспзрхсп увдрсдзфлђ teq , нсежв пвхзулђ л лкоцъзрлз лпзёх сжлрвнсдцё тосхр с ф х я . С у л t b teq т о с х р с ф х я р з м х у л рс rn р в ъ л р в з х т у зд юыв хя то с хр с фх я лк о цъз р л ђ, л ф хс ес пс пз р хв дузпзрл лпзррс рзмхулрс рвълрвзх стузжзођхя сгьзз увфылузрлз л №дсоёщлё рзсжрсусжрсфхзм тс квнсрц dr G t2 r
a3

Ухуцнхцув рзмхулррсм ?фзозррсм стузжзођзхфђ зжлрфхдзррюп пвоюп твувпзхусп ќ вптолхцжсм дскпцьзрлђ пзхулнл hn % 10а4 . Яхсх твувпзху, фсеовфрс цувдрзрлё фсфхсђрлђ рзмхулррсес евкв p G r2 , сеуврлълдвзх n жсфхлйлпцё тосхрсфхя рзмхулрс д пспзрх сгувксдврлђ голрв [98]: rmax % h
а1a3 n

X

4X37

G

h2 Y 1Z

4X32

ежз Z ќ нувфрсз фпзьзрлз, стузжзођзпсз фссхрсызрлзп пзйжц жолрвпл дсор лфтцьзррсес l1 л квузелфхулусдвррсес l2 фдзхв: 1Z l2 X l1 4X33

?змхулрс дюшсжђх кв есулксрх тувнхлъзфнл д пспзрх увдрсдзфлђ, ъхс д олрзмрсм хзсулл еувдлхвщлсррсм рзцфхсмълдсфхл стузжзођзх зфхзфхдзррюм пвфыхвг квхцшврлђ рзмхулррюш дскпцьзрлм R, нсхсуюм псйрс дюувклхя ъзузк пвффц ?йлрфв: M J r n R3 n M3 mn P |W X 105 M m2 30 n 4X34

?вффв ?йлрфв (4.34) фссхдзхфхдцзх пвффвп нуцтрспвфых в гр юш фх уц н х цу дс ?ф зоз рр см ќ фц тз ун овф хз увп евовнхлн. Ядсоёщлђ дскпцьзрлм, пвфыхвг нсхсуюш фцьзфхдзррс туздюывзх пвфыхвг ?йлрфв (M 4 MJ ), стлфю-

? щз о сп , рз ол рз мр в ђ ф х вж лђ №д с оё щл л д ск п ц ьз рл м стузжзођзх фхуцнхцуц ?фзозррсм д длжз "голрсд" евкв л рзмхулрс ф пвффвпл л увкпзувпл, фссхдзхфхдцёьлпл фцтзуновфхзувп ?вовнхлн. Фвнлп сгувксп, рзмхулрс ф пвффсм mn % 30 ? шсусыс стузжзођёх хлтлърцё фхуцнхцуц рв пвфыхвгвш, фссхдзхфхдцёьлш (4.34), в чувепзрхвщлђ фцтзуновфхзусд д евовнхлнл туслфшсжлх тул дувьзрлл тсфозжрлш. ?рчсупвщлё с фтзнхуз дскпцьзрлм тосхрсфхл рзмхулрс псйрс тсоцълхя лк узкцояхвхсд лкпзузрлђ нуцтрспвфыхвгрсм псжю чоцнхцвщлм хзптзувхцую узолнхсдсес лкоцъзрлђ. Тзнспглрвщлђ дсжсусжв дс ?фзозррсм тул T % 3 а 4 в 103 ? тулдсжлх н тузнувьзрлё дквлпсжзмфхдлђ лкоцъзрлђ л дзьзфхдв, сжрвнс д рзмхулррсм ?фзозррсм ф рлкнсм тосхрсфхяё гвулсрсд №хсх тусщзфф тусхзнвзх съзря пзжозррс л цпзряывзх чоцнхцвщлл хзптзувхцую узолнхсдсес лкоцъзрлђ [91], нсхсуюз тул фсдузпзррсм фхуцнхцуз ?фзозррсм д пвфыхвгвш % 100 ?тф ђдођёхфђ плрлпвоярюпл. ?кпзузрлђ д №нфтзулпзрхз рв фтцхрлнз COBE ндвжуцтсоярсм псжю д врлксхустлл узолнхсдсес лкоцъзрлђ, нсхсувђ рз фдђкврв ф ждлйзрлзп Усорщв, ?зпол л фвпсес фтцхрлнв, жвёх крвъзрлз [99] Q 17 в 10
а6

KX

4X38

?фол сх нос рзрлз фтзн хув узолн хсд сес лкоц ъзрл ђ сх увдрсдзфрсес хзтосдсес увфтузжзозрлђ ф хзптзувхцусм


824

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

(4.14) фдђкврс ф еувдлхвщлсррюп долђрлзп рзсжрсусжрсфхзм рзмхулррсм нсптсрзрхю д длжз пвффлдрюш рзмхулрс, хс псйрс увффълхвхя лрдвулврхрцё вптолхцжц д фтзнхуз дскпцьзрлм д увколърюз пспзрхю дузпзрл, ъхс лооёфхулуцзх улф. 1 [33]. ?в пвфыхвгвш есулксрхв дскпцьзрлђ тосхрсфхл лпзёх крвъзрлз p dr 9 3Q p 4X39 2Y15 в 10а5 X r hor 2 5 T Хптолхцжв №хлш дскпцьзрлм дскувфхвзх д хзъзрлз №тсшл жсплрлусдврлђ пвхзулл фсеовфрс (4.32) рв чвнхсу 1 Zeq , Zeq 2Y77 в 104 h2 ќ нувфрсз фпзьзрлз д пспзрх увдрсдзфлђ. Уозжсдвхзоярс, рв жйлрфсдфнлш пвфыхвгвш д №тсшц чсуплусдврлђ нуцтрспвфыхвгрсм фхуцнхцую ф Zf % 3 ћ 5 крвъзрлз dr 0Y6 h2 4X40 r Zf 1 Zf дфзежв пзряыз зжлрлщю. Фвнлп сгувксп, нвн рл тулдознвхзоярв псжзоя есуђъзм хзпрсм пвхзулл (HDM) [100], тснуюдвёьвђ рзжсфхвхсн тосхрсфхл ?фзозррсм жс крвъзрлђ O 1 д длжз пвффлдрюш рзмхулрс ф пвффсм mn 9 30 ? [101, 102], срв рз сгзфтзълдвзх рзсгшсжлпсм вптолхцжю жођ рвъвов рзолрзмрсм фхвжлл №дсоёщлл, ъхсгю фтзнху дскпцьзрлм д рвфхсђьцё №тсшц гюо фсеовфсдвр ф №нфтзулпзрхвоярюпл жвррюпл УР?? [99]. ?фнцффхдзррсз цдзолъзрлз вптолхцжю дскпцьзрлм тцхзп ддзжзрлђ дскпцьзрлм тсфхсђррсм нулдлкрю д длжз нсфплъзфнлш фхуцр [103, 104] тусгозпц рз узывзх, хвн нвн жсгвднл д вптолхцжц рзкрвълхзоярю. Твжлнвоярюм тцхя цдзолълхя вптолхцжц д (4.40) фсфхслх д ддзжзрлл шсосжрсм хзпрсм пвхзулл (УD?). Щвфхлщю ќ нвржлжвхю рв УDM лпзёх пзфхс д плрлпвоярсм фцтзуфлппзхулърсм фхвржвухрсм псжзол (MSSM): рзмхуволрс, внфлср л внфлрс. Ржрвнс ълфхвђ CDM хвнйз рз сгэђфрђзх фтзнхую дскпцьзрлм, хвн нвн нулдвђ рв улф. 1 жођ УDM рз псйзх сжрсдузпзррс члхлусдвхя рвгоёжзрлђ рв гсояылш л пвоюш жолрвш дсор, тсоцъзррюш рв фтцхрлнвш УР?? л IRAS [105]. ?влоцъызз фсеовфлз ф №нфтзулпзрхвоярюпл жвррюпл
10
12

жвзх фтзнху дскпцьзрлм, увффълхвррюм д увпнвш псжзол MDM (Mixed Dark Matter) [106] cс крвъзрлзп тосхрсфхзм OCDM 0Y69, OHDM 0Y3 л Obar 0Y01, нсежв шсосжрвђ пвхзулђ фсфхслх лк рзмхуволрс, в есуђъвђ ќ лк рзмхулрс (дзусђхрзз дфзес, nt ) [107]. Фзтзуя д фссхдзхфхдлл ф цувдрзрлзп (4.22) [33] mn On h2 Y 91Y8 4X41

л, фозжсдвхзоярс, рвлгсозз хсърсз рв фзесжрђырлм жзря нсфпсоселъзфнсз сеуврлъзрлз жођ пвффю рзмхулрс зфхя mn 7 |W dlq On 0Y3 i h 0Y5 X 4X42

5. Янфтзулпзрхвоярсз стузжзозрлз пвффю рзмхулрс
5.1. ?лрзпвхлъзфнлм врволк фовгюш увфтвжсд ?ођ лкпзузрлђ пвффю №ознхусррсес рзмхулрс (хсързз, "e ) n рвлгсозз ъцдфхдлхзоярюп пзхсжсп ђдођзхфђ дсффхврсдозрлз чсупю №рзуезхлъзфнсес фтзнхув №ознхусрсд дголкл нсрзърсм хсънл д гзхв-увфтвжз хулхлђ:
3

H 33He eа "e X n

5X1

Сузлпцьзфхдсп лфтсояксдврлђ хулхлђ ђдођзхфђ пвосз №рзуесдюжзозрлз д узвнщлл (5.1): Emax 9 18Y6 н№?. Янфтзe улпзрхвоярюз жвррюз сгюърс тузжфхвдођёхфђ д длжз олрзвулксдвррсес фтзнхув, рвкюдвзпсес тосхсп ?ёул: !1a2 dN 1 $ K Ee dPe P2 FEe e $ E
max e

а Ee

1a2

в E

max e

а Ee 2 а m

2 n

г1
e

a4

Y

5X2

1 0 logdrar а1 а2 а3 а4 10
а1

10 2

15

10

18

MaM



1

1

10

10

2

10 l, ?тф

3

Тлф. 1. Утзнху дскпцьзрлм д рвфхсђьцё №тсшц, рсуплусдвррюм д фссхдзхфхдлл ф жвррюпл УР??: 1 ќ нулдвђ жођ есуђъзм хзпрсм пвхзулл д длжз рзмхулрс, 2 ќ жођ шсосжрсм хзпрсм пвхзулл. ?внфлпцп вптолхцжю жођ есуђъзм хзпрсм пвхзулл фсфхвдођзх drar $ 0Y1, ъхс пзряыз, ъзп рзсгшсжлпс жођ рвъвов рзолрзмрсм фхвжлл №дсоёщлл [33].

ежз FEe ќ нцосрсдфнлм сххвонлдвёьлм чвнхсу, в Pe л Ee ќ лптцояф л №рзуелђ №ознхусрв. ? хвнсп тузжфхвдозрлл жођ рцоздсм пвффю рзмхулрс фтзнху (5.2) снврълдвзхфђ туђпсм олрлзм, в д фоцъвз mn T 0 нулдвђ фтзнхув лпззх дзухлнвоярцё хврезрщлвоярцё фсфхвдођёьцё. Р ф р с др вђ х уц ж рс ф х я пз хс ж в к вн о ёъ вз хф ђ д хс п , ъх с хулхлм фсжзуйлх фђ д псознцођурюш фсзжлрзрлђш л фхуцнхцув узкцояхлуцёьзес фтзнхув лфнвйвзхфђ псознцођурюпл дскгцйжзрлђпл ф хлтлърюп пвфыхвгсп $ 10 ?, нсхсуюз хуцжрс рвжзйрс увффълхвхя. Сзудюз узкцояхвхю, тсоцъзррюз еуцттсм ?зундлфхв рв пверлхрсп b-фтзнхуспзхуз л хсрнсм Хl-плызрл ф лптоврхлусдвррюп псознцођурюп хулхлзп [108], фсеовфсдюдволфя ф чсупсм фтзнхув жођ рцоздсм пвффю рзмхулрс. ?вхзп тсфозжсдво уђж увгсх еуцттю ?ФЯЦ тсж уцнсдсжфхдсп ёглпсдв, д нсхсуюш рв хсуслжвоярсп фтзнхуспзхуз ф лфхсърлнсп д длжз хсрнсм тозрнл хулхлусдвррсес дволрв (C5H11NO2) тсоцъзрю №нфтзулпзрхвоярюз цнвкврлђ рв рзрцоздцё пвффц рзмхулрс [109, 110] д лрхзудвоз сх 17 жс 40 ?. Ржрвнс №нфтзулпзрхю, тусдзжзррюз жуцелпл еуцттвпл, рз тсжхдзужлол №хсх узкцояхвх. Фвн, д ъвфхрсфхл, рв фтзнхуспзхуз, врвоселърсп лфтсояксдвдызпцфђ ёглпсдюп ф фсхуцжрлнвпл, еуцттсм ?ёржлев д Шёулшз тсоцъзрю узкцояхвхю (m"e ` 18 ?) [111], рвшсжђьлзфђ д тусхлдсузълл ф n жвррюпл [109, 110]. Ссфозжрлз жвррюз тс стузжзозрлё пвффю ne лк b-увфтвжв 3H лпзёх цфхсмълдцё хзржзрщлё н фрлйзрлё дзушрзм еуврлщю: m"e ` 13Y1 ? [112], ` 11Y7 ? n [113], ` 9Y3 ? [114], <7,2 №? [115]. ?влоцъызз рв


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

825

фзесжрђырлм жзря сеуврлъзрлз, тсфхвдозррсз еуцттсм сгвыздв (е. Фуслщн) фсфхвдођзх m"e ` 4Y5 №? [29, 30]. n Сузжзо жођ пвффю пёсррсес рзмхулрс псйрс тсоцълхя лк врволкв нлрзпвхлнл увфтвжв p 3 m nm . ?кпзуђђ лптцояф пёсрсд д хвнсп увфтвжз, нсежв тцъсн тлсрсд сфхврвдолдвзхфђ д плызрл, псйрс сщзрлхя пвффц nm : q m2m m2 m2 а 2mp m2 P2 X 5X3 n p m m m ?влоцъывђ сщзрнв пвффю пёсррсес рзмхулрс тсоцъзрв д увгсхз [31] л фсфхвдођзх mnm ` 160 н№?. Реуврлъзрлђ рв пвффц t-рзмхулрс тсоцъзрю тул дсффхврсдозрлл рзмхулррсес №рзуезхлъзфнсес фтзнхув (чсупв нсхсусес ъцдфхдлхзоярв н пвффз д рлкнс№рзуезхлъзфнсм сговфхл) лк нлрзпвхлнл рвгоёжвзпюш тлсррюш псж увфтвжв t-озтхсрв. ?влоцъылз сеуврлъзрлђ тсоцъзрю еуцттсм ARGUS д DESY тул врволкз псжю tа 3 3pа 2p nt (mnt ` 31 ?№? [116]), еуцттсм CLEO рв цфнсулхзоз CESR тул врволкз псж увфтвжв tа 3 3pа 2p nt л tа 3 2pа p 2p0 nt (mnt ` 32Y6 ?№? [117]) л еуцттсм ALEPH рв цфнсулхзоз LEP (mnt ` 29 ?№? [32]).

улърсес №озпзрхв, рз тскдсођёх фжзовхя сжрскрвърюм дюдсж сг схолърсп сх рцођ крвъзрлл пвмсуврсдфнсм пвффю рзмхулрс [121]. ? туђпюш №нфтзулпзрхвш сеуврлъзрлђ рв пвффц пвмсуврсдфнсес рзмхулрс стузжзозрю тул врволкз тзузшсжсд Mo1003 Ru100 (mn ` 6,6 №? [122]), Xe1363 Ba136 (mn ` 2,8 ћ 4,3 №? [123]), Ge763 Se76 (mn ` 1,5 №? [124]). ?влоцъызз рв фзесжрђырлм жзря сеуврлъзрлз рв пвффц пвмсуврсдфнсес рзмхулрс, тсоцъзррсз лк врволкв тзузшсжв Ge763 Se76 нсоовгсувщлзм ?змжзоягзуе ћ ?сфндв, фсфхвдођзх mn ` 0,9 №? [125]. Уцьзфхдсдврлз пвмсуврсдфнсм пвффю рзмхулрс жсойрс тулдсжлхя н рвуцызрлё озтхсррсес ълфов, жођ фсшуврзрлђ нсхсусес тс врвоселл ф ндвунсдюп фзнхсусп рзх чцржвпзрхвоярюш тулълр. Усшуврзрлз озтхсррсес ълфов гюос тузщлклсррс лкпзузрс д тусщзффвш, лкпзрђёьлш вуспвх. Рхрсфлхзоярвђ дзусђхрсфхя увфтвжв m 3 eg лкпзузрв ф хсърсфхяё оцъызм, ъзп 4Y9 в 10а11 [126], в жођ тусщзффв KL 3 me ќ оцъызм, ъзп 3Y3 в 10а11 [127], сжрвнс, зфол рзмхулррвђ пвффв пзряыз 1 №?, хс дюшсж узвнщлл m 3 eg жсойзр фсфхвдођхя рз гсозз ъзп 10а48 .

5.2. ?зкрзмхулррюм ждсмрсм гзхв-увфтвж ?вол ълз рз рцо здсм пвмс уврс дфнсм пвфф ю р зм ху лр с жсойрс тулдсжлхя ф схолърсм сх рцођ дзусђхрсфхяё н ж д с м р с п ц г з к р з м х у л р р с п ц b- у в ф т в ж ц ( 2b0n) ђ ж з у , фсжзуйвьлш Z тусхсрсд л A Z N рцносрсд:
AY Z 3 AY Z 2 eа eа X 5X4

?зкрзмхулррюм ждсмрсм b-увфтвж ќ №хс зжлрфхдзррюм тусщзфф, лффозжцђ нсхсуюм псйрс сгрвуцйлхя тулусжц (жлувнсдфнвђ лол пвмсуврсдфнвђ) рзмхулррсм пвффю. Фзсулђ №хсес тусщзффв жзхвоярс увффпсхузрв д олхзувхцуз, фузжл нсхсусм псйрс дюжзолхя сгксую [50, 118, 119]. ?зусђхрсфхя увфтвжв (5.4) стузжзођзхфђ фссхрсызрлзп [120] 2 Z i U 2i m n i Y 5X5 WG a
i

ежз Zi ж1 ќ фсгфхдзррюз крвъзрлђ стзувхсув CP, х.з. фсгфхдзррюз крвъзрлђ пвмсуврсдфнлш тсозм, в mni ќ фсгфхдзррсз пвффсдсз фсфхсђрлз рзмхулрс. Реуврлъзрлз рв пвффц рзмхулрс, фозжцёьзз лк врволкв дюшсжв тусщзффсд гзкрзмхулррсес ждсмрсес b-увфтвжв, нсуузолуцзх фс крвъзрлзп дзолълрю n 2 5X6 hmn i U ai m n i X
i

Янфтзулпзрхвоярсз лкцъзрлз гзкрзмхулррсес 2b-увфтвжв ђдођзхфђ ъузкдюъвмрс фосйрсм квжвъзм, хвн нвн зфол 2b0n-увфтвж фцьзфхдцзх, хс зес тзулсж тсоцувфтвжв фсфхвдођзх рз пзрзз 1021 ћ 1022 озх, в швувнхзурюз №рзуелл тусжцнхсд увфтвжв рз туздюывёх рзфнсоянлш ?№?. ? нсфдзррюш №нфтзулпзрхвш псйрс стузжзолхя тзулсж тсоцувфтвжв лксхстсд, фсжзуйвьлшфђ д есурюш тсусжвш (Te130, Te128, Se82), нсхсуюз тул ждсмрсп b-увфтвжз тзузшсжђх фссхдзхфхдзррс д Xe130, Xe128, Kr82. Уувдрлдвђ №нфтзулпзрхвоярсз крвъзрлз ф хзсузхлъзфнлпл тузжфнвкврлђпл, псйрс сщзрлхя дзусђхрсфхя 2b0n-увфтвжв. ?зстузжзозррсфхл, фдђквррюз ф сщзрнсм ђжзурсес пвх-

5.3. Твфтвжю хђйзоюш рзмхулрс ? тусщзффвп ф лкпзрзрлзп вуспвхв голкнс тулпюнвёх увфтвжю хђйзоюш рзмхулрс ni [128 ћ 130], нсхсуюз д длжз фцтзутсклщлл ф озенлпл рзмхулрс na псеол гю сгувксдюдвхя фовгсз фсфхсђрлз. Фвнлз хђйзоюз рзмхулрс псецх фцьзфхдсдвхя ф жсфхвхсърс пвоюп фпзылдврлзп Uia л тусђдођхяфђ нвн дхсулърюз тлнл д фтзнхуз квуђйзррюш озтхсрсд, фстусдсйжвёьлш рзмхулрс д озтхсррсп увфтвжз пзксрсд (p 3 mn, p 3 en, K 3 mn) ф лрхзрфлдрсфхяё jUia j2 д жсгвдозрлз н сфрсдрспц тлнц, фссхдзхфхдцёьзпц na . Усдузпзррсз тсрлпврлз флхцвщлл ф дскпсйрсфхяё рвгоёжзрлђ хђй зосес (17 н№?) рзмхулрс тсжусгрс лкосйзрс д сгксуз [131]. ?зушрђђ еуврлщв жођ твувпзхусд фпзылдврлђ хђйзоюш рзмхулрс ф №ознхусррюп л п ё с р р ю п jUia j2 н в н ч ц р н щ л ђ mni с т у з ж з о ђ о в ф я д увколърюш №нфтзулпзрхвш [132, 133]. ?влоцъызз сеуврлъзрлз jU1a j2 ` 10а7 тул крвъзрлл 50 ?№?` mne ` 130 ?№? тсоцъзрс д увгсхз [134] тул врволкз дскпсйрюш жсгвдсърюш тлнсд д фтзнхуз тсклхусрсд лк увфтвжв p 3 e ne . Фђйзоюз рзмхулрс ni псецх гюхя хвнйз сгрвуцйзрю д beem-dump-№нфтзулпзрхвш лол жзхзнхлусдврю рв дюдзжзррсп цфнсулхзоярсп тцънз ф лрхзрфлдрсфхяё тустсущлсрвоярсм jUia j2 . ?фол срл хђйзозз 1 ?№?, хс дскпсйрс сгрвуцйзрлз тс озтхсррспц нврвоц ni 3 e eа ne . ?вгоёжзрлз хвнлш рзмхулрс тулрзфос рзевхлдрюз узкцояхвхю [135, 136] л цдзолълос тузжзо пвффю хђйзосес рзмхулрс. ?скпсйрс фцьзфхдсдврлз съзря хђйзоюш рзмхулрс, увфтвжю рв нсхсуюз Z0 -гсксрв рз квтузьзрю чвксдюп сгэзпсп [137]. Сслфн хвнлш фдзушхђйзоюш рзмхулрс д ng узвнщлл e eа 3 n" хвнйз рз цдзръвофђ цфтзшсп. 5.4. ?змхулрс сх фдзушрсдсм У? 1987Х ?рчсупвщлђ ф тсжкзпрюш жзхзнхсусд, квузелфхулусдвдылш 23 чздувођ 1987 е. рзмхулррсз лкоцъзрлз, фстусдсйжвёьзз еувдлхвщлсррюм нсоовтф кдзкжю д ?сояысп ?везооврсдсп Рговнз, тскдсођзх тсоцълхя сеуврлъзрлђ рв п вфф ц р змху лрс. ?тзу дю з р в д скп сй рсфх я хв нс м сщзрнл гсозз 20 озх рвквж цнвкво ?вщзтлр д увгсхз [138]. ?фол пвффв рзмхулрс mn схолърв сх рцођ, в рзмхулррюм лфхсърлн, нсхсуюп ђдођзхфђ дкуюд фдзушрсдсм, лфтцфнвзх рзмхулрс д №рзуезхлъзфнсп жлвтвксрз DE, хс д


826

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

жзхзнхсуз, цжвозррсп рв увффхсђрлз D сх лфхсърлнв, фрвъвов гцжцх квузелфхулусдврю рзмхулрс ф гсозз дюфснсм №рзуелзм. Ржрсдузпзррс лфтцьзррюз лфхсърлнсп ждв рзмхулрс ф №рзуелђпл E2 b E1 4 mn c2 жвжцх д жзхзнхсуз флервою, увкжзозррюз дузпзррюп лрхзудвосп D 1 1 Dtn а2X 5X7 mn c2 2 2 2c E1 E2 ?фол дфз дзолълрю (нуспз mn ), дшсжђьлз д (5.7), №нфтзулпзрхвоярс лкпзузрю, хс псйрс дюълфолхя пвффц рзмхулрс. Ржрвнс узвоярс рзмхулррвђ дфтюынв туслфшсжлх р з с ж р с п с пз р х р с , в д хз ъ з р л з р з нс х с у с е с нс р з ъ р с е с туспзйцхнв дузпзрл. ?з рвъвоярвђ фхвжлђ жолхфђ $ 10а3 ф л швувнхзулкцзхфђ №ознхусррюпл рзмхулрс сх тусщзффсд №ознхусррсес квшдвхв, тулдсжђьлш н еувдлхвщлсррспц нсоовтфц. ? жвоярзмызп рзмхулррсз лкоцъзрлз тузжфхвдођзх фсгсм фхвхлфхлъзфнцё фпзфя ne , "e , nm , n "m , nt , "t л црсфлх тсуђжнв 0,1 пвффю ђжув кдзкжю [139]. n n Ссорвђ тусжсойлхзоярсфхя рзмхулррсес флервов, лфтцьзррсес фнсоовтфлусдвдылп ђжусп кдзкжю, тс жвррюп у в к р ю ш в д х с у с д , ф с ф х в д о ђ з х DT 2 ћ 2 0 ф [ 1 3 9 ћ 1 4 2 ] . Фвнвђ рзстузжзозррсфхя дс дузпзрл лфтцфнврлђ рзмхул рс рз т ск дс ођзх сжр ск рвърс ст уз жзо лхя пвфф ц д ф сс хд з х фх д лл ф д ю у в й зр лз п ( 5 . 7) . Р жр в н с д ск п сй р с т со цъл хя с е увр л ъз рл з рв пв фф ц р зм ху л рс л фшс ж ђ лк цфосдлђ Dtn ` DT, х.з. увкрсфхя дс дузпзрл узелфхувщлл ждцш рзмхулрс д жзхзнхсуз Dtn жсойрв гюхя пзряыз швувнхзурсес дузпзрл рзмхулррсм дфтюынл DT. ? №хсп фоцъвз пвффв рзмхулрс рз снвкюдвзх квпзхрсес долђрлђ рв дузпзррцё фхуцнхцуц лрхзеувоярюш швувнхзулфхлн рзмхулррсес флервов. Янфтзулпзрхвоярс рзмхулрс сх дфтюынл фдзушрсдсм псецх гюхя жзхзнхлусдврю кв фъзх узвнщлл " ne p 3 e n Y в хвнйз тусщзффсд цтуцесес увффзђрлђ
а

лкоцъзрлђ жођ квуђйзррюш тусжцнхсд узвнщлл дквлпсжзмфхдлђ. Уосм дсжю пзйжц щлолржувпл хвнйз лфтсоякцзхфђ д нвъзфхдз увжлвхсув ъзузрнсдфнлш чсхсрсд, тусфпвхулдвзхфђ 123 ЦЯХ л фоцйлх фъзхълнсп врхлфсдтвжзрлм. Фвнвђ флфхзпв врхлфсдтвжзрлм рзсгшсжлпв жођ квьлхю сх евппв-лкоцъзрлђ, рзмхусрсд л нсфплъзфнлш пёсрсд. Тзођхлдлфхфнвђ ъвфхлщв, тусшсжђ фс фнсусфхяё bc % 1 ъзузк сгэзп жзхзнхсув ф нс№ччлщлзрхсп тузоспозрлђ n % 1,33, езрзулуцзх ъзузрнсдфнсз лкоцъзрлз ф цеосп увфхдсув yC arccos 1 % 40 X nb 5X10

Щлфос лкоцъзррюш чсхсрсд тул №хсп фсфхвдођзх N
ph

% 370 sin2 yC % 200 foton smа1 X

5X11

5X8

n i eа 3 n i eа X

а

5X9

? пспзрх дфтюынл фдзушрсдсм У? 1987Х чцрнщлсрлусдвол ъзхюуз жзхзнхсув: Kamiokande II, IMB, LSD л ?внфврфнлм тсжкзпрюм фщлрхлоођщлсррюм хзозфнст. Kamiokande II ќ гсояысм дсжрюм ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу квнуюхсес хлтв, увфтсосйзррюм д ывшхз ?вплснв рв еоцглрз 1000 п (2700 п дсжрсес №ндлдвозрхв) ц ?втвжрсес тсгзузйяђ с. Чсрфё д 250 нп н квтвжц сх Фснлс. Янфтзулпзрх Kamiokande II лпззх ылуснцё лффозжсдвхзояфнцё тусеувппц: лкцъзрлз увфтвжв тусхсрв, жзхзнхлусдврлз фсорзърюш л вхпсфчзурюш рзмхулрс, в хвнйз рзмхулрс сх дфтюызн фдзушрсдюш. Яхлп дстусфвп тсфдђьзрс прсйзфхдс увгсх нвн рвцърсес, хвн л хзшрлъзфнсес швувнхзув [143 ћ 146]. ?зхзнхсу фсфхслх лк ждцш нсвнфлвоярюш щлолржусд: дрзырзес, жлвпзхусп 19,6 п л дюфсхсм 22,5 п, л дрцхузррзес, жлвпзхусп 15,6 п л дюфсхсм 16 п, нсхсуюм фсжзуйлх 2140 х дсжю. Щзузрнсдфнсз лкоцъзрлз жзхзнхлуцзхфђ 948 ЦЯХ Hamamatsy R1449 c жлвпзхусп чсхснвхсжв 508 пп, нсхсуюз увдрспзурс ф ывесп снсос 1 п увфтсосйзрю рв дрцхузррзм тсдзушрсфхл жзхзнхсув л сгувьзрю дрцхуя цфхврсднл. Щцдфхдлхзоярвђ сговфхя, тзузнуюдвзпвђ чсхснвхсжвпл, фсфхвдођзх 20% тсдзушрсфхл дрцхузррзес щлолржув. ?сжв ђдођзхфђ сжрсдузпзррс плызряё жођ тусшсжђьлш рзмхулрс л увжлвхсусп ъзузрнсдфнсес

Улфхзпв №ознхусрлнл д жзхзнхсуз Kamiokande II узелфхулуцзх флервою ф вптолхцжсм гсояызм, ъзп №рзуелђ дюшсжв 0,35 чсхс№ознхусрсд. Фулеезурюм лптцояф чсув плуцзхфђ тул фувгвхюдврлл дс дузпзррoп лрхзудвоз t 100 рф г с оз з 20 Ц ЯХ , ъхс ф сс хдз хфхдцз х № рз уе л л №ознхусрв 7,5 ?№?. ?фтсоякцђ лрчсупвщлё сх нвйжсес фувгсхвдызес ЦЯХ сг лкпзузрлл дузпзрл тулшсжв л вптолхцжз квузелфхулусдвррсес лптцояфв, тустсущлсрвоярсм Z2 (Z ќ квуђж ъвфхлщю), псйрс стузжзолхя дзолълрц №рзуесдюжзозрлђ л цеою хувзнхсулм ъвфхлщ. ?зуылрв фсгюхлђ хлтв (5.8) дсффхврвдолдвзхфђ ф сылгнсм 1s % 1Y7 п жођ №ознхусрв ф №рзуелзм 10 ?№? дс дфзп сгэзпз жзхзнхсув. ?с дузпђ дфтюынл У? 1987Х жзхзнхсу Kamiokande II гюо рвфхусзр рв лффозжсдврлз фсорзърюш 8B-рзмхулрс л лпзо тсусе узелфхувщлл №ознхусрсд EeY thr 9 ?№?. ?змхулрс сх нсоовтфв кдзкжю лпзёх №р зуел л $ 1 0 ? №? л ц дз узрр с уз елф ху луц ёх фђ №х лп жзхзнхсусп. I?? (?оолрсмф ћ ?лълевр ћ ?уцншзмдзр) ќ гсояысм ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу квнуюхсес хлтв ќ цфхврсдозр рв еоцглрз 600 п (1570 п дсжрсес №ндлдвозрхв) д дюувгсхвррсп фсоздсп уцжрлнз дголкл е. ?олдозржв, ыхвх Ревмс, УЪХ. Ухуцнхцув жзхзнхсув, тусеувппв члклъзфнлш лффозжсдврлм, в хвнйз тусщзфф узелфхувщлл фсгюхлм тсжусгрс стлфврю д [147 ћ 150]. ?срфхуцнщлсррс тсфозжрђђ псжлчлнвщлђ жзхзнхсув I??-3 тузжфхвдођзх фсгсм туђпсцесоярцё зпнсфхя ф увкпзувпл 22,5 в 17 в 18 п3 , квтсорзррцё съльзррсм дсжсм. Твгсълм сгэзп снсос 5000 п3 тусфпвхулдвзхфђ 2048 чсхсцпрсйлхзођпл Hamamatsy R4558 ф жлвпзхусп чсхснвхсжв 200 пп, увкпзьзррюпл рв узызхнз ф ывесп 1 п. ?сжв, нвн л д жзхзнхсуз Kamiokande II, ђдођзхфђ сжрсдузпзррс плызряё жођ тулшсжђьлш рзмхулрс л увжлвхсусп ъзузрнсдфнсес фдзхв. Фулеезусп фоцйлх фувгвхюдврлз рз пзрзз 25 ЦЯХ д хзъзрлз t 50 рф. ?узпзррюз, езспзхулъзфнлз л вптолхцжрюз швувнхзулфхлнл флервосд ф ЦЯХ врволклуцёхфђ Я??, л д нвйжсп фсгюхлл дсффхврвдолдвзхфђ хсънв дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс, рвтувдозрлз хузнсд л №рзуелђ дхсулърюш квуђйзррюш ъвфхлщ. Сс фувдрзрлё ф Kamiokande II жзхзнхсу IMB-3 дфозжфхдлз пзряызм №ччзнхлдрсфхл фгсув ъзузрнсдфнсес фдзхв лпззх гсозз дюфснлм тсусе узелфхувщлл рзмхулррюш фсгюхлм $ 20 ?№?, тул нсхсусп №ччзнхлдрсфхя фсфхвдођзх 14 %. У цдзолъзрлзп №рзуелл жс 50 ?№? №ччзнхлдрсфхя узелфхувщлл дскувфхвзх жс 90 %.


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

827

LSD ќ йлжнсфхрсм фщлрхлоођщлсррюм жзхзнхсу ќ увфтсосйзр рв еоцглрз 5200 п дсжрсес №ндлдвозрхв д хсррзоз тсж ?срговрсп л тузжрвкрвъзр жођ рвгоёжзрлђ кдзкжрюш нсоовтфсд д ?вовнхлнз [151 ћ 153]. ?срфхуцнщлђ дютсорзрв д длжз хузш№хвйрсес твувоозозтлтзжв ф тосьвжяё сфрсдврлђ 6 в 7 п2 л дюфсхсм 4,5 п, №озпзрхвпл нсхсусес ђдођёхфђ 72 псжцођ увкпзувпл 1 в 1,5 в 1 п3 , квтсорзррюз йлжнлп фщлрхлоођхсусп рв сфрсдз цвмх-фтлулхв. Ссорвђ внхлдрвђ пвффв жзхзнхсув фсфхвдођзх снсос 90 х. ?вйжюм псжцоя тусфпвхулдвзхфђ хузпђ ЦЯХ-49? ф жлвпзхусп чсхснвхсжв 150 пп, л тул фсдтвжзрлл флервосд сх рлш д хзъзрлз t 200 рф врволклуцзхфђ №рзуесдюжзозрлз д псжцоз. Ссусе узелфхувщлл фссхдзхфхдцзх №рзуесдюжзозрлё 5 ћ 7 ?№?. ?внфврфнлм тсжкзпрюм рзмхулррюм хзозфнст ќ йлжнсфхрсм фщлрхлоођщлсррюм жзхзнхсу ќ увфтсосйзр рв еоцглрз 850 п дсжрсес №ндлдвозрхв тсж есусм Хржюуъл рв Уздзурсп ?вднвкз [154, 155] л дзжзх рзтузуюдрсз рвгоёжзрлз кв нсоовтфсп кдзкж д ?вовнхлнз. ?зхзнхсу лпззх нцглъзфнцё чсупц ф узгусп 14 п л тузжфхвдођзх фсгсм ъзхюузшэђуцфрсз фссуцйзрлз фсхсдс-псжцоярсм нсрфхуцнщлл. Ссорсз ълфос псжцозм фсфхвдођзх 3130, нвйжюм лк нсхсуюш лпззх увкпзу 0,7 в 0,7 в 0,3 п3 , квтсорзр цвмх-фтлулхсп л тусфпвхулдвзхфђ сжрлп ЦЯХ-495 ф жлвпзхусп чсхснвхсжв 150 фп. Ссусе узелфхувщлл фсфхвдођзх 10 ?№?. Хрволк рзмхулррюш фсгюхлм сх дкуюдв фдзушрсдсм У? 1987Х, квузелфхулусдвррюш д тсжкзпрюш жзхзнхсувш Kamiokande II, IMB, LSD л рв ?внфврфнсп рзмхулррсп хзозфнстз, тсжусгрс тусдсжлхфђ д [139 ћ 142, 156, 157]. Рфрсдрюз швувнхзулфхлнл рзмхулррюш фсгюхлм тузжфхвдозрю д хвго. 1. Янфтзулпзрхвоярюз узкцояхвхю Kamiokande II, IMB л ?внфврфнсес хзозфнств флршусрлклусдврю тс дузпзрл, в фсгюхлђ, квузелфхулусдвррюз жзхзнхсусп LSD, стзузйвёх лш рв 4,7 ъ л псецх гюхя рз фдђкврю ф У? 1987Х. Рщзрлхя дзушрёё еуврлщц жођ пвффю рзмхулрс псйрс лфшсжђ лк фссхрсызрлђ (5.7) л жвррюш хвго. 1. ?фол тулрђхя увффхсђрлз жс ?везооврсдв Рговнв D 50 нтф, швувнхзурюз крвъзрлђ DT 10 ћ 15 ф, Emin 10 ?№?, Emax 20 ?№? л фълхвхя дютсорзррюп цфосдлз Dtn ` DT, сеуврлъзрлз рв пвффц фсфхвдлх mn ` 23 ћ 28 №? [139]. Яхв сщзрнв фувдрлпв ф сеуврлъзрлђпл рв пвффц, тсоцъзррюпл д №нфтзулпзрхвш, сгфцйжвдылшфђ д увкжзовш 5.1 ћ 5.3. Твфъзхю, дютсорзррюз ?внвосп л ?озысц [158], тснвквол схфцхфхдлз нсуузођщлм №рзуелл, дюжзолдызмфђ д фсгюхлл, фс дузпзрзп, нвн №хс гюос гю д фоцъвз нсрзърсм пвффю рзмхулрс. Хрволк хсрнсм фхуцнхцую рзмхулррсес дфтозфнв, фжзовррюм д тузжтсосйзрлл фтзщлвоярюш члклъзфнлш тусщзффсд, тулдсжлх уђж вдхсусд [159 ћ 163] н гсозз нсрфзудвхлдрсм сщзрнз: mn ` 14 ћ 16 №?.

У ддсжсп д №нфтоцвхвщлё рсдсес тснсозрлђ рзмхулррюш жзхзнхсусд, нсхсуюз пю стлызп рлйз, псйрс рвжзђхяфђ, ъхс фозжцёьвђ фдзушрсдвђ гцжзх жзхвоярс лкцъзрв д рзмхулррсп "фдзхз" л узкцояхвхю гцжцх лпзхя жсфхвхсърцё фхвхлфхлъзфнцё сгзфтзъзррсфхя жођ гсозз рвжзйрсес стузжзозрлђ рзмхулррсм пвффю.

6. ?змхулррюз сфщлоођщлл: сгьлм чсупволкп
6.1. ?внццпрюз сфщлоођщлл ?змхулррюз сфщлоођщлл тузжфхвдођёх фсгсм тзулсжлъзфнлм тусщзфф, тул нсхсусп тцъсн рзмхулрс стузжзозррсес вуспвхв nl , ждлевђфя д двнццпз, тсорсфхяё лол ъвфхлърс туздувьвзхфђ д тцъсн рзмхулрс жуцесес вуспвхв nl H nl 6 nl H . ? увкжзоз 2 пю увффпвхулдвол рзмху л рр ю з ф с ф х с ђ р л ђ ne , nm , nt , н с х с у ю з с гу в к ц ё х ф ђ д ту сщз фф вш ф овгсе с дк вл псжз мфхдлђ л ту зжф хвдођёх фсгсм фхвщлсрвурюз фсфхсђрлђ фдсгсжрсес овеуврйлврв. Ржрлп лк цфосдлм фцьзфхдсдврлђ сфщлоођщлм ђ дођ зхф ђ рв олъ лз п вф фю ц р змхул рс. ? №х сп фоцъ в з пв ф ф сд вђ пв ху л щ в д о ве у вр йл вр з , д юу вй зр р вђ ъз у зк фовгюз фсгфхдзррюз фсфхсђрлђ, ђдођзхфђ рзжлвесрвоярсм л нсптознфрсм. Уовгюз фсфхсђрлђ рз лпзёх стузжзозррсм пвффю, в ђдођёхфђ олрзмрсм нспглрвщлзм (2.47) пвффсдюш фсгфхдзррюш фсфхсђрлм, нсхсуюз жлвесрволклуцёх овеуврйлвр (2.32). Фвнсз фпзылдврлз, нсежв рзмхулррсз фсфхсђрлз nl фцьзфхдцзх д длжз нспглрвщлл рзфнсоянлш фсгфхдзррюш фсфхсђрлм овеуврйлврв, ђдођзхфђ жуцелп рзсгшсжлпюп цфосдлзп фцьзфхдсдврлђ сфщлоођщлм. ?сорсдцё чцрнщлё jnl i, стлфюдвёьцё фдсгсжрсз увфтусфхуврзрлз рзмхулрс, псйрс увкосйлхя тс дсорсдюп чцрнщлђп пвффсдюш фсфхсђрлм. Твколърюз пвффсдюз фсфхсђрлђ jnl i лпзёх увкрюз фнсусфхл тул ждлйзрлл д двнццпз, дфозжфхдлз ъзес д квдлфлпсфхл сх дузпзрл лкпзрђёхфђ схрсфлхзоярюз чвкю д нс№ччлщлзрхвш увкосйзрлђ. Фвнлп сгувксп, рзмхулррюз сфщлоођщлл ђдођёхфђ фозжфхдлзп увкрюш чвксдюш фнсусфхзм фсфхсђрлм ф стузжзозррюпл пвффвпл, х.з. фсгфхдзррюш фсфхсђрлм овеуврйлврв (2.32). Твффпсхулп сгьлм фоцъвм рзмхулррюш сфщлоођщлм, нсежв пвхулщв фпзылдврлђ твувпзхулксдврв д длжз (2.48). ?сорсдцё чцрнщлё рзмхулрс (рвтулпзу, ne ), дскрлнызес д фовгсп тусщзффз д пспзрх дузпзрл t 0, псйрс тузжфхвдлхя д длжз фцтзутсклщлл фсгфхдзррюш фсфхсђрлм пвффсдсм пвхулщю:
jne 0i C1 jn1 i S1 C3 jn2 i S1 S3 jn3 i X 6X1

Ядсоёщлђ дсорсдсм чцрнщлл фс дузпзрзп стузжзођзхфђ фссхдзхфхдцёьлпл фсгфхдзррюпл крвъзрлђпл

Фвголщв 1. Чвувнхзулфхлнл рзмхулррюш фсгюхлм сх фдзушрсдсм У? 1957Х ?зхзнхсу Ссусе узелфхувщлл, ?№? 7 ћ 14 20 ћ 15 5ћ7 10 ?солъзфхдс фсгюхлм Ярзуелђ №ознхусрв, ?№? ?лрлпвоярвђ 11 8 5 6 7,5ж2,0 20,0ж5,0 6,2ж0,7 12,0ж2,4 ?внфлпвоярвђ 35,4ж8,0 40,0ж10,0 7,8ж0,9 23,0ж4,7 ?узпзррсм лрхзудво узелфхувщлл, ф 12,4 5,6 7,0 14,0

Kamiokande II [143] IMB [149] LSD [152, 153] ?внфврфнлм хзозфнст [154, 155]


828 стзувхсув №рзуелл q Ei p2 m2 i n

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

6X2

тул цфосдлл, ъхс дфз рзмхулрс д тцънз лпзёх сжлрвнсдюм члнфлусдвррюм лптцояф pn . Фсежв jne ti C1 expаiE1 tjn1 i S1 C3 expаiE2 tjn2 i S1 S3 expаiE3 tjn3 i X 6X3

ежз E1 л E2 ќ №рзуе лл ждцш пв ффсдю ш ф сфхсђрлм ф сжлрвнсдюпл лптцояфвпл. Сзузмжзп хзтзуя н вуспвхсдюп фсфхсђрлђп: в г jne ti jne i cos2 y expаiE1 t sin2 y expаiE2 t в г jnm i expаiE2 t а expаiE1 t sin y cos y X 6X12 ?зусђхрсфхя рзмхулрс ф лфшсжрюп фовгюп фсфхсђрлзп jne i д хзъзрлз дузпзрл t сфхвхяфђ д №хсп йз фсфхсђрлл фозжцёьвђ: ! 2 2 21 Pne 6 ne jhne jne ij 1 а sin 2y sin E2 а E1 t X 2 6X13 У ш с у с ы л п т у л г о л й з р л з п п с й р с ф ъ л х в х я E i 4 mi л , фозжсдвхзоярс,

?зусђхрсфхя сгрвуцйлхя рзмхулрс ф лфшсжрюп фовгюп фсфхсђрлзп jne 0i д пспзрх дузпзрл t д хсп йз фвпсп фсфхсђрлл стузжзођзхфђ фссхрсызрлзп Pne 6 ne jhne 0jne tij2 в 1 а 2C2 S2 C2 1 а cosE1 а 113 в а 2C2 S2 S2 1 а cosE1 а E3 t 113 в а 2S4 S2 C2 1 а cosE2 а E3 t 133 г E 2 t а г а г X

6X4

Ei 9 p2 n Фсежв

? сгьзп фоцъвз дзусђхрсфхя тзузшсжв лк фсфхсђрлђ jnl i д фсфхсђрлз jnl H ti Ul H i ni expаiEi t 6X5
l

m2 i X 2p2 n

6X14

E 2 а E1

m2 а m2 Dm2 2 1 ж Y 2En 2En

6X15

увдрв Pnl 6 nl H jhnl 0jnl H tij2 в г Ul H i Uг UгH j Ulj exp а iEi а Ej t X 6X6 li l
ij

ежз Dm2 ќ дфзежв тсосйлхзоярс стузжзозррвђ дзолълрв. Фзтзуя фссхрсызрлз (6.13) псйрс тузжфхвдлхя д длжз pL Pne 6 ne 1 а sin2 2y sin2 Y 6X16 Lvac ежз L ct ќ увффхсђрлз, нсхсусз кв дузпђ t тусозхвзх рзмхулрс (д №нфтзулпзрхвш №хс увффхсђрлз сх лфхсърлнв рзмхулрс жс жзхзнхсув), L
vac

?влпзряызз дскпсйрсз крвъзрлз цфузжрзррсм дзусђхрсфхл псйрс рвмхл, плрлплклуцђ чцрнщлсрво длжв ! а б2 F jUl H i j2 а 1 Y 6X7 jUl H i j2 l
i i

2p

ъхс тулдсжлх н крвъзрлё l1 6X8 hPnl 6 nl H i а Y 2N ежз N 3 ќ тсорсз ълфос рзмхулррюш вуспвхсд. Фвнлп сгувксп, лфшсжрюм тсхсн рзмхулрс д фоцъвз хузш вуспвхсд псйзх тул ждлйзрлл д двнццпз пвнфлпвоярс цпзряылхяфђ д хул увкв. ? №нфтзулпзрхвш сгюърс врволклуцёх ђдрсз узызрлз квжвъл сфщлоођщлм рзмхулрс ждцш вуспвхсд. Сс№хспц пю квтлызп пвхулщц фпзылдврлђ д длжз сухсесрвоярсм нспглрвщлл ф сжрлп твувпзхусп ќ цеосп фпзылдврлђ y: cos y sin y Y 6X9 U а sin y cos y в фсфхсђрлђ вуспвхв ќ д длжз ne n1 U X nm n2

2pn 2En 9 2p Dm2 m2 а m2 2 1

6X17

ќ двнццпрвђ жолрв сфщлоођщлм, схувйвёьвђ жођ нвйж с м т в у ю п в ф ф ( m 1 , m2 ) т з у л с ж л ъ з ф н ц ё к в д л ф л п с ф х я флервов д жзхзнхсуз сх увффхсђрлђ L. ?фтсоякцђ увкпзурсфхя зжлрлщ, цжсгрцё тул увфъзхвш сфщлоођщлсррюш №нфтзулпзрхсд, нсежв En лкпзуђзхфђ д ?№?, Dm2 ќ д №?2 , тсоцъвзп L
vac

m 2Y48

En X Dm2

6X18

6X10

?зусђхрсфхя хсес, ъхс рзмхулрс ф лфшсжрюп фовгюп фсфхсђрлзп jnl i рв увффхсђрлл L сх лфхсърлнв д узкцояхвхз сфщлоођщлсррсес №ччзнхв туздувхлхфђ д jnl H i, зфхя pL Pnl 6 nl H sin2 2y sin2 Lvac 1Y27LDm2 2 2 sin 2y sin X 6X19 En ?юувйзрлђ (6.16) ћ (6.19) стлфюдвёх псжзоя сфщлоођщлм рзмхулрс ждцш вуспвхсд, д нсхсусм вптолхцжв тусщзффв квдлфлх сх сжрсес цеов фпзылдврлђ y, в чвкв л, фссхдзхфхдзррс, дзусђхрсфхя сфщлоођщлм квдлфђх сх дзолълрю LDm2 aEn . Сс№хспц д №нфтзулпзрхвш тс тслфнц рзмхулррюш сфщлоођщлм стузжзођзхфђ рз крвъзрлз пвффю

Фсежв №дсоёщлђ дсорсдсм чцрнщлл дс дузпзрл стлфюдвзхфђ дзнхсувпл фсфхсђрлђ jne ti expаiEi tjne 0i expаiE1 t cos yjn1 i expаiE2 t sin yjn2 i Y 6X11


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

829

рзмхулрс, в дзолълрв Dm2 jm2 а m2 j, нсхсувђ дшсжлх д i j дюувйзрлђ (6.17), (6.18) жођ двнццпрсм сфщлоођщлсррсм жолрю, в хвнйз сговфхя жстцфхлпюш цеосд фпзылдврлђ y. ?к дюувйзрлђ (6.19) фозжцзх, ъхс схрсызрлз LaEn стузжзођзхфђ сговфхяё пвфф рзмхулрс, н нсхсуюп №нфтзулпзрх ъцдфхдлхзозр. Щхсгю стузжзођхя плрлпвоярс дскпсйрюз крвъзрлђ Dm2 , min Dm
2 min

Фвголщв 2. Рговфхл дскпсйрюш крвъзрлм дзолълрю LaE д №нфтзулпзрхвш тс тслфнц двнццпрюш сфщлоођщлм Флт №нфтзулпзрхв Хфнсулхзоя ?зксррвђ чвгулнв Тзвнхсу Ххпсфчзув Усорщз Удзушрсдвђ LaE, п ?№?а 10а3 ћ 101 100 ћ 101 100 ћ 102 102 ћ 104 1010 ћ 1011 1019 ћ 1020
1

sin2y

1 En p DPnl 6 nl H Y 1Y27 L

6X20

ежз DPnl 6 nl H ќ плрлпвоярвђ дзусђхрсфхя, х.з. плрлпвоярсз увколълз вуспвхсдюш нсптсклщлм д рвъвоярсп л жзхзнхлуцзпсп д №нфтзулпзрхз рзмхулррюш тсхснвш, р з сг шс ж л пс т у с дс жл хя л к пз у з рл ђ т у л п внф лп во яр с дскпсйрюш крвъзрлђш LaEn . Щцдфхдлхзоярсфхя увколърюш №нфтзулпзрхсд н дзолълрз Dm2 тснвкврв д хвго. 2. Янфтзулпзрхвоярюз узкцояхвхю тузжфхвдођёхфђ сгюърс д длжз еуврлщ жстцфхлпюш сговфхзм лффозжцзпюш крвъзрлм твувпзхусд сфщлоођщлм (sin2 2y, Dm2 ). ?в улфцрнз 2 тузжфхвдозрю сговфхл дскпсйрюш крвъзрлм твувпзхусд сфщлоођщлм тс жвррюп №нфтзулпзрхсд рв
в Dm2 , №?2 104 Fermilab E803

цфнсулхзођш дюфснлш №рзуелм, узвнхсувш, в хвнйз д стюхвш ф фсорзърюпл л вхпсфчзурюпл рзмхулрс.

6.2. Рфщлоођщлл рзмхулрс д дзьзфхдз c тсфхсђррсм тосхрсфхяё ?волълз дзьзфхдв рв тцхл тцънв рзмхулрс псйзх фцьзфхдзррс лкпзрлхя нвухлрц сфщлоођщлм. Яхс фдђкврс ф хзп , ъхс т ул тусшсй жзрлл ъзузк дзь зфхд с рзмхулр с лфтюхюдвзх тузоспозрлз. ?золълрв нс№ччлщлзрхв тузоспозрлђ n жођ рзмхулрс ф вуспвхсп l л лптцояфсп pn
10 Dm2 , №?2 10
2

г Хфнсулхзоярюз л узвнхсурюз №нфтзулпзрхю LSND

103 ?стцфхлпвђ сговфхя тс жвррюп нсфпсоселл nm 6 n 10
1 t

1

102

ne а n 3

t

10а

1

MINOS 10а
Fermilab E-531
2

CHARM CDHS 10а
3

ICARUS (тцъсн CERN)

Ххпсфчзурюз рзмхулрс

100

NOMAD CHORUS MINOS FREJUS

10а

4

ICARUS (вхпсфч. рзмхулрс) Усорзърюз рзмхулрс)

10а

1

BAIKAL ICARUS 10а
5

30 SNU 13 SNU

10а

2

NESTOR SUPERKAMIOKANDE (тцъсн сх KEK) ?стцфхлпвђ сговфхя тс жвррюп №нфтзулпзрхсд ф вхпсфчзурюпл рзмхулрс 10а
6

10а

3

IMB-3 (тсхснл) IMB-3 (фтзнхую)

10а

7

10а

4

10

а5

10

а4

10

а3

10

а2

10

а1 2

10 sin 2y

0

10а

8

120 SNU ISO-SNU жођ евоолздюш №нфтзулпзрхсд
4

90 SNU 60 SNU 10а
2

10а

10а

3

10а

1

sin2 2y

1

Тлф. 2. ?уврлщю сговфхзм твувпзхусд сфщлоођщлм, тсоцъзррюш д увколърюш №нфтзулпзрхвш, в хвнйз жсфхлйлпюш д №нфтзулпзрхвш голйвмызес гцжцьзес. ?фноёъзррвђ сговфхя увфтсосйзрв фтувдв сх нулдюш. Янфтзулпзрхю тс лффозжсдврлё псжю nm 6 nt л ne 6 nt (в). Янфтзулпзрхю тс лффозжсдврлё псжю nm 6 ne (г).


830 стузжзођзхфђ стхлъзфнсм хзсузпсм: p2 n а 1 2pNfl 0 Y n

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

6X21

ежз fl 0 ќ вптолхцжв увффзђрлђ дтзузж, дскрлнвёьвђ говесжвуђ фовгспц дквлпсжзмфхдлё, N ќ тосхрсфхя у в ф ф з л д вё ь л ш щ з р х у с д . ? р л п вђ ъв ф хя н с № ч ч л щ л з р хв тузоспозрлђ фдђкврв ф фзъзрлзп тсеосьзрлђ рзмхулрс д дзьзфхдз, нсхсусз пвос, л лп псйрс тузрзгузъя. ?змфхдлхзоярвђ ъвфхя вптолхцжю увффзђрлђ фсфхслх лк ждцш ъвфхзм: тзудвђ ъвфхя ђдођзхфђ сгьзм жођ рзмхулрс дфзш вуспвхсд л стлфюдвзхфђ жлвеувппсм Цзмрпврв, тузжфхвдозррсм рв улф. 3в, в дхсувђ фдђкврв ф рзфлппзхулзм дквлпсжзмфхдлђ №ознхусррюш рзмхулрс л рзмхулрс жуцелш хлтсд (nm л nt ) ф №ознхусрвпл фузжю кв фъзх дновжв квуђйзррсес хснв д увффзђрлз ne e 3 ne e (улф. 3г).
ne Y nm Y nt Z0 qY e n
e а

Фсежв №дсоёщлђ дсорсдсм чцрнщлл (6.11) гцжзх стлфюдвхяфђ дзнхсусп фсфхсђрлђ 2 ! p m jne ti exp а it 2 GF Ne jne 0i X 6X25 2pn Рфщлоођщлл ne 6 nmYt д фузжз псйрс стлфвхя цувдрзрлзп Ъуижлрезув жођ ждцшнсптсрзрхрсм вптолхцжю n e : nmYt ) ) ne d ne i H Y 6X26 n dt nnYt nYt 6X27 H Ei X ?фол узызрлз цувдрзрлђ (6.26) д двнццпз тулдсжлх н фсгфхдзррюп крв ъзрлђп №рзуелл д длжз (6.15) , хс д дзьзфхдз, нсежв увффпвхулдвёхфђ сфщлоођщлл ne 6 nmYt , фсгфхдзррюз крвъзрлђ №рзуелл стузжзођёхфђ дюувйзрлзп 2 Dm2 cos2y p E2 а E1 ж ж а 2 GF Ne 2E 2 !1a2 2 Dm sin2y X 6X28 ж 2E Ртузжзолп жолрц ?соячзрыхзмрв, швувнхзулкцёьцё жолрц рзмхулррс-№ознхусррсес дквлпсжзмфхдлђ:

ne Y nm Y n

t

в

qY e e W
а

а

г

e

а

n

e

2p 1Y6 в 104 km L0 p 9 X r 2 GF Ne

6X29

Тлф. 3. ?лвеувппю Цзмрпврв, стлфюдвёьлз дквлпсжзмфхдлз рзмхулрс ф дзьзфхдсп: (в) дновж рзмхувоярсес хснв д вптолхцжц увффзђрлђ дтзузж ђдођзхфђ сгьлп жођ рзмхулрс дфзш хлтсд л лкпзрђзх чвкц дфзш нсптсрзрх рзмхулррсес тцънв сжлрвнсдюп сгувксп; (г) дновж квуђйзррсес хснв, нсхсуюм лпззх пзфхс хсоянс жођ ne , рс рз жођ nm л nt .

?вн фозжцзх лк дюълфозрлђ жлвеувпп улф. 3в,г, вптолхцжв увффзђрлђ №ознхусррюш рзмхулрс рв №ознхусрвш фузжю гсояыз, ъзп вптолхцжв увффзђрлђ nm л nt рв дзолълрц p GF pn Y Df0 fe 0 а fmYt 0 а 2 2p 6X22

Фсежв дюувйзрлз жођ дзусђхрсфхл Pne 6 ne №ознхусррспц рзмхулрс д хзъзрлз дузпзрл t сфхвхяфђ №ознхусррюп д фоцъвз дквлпсжзмфхдлђ ne фс фузжсм ф тсфхсђррсм тосхрсфхяё r const жвзхфђ дюувйзрлзп [164] sin2 2y 2 opL sin Y 6X30 Pne 6 ne 1 а o2 Lvac в дзусђхрсфхя туссфщлоолусдвхя д жуцесм вуспвх зфхя sin2 2y 2 opL sin Y 6X31 Pne 6 nmYt o2 Lvac ежз ддзжзрс сгскрвъзрлз o 1 а 2 cos2y Lvac L0 r Lvac L0 r 2 !
1a2

ежз GF 10а5 Mа2 ќ нсрфхврхв Цзупл, Mp ќ пвффв p тусхсрв. ?тзудюз узкцояхвх (6.22) тсоцъзр ?соячзрыхзмрсп, нсхсуюм д увгсхвш [164, 165] тснвкво схолълз швувнхзув сфщлоођщлм тцънв рзмхулрс д дзьзфхдз сх двнццпрюш сфщлоођщлм. Яхл дстусфю тсоцълол жвоярзмызз увкдлхлз д увгсхвш [34, 166 ћ 168]. ?новж (6.22) д вптолхцжц увффзђрлђ тулдсжлх н жстсорлхзоярспц ъозрц W д стзувхсуз №рзуелл (6.14), нсхсуюм ђдођзхфђ тсхзрщлвоярсм №рзуелзм дквлпсжзмфхдлђ №ознхусррсес рзмхулрс фс фузжсм: Ei 9 pn m2 m2 p W pn 2 GF Ne Y 2pn 2pn 6X23

X

6X32

Уувдрзрлз дюувйзрлм (6.16) л (6.19) жођ дзусђхрсфхл с ф щл о ођ щл м д д внццпз ф ф с с хдз хф хдцёь л пл д юу вйз рлђпл (6.30) л (6.33) жођ дзусђхрсфхзм сфщлоођщлм д дзьзфхдз тскдсођзх тсоцълхя №ччзнхлдрюм цесо фпзылдврлђ л жолрц сфщлоођщлм ф цъзхсп долђрлђ дзьзфхдв: sin2y Lvac X 6X33 Y Lm o o ?зусђхрсфхя тзузшсжв Pne 6 nmYt д дзьзфхдз псйзх фцьзфхдзррс схолъвхяфђ сх врвоселърсм дзусђхрсфхл д фоцъвз двнццпв. ?зьзфхдс псйзх нвн тсжвдођхя сфщлоођщлл (тул cos2y 9 0), хвн л цфлолдвхя лш. ?сйрс увффпсхузхя хул тузжзоярюш фоцъвђ: 1. Lvac aL0 5 1. ? №хсп фоцъвз дзьзфхдс тувнхлъзфнл рз долђзх рв сфщлоођщлл л срл фдсжђхфђ н двнццпрюп. ?ођ sin2ym

ежз Ne ќ тосхрсфхя №ознхусрсд д фузжз, Wа 2pD f 0Ne X pn 6X24


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

831

лкцъзрлђ двнццпрюш сфщлоођщлм, нвн фозжцзх лк фссхрсызрлђ (6.29), №нфтзулпзрх тузжтсъхлхзоярс тусдсжлхя рв хвнлш увффхсђрлђш сх лфхсърлнв жс жзхзнхсув, ъхсгю дютсорђосфя цфосдлз L 5 L0 5 (1 ћ 2) в103 нп. 2. Lvac aL0 4 1. ? №хсп фоцъвз вптолхцжв сфщлоођщлсррсес №ччзнхв тсжвдозрв лпзррс №хлп прсйлхзозп 9 Lvac aL0 . 3. Уоцъвм узксрврфрсес цфлозрлђ сфщлоођщлм, Lvac cos2y Y L0 6X34

вптолхцжю jnl H i x: d2 x f t x 0 Y dt2 f t p2 6X39

! 1 2 cos2y 1 d1 2 ip 6X40 а 2 t Lvac L0 t Lvac dt L0 t L0

ф рвъвоярюпл цфосдлђпл (жођ тзудсрвъвоярсес тцънв nl H ) dx0 i sin2y X 6X41 dt Тзызрлз цувдрзрлђ (6.39), (6.40) ф (6.41) рвъвоярюпл цфосдлђпл тулдсжлх н дзусђхрсфхл тзузшсжв nl 6 nl H 2 Pnl 6 nl H xt X 6X42 x0 0 Y ? ф о ц ъ в з т с ф х с ђ р р с м т о с х р с ф х л rt r const, dra dt 0 л ж о ђ д з у с ђ х р с ф х л с ф щ л о о ђ щ л м л к ( 6 . 4 2 ) лпззп узкцояхвх (6.31). n ?рвн вптолхцжю увффзђрлђ "l l 6 "l l тусхлдстсосйзр n крвнц вптолхцжю увффзђрлђ nl l 6 nl l, ъхс №ндлдвозрхрс квпзрз крвнв швувнхзурсм жолрю ?соячзрыхзмрв L0 3 аL0 . ? фссхдзхфхдлл ф №хлп узксрврфрюм №ччзнх дскпсйзр олгс жођ рзмхулрс, олгс жођ врхлрзмхулрс, рс рз жођ сгслш фоцъвзд сжрсдузпзррс. Яхс скрвъвзх, ъхс рвгоёжзрлз сфщлоођщлм д дзьзфхдз жвзх тулрщлтлвоярцё дскпсйрсфхя стузжзозрлђ крвнв а ба1 X 6X43 Lvac G jm2 а m2 j 2 1 Чвувнхзу лкпзрзрлђ сфщлоођщлм тул тусшсйжзрлл рзмхулрс ъзузк дзьзфхдс, стлфюдвзпюш цувдрзрлђпл (6.39) ћ (6.41) ф увфтузжзозрлзп тосхрсфхл д ?зпоз фсеовфрс [170], тс фувдрзрлё ф двнццпрюпл сфщлоођщлђпл (6.12) тусжзпсрфхулусдвр рв улф. 4. Твффълхврю жсфхлйлпюз цусдрл твувпзхусд сфщлоођщлм жођ фоцъвђ тусшсйжзрлђ тцънв пёсррюш рзмхулрс ф №рзуелзм hEnm i 9 30 ?№? джсоя шсужю ?зпол жолрсм L 4200 нп л жођ фоцъвђ увфтусфхуврзрлђ тцънв д двнццпз [171]. ?лжрс, ъхс рволълз дзьзфхдв тскдсођзх тусждлрцхяфђ д сговфхя пзряылш цеосд фпзылдврлђ тулпзурс рв 20 % л тувнхлъзфнл рз долђзх рв жсфхлйлпюм цусдзря тс Dm2 жвйз тул пвнфлпвоярюш цеовш фпзылдврлђ

нсхсуюм рсфлх рвкдврлз №чч знхв ?лшзздв ћ Уплурсдв ћ ?соячзрыхзмрв (MSW) [34, 168]. Сул дютсорзрлл №хсес цфосдлђ лпззп o sin2y л вптолхцжв сфщлоођщлм фхврсдлхфђ увдрсм зжлрлщз тул оёгсп цеоз фпзылдврлђ y. ? фссхдзхфхдлл ф №хлп рв квжвррсп цусдрз рвгоё жзрлђ дзусђхрсфхл тзузшсжв Pne 6 ne H лк №нфтзулпзрхв тсоцъвёхфђ сеуврлъзрлђ рв твувпзхую Dm2 л sin2 2y рз хвнлз, нвн д фоцъвз двнццпрюш сфщлоођщлм. ?впзхлп, ъхс д дзьзфхдз ?зпол цфосдлз узксрврфв (6.34) Lvac En r L0 1Y4 в 104 Dm
2

6X35

дютсорђзхфђ д ылуснсм сговфхл крвъзрлм Dm2 л sin2 2y, жстцфнвзпюш фсдузпзррюпл №нфтзулпзрхвоярюпл жвррюпл л дскпсйрсфхяё лкпзрзрлђ №рзуелл тцънв рзмхулрс д жлвтвксрз 1 ` En ` 103 ?№?. ?олрв ?соячзрыхзмрв тул швувнхзурюш жођ дзьзфхдв ?зпол тосхрсфхђш r 9 3 ћ 10 е фпа3 фсфхвдођзх L0 9 3Y5 в 103 ћ 1Y2в в104 нп л стузжзођзх стхлпвоярцё тусозхрцё гвкц рзмхулрс жођ №нфтзулпзрхсд тс тусдзунз долђрлђ №ччзнхв пвхзулл рв дзолълрц твувпзхусд сфщлоођщлм.

6.3. Рфщлоођщлл рзмхулрс д дзьзфхдз ф тзузпзррсм тосхрсфхяё ?сежв тосхрсфхя дзьзфхдв, тзузфзнвзпсес тцънсп рзмхулрс, тзузпзррв, сфщлоођщлсррюм №ччзнх псйзх гюхя дюувйзр рвлгсозз ђунс: дскпсйзр фоцъвм тувнхлъзфнл тсорсес тзузшсжв рзмхулрс сжрсес вуспвхв д жуцесм. ?ођ стлфврлђ сфщлоођщлм д фузжз ф тзузпзррсм тосхрсфхяё №ознхусрсд дсфтсоякцзпфђ цувдрзрлзп Ъуижлрезув (6.26) ф стзувхсусп H д длжз [169]
Ht xt б r Y ежз t pLaLvac , xt а sin2y, 0, cos2y r ќ пвхулщю Свцол, лол д ђдрсп длжз H cos2y 1 sin2y а а f Lvac L0 t Lvac H pf d sin2y cos2y 1 а а Lvac Lvac Lt аL I g gY e 6X37
vac

7. ?кцъзрлз рзмхулррюш сфщлоођщлм тул рлкнлш №рзуелђш: №нфтзулпзрхю рв узвнхсувш
Щцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд н лкпзузрлё сфщлоођщлсррсес твувпзхув Dm2 стузжзођзхфђ дю увйзрлзп (6.20). ? тулголйзрлл пвнфлпвоярсес фпзылдврлђ (sin2 2y 9 1) ъцдфхдлхзоярсфхя стюхсд сжрскрвърс фдђкврв ф схрсызрлзп En aL. Сс№хспц жођ рвгоёжзрлђ сфщлоођщлм тузжтсъхлхзоярю лфхсърлнл ф плрлпвоярсм №рзуелзм лфтцфнвзпюш рзмхулрс, пвнфлпвоярс цжвоз ррю з с х жзх зн хс ув , узел фх улуц ёьзе с рз мх улрр ю з дквлпсжзмфхдлђ [172]. бжзурюз узвнхсую ђдођёхфђ псьрюпл лфнцффхдзррюпл лфхсърлнвпл №ознхусррюш врхлрзмхулрс ф №рзуелђпл E"e 4 8 ?№?, нсхсуюз псецх гюхя жзхзнхлусдврю д n тусщзффз "e p 3 n e X n 7X1 ? узвнхсурюш №нфтзулпзрхвш тслфн сфщлоођщлм сфрсдвр рв узелфхувщлл "лфъзкрсдзрлђ" тзудсрвъвоярсес рзмх-

6X36 aL0 t,

ежз t Lac L, хсежв ) ) ! t nl 0 nl t T exp а i Ht dt n H 0 X n H t l l 0

6X38

Фзтзуя, фозжцђ [169], лфноёълп нсптсрзрхц jnl i л тулдзжзп (6.38) н цувдрзрлё дхсусес тсуђжнв жођ


832
Dm2 , №?2

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

1

10а

1

10а 10
а2

2

3 в 10

а2

10а

1

рсе с фтзн х ув с х д фзш жзођ ьлш фђ лксх стсд ђж зурсес хстолдв узвнхсув. Яхл фтзнхую тсоцъвёхфђ фцпплусдврлзп твущлвоярюш фтзнхусд тусжцнхсд жзозрлђ, квдлфђх сх дюшсжсд фссхдзхфхдцёьлш сфнсонсд, фшзп увфтвжв л уђжв жуцелш чвнхсусд. Фсърсфхя дсффхврсдозрлђ рзмхулррсес фтзнхув псйзх гюхя цдзолъзрв, зфол дсффхврвдолдвзхфђ (тс хзп йз фвпюп увфъзхрюп жвррюп) фтзнху №ознхусрсд сфнсонсд жзозрлђ л фувдрлдвзхфђ ф №нфтзулпзрхвоярс лкпзузррюп. ?фол д №нфтзулпзрхз фзъзрлз узвнщлл (7.1) sexp рз стузжзођзхфђ, хс тслфн сфщлоођщлсррсес №ччзнхв сфрсдюдвзхфђ рв фувдрзрлл лрхзеувоярюш дюшсжсд тсклхусрсд: !а1 hP"e 6 xi Nexp Ee dEe Ncal Ee dEe n Y 7X3 ежз тзудюм лрхзеуво стузжзођзх ълфос тсклхусрсд, жзхзнхлусдвррюш д узвнщлл (7.1) д лрхзудвоз №рзуелм dEe , в дюувйзрлз д ндвжувхрюш фнсгнвш жвзх крвъзрлз ълфов тсклхусрсд, увффълхвррсз д тузжтсосйзрлл схфцхфхдлђ сфщлоођщлм ф цъзхсп чцрнщлл схнолнв жзхзнхсув. ?сояылрфхдс хуцжрсфхзм, фдђквррюш ф рзстузжзозррсфхяё фтзнхув узвнхсурюш рзмхулрс, фрлпвёхфђ, зфол тулпзрђзхфђ схрсфлхзоярюм пзхсж тслфнв сфщлоођщлм. ? №хсп фоцъвз лфтсоякцёхфђ ждв сжлрвнсдюш жзхзнхсув, цфхврсдозррюш рв ждцш увффхсђрлђш L1 л L2 сх внхлдрсм ксрю узвнхсув, олгс сжлр жзхзнхсу, нсхсуюм дскпсйрс тзузпзьвхя л цфхврвдолдвхя рв увкрюш увффхсђрлђш. Уцьзфхдсдврлз сфщлоођщлм дскпсйрс сгрвуцйлхя тс схрсфлхзоярспц лкпзрзрлё фзъзрлђ sexp L1 asexp L2 , олгс тс жзчсупвщлл лрхзеувоярсес фтзнхув тсклхусрсд д узвнщлл (7.1) д квдлфлпсфхл сх увффхсђрлђ сх узвнхсув: Nexp Ee Y L1 dEe Nexp Ee Y L2 dEe а1 . ?змхулррюз жзхзнхсую д №нфтзулпзрхвш рв увколърюш узвнхсувш лпзёх тсжсгрцё фхуцнхцуц, нсхсувђ тскдсођзх узелфхулусдвхя нсуузолусдвррюм дс дузпзрл флерво сх тсклхусрв л рзмхусрв д узвнщлл (7.1). Ссклхусрю узелфхулуцёхфђ д ђъзлфхс-фзнщлсррсп фъзхълнз, квтсорзррсп йлжнлп фщлрхлоођхсусп, нсхсуюм сжрсдузпзррс ђдођзхфђ тусхсррсм плызряё (жођ №хсес дюглувёхфђ фщлрхлоођхсую ф дюфснлп фсжзуйврлзп тусхсрсд) л квпзжолхзозп рзмхусрсд. ?вйжвђ ђъзмнв фъзхълнв тусфпвхулдвзхфђ ЦЯХ, л тс вптолхцжз флервов стузжзођзхфђ №рзуелђ тсклхусрв. ?зйжц фзнщлђпл фщлрхлоођщлсррюш фъзхълнсд увфтсовевёхфђ тусдсосърюз тустсущлсрвоярюз нвпзую, квтсорзррюз 3?з, нсхсуюз фоцйвх жођ узелфхувщлл рзмхусрсд. ?зсгшсжлпюз чсрсдюз цфосдлђ сгзфтзълдвёхфђ внхлдрсм л твффлдрсм квьлхсм: рзмхулррюм жзхзнхсу снуцйвзхфђ №ччзнхлдрюпл фъзхълнвпл врхлфсдтвжзрлм, тспзьвзхфђ д гзхсррюм гцрнзу, дрцхул нсхсусес увфтсосйзрю фосл тсол№хлозрв лол дсжю, в хвнйз фосл увжлвщлсррс ълфхсес фдлрщв. Янфтзулпзрх, тусдсжлпюм д пспзрх сфхврсднл узвнхсув, стузжзођзх фсгфхдзррюм чср цфхврсднл. ?стцфхлпюз твувпзхую сфщлоођщлм увффълхюдвёхфђ пзхсжсп пвнфлпвоярсес тувджстсжсглђ тул двуялусдврлл дзолълр sin2 2y, Dm2 д сйлжвзпсп рзмхулррсп фтзнхуз. ?уврлщю сговфхзм увкузызррюш твувпзхусд сфщлоођщлм фссхдзхфхдцёх рвлоцъызпц стлфврлё №нфтзулпзрхвоярсес фтзнхув, тул нсхсусп дзолълрв w2 sin2 2yi , Dm2 жођ нвйжсес члхлуцзпсес твувпзхув j лпззх плрлпвоярсз крвъзрлз. Реуврлъзрлз рв дзолълрц Dm2 стузжзођзхфђ сгюърс д тузжтсосйзрлл пвнфлпвоя-

10а

3

10а

3

10а

2

10а

1

sin2 2y

1

Тлф. 4. Твффълхвррюз жсфхлйлпюз крвъзрлђ твувпзхусд сфщлоођщлм (сговфхл фтувдв сх фссхдзхфхдцёьлш нулдюш) жођ пёсррюш рзмхулрс ф №рзуелзм hEnm i 9 30 ?№? тул лкпзузрлл дзусђхрсфхл тзузшсжв Pnm 6 nt ф хсърсфхяё 1, 3, 10 %. Утосырюз олрлл фссхдзхфхдцёх увфъзхц ф цъзхсп №ччзнхв пвхзулл, ыхулшсдюз олрлл ќ двнццпрюп сфщлоођщлђп.

улррсес (хсързз врхлрзмхулррсес) тцънв тс лрноёклдрспц нврвоц "e 3 x, нсежв рвгоёжвзхфђ (лол рз рвгоёn жвзхфђ) гсозз гюфхусз цпзряызрлз тсхснв ne тул цжвозрлл сх лфхсърлнв, ъзп фозжцзх лк увфcълхвррюш рв сфрсдз езспзхулл тцънв жвррюш, тсоцъзррюш д тузжтсосйзрлл схфцхфхдлђ сфщлоођщлм. ?фтсоякцёхфђ ждв сфрсдрюш пзхсжв узелфхувщлл сфщлоођщлсррсес №ччзнхв: вгфсоёхрюм л схрсфлхзоярюм. Уцхя вгфсоёхрсес пзхсжв квноёъвзхфђ д фувдрзрлл №нфтзулпзрхвоярс квузелфхулусдвррсм л увфъзхрсм лрхзрфлдрсфхзм дквлпсжзмфхдлм рзмхулрс. ?фол д жзхзнхсуз, увфтсосйзррсп рв увффхсђрлл L сх узвнхсув, дскпсйрс лкпзулхя фзъзрлз узвнщлл (7.1) sexp , хс №хв дзолълрв фувдрлдвзхфђ ф увфъзхрюп фзъзрлзп scal , нсхсусз цфузжрзрс тс фтзнхуц врхлрзмхулрс. ? узкцояхвхз тул рволълл сфщлоођщлм дзусђхрсфхя (6.16) жсойрв гюхя схолърв сх зжлрлщю: ( ) hsexp i 1Y27Dm2 L 1 а sin2 2y sin2 hP"e 6 xi n hscal i E" n Emax 1Y27Dm2 L sEN" dE" в 1 а sin2 2y n n E" n Ethr !а1 Emax sEN" E dE" X 7X2 в n n
Ethr

?жзфя лрхзеулусдврлз тусдсжлхфђ сх тсусев узелфхувщлл " ne д у зв нщ лл ( 7. 1 ) Ethr Mn me а Mp 1Y8 ?№ ? ж с дзушрзм еуврлщю тс №рзуелл, дскпсйрсм жођ рзмхулрс сх узвнхсув Emax . Рфрсдрвђ фосйрсфхя пзхсжв квноёъвзхфђ д рзсгшсжлпсфхл хсърсес дюълфозрлђ рзмхулр-


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

833

рсес фпзылдврлђ, sin2 2y 1: p hP"e 6 xi n X Dm2 1Y27hLaE"e i n

7X4

Ссжусгрсз стлфврлз пзхсжлнл лффозжсдврлђ сфщлоођщлм д узвнхсурюш №нфтзулпзрхвш, фхуцнхцув л нсрчлецувщлђ рзмхулррюш жзхзнхсусд, ъцдфхдлхзоярюш н тусжцнхвп узвнщлл (7.1), тусщзжцув дсффхврсдозрлђ тсклхусррюш л рзмхулррюш фтзнхусд, в хвнйз воесулхпю стузжзозрлђ твувпзхусд sin2 2y, Dm2 тулдсжђхфђ д псрсеувчлђш [173, 174]. Реуврлъзрлђ рв твувпзхую сфщлоођщлм, тсоцъзррюз д узвнхсурюш №нфтзулпзрхвш, тузжфхвдозрю д хвго. 3.
Фвголщв 3. Тзкцояхвхю сфрсдрюш №нфтзулпзрхвоярюш еуцтт тс тслфнц рзмхулррюш сфщлоођщлм рв жзхзнхсувш, сгоцъвзпюш тцънвпл №ознхусррюш врхлрзмхулрс сх ђжзурюш узвнхсусд ?зфхстсосйз- Твффхсђрлђ сх Реуврлъзрлз рв рлз узвнхсув узвнхсув жс жз- твувпзху Dm2 хзнхсусд, п тул sin2 2y 1, №? ?узрсгоя ?сфезр ?сфезр ?цйз Тсдрс Тсдрс Увдвррв-Тлдзу 8,76 37,9/45,9 37,9/45,9/64,7 13,6/18,3 18,5/25 32,8/92,3 18,5/23,7 <0,15 <0,016 <0,019 6 в 10а2 ћ 10а <0,04 <0,0083 <0,02 Уфюонв

1

[175, 176] [177] [178] [179] [180] [181] [182, 183]

Тзкцояхвхю, тсоцъзррюз д узвнхсурюш №нфтзулпзрхвш кв лфноёъзрлзп еуцттю ?ёйз ( жвррюз нсхсусм рз псецх гюхя лрхзутузхлусдврю сжрскрвърс), цнвкюдвёх рв схфцхфхдлз рзмхулррюш сфщлоођщлм жођ ылуснсм сговфхл твувпзхусд sin2 2y 0,1 ћ 1 л Dm2 2 в 10а2 ћ 10а1 . ?цжцьзз №нфтзулпзрхсд ф узвнхсурюпл рзмхулрс фдђкврс ф тслфнсп сфщлоођщлм рв гсояылш увффхсђрлђш сх узвнхсув. ?ђенлм фтзнху узвнхсурюш рзмхулрс рвуђжц ф тусозхрсм гвксм L 9 1 нп жвзх дскпсйрсфхя тусждлрцхяфђ тс ъцдфхдлхзоярсфхл н твувпзхуц Dm2 жс крвъзрлм 9 10а3 ћ 10а4 д сговфхл гсояылш цеосд фпзылдврлђ, сфсгзррс д фоцъвз долђрлђ №ччзнхв ?лшзздв ћ Уплурсдв ћ ?соячзрыхзмрв (6.34). Ссфхврсднв хвнлш №нфтзулпзрхсд хузгцзх рсдсес тснсозрлђ рзмхулррюш жзхзнхсусд гсояысес сгэзпв. ?пзёхфђ тузжосйзрлђ с фскжврлл жзхзнхсув, фсжзуйвьзес 5 х йлжнсес фщлрхлоођхсув, д фсфхвд нсхсусес дшсжлх евжсолрлм, л увфтсосйзррсес рв увффхсђрлл L 1 нп сх ждцш рсдюш узвнхсусд дс Цуврщлл, в хвнйз сг суеврлквщлл еуцттю, тусзнхлуцёьзм тсжсгрюм тс пвфыхвгвп жзхзнхсу д ?волчсурлл жођ лффозжсдврлђ сфщлоођщлм д рзмхулррсп тцънз сх узвнхсув д Увр-Ррсчуз [184].

рзмхулрс озйлх д сговфхл 5 ћ 30 №?, хс сговфхя твувпзху с д с ф щ л о о ђ щ л м nm 3 nt ж с т ц ф н в з х к р в ъ з р л ђ sin2 2ymt 2 в 10а3 ћ 3 в 10а4 , Dm2 22 ћ 715 №?2 [63, mt 64], в жођ твувпзхусд сфщлоођщлм nm 6 ne рвлгсозз д з у с ђ х р ю п л ђ д о ђ ё х ф ђ к р в ъ з р л ђ sin2 2yme 0Y3 ћ 1Y0 в 10а2 , Dm2 e 0Y5 ћ 1Y2 в 10а3 № ? 2 [ 1 8 5 ћ 1 8 7 ] . ? m хвнсм фшзпз пвффв t-рзмхулрс л цесо фпзылдврлђ ymt снвкюдвёхфђ д сговфхл крвъзрлм твувпзхусд сфщлоођщлм, жсфхцтрюш жођ цфнсулхзоярюш №нфтзулп зрхсд. Сс№хспц лффозжсдврлђ сфщлоођщлм д тцънвш пёсррюш рзмхулрс сх цфнсулхзозм CERN, FNAL, Х??-I рвтувдозрю д тзудцё съзузжя рв лкцъзрлз псжю nm 6 nt . ?в тусхсррюш цфнсулхзођш чсуплуцёхфђ тцънл пёсррюш рзмхулрс ф ылуснлп №рзуезхлъзфнлп фтзнхусп ф тулпзфяё рзмхулрс жуцесес вуспвхв рв цусдрз сжрсес лол рзфнсоянлш тусщзрхсд. ?фхсърлнсп nm ђдођёхфђ увфтвжю дхсулърюш p л K-пзксрсд, сгувксдвррюш тул дквлпсжзмфхдлл тусхсрсд ф плызряё л фчсуплусдвррюш чснцфлуцёьлп цфхусмфхдсп д твувоозоярюм тцъсн. Хфнсулхзоярюз рзмхулррюз тцънл швувнхзулкцёхфђ нсрхусолуцзпюпл цфосдлђпл: №рзуелђ, лрхзрфлдрсфхя, дузпзррвђ фхуцнхцув л рвтувдозрлз тцънв шсусыс лкдзфхрю. Сс№хспц лш фтзнхую, в хвнйз тулпзфл чсрсдюш, д сфрсдрсп №ознхусррюш рзмхулрс псецх гюхя увффълхврю ф гсояысм хсърсфхяё. Ржрвнс, ъхсгю жсфхлъя цусдрђ ъцдфхдлхзоярсфхл №нфтзулпзрхв Pnm 6 neYt 9 10а4 , рзсгшсжлпс тусдсжлхя лффозжсдврлђ д псрсшуспвхлъзфнсп рзмхулррсп тцънз. ? №нфтзулпзрхвш ф тцънвпл цфнсулхзоярюш рзмхулрс дскпсйрс лкцъзрлз нвн псжю "лфъзкрсдзрлђ" nm 6 x, хвн л лрноёклдрюш псж "дскрлнрсдзрлђ" nm 6 ne л nm 6 nt . ?ођ туђпсм узелфхувщлл лкгюхнв ne л nt д тсхснз nm рзсгшсжлпс, ъхсгю №рзуелђ Enm туздюывов пвффц тснсђ №ознхусрв (t-озтхсрв), сгувкцёьзесфђ д узвнщлл жзхзнхлусдврлђ: n
et

N 3 eа tа X Y

8X1

8. ?ффозжсдврлз рзмхулррюш сфщлоођщлм тул дюфснлш №рзуелђш: №нфтзулпзрхю рв цфнсулхзођш
? хзсулђш GUT пзшврлкп "see-saw" тузжтсовевзх лзувушлё рзмхулррюш пвфф mneYmYt 9 muYcYt 2 aMGUT , тул нсхсу с м ф в п ю п х ђ й з о ю п с н в к ю д в з х ф ђ t- р з м х у л р с , mne 5 mnm 5 mnt , в цеою фпзылдврлђ рвшсжђхфђ д фссхрсызрлл yem mne amnm 1a4 4 ymt mnm amnt 1a2 4 yet 9 0. ? увкжзоз 3 пю тснвквол, ъхс зфол д №хсм фшзпз пвффв t3 ХЦ?, х. 167, ѕ 8

е ж з N ќ р ц но с р дз ь з ф хд в ж з хз н хс у в , X ќ н с р з ъ р с з вжусррсз фсфхсђрлз. ?жзрхлчлнвщлђ №ознхусрсд д узвнщлл (8.1) тусдсжлхфђ тс сгувкцзпспц лпл №ознхуспверлхрспц олдрё д дзьзфхдз жзхзнхсув (№ознхуспверлхрсес нвосулпзхув, тцкюуянсдсм нвпзую, ...), дшсжђьзес д фсфхвд рзмхулррсм цфхврсднл. ?ођ узелфхувщлл t-озтхсрсд д узвнщлл (8.1) лфтсоякцёх ждз дскпсйрсфхл. Сзудвђ фсфхслх д туђпсп рвгоёжзрлл тусгзев t-озтхсрв сх хсънл усйжзрлђ жс увфтвжв (ct 9 91 пнп). ?ођ узызрлђ №хсм квжвъл рзсгшсжлпс лпзхя хузнсдюм жзхзнхсу ф увкузызрлзп s 4 10 пнп. ? нвъзфхдз хвнсес тузщлклсррсес дзуылррсес жзхзнхсув лфтсоякцёх ђжзурюз чсхс№пцояфлл, тцкюуянсдюз нвпзую ф есосеувчлъзфнлп фэзпсп лрчсупвщлл, в хвнйз плызрл, фсгувррюз лк фщлрхлоођщлсррюш дсоснср. ?уцевђ дскпсйрсфхя узелфхувщлл t-озтхсрв квноёъвзхфђ д нлрзпвхлъзфнсп врволкз тусжцнхсд узвнщлл (8.1) ќ стузжзозрлл жлфгвоврфв тс тстзузърспц лптцояфц пзйжц t-озтхсрсп л фхуцзм вжусрсд. ?ођ №хсес рзсгшсжлп тузщлклсррюм нвосулпзхулъзфнлм жзхзнхсу. Фзтзуя пю гсозз тсжусгрс сфхврсдлпфђ рв №нфтзулпзрхвоярюш цфхврсднвш, нсхсуюз лфтсояксдволфя жођ лкцъзрлђ рзмхулррюш сфщлоођщлм, л тсоцъзррюш сеуврлъзрлђш рв твувпзхую sin2 2y, Dm2 . Рфщлоођщлл nm 6 x лкцъволфя д рзмхулррсп тцънз цфнсулхзођ CERN PS cс фузжрзм №рзуелзм hEn i 1Y5 ?№?


834

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

рв цфхврсднвш CHARM л CDHS, в хвнйз д рзмхулррсп тцънз цфнсулхзођ FNAL тул №рзуелђш En 40 ћ 230 ?№? рв цфхврсднз CCFR. ?с дфзш №хлш №нфтзулпзрхвш лфтсояксдволфя ждв жзхзнхсув, увфтсосйзррюз рв увкрюш увффхсђрлђш сх плызрл рзмхулррсес нврвов. Тзелфхулуцзпюз д жзхзнхсувш дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс тс нврвоц рзмхувоярсес хснв (NC) лпзёх сжлрвнсдюз фзъзрлђ жођ дфзш вуспвхсд л рз псецх гюхя лфтсояксдврю жођ пзъзрлђ рзмхулррсес вуспвхв. ?квлпсжзмфхдлђ квуђйзррсес хснв (CC), рвсгсусх, швувнхзулкцёхфђ увколърюпл квуђйзррюпл озтхсрвпл д нсрзърсп фсфхсђрлл. Сс№хспц сфщлоођщлл nm 6 x жсойрю тулдсжлхя н цпзряызрлё пёсррюш фсгюхлм квуђйзррсес хснв nm N 3 mа X 8X2

улрс i-ес вуспвхв, в цфузжрзрлз тусдсжлхфђ тс лфшсжрспц рзмхулррспц фтзнхуц. Рхрсызрлз nne annm д тузжтсосйзрлл sn s ne m const Ene Enm псйрс тсоцълхя лфшсжђ лк увфъзхрюш крвъзрлм ълфов ne л nm -фсгюхлм л цфузжрзррюш тс фтзнхуц №рзуелм рзмхулрс фссхдзхфхдцёьзес вуспвхв:
а1 nne Ncal hEne i n e R nnm Ncal hEnm iа1 nm cal

hEne i X hEnm i

8X4

Фсежв дюувйзрлз (8.3) псйрс тзузтлфвхя д длжз г в R hEnm ihEne iа1 1 а Pnm 3 ne Ene Pnm 3 ne Enm X 1 а Pnm 3 ne Enm Rcal hEnm ihEne iа1 Pnm 3 ne Ene
cal

тс фувдрзрлё ф увфъзхрюп д тузжтсосйзрлл схфцхфхдлђ сфщлоођщлм. Хдзолъзрлз увффхсђрлђ жс жзхзнхсув хвнйз тулдсжлх н цпзряызрлё фсгюхлм хлтв (8.2). ?ођ стузжзо зр лђ тв у в п з х ус д с ф щл оо ђ щл м р в го ё ж в зп ю з тс х с нл р з м х у л р с д г о л й р з п л ж в о яр з п ж з хз н х с у в ш ф у в д р л двёхфђ ф увфъзхрюпл д тузжтсосйзрлл сфщлоођщлм ф твувпзхувпл sin2 2y, Dm2 . ?вхзп пзхсжсп пвнфлпвоярсес тувджстсжсглђ рвшсжлхфђ сговфхя крвъзрлм твувп з х ус д с ф щ л оо ђ щл м nm 6 x, н с х с у в ђ л ф н о ё ъ з р в жо ђ жвррсес №нфтзулпзрхв. Рфрсдрюз узкцояхвхю тузжфхвдозрю д хвго. 4. Рфщлоођщлл nm 6 ne ылуснс лкцъволфя д №нфтзулпзрхвш рв цфнсулхзођш CERN PS, BNL AGS, FNAL л Х-70. ?зхсжлнв узелфхувщлл нврвов "дскрлнрсдзрлђ" №ознхусррюш рзмхулрс ne д тцънз пёсррюш nm сфрсдврв рв фувдрзрлл №нфтзулпзрхвоярс рвгоёжвзпсес схрсызрлђ ne - л nm -фсгюхлм R
exp

R

exp



8X5 ? фоцъвз фцьзфхдсдврлђ сфщлоођщлм nm 6 ne схрсызрлз Rexp aRcal жсойрс гюхя схолърс сх зжлрлщю. Реуврлъзрлз рв дзолълрц Pnm 6 ne л, фозжсдвхзоярс, рв фссхрсызрлз твувпзхусд сфщлоођщлм sin2 2y л Dm2 , фсдпзфхлпюш рв квжвррсп цусдрз жсфхсдзурсфхл ф Rexp , стузжзођзхфђ лк (8.5). ?вррюз №нфтзулпзрхсд тс тслфнц сфщлоођщлм nm 6 ne тузжфхвдозрю д хвго. 5. Рфщлоођщлл nm 6 nt дтзудюз рвъвол лкцъвхяфђ д рзмхулррюш №нфтзулпзрхвш д тцкюуянсдсм нвпзуз BEBC д CERN л 15-чцхсдсм нвпзуз FNAL. ? №хлш увррлш стюхвш дзуылрю сх увфтвжсд t-озтхсрсд рз псеол гюхя квузелфхулусдврю длкцвоярс, тс№хспц сщзрнл сфщлоођщлсррюш твувпзхусд гюол тсоцъзрю рв сфрсдз тузжтсосйзрлђ с хсп, ъхс ъвфхя рзмхулррюш фсгюхлм ф №ознхусрвпл д нсрзърсп фсфхсђрлл сгцфосдозрв дквлпсжзмфхдлђпл t-рзмхулрс д узвнщлл nt N 3 tа X ф n тсфозжцёьлп увфтвжсп t-озтхсрв тс псжз t 3 eа nt "e . Фвнсм пзхсж рвшсйжзрлђ твувпзхусд сфщлоођщлм nm 6 nt тузжтсовевзх дюфснцё хсърсфхя стузжзозрлђ чсрсдюш дквлпсжзмфхдлм сх ne л хузгцзх нлрзпвхлъз-



N N

exp ne exp nm



nne hPne 3 ne sne i nnm hPnm 3 ne sne i nnm hPnm 3 nm snm i nne hPne 3 nm snm i 8X3

ф увфъзхрюп крвъзрлзп Rcal сфщлоођщлм. ? дюувйзрлл р з м х у л р с i- е с в у с п в х в i дквлпсжзмфхдлђ тс нврвоц

д тузжтсосйзрлл схфцхфхдлђ (8.3) nni ќ рвъвоярсз ълфос eY m, sni ќ ф з ъ з р л з nNквуђйзррсес хснв жођ рзмх-

Фвголщв 4. Тзкцояхвхю лффозжсдврлђ сфщлоођщлм nn 6 x д №нфтзулпзрхвш рв цфнсулхзођш Хфнсулхзоя, №нфтзулпзрх CERN PS, CHARM Ухуцнхцув жзхзнхсув Твффхсђрлђ сх плызрл жс жзхзнхсусд, п 123 (голйрлм) Dm2 тул sin 2y 1, ?№?
2 2

sin2 2y

Уфюонв

У хуцнх цулу сдвр рюм нвос улпзху: п увпс урю з тов фх лрю , тусфосзррю з тосфн сфхђ п л ф щл р х л о о ђ щ л с р рю ш фъ зх ъ л нс д , т у с т с у щ л с р вояр юш жуз мч с дюш хуцг сн (PD T ) л ф хул пзурюш хуцгсн. ?ёсррюм фтзнхуспзху: товфхлрю рвпверлъзррсес йзозкв, тусфосзррюз PDT Фсуслжвоярс рвпверлъзррюз товфхлрю йзозкв, тусфосзррюз фщлрхлоођщлсррюпл товфхлрвпл л жузмчсдюпл нвпзувпл Ухуцнхцулусдвррюм нвосулпзху ф пёсррюп фтзнхуспзхусп

<0,29 лол >22

<0,17 (Dm2 0,7 ћ 9,0 №?2 )

[188]

903 (жвоярлм) 130 (голйрлм) 885 (жвоярлм) 715 (голйрлм) 1115 (жвоярлм) <0,23 лол >100 <8 лол >1250 <0,1 (m2 1,0 ћ 10,0 №?2 ) [189]

CERN PS, CDGS

FNAL, CCFR

<0,02 (Dm2 110 №?2 )

[190]


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

835

Фвголщв 5. Тзкцояхвхю лффозжсдврлђ сфщлоођщлм nm 6 ne д №нфтзулпзрхвш рв цфнсулхзођш Хфнсулхзоя, №нфтзулпзрх CERN, BEBS CERN PS, CHARM Ухуцнхцув жзхзнхсув Твффхсђрлђ сх Dm2 тул 2 плызрл жс жзхзн- sin 2y 1, ?№? хсусд, п 850 123 (голйрлм) 903 (жвоярлм) 96 <0,09 <0,19
2

sin2 2y

Уфюонв

Сцкюуянсдвђ нвпзув гсояысес увкпзув У ху ц нх цу л ус д вр р юз пл ы з р л- н во с ул п з ху ю, увфтсосйзррюз рв ждцш увффхсђрлђш; пёсррюм тсеосхлхзоя Ухуцнхцулусдвррюм нвосулпзху: тосфнсфхл йлжнсес фщлрхлоођхсув, йзозкрюз товфхлрю л тустсущлср воярю з ж узм чсдюз нвпзую; олдрздюз фъзхълнл 15-чцхсдвђ тцкюуянсдвђ нвпзув Сцкюуянсдвђ нвпзув гсояысес увкпзув

` 2 в 10а2 Dm2 9 2 №?2 ` 8 в 10
а3

[191] [188]

Dm2 5 30 №?2

BNL AGS, E-734

<0,43

` 3Y4 в 10

а3

[192] [193]

FNAL Х-70 У?ХФ

1056 270

<2,2 <1,3

` 1Y1 в 10а ` 2Y5 в 10а

2 3

[194] [195]

фнлш сгузкврлм жођ дюжзозрлђ лфнспсм псжю увфтвжв tозтхсрв. ? гсозз тскжрлш №нфтзулпзрхвш E-531 л E-564 ф лфтсояксдврлзп ђжзурюш чсхс№пцояфлм тсђдловфя дскпсйрсфхя рзтсфузжфхдзррсм узелфхувщлл t-озтхсрв л, фозжсдвхзоярс, лжзрхлчлнвщлл дквлпсжзмфхдлм nt д узвнщлл квуђйзррсес хснв. Яхс фцьзфхдзррс тсдюфлос ъцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд н твувпзхувп сфщлоођстюх нсоовгсувщлл щлм nm 6 nt . Рхпзхлп хвнйз CHARM-II тс тслфнц ндвклцтуцесм узвнщлл nt N 3 tа pа nt N
H

рв чсрз сжрсоцъздюш фсгюхлм д узвнщлл рзмхувоярсес хснв nm N 3 nm NH pа . Тзкцояхвхю дфзш цтспђрцхюш №нфтзулпзрхсд фдзжзрю д хвго. 6. ? рвфхсђьзз дузпђ д nm -тцънз цфнсулхзођ CERN SPS дзжзхфђ рвгсу фхвхлфхлнл рзмхулррюш дквлпсжзмфхдлм д №нфтзулпзрхз CHORUS (CERN Hцbrid Oscillation Research Apparat US) [201, 202]. ? №нфтзулпзрхз лфтсоякцзхфђ пверлхрюм фтзнхуспзху фс фщлрхлоођщлсррюпл члгувпл [203], фоцйвьлпл жођ цнвкврлђ рв дзуылрц фсгюхлђ д чсхс№пцояфлсррсм плызрл дзфсп 800 не. ?зжзхфђ тслфн дквлпсжзмфхдлм квуђйзррсес хснв

nt N 3 tа X ф тсфозжцёьлп увфтвжсп t-озтхсрв. ?ёсррюз хузнл №нфхувтсолуцёхфђ д №пцояфлё рв сфрсдз нссужлрвхрсм лрчсупвщлл, тсоцъзррсм ф члгусдсм плызрл [204], в флервхцусм жођ увфтвжв t-озтхсрв ђдођёхфђ сжрсоцъздюз фсгюхлђ хлтв "нлрн". ?фз фсгюхлђ ќ нвржлжвхю рв дквлпсжзмфхдлз t-рзмхулрс ќ тусшсжђх тузждвулхзоярюм нлрзпвхлъзфнлм схгсу рв сфрсдврлл нвосулпзхулъзфнсм лрчсупвщлл [205]; тслфн д чсхс№пцояфлл сфцьзфхдођзхфђ рв тсорсфхяё вдхспвхлклусдвррюш плнусфнствш. Сзудюз узкцояхвхю врволкв рвгувррсм фхвхлфхлнл тузжфхвдозрю д [202]. Фвнйз д рзмхулррсп тцънз CERN SPS тсжесхвдолдвзхфђ №нфтзулпзрх NOMAD (Neutrino Oscillation Magnetic Detector). ? №хсп №нфтзулпзрхз тузщлклсррюм дзуылррюм жзхзнхсу схфцхфхдцзх, в дюжзозрлз флервов сх nt сфрсдюдвзхфђ рв лкдзфхрюш нлрзпвхлъзфнлш нулхзулђш л сгзфтзълдвзхфђ увкдлхсм хузнсдсм флфхзпсм, дноёъвёьзм 150 жузмчсдюш нвпзу, тспзьзррюш дрцхуя пверлхв сх цфхврсднл UA (1) [202, 206]. Щцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд CHORUS л NOMAD н твувпзхуц фпзылдврлђ sin2 2y увффълхврв д [64] л д фоцъвз mnt b 7 №? рв 90 %-рсп цусдрз жсфхсдзурсфхл гцжзх фсфхвдођхя sin2 2y b 2 в 10а4 .

Фвголщв 6. Тзкцояхвхю лффозжсдврлђ сфщлоођщлм nm 6 nt д №нфтзулпзрхвш рв цфнсулхзођш Хфнсулхзоя, №нфтзулпзрх CERN PS, BEBC FNAL FNAL, E-531 FNAL, E-564 CERN SPS, CHARM II Ухуцнхцув жзхзнхсув Твффхсђрлђ сх Dm2 тул лфхсърлнв рзмхулрс sin2 2y 1, ?№? жс жзхзнхсусд, п 850 1056 951 <6 <3 <0,9
2

sin2 2y

Уфюонв

?сояывђ тцкюуянсдвђ нвпзув 15-чцхсдвђ тцкюуянсдвђ нвпзув ?лгулжрюм фтзнхуспзху: ђжзурвђ чсхс№пцояфлђ, дузпђтусозхрвђ флфхзпв, жузмчсдвђ нвпзув бжзурвђ чсхс№пцояфлђ, тспзьзррвђ дрцхуя 15-чцхсдсм тцкюуянсдсм нвпзую Ух уц н хц ул у с дв рр ю з п лы з р л -н во с у лп з ху ю , увфтсосйзррюз рв ждцш увффхсђрлђш; пёсррюм фтзнхуспзху

` 5 в 10 ` 6 в 10 ` 4 в 10

а2

[196] [197] [198]

а2 а3

1466 123 (голйрлм) 903 (жвоярлм)

<4,5 <0,5

` 6 в 10

а2

[199] [200]

` 5 в 10а3 Dm2 9 50 №?2

3*


836

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

9. Рфщлоођщлл жвоярлш рзмхулрс
?воярзмылм тусеузфф д лкпзузрлл рзмхулррюш пвфф л жсфхлйзрлл цусдрђ ъцдфхдлхзоярсфхл №нфтзулпзрхсд жс крвъзрлм mne л mnm 9 10а3 ћ 10а1 №? л mnt ` 1 №? псйзх г ю хя ф д ђк в р х с о ян с ф с ф щ л о о ђ щ л с р р юп л № н ф т з у л пз р хвпл, лфтсоякцёьлпл тцънл жвоярлш рзмхулрс л рсдсз т с нс о з р л з жз х з нхс у с д ф г с о яы л пл ъцд ф хдл хз о я р юпл пв ф фв пл . Ф з у пл р " ж во яр л з " (l o ng -b as el in e ) р з м ху л р с ф т з щ л во яр с д дз ж з р ж о ђ р з м ху л р с , у з е л ф х у л у цз пю ш р в увффхсђрлђш (91 нп) сх цфнсулхзођ. ?сояывђ жолрв тусозхв рзмхулрс л крвълхзоярсз нсолъзфхдс дзьзфхдв, тзузфзнвзпсес лпл рв фдсзп тцхл сх пзфхв усйжзрлђ жс жзхзнхсув, тскдсођёх цдзолълхя ъцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд н твувпзхувп сфщлоођщлм, в хвнйз тусдзулхя долђрлз MSW-№ччзнхв рв пзшврлкп сфщлоођщлм. Ускжврлз тцънсд жвоярлш рзмхулрс жођ №нфтзулпзрхсд тс лкцъзрлё сфщлоођщлм товрлуцзхфђ рв цфнсулхзоярсп нсптознфз CERN SPS, ?овдрсп лрйзнхсуз FNAL (Fermilab Main Injector), цфнсулхзоз KEK д бтсрлл, в хвнйз д Тсффлл рв Х??-600 д е. Сусхдлрс. ?змхулррюз тусеувппю ф тцънвпл жвоярлш рзмхулрс ылуснс сгфцйжвёхфђ д рвфхсђьзз дузпђ [35, 36, 207 ћ 210]. ?знсхсуюз рсдюз хлтю жзхзнхсусд, нсхсуюз гцжцх лфтсояксдврю жођ гцжцьлш сфщлоођщлсррюш №нфтзулпзрхсд, стлфврю д [35, 36, 211, 212]. ? №нфтзулпзрхвш голйвмызес гцжцьзес гцжцх лфтсояксдврю дфз лкдзфхрюз пзхсжю сгрвуцйзрлђ рзмхулррюш сфщлоођщлм: 1. ?кпзузрлђ двулвщлл жсол фсгюхлм, лжцьлш ъзузк квуђйзррюм хсн (CC-фсгюхлђ), тул лкпзрзрлл увффхсђрлђ сх цфнсулхзођ жс жзхзнхсув (LD ). ?ол лкпзузрлђ тул члнфлусдвррсп увффхсђрлл LD тул лкпзрзрлл №рзуелл рзмхулрс. Яхл лффозжсдврлђ хузгцёх жсфхвхсърс шсусызес крврлђ фтзнхув рзмхулрс. 2. Тзелфхувщлђ лкпзрзрлђ схрсызрлђ ълфов фсгюхлм, лжцьлш ъзузк рзмхувоярюм хсн (NC-фсгюхлђ), н ълфоц УУ-фсгюхлм д квдлфлпсфхл сх увффхсђрлђ LD лол д квдлфлпсфхл сх №рзуелл рзмхулрс (тул члнфлусдвррсп LD ) ќ NC/CC-фтсфсг. 3. Суђпвђ узелфхувщлђ рзмхулрс лрсм тулусжю д тсхснз рзмхулрс сжрсес фсухв (рвтулпзу, сгрвуцйзрлз д nm -тсхснз "лкгюхнв" ne , nt ). 4. ?кпзузрлз тсхснв увдрсдзфрюш пёсрсд, сгувкцёьлшфђ д дзьзфхдз тзузж жзхзнхсусп (лкпзузрлз тсхснв, лптцояфрсес фтзнхув, квуђжрсес фссхрсызрлђ тул члнфлусдвррсп увффхсђрлл LD ). ?скпсйрсфхл чсуплусдврлђ тцънв жвоярлш рзмхулрс сх цфнсулхзођ CERN SPS (№рзуелђ твжвёьлш рв плызря тусхсрсд 450 ?№?, лрхзрфлдрсфхя 2 в 1013 , тзулсж 14,4 ф) тсжусгрс увффпвхулдвёхфђ д увгсхз [213]. Рфрсдрюз рвжзйжю фдђкюдвёхфђ ф рвтувдозрлзп рзмхулррсес тцънв рв жзхзнхсую, увфтсосйзррюз д тсжкзпрсм овгсувхсулл ?увр-Увффс, д 120 нп н дсфхснц сх Тлпв л д 730 нп сх CERNa. вгсувхсулђ ?увр-Увффс рвшсжлхфђ д есурсм дюувгсхнз Хттзрлрфнсес пвффлдв рв еоцглрз 4,5 нп дсжрсес №ндлдвозрхв. ? овгсувхсулл фскжврв щзовђ флфхзпв тспзьзрлм жођ рзфнсоянлш нуцтрюш жзхзнхсусд, тузжрвкрвъзррюш жођ узызрлђ уђжв вфхусчлклъзфнлш тусгозп л тслфнв увфтвжв тусхсрв. Твффпсхулп рзнсхсуюз лк №хлш тулгсусд. ICARUS (Imaging Cosmic and Rare Underground Signals) ќ лжзвоярюм жзхзнхсу жођ лкцъзрлђ узжнлш фсгюхлм, д хсп ълфоз л рзмхулррюш дквлпсжзмфхдлм [35,

36, 214, 215]. Яхс жзхзнхсу рсдсес тснсозрлђ ќ йлжнсвуесрсдвђ дузпђтусзнщлсррвђ (ФТУ) нвпзув (3 псжцођ дзфсп 5 х нвйжюм) ф №ознхусррюп фълхюдврлзп лрчсупвщлл. B ICARUSe дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс лжзрхлчлщлуцёхфђ тс №ознхусрвп схжвъл сх дхсулърюш квуђйзррюш ъвфхлщ, нсхсуюз узелфхулуцёхфђ дузпђтусзнщлсррсм нвпзусм. ?фозжфхдлз жузмчв №ознхусрсд д сжрсусжрсп №ознхулъзфнсп тсоз рв фълхюдвёьлш тосфнсфхђш узелфхулуцзхфђ квуђж л чсуплуцзхфђ хузшпзурсз №ознхусррсз лксгувйзрлз. ?дз тусфхуврфхдзррюз нссужлрвхю хсъзн врволклуцзпсес хузнв стузжзођёхфђ тс пзфхц тулшсжв жузмчцёьлш №ознхусрсд рв тосфнсфхя фълхюдврлђ, хузхяђ нссужлрвхв стузжзођзхфђ дузпзрзп жузмчв. Рфрсдрвђ фосйрсфхя д узволквщлл чсуплусдврлђ лксгувйзрлђ д жзхзнхсуз рв йлжнсп вуесрз фдђкврв фс фтсфсгрсфхяё жузмчв №ознхусрсд лсрлквщлл рв гсояылз увффхсђрлђ. Яхв тусгозпв гюов узызрв рв тусхсхлтз жзхзнхсув дзфсп 3 х [214]. ?зхзнхсу ICARUS лпззх дюфснсз тусфхуврфхдзррсз увкузызрлз (сх ж 1 пп жс фсхзр пнп) л шсусызз увкузызрлз тс №рзуелл (9 3 % жођ eж л g ф №рзуелзм 1 ?№?). Сзудюм псжцоя гцжзх тсорсфхяё есхсд д 1998 е. [216]. ?кцъзрлз рзмхулррюш сфщлоођщлм тузжтсовевзхфђ ждцпђ пзхсжвпл. Сзудюм фсфхслх д лкпзузрлл схрсызрлђ ълфов фсгюхлм рзмхувоярсес хснв гзк пёсрв н ълфоц фсгюхлм квуђйзррсес хснв ф сжрлп пёсрсп д нсрзърсп фсфхсђрлл [36]: в г R1 9 0Y31 1 1Y95 sin2 2yDm2 б 1Y27LD 2 hEа2 i Y 9X1 ежз жођ тусхсррсес тцънв CERN SPS c №рзуелзм Ep 450 ?№? фтувдзжолдю фссхрсызрлђ sm st NC NC 9 0Y5 X m 9 0Y31 Y sCC sm CC 9X2

?сфхслрфхдс хвнсес пзхсжв "дскрлнрсдзрлђ" фсфхслх д хсп, ъхс ср рз хузгцзх голйрзес жзхзнхсув л д пзряызм фхзтзрл ъцдфхдлхзозр н дзолълрз тсхснв nm . ?хсусм пзхсж ќ "лфъзкрсдзрлђ" ќ хвнйз псйзх гюхя лфтсояксдвр. ? №хсп фоцъвз лкпзуђзхфђ схрсызрлз ълфов пёсрсд, квузелфхулусдвррюш д голйрзп жзхзнхсуз, увфтсосйзррсп снсос CERNв (№хс ълфос пёсрсд тустсущлсрвоярс ълфоц nm д тцънз), н ълфоц дквлпсжзмфхдлм рзмхулрс дфзш вуспвхсд, нсхсуюз узелфхулуцёхфђ д ICARUS. Уцппвурвђ ъцдфхдлхзоярсфхя жзхзнхсув ICARUS жођ сгслш пзхсжсд д фоцъвз сфщлоођщлм nm 6 ne фсфхвдођзх sin2 2y 1Y5 в 10а3 л Dm2 1Y5в в10а4 , в жођ nm 6 nt -сфщлоођщлм sin2 2y 5Y0 в 10а2 л 2 а3 2 Dm 2Y0 в 10 №? . LVD (Liquid Volume Detector) ќ жзхзнхсу гсояысес сгэзпв, д нсхсусп узелфхулуцёхфђ фдзхсдюз дфтюынл д йлжнсп фщлрхлоођхсуз сх №ознхусрсд схжвъл д тусщзффвш n ћ e-увффзђрлђ [217]. Рр тузжрвкрвъзр жођ узызрлђ ылуснсес нуцев квжвъ, дноёъвёьлш рвгоёжзрлз кв рзмхулррюп лкоцъзрлзп лк рвызм ?вовнхлнл, жођ лкцъзрлђ рзмхулррюш тсхснсд сх нсоовтфлуцёьлш кдзкж, в хвнйз псйзх гюхя лфтсояксдвр жођ узелфхувщлл рзмхулрс сх цфнсулхзозм. ?зхзнхсу фсфхслх лк ждцш ъвфхзм: тсжкзпрсм рзмхулррсм сгфзудвхсулл, фсжзуйвьзм 1,8в103 х йлжнсес фщлрхлоођхсув, л хузнсдсм флфхзпю рв сфрсдз 1Y6 в 104 фхулпзурюш хуцгсн, увфтсосйзррюш д есулксрхвоярсм л дзухлнвоярсм тосфнсфхђш. Ссорсз ълфос жзхзнхлуцёьлш нврвосд фсфхвдођзх гсозз 105 . ?вксдюп псжцозп жзхзнхсув LVD ђдођёхфђ №озпзрхю


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

837

сгэзпсп 1 в 1 в 1Y5 п3 , квтсорзррюз йлжнлп фщлрхлоођхсусп. ?вйжюм псжцоя тусфпвхулдвзхфђ хузпђ ЦЯХ49?, тсорсз ълфос хвнлш псжцозм снсос 200. Ргьлз увкпзую жзхзнхлуцёьзм флфхзпю цфхврсднл 10 в 5в в44 п3 . ?ођ цдзолъзрлђ пвффю дзьзфхдв плызрл псжцол тусфосзрю олфхвпл йзозкв. Щлфос фдсгсжрюш №ознхусрсд, фсжзуйвьлшфђ д увгсъзп дзьзфхдз жзхзнхсув, фсфхвдођзх 7 в 1032 . ?зхзнхсу ?ХУRO тузжрвкрвъзр жођ узелфхувщлл gлкоцъзрлђ, пёсрсд л рзмхулрс сх евовнхлъзфнлш л дрзевовнхлъзфнлш лфхсърлнсд л псйзх гюхя лфтсояксдвр жођ жзхзнхлусдврлђ рзмхулрс сх цфнсулхзозм [218]. Ргьлз увкпзую жзхзнхсув 72 в 12 в 9 п3 , ср нсптсрцзхфђ лк госнсд есулксрхвоярюш йлжнсфхрюш фщлрхлоођхсусд жолрсм 12 п (сгьлм сгэзп 9 100 п3 ), дзухлнвоярюш фщлрхлоођхсусд, фосзд есулксрхвоярюш л дзухлнвоярюш фхулпзурюш хуцгсн, фдлрщсдюш тсеосхлхзозм (жођ дюжзозрлђ пёсрсд) л жуцелш хузнсдюш жзхзнхсусд. Сузжтсовевзхфђ узелфхулусдвхя снсос 1000 рзмхулррюш фсгюхлм д есж сх цфнсулхзођ CERN SPS. NOE (Neutrino Oscillation Experiment) тузжфхвдођзх фсгсм рсдюм хлт нвосулпзхув ф лфтсояксдврлзп члгусдюш фщлрхлоођщлсррюш дсоснср л тузжрвкрвъзр жођ тслфнв рзмхулррюш сфщлоођщлм [219, 220]. ?зхзнхсу лпззх госърцё фхуцнхцуц л псйзх озенс рвувьлдвхя тсозкрцё пвффц. ?вйжюм госн лпззх пвффц 103 х, сгэзп 8 в 6Y4 в 8 п3 л фсфхслх лк гвксдюш псжцозм увкпзусп 0Y3 в 0Y3 в 8 п3 л дзфсп тс 2 х нвйжюм. ?сжцол фсглувёхфђ тс ъзхюуз ыхцнл л снуцйвёхфђ фхулпзурюпл хуцгнвпл. ?вйжюм псжцоя тузжфхвдођзх фсгсм йзозксгзхсррцё плызря, д нсхсусм д нвъзфхдз внхлдрсес №озпзрхв тс дфзм жолрз (8 п) тусхђрцхс 400 члгусдюш дсоснср жлвпзхусп 2 пп ф жолрсм тсеосьзрлђ 5 ћ 6 п. Уълхюдврлз ф члгусдюш дсоснср ждцшнссужлрвхрсз, хузхяђ нссужлрвхв псйзх гюхя стузжзозрв хузнсдсм флфхзпсм рв сфрсдз фхулпзурюш хуцгсн. Фузнсдвђ флфхзпв тскдсођзх тусдсжлхя лжзрхлчлнвщлё ъвфхлщ тул лкпзузрлл лсрлквщлл DEaDl джсоя хузнв д нвйжсп №озпзрхз нвосулпзхув. GENIUS (GEV Neutrino Induced Underground Shower) ќ гсояысм 17-нлосхсррюм хсрнсфхуцнхцурюм пверлхрюм нвосулпзху жођ лкцъзрлђ рзмхулррюш сфщлоођщлм [221]. Сузжтсовевзхфђ лпзхя голйрлм л жвоярлм жзхзнхсую увкпзусп 3 в 3 в 10 п3 л 12 в 10 в 24 п3 фссхдзхфхдзррс. ?зхзнхсую тузжфхвдођёх фсгсм товфхлрю йзозкв хсоьлрсм 4 фп ф ждцшфврхлпзхусдюп квксусп жођ внхлдрсес №озпзрхв д длжз тосфнлш узклфхлдрюш фъзхълнсд (RPC) олгс тустсущлсрвоярюш лол фхулпзурюш хуцгсн. ?зхзнхсую снуцйзрю хсуслжвоярюпл пверлхвпл, сгзфтзълдвёьлпл рвтуђйзррсфхя тсођ 20 н?ф. ?ођ рзмхулррсес тцънв цфнсулхзођ CERN SPS хвнвђ цфхврсднв гцжзх лпзхя 4 в 104 фсгюхлм квуђйзррсес хснв кв 2 есжв №нфтоцвхвщлл, ъхс сгзфтзълх дзусђхрсфхя стузжзозрлђ №ччзнхв сфщлоођщлм рв 1 % цусдрђ жсфхсдзурсфхл. ?вуђжц ф лфтсояксдврлзп жзхзнхсусд, увфтсосйзррюш д овгсувхсулл ?увр-Увффс, жођ лкцъзрлђ сфщлоођщлм рзмхулрс сх цфнсулхзођ УERN SPS внхлдрс увкувгвхюдвёхфђ л жуцелз тусзнхю №нфтзулпзрхсд ф гсояысм тусозхрсм гвксм. ?влгсозз лрхзузфрсз л тзуфтзнхлдрсз тузжосйзрлз фдђкврс ф цйз фскжвдвзпсм жођ щзозм евовнхлъзфнсм л дрзевовнхлъзфнсм рзмхулррсм вфхусрсплл тсждсжрсм рзмхулррсм овгсувхсулзм NESTOR, цжвозррсм сх цфнсулхзођ CERN SPS рв 1676 нп.

NESTOR (Neutrinos from Supernovae and Tevsources Ocean Range) ќ гсояысм дсжрюм жзхзнхсу ъзузрнсдфнсес лкоцъзрлђ, увфтсосйзррюм н ёес-квтвжц сх ?узщлл, рзжвознс сх сфхусдв Слосф рв еоцглрз 3800 п [222]. ? №хсп тулгсуз псуфнвђ дсжв фоцйлх сжрсдузпзррс увжлвхсусп ъзузрнсдфнсес лкоцъзрлђ, плызряё жођ рзмхулррюш дквлпсжзмфхдлм, в хвнйз вжфсугзусп л члояхусп нсфплъзфнлш оцъзм. Рфрсдрюп №озпзрхсп жзхзнхсув ђдођёхфђ дзухлнвоярюз гвырл, фсгувррюз лк 12 тосфнсфхзм, рв нсхсуюш квнузтозрю твую чсхсцпрсйлхзозм (рвтувдозррюш ддзуш-дрлк) ф 15-жёмпсдюпл чсхснвхсжвпл, фсфхвдођёьлз езнфвесрвоярцё фхуцнхцуц. Твжлцф гвырл фсфхвдођзх 16 п, увффхсђрлз пзйжц тосфнсфхђпл чсхсцпрсйлхзозм 20 ћ 30 п. Сузжтсовевзхфђ лфтсояксдвхя фзпя хвнлш гвызр. Сул №хсп тсорсз ълфос чсхсцпрсйлхзозм фсфхвдлх 1176, в ъцдфхдлхзоярюм сгэзп, тусфпвхулдвзпюм лпл ф цеосдюп увкузызрлзп 1 , гцжзх жсфхлевхя гсозз 104 п3 . ?волълз сфщлоођщлсррсес №ччзнхв гцжзх стузжзођхяфђ тул фувдрзрлл нсолъзфхдв квузелфхулусдвррюш д жзхзнхсуз гзкпёсррюш фсгюхлм рзмхувоярсес хснв л фсгюхлм квуђйзррсес хснв ф пёсрсп д нсрзърсп фсфхсђрлл. Твколълз NC/CC-флервхцую сфрсдврс рв хсп, ъхс ъзузрнсдфнлм фдзх, езрзулуцзпюм пёсрсп, узелфхулуцзхфђ увряыз, ъзп флерво сх вжусррсес нвфнвжв лол №ознхуспверлхрсес олдрђ. Улфхзпвхлъзфнвђ сылгнв хвнсес фхвхлфхлъзфнсес увкжзозрлђ фсгюхлм тс сщзрнвп [222] рз гцжзх туздюывхя 10 %. ? хзъзрлз есжсдсм №нфтсклщлл жзхзнхсув д рзмхулррсп тцънз УERN SPS (тул №рзуелл тусхсррсес тцънв Ep 450 ?№?) псйрс сйлжвхя рзфнсоянлш хюфђъ квузелфхулусдвррюш фсгюхлм. Сусеувппв цфнсулхзођ K?K д бтсрлл тс лкцъзрлё сфщлоођщлм "жвоярлш" рзмхулрс фдђкврв ф ддсжсп д №нфтоцвхвщлё жзхзнхсув Superkamiokande, нсхсуюм увфтсосйзр рв увффхсђрлл 250 нп сх цфнсулхзођ. ?змхулррюм тцъсн тузжтсосйлхзоярс гцжзх есхсд н 1999 е. ?ођ лффозжсдврлм тузжтсовевзхфђ рв тцхл рзмхулррсес тцънв увфтсосйлхя хул жзхзнхсув: голйрлм, дзфсп 1Y7 в 103 х рв увффхсђрлл 0,5 нп сх плызрл рзмхулррсес нврвов, туспзйцхсърюм, рв увффхсђрлл 25 нп, л жвоярлм, сфрсдрсм жзхзнхсу Superkamiokande. Superkamiokande ќ дсжрюм ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу, ђдођёьлмфђ увкдлхлзп №нфтзулпзрхв Kamiokande II, нсхсуюм стлфвр д увкжзоз 5 [223, 224]. Щцдфхдлхзоярюм сгэзп жзхзнхсув гцжзх лпзхя пвффц сх 22 в 103 х (ф тсусесп узелфхувщлл 5 ?№?) жођ рвгоёжзрлђ сфщлоођщлм фсорзърюш рзмхулрс жс 32 в 103 х жођ рвгоёжзрлђ рзмхулрс сх фдзушрсдюш л цфнсулхзођ. Яхс гсозз ъзп рв тсуђжсн туздюывзх пвффц Kamiokande II. Рнсос 1Y1 в 104 ЦЯХ ?вmamatsy c жлвпзхусп чсхснвхсжв 50 фп гцжцх тснуюдвхя (№ччзнхлдрвђ тосьвжя тзузнуюхлђ фсфхвдођзх 40 %) дрцхузррёё тсдзушрсфхя фхвоярсес узкзудцвув, фсжзуйвьзес съльзррцё дсжц. Сул №рзуелл рзмхулррсес тцънв En 1Y4 ?№? д жзхзнхсуз Superkamiokande зйзжрздрс тузжтсовевзхфђ узелфхулусдвхя снсос 400 дквлпсжзмфхдлм рзмхулрс тс нврвоц квуђйзррсес хснв. ?успз Superkamiokande д бтсрлл увкувгвхюдвзхфђ тусзнх фскжврлђ дсжрсес ъзузрнсдфнсес жзхзнхсув д скзуз ?схсффц д 150 нп сх Фснлс [225]. Яччзнхлдрвђ пвффв жзхзнхсув тузжтсосйлхзоярс фсфхвдлх 20 в 103 х. Твгсълм сгэзп жзхзнхсув 30 в 30 в 23 п3 гцжзх схжзозр сх сфрсдрсес сгэзпв скзув фдзхсрзтусрлщвзпюпл фхзрнвпл л квтсорзр члояхусдвррсм дсжсм. ?ођ узелфхувщлл


838

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

ъзузрнсдфнсес фдзхв тузжтсовевзхфђ лфтсояксдвхя прсесфосмрцё фхуцнхцуц, фсгувррцё рв сфрсдз 20-жёмпсдюш чсхсцпрсйлхзозм ?вmamatsy. ?оцглрв тсеуцйзрлђ жзхзнхсув д скзуз снсос 1000 п. ? рвфхсђьзз дузпђ лпззхфђ рзфнсоянс тузжосйзрлм тс лффозжсдврлё жвоярлш рзмхулрс сх цфнсулхзозм BNL AGS л FNAL д УЪХ. Янфтзулпзрх д BNL (E-889) рвщзозр рв лкцъзрлз "лфъзкрсдзрлђ" тцънв nm -рзмхулрс ф №рзуелзм 9 1 ?№? л дюфснсм лрхзрфлдрсфхяё сх цфнсулхзођ AGS [226]. ?ођ лффозжсдврлм гцжзх лфтсояксдврс ъзхюуз лжзрхлърюш дсжрюш ъзузрнсдфнлш жзхзнхсув, увфтсосйзррюш рв увффхсђрлђш 1 нп, 3 нп, 24 нп л 68 нп сх рзмхулррсм плызрл тсж цеосп 1,5 н сфл тцънв. Сузжтсовевзхфђ, ъхс д ждцш тсфозжрлш тс рвтувдозрлё тцънв рзмхулрс жзхзнхсувш д хзъзрлз тсоцхсув озх гцжзх квузелфхулусдврс фссхдзхфхдзррс 9 в 103 л 1 в 103 фсгюхлм квуђйзррсес хснв. Твфъзхю тцънв тснвквол, ъхс увколълз зес лрхзрфлдрсфхл тстзузн тзудсес жзхзнхсув жсфхлевзх 33 %, 10 % ќ жођ дхсусес л рзкрвълхзоярс жођ ждцш тсфозжрлш жзхзнхсусд. Цср нсфплъзфнлш оцъзм, лплхлуцёьлм CC-фсгюхлђ, тузрзгузйлпс пво. Ржрлп лк жзмфхдцёьлш д рвфхсђьзз дузпђ жзхзнхсусд, нсхсуюм дскпсйрс лфтсояксдвхя жођ узелфхувщлл дквлпсжзмфхдлм рзмхулрс сх ?овдрсес лрйзнхсув FNAL ф №рзуелзм 120 ?№?, ђдођзхфђ цфхврсднв Soudan II. Soudan II ќ прсесщзоздсм жзхзнхсу, увфтсосйзррюм д дюувгсхвррюш йзозкрсуцжрюш ывшхвш снсос скзув ?зушрзз, ыхвх ?лрзфсххв, рв еоцглрз 2090 п дсжрсес №ндлдвозрхв. Рр фсфхслх лк 224 лжзрхлърюш 4,3-хсррюш нвосулпзхулъзфнлш псжцозм, нвйжюм лк нсхсуюш фсжзуйлх 240 фосзд фхвоярюш товфхлр увкпзусп 1 в 1 в 16 п3 , тусфосзррюш тосфнсфхђпл жузмчсдюш хуцгсн д нсолъзфхдз 7560 ыхцн [227]. ?зхзнхсу узелфхулуцзх пёсрю, №ознхусрю, g-ндврхю. ?вълрвђ ф 1988 е. пвффв жзхзнхсув рвувьлдвовфя ф 275 х жс 9 1000 х (1991 е.). ?ођ жзхзнхлусдврлђ рзмхулррсес тцънв сх цфнсулхзођ FNAL тузжтсовевзхфђ цдзолълхя пвффц фхвол ќ тусфосмнл ќ л жсдзфхл пвффц жзхзнхсув жс (7 ћ 8) в103 х. ? рвфхсђьзз дузпђ д дзжцьлш црлдзуфлхзхвш л овгсувхсулђш УЪХ, Хреолл л Тсффлл внхлдрс увкувгвхюдвёхфђ тусзнхю тсорспвфыхвгрсес №нфтзулпзрхв тс лкцъзрлё рзмхулррюш сфщлоођщлм. Тђжсп ф тсжкзпрюп квосп, д нсхсусп рвшсжлхфђ жзхзнхсу Soudan II, тузжтсовевзхфђ тусуюхя рсдцё ывшхц жолрсм 75 п л ылулрсм 14 п, д нсхсусм увкпзфхлхфђ рсдюм жзхзнхсу MINOS. MINOS (Main Injector Neutrino Oscillation Search) ќ №нфтзулпзрх, рвщзозррюм рв лкцъзрлз сфщлоођщлм nm 3 me л nm 3 nt ф лфтсояксдврлзп рсдсес рзмхулррсес тцънв сх ?овдрсес лрйзнхсув FNAL ф №рзуелзм дюыз тсусев сгувксдврлђ t-озтхсрв [228]. Яччзнх сфщлоођщлм гцжзх узелфхулусдвхяфђ рв сфрсдз фувдрзрлђ флервосд д голйрзп жзхзнхсуз, увфтсосйзррсп д FNAL, л жвоярзп ќ цжвозррсп рв увффхсђрлз 730 нп д фхсусрц тсжкзпрсм овгсувхсулл Soudan л рвшсжђьзпфђ рв еоцглрз 713 п (2090 п дсжрсес №ндлдвозрхв). Ускжвдвзпюм жзхзнхсу MINOS лпззх жолрц 36 п, жлвпзху 8 п л тузжфхвдођзх фсгсм ф№рждлъ лк 600 снхвесрвоярюш йзозкрюш товфхлр, хсоьлрсм 4 фп, тусфосзррюш фврхлпзхусдюпл фхулпзурюпл хуцгнвпл. Хнхлдрюм №озпзрх жзхзнхсув лпззх тсорцё тосьвжя 32000 п2 л 480000 фхултсдюш л тусдсосърюш нврвосд фълхюдврлђ лрчсупвщлл. ?жсоя сфл жзхзнхсув лпззхфђ схдзуфхлз, д нсхсусп увфтсосйзрв нвхцынв №ознхуспверлхв, фскжвёьвђ д сгэзпз

хсуслжвоярсз пверлхрсз тсоз рвтуђйзррсфхяё 1,5 Фо. Ссорвђ пвффв жзхзнхсув гцжзх фсфхвдођхя снсос 104 х. ?олйрлм жзхзнхсу тузжтсовевзхфђ дютсорлхя врвоселърс жвоярзпц: ср гцжзх сговжвхя хвнсм йз фхуцнхцусм л жзхзнхсурсм хзшрлнсм л лпзхя тстзузърюз увкпзую, фувдрлпюз ф жлвпзхусп тцънв. ? №нфтзулпзрхз псйзх гюхя лфтсояксдвр рзмхулррюм тцъсн ылуснсес фтзнхув ф №рзуелзм жс En 9 30 ?№? (фузжрђђ №рзуелђ hEn i 9 10 ?№?) л цкнлм тцъсн, рвфхусзррюм рв оёгцё №рзуелё д жлвтвксрз En 10 ћ 30 ?№? ф №рзуезхлъзфнлп увкгусфсп sEn ж 15 %. Хрволк сфщлоођщлсррсес №ччзнхв тул лффозжсдврлл д ылуснсп тцънз гцжзх сфрсдвр рв хувжлщлсррсм пзхсжлнз: рв фувдрзрлл схрсызрлђ CC-фсгюхлм н тсорспц ълфоц дквлпсжзмфхдлм д голйрзп л жвоярзп жзхзнхсувш, фувдрзрлл №рзуезхлъзфнлш увфтузжзозрлм фсгюхлм квуђйзррсес хснв д ждцш жзхзнхсувш, рвгоёжзрлл флервхцую t 3 n вжусрю, лффозжсдврлл №рзуезхлъзфнсес увфтузжзозрлђ NC-фсгюхлм л рв жуцелш хзфхвш. Сузжтсовевзхфђ, ъхс тул лфтсояксдврлл ылуснсес рзмхулррсес тцънв ф №рзуелзм En жс 30 ?№? д жзхзнхсуз MINOS гцжзх узелфхулусдвхяфђ 9 2100 nm -фсгюхлм квуђйзррсес хснв рв 103 х тсозкрсм пвффю д есж. Сул пвнфлпвоярсп фпзылдврлл nm 6 nt сйлжвзхфђ снсос 300 УУ-фсгюхлм ф nt рв 103 х д есж. ? цкнсп тцънз лпззхфђ дскпсйрсфхя тусдзжзрлђ рсдюш лффозжсдврлм: лкпзузрлз тсорсм №рзуелл фсгюхлм ф пёсрсп д нсрзърсп фсфхсђрлл (жођ nt -дквлпсжзмфхдлм ф тсфозжцёьлп увфтвжсп t 3 mnn), врвоселърс жођ №ознхусррюш фсгюхлм тул увфтвжз t 3 enn, фувдрзрлз №рзуезхлъзфнлш увфтузжзозрлм д голйрзп л жвоярзп жзхзнхсувш. Щцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхв тскдсолх лффозжсдвхя дзолълрю твувпзхусд сфщлоођщлм жс крвъзрлм Dm2 9 0,002 №?2 л sin2 2y 9 0,01. ?вуђжц ф ълфхс сфщлоођщлсррюпл №нфтзулпзрхвпл BNL/E-889 л FNAL (MINOS) д УЪХ лпзёхфђ тусзнхю лфтсояксдврлђ гсояылш дсжрюш ъзузрнсдфнлш жзхзнхсусд DUMAND, AMANDA л GRANDE, тузжрвкрвъзррюш жођ узызрлђ ылуснсес нуцев вфхусчлклъзфнлш квжвъ. ?успз хувжлщлсррюш тусгозп рзмхулррсм л евппв-вфхусрсплл, рв рлш тузжтсовевзхфђ лкцъвхя сфщлоођщлл сх ?овдрсес лрйзнхсув FNAL. DUMAND (Deep Underwater Muon and Neutrino Detector) ќ еоцгснсдсжрюм жзхзнхсу пёсрсд л рзмхулрс, рвшсжђьлмфђ д снзврз дголкл ?вдвмфнлш сфхусдсд. Сусзнх DUMAND лпззх съзря жолхзоярцё лфхсулё [229]. Сзудсрвъвоярс, д 70-з есжю, тузжтсовевосфя фскжвхя жзхзнхсу пвффсм жс фсхзр пзевхсрр. ? жвоярзмызп тусзнх рзфнсоянс увк псжлчлщлусдвофђ л рвъво сфцьзфхдођхяфђ гсозз узволфхлърюм тусзнх DUMAND-II. ?зхзнхсу DUMAND-II тузжтсовевосфя увфтсосйлхя рв еоцглрз 4800 п ц дсфхсърсес гзузев ?сояысес ?вдвмфнсес сфхусдв. Рр жсойзр фсфхсђхя лк 216 стхлъзфнлш псжцозм, дноёъвёьлш 15-жёмпсдюз чсхсцпрсйлхзол ф дузпзррюп увкузызрлзп 9 2 рф. ?сжцол увфтсосйзрю рв жздђхл дзухлнвоярюш хусффвш (фхулревш), дсфзпя лк нсхсуюш сгувкцёх снхвеср фс фхсусрсм 40 п, в жздђхюм рвшсжлхфђ д фзузжлрз. ?в нвйжсп фхулрез увфтсосйзрс тс 24 псжцођ ф лрхзудвосп 10 п джсоя фхулрев. ?срфхуцнхлдрс жзхзнхсу квпюнвзх сгэзп дюфсхсм 240 п л жлвпзхусп 106 п, фсжзуйвьлм снсос ждцш пзевхсрр дсжю. ?зхзнхсу фтсфсгзр узелфхулусдвхя дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс, туслксызжылз нвн дрцхул нсрхусолуцз-


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

839

псес сгэзпв, хвн л дрз зес ќ тс пёсрвп, сгувксдвдылпфђ д узкцояхвхз дквлпсжзмфхдлђ nm -рзмхулрс. ?юфснвђ тускувърсфхя дсжю д №хсп увмсрз снзврв (жолрв тсеосьзрлђ 50 п) тскдсођзх увкждлрцхя фхулрел рв увффхсђрлз 40 п, в дюфснвђ дузпзррвђ увкузывёьвђ фтсфсгрсфхя ЦЯХ л №ознхусрлнл жвфх дскпсйрсфхя лкпзуђхя рвтувдозрлз ждлйзрлђ пёсрв ф цеосдюп увкузызрлзп 0,01 увж. ?зхзнхсу DUMAND-II гюо стхлплклусдвр жођ жзхзнхлусдврлђ рзмхулрс ф №рзуелзм 9 100 ?№?. Ржрвнс л жођ рзмхулррсес тцънв сх ?овдрсес лрйзнхсув FNAL c hEn i 9 10 ?№? тул увффхсђрлл сх цфнсулхзођ жс жзхзнхсув LD 6283 нп №ччзнхлдрсфхя узелфхувщлл дквлпсжзмфхдлм сфхвзхфђ жсфхвхсърс дюфснсм жођ лкцъзрлђ сфщлоођщлм [230]. ? 1992 е. гюол лфтюхврю ждв фхулрев, квнузтозррюз рв тсждсжрсм осжнз. Ссфхсђррсз дсорзрлз снзврв д пзфхз увфтсосйзрлђ жзхзнхсув снвквосфя рзувкузылпсм тусгозпсм жођ цъвфхрлнсд нсоовгсувщлл DUMAND, л д рвфхсђьзз дузпђ дфз увгсхю тс тусзнхц тувнхлъзфнл тузнувьзрю. AMANDA ќ гсояысм ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу ф тсозкрсм пвффсм 107 х [209]. Рр цфхврвдолдвзхфђ рв айрсп тсоёфз л лфтсоякцзх тсођурюм озж д нвъзфхдз ъзузрнсдфнсес увжлвхсув. ?юфснвђ ълфхсхв врхвунхлъзфнсес ояжв сгзфтзълдвзх тзузжвъц ъзузрнсдфнсес фдзхв рв гсояысз увффхсђрлз. ? рвфхсђьзз дузпђ есхсдлхфђ н тсеуцйзрлё сжлр лк дзухлнвоярюш фхулресд ф квнузтозррюпл рв рзп чсхсцпрсйлхзођпл. Твффхсђрлз, нсхсусз тусшсжлх рзмхулррюм тцъсн сх цфнсулхзођ FNAL жс жзхзнхсув AMANDA, ђдођзхфђ рвлгсояылп лк дфзш товрлуцзпюш №нфтзулпзрхсд ф жвоярлпл рзмхулрс ќ снсос 12 000 нп. Рйлжвзхфђ снсос 105 рзмхулррюш фсгюхлм (тул лрхзеувоярсп фгусфз Ip 2 в 1020 тусхсрсд рв плызря) кв есж сгоцъзрлђ жзхзнхсув. GRANDE ќ црлдзуфвоярюм дсжрюм ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу пвффсм д 106 х гцжзх рвшсжлхяфђ д лфнцффхдзррсп дсжсзпз дголкл е. лххо-Тсн, ыхвх Хунврквф [231]. Рр тузжфхвдођзх фсгсм щлолржу дюфсхсм 50 п л жлвпзхусп 196 п, тусфпвхулдвзпюм 1600 чсхсцпрсйлхзођпл ф 9-жёмпсдюпл чсхснвхсжвпл. Щцдфхдлхзоярюм сгэзп жзхзнхсув квтсорђзхфђ члояхусдвррсм дсжсм л схжзођзхфђ сх сгьзес дсжрсес сгэзпв ъзурсм товфхлнсдсм тозрнсм. Твффхсђрлз сх цфнсулхзођ FNAL жс жзхзнхсув GRANDE снсос 800 нп. Сусеувппв члклъзфнлш лффозжсдврлм рв фхусђьзпфђ рзжвознс сх ?сфндю д е. Сусхдлрс цфнсулхзоярс-рвнстлхзоярсп нсптознфз Х?K-I c №рзуелзм тусхсрсд Ep 600 ?№? [232] тузжтсовевзх лкцъзрлз рзмхулррюш сфщлоођщлм д нвъзфхдз сжрсм лк тулсулхзхрюш квжвъ [233]. ? увкувгсхвррсп тусзнхз фскжврлђ нсптознфв жвоярлш рзмхулрс тузжцфпсхузрв дскпсйрсфхя чсуплусдврлђ рзмхулррсес тцънв ф ылуснлп л цкнлп №рзуезхлъзфнлпл фтзнхувпл [210]. Твффпвхулдвзхфђ дстусф с дюгсуз рвтувдозрлђ тцънв жвоярлш рзмхулрс рв увколърюз жзхзнхсую, тузжрвкрвъзррюз жођ тсжсгрюш лффозжсдврлм. ?влгсозз увкувгсхвррюп ф хсънл кузрлђ стузжзозрлђ нсрчлецувщлл №нфтзулпзрхв л №ччзнхлдрсфхл рвгсув фхвхлфхлнл ђдођзхфђ тузжосйзрлз сг лкцъзрлл сфщлоођщлм рзмхулрс сх цфнсулхзођ Х??-I рв рзмхулррсп хзозфнстз NФ-200 д скзуз ?вмнво [234], в хвнйз рв жзхзнхсувш, увфтсосйзррюш д овгсувхсулл ?увр-Увффс [171, 235]. ?змхулррюм хзозфнст NФ-200 ќ еоцгснсдсжрвђ цфхврсднв жођ узелфхувщлл пёсрсд л рзмхулрс рв скзуз

?вмнво [236, 237]. ? рвфхсђьзз дузпђ NФ-200 рвшсжлхфђ д тусщзффз фссуцйзрлђ. ?зхзнхсу увфтсосйзр д ёйрсм ъвфхл скзув ?вмнво, тулголклхзоярс д 3,5 нп сх гзузев рв еоцглрз 9 1 нп. ? №хсм ъвфхл скзув дзолълрв тулусжрсм оёплрзфщзрщлл дсжю плрлпвоярв, в жолрв тсеосьзрлђ фсфхвдођзх гсозз 20 п рв жолрз дсорю l 420 рп. Сзудвђ съзузжя жзхзнхсув гцжзх фсфхсђхя лк 196 стхлъзфнлш ъзузрнсдфнлш псжцозм, увфтсосйзррюш рв жздђхл дзухлнвоярюш фхулревш (сжлр щзрхувоярюм л дсфзпя зес снуцйвёьлш). Ухулрел квнузтозрю рв йзфхнсм увпз, фсфхсђьзм лк фзпл ыхвре жолрсм 21,5 п нвйжвђ. Яхв ксрхлнстсжсгрвђ нсрфхуцнщлђ увфтсовевзхфђ д 300 п сх жрв скзув. Хфхврсднв жзхзнхсув туслкдсжлхфђ д клпрзз дузпђ, нсежв скзус тснуюхс ояжсп. ? нвъзфхдз узелфхувхсув ъзузрнсдфнсес лкоцъзрлђ лфтсоякцзхфђ чсхс№ознхусррюм тулгсу "?двкву", тузжфхвдођёьлм фсгсм нспглрвщлё №ознхусррс-стхлъзфнсес тузжцфлолхзођ фс фчзулъзфнлп чсхснвхсжсп жлвпзхусп 37 фп л чсхсцпрсйлхзођ ЦЯХ-115 ?. Ртхлъзфнлз псжцол еуцттлуцёхфђ твувпл джсоя фхулрев, фпсхуђ тс съзузжл д дзушрёё л рлйрёё тсоцфчзую. Твффхсђрлз пзйжц твувпл "?двквусд" рв фхулрез 7,5 п. Фулеезурвђ оселнв цфхврсднл тскдсођзх жсфхлъя цеосдсес увкузызрлђ 1 ћ 1,5 жођ сжлрсърсес пёсрв д квдлфлпсфхл сх жолрю хузнв пёсрв, тзузфзнвёьзес цфхврсднц. NФ-200 псйзх нсрхусолусдвхя снсос 2880 п2 тосьвжл тс рвтувдозрлё рзмхулррсес тцънв сх Х??-I, №ччзнхлдрюм сгэзп жзхзнхсув 9 105 п3 . ?срхусолуцзпвђ тосьвжя жзхзнхсув тс тцънц псйзх гюхя цдзолъзрв жс 9 17500 п2 кв фъзх цдзолъзрлђ ълфов флфхзп хлтв NФ-200. ?вмнвояфнлм рзмхулррюм жзхзнхсу рвшсжлхфђ рв увффхсђрлл 4200 нп сх цфнсулхзођ Х??-I. ?ођ цпзряызрлђ флфхзпвхлъзфнлш сылгсн, фдђквррюш ф рзфхвглоярсфхяё лрхзрфлдрсфхл рзмхулррсес тцънв, тузжтсовевзхфђ лфтсояксдврлз голйрзес жзхзнхсув рв увффхсђрлл 650 п сх снсръврлђ увфтвжрсес нврвов цфнсулхзођ. Сузжтсовевзхфђ, ъхс голйрлм жзхзнхсу гцжзх фсфхсђхя лк 60 рвпверлъзррюш (B 9 1Y5 Фо) йзозкрюш члояхусд хсоьлрсм 10 фп л тстзузърюп увкпзусп 3 в 3 п2 . ?зйжц йзозкрюпл товфхлрвпл цфхврвдолдвёхфђ тссъзузжрс тосфнсфхл есулксрхвоярс л дзухлнвоярс увфтсосйзррюш тустсущлсрвоярюш фъзхълнсд жолрсм 3 п л фзъзрлзп 0Y06 в 0Y06 п2 . ?ођ дюувгсхнл хулеезурсес флервов увдрспзурс тс дфзм жолрз жзхзнхсув увфтсовевёхфђ тосфнсфхл фщлрхлоођщлсррюш фъзхълнсд. Фвнвђ фхуцнхцув нвосулпзхув сгзфтзълдвзх №рзуезхлъзфнсз увкузызp рлз вжусррсес олдрђ DEaE 0Y7a EG|W. ? жзхзнхсуз гцжцх схглувхяфђ рзмхулррюз фсгюхлђ тс нврвоц квуђйзррсес хснв. Усгюхлђ жсойрю лпзхя хузн, тусызжылм гзк длжлпсес дквлпсжзмфхдлђ гсозз 300 фп йзозкв (9 15 ђжзурюш жолр), ъхс фссхдзхфхдцзх тусгзец пёсрв ф №рзуелзм Em 5 5 ?№?. Яхс тскдсођзх рвжзйрс дюжзолхя хузн пёсрв рв чсрз ђжзурсес нвфнвжв вжусрсд, сгувксдвдылшфђ д рзмхулррсп дквлпсжзмфхдлл. Фвнвђ йз нсрфхуцнщлђ голйрзес жзхзнхсув увффпсхузрв д тузжосйзрлл с чсуплусдврлл рзмхулррюш тцънсд сх цфнсулхзођ Х??-I д рвтувдозрлл овгсувхсулл ?уврУвффс л лкцъзрлл сфщлоођщлм рзмхулрс ф лфтсояксдврлзп цфхврсднл ICARUS [210]. ? №хсп фоцъвз тусозхрвђ гвкв рзмхулрс фсфхвдођзх LD 2200 нп. Усдснцтрсфхя увфъзхрюш жвррюш [171, 210, 234, 235], тсоцъзррюш жођ увколърюш двулврхсд чсуплусдврлђ рзмхулррюш тцънсд тснвкюдвзх, ъхс кв дузпђ фзврфв цфнсулхзођ (1 ћ 2 пзфђщв) сгзфтзълдвзхфђ узелфхувщлђ нвн д ?вмнвояфнсп жзхзн-


840

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

хсуз, хвн л д ICARUSe, жс 103 CC-дквлпсжзмфхдлм. Рйлжвзпвђ сговфхя твувпзхусд сфщлоођщлм д квдлфлпсфхл сх цфосдлм тусдзжзрлђ №нфтзулпзрхв фсфхвдлх Dm2 4 10а3 №?2 тул тсорсп фпзылдврлл л 2 sin 2y 4 6 в 10а3 тул крвъзрлл Dm2 9 2 в 10а2 №?2 . ?фол шсхђ гю ъвфхя увффпсхузррюш тузжосйзрлм тс тусдзжзрлё №нфтзулпзрхсд ф жвоярлпл рзмхулрс гцжзх узволксдврв, хс дскпсйрс, ъхс д фвпсз голйвмызз дузпђ пю тсоцълп сжрскрвърюм схдзх рв чцржвпзрхвоярюм дстусф с фцьзфхдсдврлл сфщлоођщлм рзмхулрс.

узжнс (сжлр лфшсж рв 5 в 103 нсрзърюш фсфхсђрлм (10.1)), лпзррс рв узелфхувщлё №хлш рзмхулрс сулзрхлусдврс гсояылрфхдс №нфтзулпзрхсд. ? 2 в 10а5 % фоцъвзд дпзфхс (10.4) л (10.5) тусхзнвзх хвн рвкюдвзпвђ hзу-узвнщлђ,
3

He p 34He e ne 18Y8 M|W Y

10X10

д узкцояхвхз нсхсусм сгувкцёхфђ фсорзърюз рзмхулрс фвпсм дюфснсм №рзуелл ќ жс 18,8 ?№?. Сусхср-№ознхуср-тусхсррюм щлно стузжзођзхфђ рвъвоярсм узвнщлзм p e p 32He ne 1Y44 M|W Y 10X11 нсх сувђ туслфш сжлх д пзфх с (10 .2 ), в д жвоя рзмызп тусхзнвзх врвоселърс узвнщлђп pp-щлнов. ? узкцояхвхз узвнщлл (10.11) сгувкцёхфђ псрс№рзуезхлъзфнлз рзмхулрс ф Ene 1Y4 ?№?, нсхсуюз д №нфтзулпзрхвш озеъз жзхзнхлусдвхя тс фувдрзрлё ф рзмхулрс сх рвъвоярсм узвнщлл pp-щлнов (10.2). ?вйрс схпзхлхя, ъхс схрсызрлз дюшс жс д рз мхул рс сх у звнщлм p p- л p ep -щлно сд р з квдлфлх сх длжв фсорзърсм псжзол л тс№хспц узелфхувщлђ рзмхулрс д узвнщлл (10.11) ф хсънл кузрлђ стузжзозрлђ фнсусфхзм сфрсдрюш узвнщлм хзупсђжзурсес флрхзкв №ндлдвозрхрв жзхзнхлусдврлё рзмхулрс д узвнщлл (10.2). ?фз дюызтулдзжзррюз увффцйжзрлђ фдсжђхфђ н хспц, ъхс тсусе узелфхувщлл нсрнузхрсес №нфтзулпзрхв стузжзођзх дскпсйрсфхя жзхзнхлусдврлђ рзмхулрс фозжцёьлш №рзуелм: в) < 0,42 ?№? сх рвъвоярсм узвнщлл pp-щзтл; г) 1,44 ?№д сх рвъвоярсм узвнщлл pep-щзтл; д) 0,86 ?№д сх тсгсърсм дзхдл pp- л pep-щлносд д узвнщлл (10.6); е) гсурюш рзмхулрс ф №рзуелзм < 14,6 ?№?; ж) рзмхулрс сх heу-узвнщлл ф №рзуелзм <18,6 ?№?. УNO-щлно тусхзнвзх ф цъвфхлзп лксхстсд цеозусжв 6C л вксхв 14N, ђжув нсхсуюш ђдођёхфђ нвхволквхсусп тусщзффв хзупсђжзурсес флрхзкв (10.1), в лш нсолъзфхдс д щлноз сфхвзхфђ рзлкпзррюп. Ссорвђ дюжзођзпвђ №рзуелђ лпззх хс йз крвъзрлз, ъхс л д pp- л pep-щзтђш, 26,7 ?№?, в рзмхулрс црсфлх №рзуелё 4 1,2 ?№? д фоцъвз узвнщлл
13

10. Рфщлоођщлл фсорзърюш рзмхулрс
Ус е о вф р с ф хвр ж ву хр с м ф с о р з ър см п сж з о л [238 ћ 240 ], сфрсдрюп лфхсърлнсп №рзуелл Усорщв ђдођзхфђ тусщзфф есузрлђ дсжсусжв: 4p 34He 2e 2ne 26Y7 M|W X 10X1

Сусщзфф (10.1) тузжфхвдођзх фсгсм тсфозжсдвхзоярюм уђж №нксхзуплъзфнлш хзупсђжзурюш узвнщлм, тусхзнвёьлш д узкцояхвхз тусхср-тусхсррсес (pp), тусхср-№ознхуср-тусх сррсес (pep) л цеозусжрс-в ксхрсес (У NO) щлносд. Сусхср-тусхсррюм щлно фсфхвдођзх гсозз 99 % нсрзърюш фсфхсђрлм (10.1) л дфзежв фсжзуйлх ждз рвъвоярюз узвнщлл: p p 32H e ne 0Y42 M|W Y
2

10X2 10X3

H p 33He g 5Y49 M|W X

? в оз з p p- щл н о п с й з х т ус х з нв х я т с ео в д рс м л ж д ц п тсгсърюп дзхдђп. ?овдрвђ дзхдя квпюнвзхфђ узвнщлзм
3

He 3He 34He 2p 12Y86 M|W Y

10X4

ту сх знв ёьз м д 8 6 % фоц ъвз д. Р гэз жлр зрлз ъзхю узш т у с хс р с д д ђж у с е з о л ђ ф с т ус д с йж вз хф ђ л фт ц ф нвр л з п ждцш тсклхусрсд, нсхсуюз, вррлелолуцђ ф №ознхусрвпл, дрсфђх №рзуелё 2me c2 д сгьзз №рзуесдюжзозрлз узвнщлл (10.1), в хвнйз ждцш №ознхусррюш рзмхулрс, нвйжсз лк нсхсуюш црсфлх №рзуелё Ene 4 0Y42 ?№?. ? тсгсърюш дзхдђш дпзфхс (10.4) тусхзнвзх узвнщлђ
3

N 313C e ne O3
15

10X12 10X13

л Ene 4 1Y73 ?№? д фоцъвз
15

He 4He 37Be g 1Y59 M|W Y

10X5

N e ne X

нсхсувђ д 99,89 % фоцъвзд лпззх тусжсойзрлз д длжз
7 7

Be eа 37Li ne g 0Y86 M|W Y Li p 3 He He 17Y35 M|W Y
4 4

10X6 10X7

в д сфхвдылшфђ 0,11 % фоцъвзд ќ
7 8

Be p 38B g 0Y14 M|W Y B 38Beг e ne 14Y6 M|W Y j 3 24 He 3 M|W X

10X8 10X9

?хсе тсгсърюш дзхдзм (10.5) ћ (10.7) л (10.5), (10.8), (10.9) сфхвзхфђ хвнлп йз, нвн л д фоцъвз еовдрсм дзхдл (10.4), рс лш сфрсдрюп схолълзп ђдођзхфђ хс, ъхс дскрлнвёх гсозз № рз уе л ърюз р з мху лр с . ? ф оцъвз уз внщл м (10.8) , ( 10.9) сгувкцёхфђ хвн рвкюдвзпюз гсурюз рзмхулрс ф №рзуелђпл жс 14 ?№? л, шсхђ №хв дзхдя тусхзнвзх нувмрз

Ухвржвухрвђ фсорзървђ псжзоя [238 ћ 240] тскдсођзх увффълхюдвхя тсхснл фсорзърюш рзмхулрс ф хсърсфхяё жс 2 %. Фзсузхлъзфнлз тузжфнвкврлђ л №нфтзулпзрхвоярюз узкцояхвхю дюувйвёхфђ д зжлрлщвш фсорзърюш рзмхулрс (SNU) ќ дзолълрз, увдрсм туслкдзжзрлё увфъзхрсес рзмхулррсес тсхснв (фпа2 фа1 ) рв фзъзрлз тсеосьзрлђ рзмхулрс д плызрл жзхзнхсув (фп2). Сусгозпв фсорзърюш рзмхулрс квноёъвзхфђ д увфшсйжзрлл хзсузхлъзфнл увффълхвррсм дзусђхрсфхл л №нфтзулпзрхвоярс стузжзозррсес ълфов фсгюхлм дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс д дзьзфхдз увколърюш жзхзнхсусд. ? рвфхсђьзз дузпђ тсфхсђррс чцрнщлсрлуцёх рзфнсоянс №нфтзулпзрхвоярюш цфхврсдсн, фтсфсгрюш узелфхулусдвхя рзмхулрс сх Усорщв. ? сфрсдрсп узкцояхвхю рзквдлфлпюш №нфтзулпзрхсд фдсжђхфђ н хспц, ъхс тсхснл рзмхулрс сх Усорщв рлйз сйлжвзпюш, сфрсдвррюш рв увфъзхвш тс фхвржвухрсм фсорзърсм псжзол. Чосу-вуесрсдюм №нфтзулпзрх ќ новффлъзфнлм №нфтзулпзрх тс узелфхувщлл фсорзърюш рзмхулрс, тусдсжл-


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

841

пюм рв тусхђйзрлл гсозз 25 озх тсж уцнсдсжфхдсп ?№длфв д ывшхз гюдызес ксосхсрсфрсес туллфнв Чсцпфхзмн, ыхвх айрвђ ?внсхв. Яхспц №нфтзулпзрхц л лрхзутузхвщлл зес узкцояхвхсд тсфдђьзрс сеуспрсз нсолъзфхдс тцголнвщлм, фузжл нсхсуюш псйрс дюжзолхя увгсхю, ежз стлфврю тузжтсфюонл тусдзжзрлђ №нфтзулпзрхв [241], сгьвђ лжзсоселђ [242] л узкцояхвхю сгувгсхнл фзврфсд рвгоёжзрлм [243, 244]. ?фз №хл дстусфю тсжусгрс увффпсхузрю д тузнувфрсм псрсеувчлл [157]. ? №нфтзулпзрхз ?№длфв жођ узелфхувщлл фсорзърюш рзмхулрс лфтсоякцзхфђ узвнщлђ n 37Cl 337Ar eа Y 17 18
37

фцьзфхдзррс туздюывзх №нфтзулпзрхвоярсз R
exp

79 ж 108 SNU X а5

10X19

?зжвдрђђ нволгусднв жзхзнхсув GALLEX лфхсърлнсп 51Cr жсгвдлов цдзузррсфхл д рвжзйрсфхл лкпзузрлђ рзмхулррюш тсхснсд [246]. SAGE ќ жзхзнхсу, увфтсосйзррюм д тсжкзпрсм тзьзуз ?внфврфнсм рзмхулррсм сгфзудвхсулл, лфтсоякцзх д нвъзфхдз плызрл 60 х пзхвоолъзфнсес 71 Ga л 31 узвнщлё жзхзнхлусдврлђ (10.17) [247]. Сзудюз жвррюз хвнйз тсжхдзуйжвёх №ччзнх жзчлщлхв фсорзърюш рзмхулрс жвйз гсояылм, ъзп д №нфтзулпзрхз GALLEX [248]: Rexp 0Y55 ж 0Y14 Rcal
exp

10X14

д нсхсусм сгувкцзхфђ увжлсвнхлдрюм лксхст Ar, лпзёь л м т з у л с ж т с о ц у в ф т в ж в t1a2 35Y1 ф ц х л № р з у е л ё увфтвжв Q 3 н№?, жсфхвхсърцё жођ рвжзйрсм узелфхувщлл нвйжсес схжзоярсес фоцъвђ. Тзвнщлђ (10.14) лпззх т су се En 0Y81 ? №? , ъ х с т ул д сж лх н д с кп с й р сф х л узелфхувщлл хсоянс 8B- л 7Be-рзмхулрс. ?зхзнхсу-плызря рвшсжлхфђ рв еоцглрз 4100 п дсжрсес №ндлдвозрхв л тузжфхвдођзх фсгсм гвн сгэзпсп 400 п3, квтсорзррюм 615 хсррвпл йлжнсес тзушосу№хлозрв C2Cl4, д фсфхвдз нсхсусес фсжзуйлхфђ 133 хсррю 37Cl (2Y2 в 1030 вхспсд). Ссфоз фзврфв №нфтсклщлл, жођьзесфђ жс хузш пзфђщзд, сгувксдвдылзфђ вхспю 37Ar рзхулдлвоярюп сгувксп лкдознвёхфђ л лш нсолъзфхдс тсжфълхюдвзхфђ д тузщлклсррсп тустсущлсрвоярсп фъзхълнз. Ссжусгрс хзшрлнв №нфтзулпзрхв лкосйзрв д [157]. ?длжц рздскпсйрсфхл тусдзжзрлђ ълфхсес нволгусдсърсес стюхв ф "дюноёъзррюп" Усорщзп д №нфтзулпзрхз тсфхсђррс фсдзуызрфхдсдвовфя хзшрлнв нсрхусоярюш хзфхсд тс стузжзозрлё №ччзнхлдрсфхл лкдозъзрлђ 37Ar, дюжзозрлђ лсрсд 37Ar+, стузжзозрлђ чсрв л жу. Твффълхвррвђ тс фхвржвухрсм фсорзърсм псжзол ъвфхсхв фсгюхлм квшдвхв фсорзърюш рзмхулрс д сгэзпз 37Cl-жзхзнхсув [240] R
cal

ж 0Y03cal X

10X20

Kamiokande II ќ жзхзнхсу, стлфвррюм д увкжзоз 5.4, лфтсоякцзх жођ жзхзнхлусдврлђ рзмхулрс узвнщлё цтуцесес увффзђрлђ ne eа 3 ne eа 10X21 ф тсусесп Ethr 7Y5 ?№? л псйзх врволклусдвхя хсоянс тсхснл 8B- л hep-рзмхулрс [249]. Тзкцояхвхю врволкв №нфтзулпзрхвоярюш жвррюш тузжфнвкюдвёх фцьзфхдзррюм рзжсфхвхсн тсхснв гсурюш рзмхулрс [250]: Rexp 0Y50 ж 0Y04 Rcal
stat

ж 0Y06sist ж 0Y07cal X

10X22

7Y9 ж 2Y6 SNU Y

10X15

в №нфтзулпзрхвоярс лкпзузррвђ рв тусхђйзрлл гсозз 90 фзврфсд №нфтсклщлл E
exp

2Y1 ж 0Y9 SNU X

10X16

Рылгнл д (10.15) л (10.16) фссхдзхфхдцёх хузп фхвржвухрюп схносрзрлђп. GALLEX ќ №нфтзулпзрхвоярвђ цфхврсднв, увкпзьзррвђ д тсжкзпрсм овгсувхсулл ?увр-Увффс, д нсхсусм жођ жзхзнхлусдврлђ фсорзърюш рзмхулрс лфтсоякцзхфђ узвнщлђ квшдвхв
71 31

Ga ne 371Ge eа 32

10X17

ф тсусесдсм №рзуелзм En 0Y23 ?№? [245]. ? №нфтзулпзрхз лфтсоякцзхфђ 30 х 71 Ga д увфхдсуз GaCl3. ?зхзнхсу 31 псйзх узелфхулусдвхя снсос 70 % pp-рзмхулрс сх сфрсдрсм узвнщлл (10.2). ?зхсжлнв дюжзозрлђ вхспсд увжлсвнхлдрсес лксхств 71 Ge л лш узелфхувщлл дс прсесп 32 фшсжрв ф лфтсоякцзпсм д №нфтзулпзрхз ?№длфв. ? №нфтсклщлђш жзхзнхсув, тусдзжзррюш д тсфозжрлз есжю, гюо сгрвуцйзр жзчлщлх фсорзърюш рзмхулрс: увфъзхрсз жођ евоолздсес жзхзнхсув крвъзрлз [240] R
cal

132

20 а17

SNU

10X18

Уцьзфхдцзх рзфнсоянс дскпсйрюш лрхзутузхвщлм тусгозпю жзчлщлхв фсорзърюш рзмхулрс. ?ш псйрс увкжзолхя рв хул еуцттю. Сзудвђ ќ ђжзурс-члклъзфнвђ, фдђквррвђ ф рзжсфхвхсърюп крврлзп фзъзрлм узвнщлм (10.4), (10.5) л д сфсгзррсфхл (10.8). Утувдзжолдсфхя увфъзхрюш дюшсжсд узвнщлм рзсгшсжлпс тусдзуђхя д зьз гсозз тузщлклсррюш нволгусдсърюш №нфтзулпзрхвш. ?хсувђ еуцттв дстусфсд ќ вфхусчлклъзфнвђ, фдђквррвђ ф лфтсоякцзпсм д увфъзхвш фхвржвухрсм фсорзърсм псжзояё. ? №хсм псжзол квжвёхфђ рвъвоярюз цфосдлђ, дноёъвёьлз фчзулъзфнцё флппзхулё, шлплъзфнцё сжрсусжрсфхя, тузжтсосйзрлз с елжусфхвхлъзфнсп увдрсдзфлл л оцълфхсп швувнхзуз тзузрсфв №рзуелл. Ядсоёщлђ Усорщв увффълхюдвзхфђ тул двуялусдврлл рвъвоярюш цфосдлм л схрсызрлђ 4He/2H ф члнфлусдвррюп крвъзрлзп увфтусфхуврзррсфхзм хђйзоюш №озпзрхсд. ?скпсйрс, №хв псжзоя рзтсорв л хузгцзх тулдозъзрлђ рзхулдлвоярюш узызрлм. ?зфхвржвухрюз псжзол Усорщв л вояхзурвхлдрюз дскпсйрсфхл тсжусгрс увффпсхузрю д [157, 251, 252]. ?внсрзщ, хузхяђ еуцттв дскпсйрсфхзм фдђкврв ф чцржвпзрхвоярюпл вфтзнхвпл члклнл №озпзрхвурюш ъвфхлщ. Хнвйзп дскпсйрюз елтсхзкю, фсдпзфхлпюз ф лкпзузррюпл тсхснвпл фсорзърюш рзмхулрс: 1) двнццпрюз сфщлоођщлл, хузгцёьлз хсрнсм рвфхусмнл жођ пвфф Dm2 9 10а10 №?2 л гсояылш цеосд n фпзылдврлђ; 2) псжзоя сфщлоођщлм рзмхулрс ф тулдозъзрлзп MSW-№ччзнхв, тузжтсовевёьвђ твувпзхую Dm2 9 9 10а5 №?2 л sin2 2y 9 0Y01 лол sin2 2y 9 0Y8 [34, 168, 252, 253]; 3) рволълз гсояысес пверлхрсес пспзрхв ц ne , фтсфсгфхдцёьзес тзуздсусхц фтлрв рзмхулрс д нсрдзнхлдрсм ксрз Усорщв л тулдсжђьзес н рздскпсйрсфхл узелфхувщлл зес оздсм нсптсрзрхю [254 ћ 256];


842

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

4) увфтвж хђйзосес пвффсдсес фсфхсђрлђ рзмхулрс n1 д гсозз озенсз n2 ф лфтцфнврлзп гзкпвффсдсес фнвођурсес гсксрв f: n1 3 n2 f [257]; 5) увжлвщлсррюм увфтвж пвффлдрсес рзмхулрс д тсфхсђррсп №ознхуспверлхрсп фнузьзррсп тсоз [258, 259]; 6) фцьзфхдсдврлз фхзулоярюш рздквлпсжзмфхдцёьлш рзмхулрс [260]; 7) фцьзфхдсдврлз фовгсдквлпсжзмфхдцёьлш ъвфхлщ (WIMP), нсхсуюз гцжцъл квшдвъзррюпл Усорщзп еувдлхвщлсррюп сгувксп псеол гю тзузрсфлхя рзквдлфлпс сх чсхсрсд ъвфхя №рзуелл л цпзряылхя хзптзувхцурюм еувжлзрх д щзрхуз Усорщв, ъхс д фдсё съзузжя цпзряылос гю тсхсн 8B-рзмхулрс [261]. ?к дфзш дюызтзузълфозррюш дскпсйрсфхзм рвлгсозз нувфлдюп л зфхзфхдзррюп узызрлзп тусгозпю жзчлщлхв фсорзърюш рзмхулрс тузжфхвдођзхфђ сфщлоођщлсррюм фщзрвулм, сфрсдвррюм рв "see-saw"-пзшврлкпз езрзувщлл рзмхулррюш пвфф л MSW-№ччзнхз л сгзфтзълдвёьлм нсрдзуфлё №ознхусррюш рзмхулрс д пёсррюз. ? №хсп фоцъвз хзсузхлъзфнлз увфъзхю рзмхулррюш тсхснсд, фжзовррюз рв сфрсдз фхвржвухрсм псжзол Усорщв, рвлоцъылп сгувксп фсеовфцёхфђ ф жвррюпл №нфтзулпзрхсд Homestake, GALLEX, SAGE, Kamiokande II тул крвъзрлђш твувпзхусд сфщлоођщлм [64, 253, 262, 263] Dm2 ne 6 nm 0Y3 а 1Y2 в 10а5 |W2 Y sin2 2yem 0Y4 а 1Y5 в 10
а2

рзмхулррюш тсхснсд тс фхвржвухрсм фсорзърсм псжзол тулдсжлх тул тсусез узелфхувщлл №ознхусрсд схжвъл Ethr 5 ?№? н рвгоёжзрлё 2Y7 в 103 фсгюхлм узвнщлл (10.26) л 3 в 103 чзуплздфнлш тзузшсжсд узвнщлл (10.27) кв есж №нфтсклщлл жзхзнхсув. Рхрсызрлз ълфов фсгюхлм, т со цъз р р юш тс у зв нщл ђп ( 10.26) л ( 10.27) , с гз ф т зъл х л кп з у зр л з жс о л ne -р з мх у лр с , н с х су ю з д у зк ц о я хв х з сфщлоођщлл псецх тзузмхл д жуцелз (nm Y nt )-вуспвхю. Яхс схрсызрлз рз квдлфлх сх длжв псжзол Усорщв, в хвнйз сх тзудсрвъвоярсес рзмхулррсес тсхснв. Ссорспвфыхвгрюм жзхзнхсу ICARUS cпсйзх д хзъзрлз ждцш озх жзхзнхлусдвхя сфщлоођщлл фсорзърюш рзмхулрс ф дзусђхрсфхяё 20 %. Уозжцђ [36], квпзхлп, ъхс тусдзунв фцьзфхдсдврлђ №ччзнхв рзмхулррюш сфщлоођщлм дскпсйрв рв сфрсдз лкцъзрлђ лкпзрзрлђ тсхснсд фсорзърюш рзмхулрс д квдлфлпсфхл сх лкпзрзрлђ увффхсђрлђ сх ?зпол жс Усорщв. Сул схфцхфхдлл сфщлоођщлм ълфос фсгюхлм д жзхзнхсуз N лкпзрђзхфђ д фссхдзхфхдлл ф фссхрсызрлзп 1 Y 10X28 L2 ежз L ќ увффхсђрлз сх ?зпол жс Усорщв. ?фол йз лпзёх пзфхс двнццпрюз сфщлоођщлл, хс N9 N9 Фсежв NLmax L2 min A 2 Y Lmax NLmin A 1 а sin2 2yhsin2 1Y27Dm2 Lmax aEi X 1 а sin2 2yhsin2 1Y27Dm2 Lmin aEi 10X30 10X31 г 1в 1 а Pne 3 nx X L2 10X29

10X23 10X24

X

?фол сфщлоођщлл фцьзфхдцёх, хс лпзррс фсорзърюз рзмхулрс ф №рзуелђпл, озйвьлпл д пзев№ознхусрдсояхрсп жлвтвксрз, ђдођёхфђ лжзвоярюп "лрфхуцпзрхсп" жођ лш лкцъзрлђ д сговфхл крвъзрлм Dm2 9 10а15 №?2 [263]. Ржрскрвърс схдзхлхя рв дстусф с фцьзфхдсдврлл сфщлоођщлм рзмхулрс увкрюш вуспвхсд, дскпсйрс цфлозррюш долђрлзп дзьзфхдв, лфшсжђ лк узкцояхвхсд №нфтзулпзрхсд ф фсорзърюпл рзмхулрс псйрс гцжзх олыя тул лкпзузрлл тсорсес №рзуезхлъзфнсес фтзнхув рзмхулрс л лжзрхлчлнвщлл зес лфхсърлнв. Яхв квжвъв гцжзх узывхяфђ рв жзхзнхсувш рсдсес тснсозрлђ, сгрвуцйлдвёьлш нуспз ne хвнйз л nm - л nt -рзмхулрс, узелфхулуцђ лш дквлпсжзмфхдлђ ъзузк рзмхувоярюз хснл. ?знсхсуюз лк №хлш жзхзнхсусд гюол стлфврю д увкжзоз 9. Superkamiokande гцжзх узелфхулусдвхя узвнщлё цтуцесес увффзђрлђ рзмхулрс рв №ознхусрвш [35, 36]: n x e а 3 nx e а X 10X25

? дюувйзрлђш (10.30) л (10.31) Lmin 1Y465 в 1011 п, Lmax 1Y516 в 1011 п л тусдсжлхфђ цфузжрзрлз тс №рзуезхлъзфнспц фтзнхуц рзмхулрс. ? фоцъвз схфцхфхдлђ сфщлоођщлм NLmax 0Y934 X NLmin 10X32

Хфхврсднв псйзх узелфхулусдвхя хсоянс 8?-рзмхулрс, рс гцжзх лпзхя дюфснцё фхвхлфхлнц кв узвоярсз дузпђ лкпзузрлм. Сузжтсовевзхфђ д ъцдфхдлхзоярсп сгэзпз жзхзнхсув пвффсм 15 в 103 х узелфхулусдвхя 23 фсгюхлђ хлтв (10.25) зйзжрздрс (9 8 в 103 д есж) тул №рзуелл №ознхусрсд снсос 7 ?№?. ICARUS тузжтсовевзх жођ рвгоёжзрлђ фсорзърюш 8?-рзмхулрс лкцъвхя ждз узвнщлл [35, 36]: в) цтуцесз ne e-увффзђрлз ne eа 3 ne eа Y г) ne -квшдвх ne 40 Ar 340Kг e д
40

10X26
а

10X27

сфрсдрсп кв фъзх увкузызррсес тзузшсжв Kг 340 K g2g ф дюжзозрлзп №рзуелл 2 ?№?. Твфъзх

Янфтзулпзрхвоярс долђрлз сфщлоођщлсррсес №ччзнхв гцжзх тусђдођхяфђ д увколълл вптолхцжю есжсдюш псжцођщлм рзмхулррюш тсхснсд сх Усорщв, увфъзх нсхсуюш тузжфхвдозр рв улф. 5. Щхсгю сфщлоођщлл гюол квузелфхулусдврю рв сфрсдз №хсм пзхсжлнл, рзсгшсжлпс снсос ждцш озх фгсув жвррюш ф жзхзнхсусд Superkamiokande л ICARUS. Ртлызп хвнйз цфхврсднл голйвмызес гцжцьзес, тусзнхлуцзпюз л фскжвдвзпюз фтзщлвоярс жођ лкцъзрлђ рзмхулрс сх Усорщв. SNO (Sadburц Neutrino Observatory) ќ рзмхулррвђ сгфзудвхсулђ, увфтсосйзррвђ рв еоцглрз 2 нп дголкл е. У№жгзул д ?врвжз [264]. Яхс ъзузрнсдфнлм жзхзнхсу, лфтсоякцёьлм д нвъзфхдз плызрл 103 х хђйзосм дсжю D2O, тспзьзррсм д внулосдцё зпнсфхя, нсхсувђ снуцйзрв фосђпл квьлхю (цояхувълфхвђ дсжв H2O, гзхср) сх рвдзжзррсм увжлсвнхлдрсфхл снуцйвёьлш тсусж. ? SNO гцжцх лкоцъвхяфђ цтуцесз увффзђрлз (10.26), тусщзффю квуђйзррсес хснв ne d 3 p p eа Q а1Y4 M|W 10X33


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

843

1,10

2 1,05 1 3 1,00 4

0,95

0,90

0

200

400

600

?рл

Тлф. 5. ?кпзрзрлз дс дузпзрл рсуплусдвррсес ълфов рзмхулррюш фсгюхлм жођ фозжцёьлш фоцъвзд: 1 ќ схфцхфхдлз сфщлоођщлм; 2 ќ сфщлоођщлм ф твувпзхувпл Dm2 5 в 10а11 №?2 , sin2 2y 1; 3 ќ Dm2 8 в 10а11 №?2 , sin2 2y 0Y8; 4 ќ Dm2 1Y1 в 10а10 №?2 , sin2 2y 0Y9.

рзмхулрс озйлх д жлвтвксрз 10а8 №?2 b Dm2 b 10а11 №?2 [266]. Рфрсдрвђ хуцжрсфхя №нфтзулпзрхв квноёъвзхфђ д нсрхусоз чсрв, хвн нвн рлкнлм тсусе пзхсжв хузгцзх дюфснсълфхсес фщлрхлоођхсув. ??LLAZ (?зlium Liquid Azote Temperature) ќ зьз сжрв цфхврсднв, нсхсувђ гцжзх увфтсовевхяфђ д овгсувхсулл ?увр-Увффс л тскдсолх лкпзулхя тувнхлъзфнл дзфя фтзнху фсорзърюш рзмхулрс [267]. ?ођ узелфхувщлл рзмхулрс, дноёъвђ уу-узвнщлё (10.2), лфтсоякцзхфђ тусщзфф цтуцесес увффзђрлђ (10.26). ?зхзнхсу гцжзх лпзхя гсояыцё пвффц, снсос 6 х фпзфл (?з + 2% CH), рвшсжђьцёфђ тул хзптзувхцуз йлжнсес вксхв (77 ?) л дюфснсп жвдозрлл (5 гву). Янфтзулпзрхвоярвђ хзшрлнв фсфхслх лк дузпђтусозхрсм ФТУ-нвпзую, ъцдфхдлхзоярсм н сжлрсърюп №ознхусрвп схжвъл д узвнщлл (10.25). Фсърсфхя лкпзузрлђ №рзуелл фсфхвдођзх DEe aEe 2 ћ 4% тул Ee 300 н№?. ?зхзнхсу тул тсусез узелфхувщлл №ознхусрсд 100 н№? (217 н№? жођ рзмхулрс) гцжзх лпзхя гсояыцё фхвхлфхлнц ќ 5 в 103 рзмхулррюш фсгюхлм д есж. Сузщлклсррсз лкпзузрлз д дюызтзузълфозррюш цфхврсднвш рзмхулррсес фтзнхув д рлкнс№рзуезхлъзфнсм сговфхл л дсффхврсдозрлз рвтувдозрлђ (cos 5) ждлйзрлђ рзмхулрс схрсфлхзоярс Усорщв, !а 1 1a2 2me а1 Y 10X35 En me cos 5 1 Te жвё х црл нво ярцё дс кпс йрс фхя у зыз рл ђ т ус гоз пю фсорзърюш рзмхулрс.

л узвнщлл рзмхувоярюш хснсд nx d 3 p n nx Q а2Y2 M|W X 10X34

Яознхусрю, сгувксдвдылзфђ д узвнщлл сгувхрсес bувфтвжв (10.33), лпзёх №рзуелё увдрцё №рзуелл рзмхулрс кв дюъзхсп тсусесдсм №рзуелл узвнщлл, л д фоцъвз MSW-№ччзнхв лфнвйзрлз д лш фтзнхуз нсуузолуцзх ф лфнвйзрлзп фтзнхув 8?-рзмхулрс. Тзвнщлђ (10.34) лпззх сжлрвнсдсз фзъзрлз жођ дфзш хлтсд рзмхулрс (ne , nm , nt ) л гцжзх лжзрхлчлщлусдвхяфђ тс дузпзрл квжзуйнл №ознхусрв, сгувкцёьзесфђ д узкцояхвхз нсптхсрсдфнсес увффзђрлђ g-ндврхв, лкоцъвзпсес тул квшдвхз квпзжозррсес рзмхусрв. ?ођ цдзолъзрлђ ъцдфхдлхзоярсфхл н тусщзффц (10.34) тзулсжлъзфнл д сгэзп жзхзнхсув гцжзх жсгвдођхяфђ (в квхзп фрсдв цфхуврђхяфђ) снсос 2,5 х NaCl ф щзояё квшдвхв рзмхусрв лк шосулжв. Ргувксдвдылмфђ тул №хсп тусхср ф №рзуелзм 8,5 ?№? гцжзх лкоцъвхя ъзузрнсдфнлм фдзх. ? цфхврсднз SNO тузжтсовевзхфђ дюфснлм хзпт фъзхв рзмхулррюш фсгюхлм сх Усорщв ќ жс 20 д жзря, рс ъцдфхдлхзоярв срв хсоянс н 8B-рзмхулрс. Ржрвнс жзхзнхлусдврлз хузш хлтсд узвнщлм, (10.26), (10.33) л (10.34), тскдсолх лрхзутузхлусдвхя №нфтзулпзрхвоярюз жвррюз рзквдлфлпс сх увфъзхрюш рзмхулррюш тсхснсд л стузжзођхя дфз псжю сфщлоођщлсррюш тзузшсжсд. BOREXINO ќ №нфтзулпзрх, тсжесхвдолдвзпюм д овгсувхсулл ?увр-Увффс л рвщзозррюм рв лкцъзрлз фсорзърюш рзмхулрс рлкнсм №рзуелл д узвнщлл квшдвхв №ознхусрсд 7?з (10.6) [265]. ?зхзнхсу тузжфхвдођзх фсгсм 100 х йлжнсес фщлрхлоођхсув, сгсевьзррсес гсусп 11?, д нсхсусп гцжцх узелфхулусдвхяфђ №ознхусрю схжвъл д узвнщлл увффзђрлђ (10.26). Сузжтсовевзхфђ тузщлклсррсз лкпзузрлз увфтузжзозрлђ №ознхусрсд тс лш нлрзхлъзфнсм №рзуелл. Рйлжвзхфђ лпзхя узнсужрцё фхвхлфхлнц ќ жс 50 фсгюхлм д жзря д сговфхл №рзуелм №ознхусрсд 250 ћ 700 н№?. Рфщлоођщлл псецх рвгоёжвхяфђ, зфол пвффв

11. Рфщлоођщлл вхпсфчзурюш рзмхулрс
Ххпсфчзурюз рзмхулрс дскрлнвёх тул увфтвжвш тлсрсд p 3 mnm л н в с р с д K 3 mnm , н с х с у ю з с г у в к ц ё х ф ђ д узкцояхвхз дквлпсжзмфхдлђ тзудлърюш нсфплъзфнлш оцъзм ф вхпсфчзусм ?зпол. Ссфозжцё ьлм увфтвж п ё с р в m 3 ene nm с т у з ж з о ђ з х с й л ж в з п с з с х рс ы з р л з тсхснсд вхпсфчзурюш рзмхулрс: Rnm 2X Rne 11X1

?ођ лффозжсдврлђ сфщлоођщлм вхпсфчзурюш рзмхулрс рзсгшсжлпс хсърсз крврлз лш №рзуезхлъзфнсес фтзнхув л тусозхрсес увффхсђрлђ жођ нвйжсес (ne , nm )вуспвхв. ?сояылрфхдс рзмхулрс лк вхпсфчзую лпзёх №рзуелё рлйз тсусев сгувксдврлђ t-озтхсрв, тс№хспц тсфхврсднв №нфтзулпзрхв тс дскрлнрсдзрлё nt рз тузжфхвдођзхфђ узвоярсм. Щцдфхдлхзоярсфхя №нфтзулпзрхсд ф ne л nm н сфщлоођщлсррюп твувпзхувп сеуврлълдвзхфђ тул стузжзозрлл sin2 2y еовдрюп сгувксп фхвхлфхлнсм, в тул стузжзозрлл Dm2 ќ №рзуелзм En . ?сффхврсдозрлз длжв фтзнхув вхпсфчзурюш рзмхулрс л рсуплусднв тсхснсд тузжфхвдођёх фсгсм рзхулдлвоярцё квжвъц. Яхс фдђкврс ф рзхсърюп крврлзп вгфсоёхрюш тсхснсд тзудлърюш нсфплъзфнлш оцъзм, в хвнйз ф рзстузжзозррсфхяё д сгувксдврлл p- л K-пзксрсд дс дквлпсжзмфхдлђш цфнсузррюш жс дюфснлш №рзуелм тусхсрсд л озенлш ђжзу ф ђжувпл вхспсд вхпсфчзую л рлкнс№рзуезхлъзфнлпл чсхсрвпл. Сс №хсм тулълрз д №нфтзулпзрхвоярюш цфхврсднвш лкпзуђёх схрсызрлз ълфов дквлпсжзмфхдлм nm - л тс нврвоц квуђйзррсес хснв: ne -рзмхулрс Rexp Nexp nm aNexp ne .


844

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

Сувнхлъзфнл хвнсз схрсызрлз тсхснсд рзмхулрс увкрсес вуспвхв стузжзођзхфђ лк схрсызрлђ дюшсжсд гзколдрздюш фсгюхлм, фсжзуйвьлш пёсрю, н ълфоц фсгюхлм ф рволълзп №ознхуспверлхрсес нвфнвжв: RH Nm "track X Ne " cascade

схрсызрлз RmaRe тс нврвоц квуђйзррсес хснв пзряыз тузжфнвкюдвзпсес хзсулзм крвъзрлђ. ?влгсозз дтзъвхођёьлм узкцояхвх R Hexp 0Y59 ж 0Y08 Y Rcal 11X4

Яхс схр с ыз р лз ф увдр л двёх ф увф ъз хр юп тс пз хс жц ?срхз-?вуос крвъзрлзп R
cal



Ncal nm Y Ncal ne

цълхюдвёьлп увкдлхлз нвфнвжсд д вхпсфчзуз, чцрнщлё схнолнв жзхзнхсув л жу. Тзкцояхвхю сфрсдрюш №нфтзулпзрхсд ф вхпсфчзурюпл рзмхулрс тузжфхвдозрю д хвго. 7.
Фвголщв 7. Рхрсызрлз №нфтзулпзрхвоярс лкпзузррюш л увфъзхрюш тсхснсд вхпсфчзурюш nm - л ne -рзмхулрс Янфтзулпзрх IMB-3 Kamiokande II Frejus Soudan II NUSEX Янфтсклщлђ, 103 х есж 7,7 4,92 2,0 1,0 0,5
а1

тсжхдзуйжвёьлм жзчлщлх вхпсфчзурюш рзмхулрс, гюо тсоцъзр нсоовгсувщлзм Kamiokande II [273] тцхзп врволкв фсгюхлм фс фузжрзм №рзуелзм hEn i 6 ?№?, тсорсфхяё тствдылш д ъцдфхдлхзоярюм сгэзп жзхзнхсув. Т з к ц о я х в х ( 1 1 . 4 ) ш с у с ы с с т л ф ю д в з х ne - т с х с н л л ж в з х рзгсояысм жзчлщлх жођ nm -тсхснсд, фсеовфцёьлмфђ ф хзп, ъхс сйлжвзхфђ лфшсжђ лк nm 6 nt -елтсхзкю. ?в улфцрнз 6 тузжфхвдозрс увcтузжзозрлз фсгюхлм тс кзрлхрспц цеоц лк жвррюш Kamiokande II. ?фол жолрв сфщлоођщлм фсфхвдођзх рзфнсоянс хюфђъ нлоспзхусд, хс кзрлхрюм цесо гцжзх лкпзрђхяфђ жођ рзмхулрс, лжцьлш фрлкц л тусшсжђьлш фндскя ?зпоё, рс хвнсес №ччзнхв рз жсойрс рвгоёжвхяфђ жођ рзмхулрс, тулшсжђьлш фдзушц.
2,0

R

H exp

aR

cal

Уфюонв [268] [269] [270] [271] [272]

a) 0,54ж0,05 г) 0,64ж0,07 в) 0,60ж0,06 г) 0,69ж0,06 0,87ж0,13 0,64ж0,19 0,96ж0,29

1,5

MK

mae NmaeaN 1,0 0,5 0 а1

?к жвррюш хвго. 7 фозжцзх, ъхс д №нфтзулпзрхвш ф вхпсфчзурюпл рзмхулрс, тсфхвдозррюпл д тсжкзпрюш овгсувхсулђш ф лфтсояксдврлзп гсояылш дсжрюш ъзузрнсдфнлш жзхзнхсусд IMB-3 л Kamiokande II, рвгоёжвёхфђ врспволл дс дквлпсжзмфхдлђш квуђйзррсес хснв тс нврвовп nm л ne . Яхс увколълз стузжзођзхфђ ждцпђ фтсфсгвпл: в) тс чсупз ъзузрнсдфнсес нсоящв, квузелфхулусдвррсес ЦЯХ; г) тс лжзрхлчлнвщлл m-увфтвжв, квноёъвёьзесфђ д узелфхувщлл лкгюхнв фувгсхвдылш в ЦЯХ д хзъзрлз дузпзррoес туспзйцхнв тсуђжнв рзфнсоянлш плнусфзнцрж тсфоз фсгюхлђ увффзђрлђ. Фвголърюз крвъзрлђ R Hexp aRcal , стузжзозррюз жзхзнхсувпл IMB-3 л Kamiokande II, тулдзжзрю фссхдзхфхдзррс жођ нвйжсес пзхсжв л фдлжзхзояфхдцёх с рзжсфхвхнз nm -фсгюхлм лол лкгюхнз ne -фсгюхлм тулпзурс рв 30 ћ 40 %. ?змхулрс, сгувксдвррюз д вхпсфчзуз ?зпол, тусшсжђх увффхсђрлз L 10 ћ 13000 нп жс дквлпсжзмфхдлђ д жзхзнхсуз л лпзёх №рзуелё En 0,3 ћ 1,2 ?№?. Фсежв жзчлщлх nm -рзмхулрс, сгувксдвррюш дс дквлпсжзмфхдлл нсфплъзфнлш оцъзм д вхпсфчзуз ?зпол, псйзх гюхя лрхзутузхлусдвр нвн жснвквхзояфхдс фцьзфхдсдврлђ сфщлоођщлм nm 6 nt лол nm 6 ne фс крвъзрлђпл твувпзхусд Dm2 10а2 а 10а4 |W2 Y sin 2y 0Y3 а 0Y6 X
2

0

cos 5

1

Тлф. 6. Твфтузжзозрлз тс кзрлхрспц цеоц фсгюхюм лк жвррюш, тсоцъзррюш Kamiokande II. Сснвкврю узкцояхвхю увфъзхв пзхсжсп ?срхз-?вуос ф твувпзхувпл Dm2 1Y8 в 10а2 №?2 л sin2 2y 1Y0 жођ сфщлоођщлм nm 6 ne (ыхулшсдвђ олрлђ) л Dm2 1Y6 в 10а2 №?2 л sin2 2y 1Y0 жођ сфщлоођщлм nm 6 nt (хсъзървђ олрлђ).

11X2 11X3

У жуцесм фхсусрю, нвосулпзхулъзфнлз №нфтзулпзрхю, хвнлз нвн Frejus, NUSEX, рз сгрвуцйлдвёх №хсес №ччзнхв. Ржрвнс рзжвдрлз узкцояхвхю, тсоцъзррюз рв нвосулпзхуз Soudan II хвнйз фдлжзхзояфхдцёх с хсп, ъхс

?уцевђ лрхзузфрвђ дскпсйрсфхя сгэђфрзрлђ жзчлщлхв вхпсфчзурюш nm -рзмхулрс, фдђквррвђ ф долђрлзп MSW-№ччзнхв, увффпсхузрв д увгсхз [274]. ?фол №ччзнх пвхзулл фцьзфхдцзх, хс рв Усорщз узксрврф жсойзр лпзхя пзфхс жођ рзмхулрс ф №рзуелђпл En 1 ћ 15 ?№?, в хвн нвн тосхрсфхя ?зпол д 10 ћ 100 увк пзряыз, ъзп д щзрхуз Усорщв, хс пю псйзп сйлжвхя узксрврф д ?зпоз жођ рзмхулрс ф №рзуелзм En 10 ћ 1500 ?№?. ?пзррс №хв №рзуезхлъзфнвђ сговфхя швувнхзурв жођ вхпсфчзурюш рзмхулрс. ?змхулррюз сфщлоођщлл псецх гюхя хвнйз лрлщллусдврю еувдлхвщлсррюп MSW-№ччзнхсп [275, 276]. Яхсх


Ф. 167, ѕ 8]

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ??

845

№нксхлъзфнлм №ччзнх гцжзх лкцъвхяфђ д рсдюш №нфтзулпзрхвш. ?рхзутузхвщлђ жзчлщлхв вхпсфчзурюш рзмхулрс нвн узкцояхвх рволълђ сфщлоођщлм рз ђдођзхфђ зжлрфхдзррсм. ?зусђхрс, ъхс увколълз №нфтзулпзрхвоярюш жвррюш ф хзсузхлъзфнлпл фдђкврс ф рзнсуузнхрюп лфтсояксдврлзп д увфъзхвш псжзол чзупл-евкв л зз дскпсйрс узволксдвхя гсозз цфтзырс [277]. ? увгсхз [278] тснвкврс, ъхс зфол схрсызрлз ълфов p л pа -пзксрсд, сгувксдвррюш тул дквлпсжзмфхдлл тусхсрсд ф вхпсфчзусм ?зпол, дюыз, ъзп сгюърс тулрлпвзхфђ д увфъзхвш, хс рлнвнсес жзчлщлхв вхпсфчзурюш рзмхулрс рз рвгоёжвзхфђ. ?кцъвзхфђ дскпсйрсфхя флфхзпвхлъзфнсм сылгнл д стузжзозрлл схрсызрлђ Rnm aRne , фдђквррсм ф жстсорлхзоярюп долђрлзп рзмхусрсд д фсфхвдз нсфплъзфнлш оцъзм л лш увфтвжвпл д вхпсфчзуз, в хвнйз ф дскпсйрсфхяё увфтвжв тусхсрв p 3 enn [279, 280]. ?ођ цфтзырсес узызрлђ тусгозпю вхпсфчзурюш рзмхулрс рзсгшсжлпю нволгусднл фцьзфхдцёьлш л гцжцьлш жзхзнхсусд. Сзудюз узкцояхвхю нволгусднл цфхврсднл Kamiokande II д №ознхусррсп л пёсррсп тцънвш цфнсулхзођ KEK тснвквол, ъхс жзхзнхсу жсфхвхсърс шсусыс увкжзођзх №ознхусррюз л пёсррюз фсгюхлђ. ?успз нволгусднл фвплш жзхзнхсусд, рзсгшсжлпс тусдзфхл хсърюз лкпзузрлђ лрхзрфлдрсфхл пёсррюш тсхснсд рв дюфсхз 10 ћ 20 нп, ежз сгувкцёхфђ вхпсфчзурюз рзмхулрс. ? рзнсхсусп фпюфоз хвнлз лкпзузрлђ ђдођёхфђ врвосесп голйрзес жзхзнхсув д цфнсулхзоярюш long-baseline-№нфтзулпзрхвш. Узесжрђырлз №нфтзулпзрхвоярюз жвррюз тс лкпзузрлё пёсррюш тсхснсд рв дюфсхз вхпсфчзую [280] фсеовфцёхфђ ф рсуплусднсм, тулрђхсм д увфъзхвш. Усдснцтрсфхя тсоцъзррюш н рвфхсђьзпц дузпзрл стюхрюш жвррюш есдсулх, фнсузз дфзес, д тсоякц nm 6 nt -лрхзутузхвщлл квевжнл вхпсфчзурюш рзмхулрс, рс сфрсдрюз рвжзйжю дсковевёхфђ рв узкцояхвхю №нфтзулпзрхсд голйвмызес гцжцьзес ќ Superkamiokande л ICARUS. Superkamiokande гцжзх лпзхя снсос 3 в 103 фсгюхлм ф вхпсфчзурюпл рзмхулрс зйзесжрс. ICARUS тузжтсовевзх ф дюфснлп увкузызрлзп л фсдзуызррсм №ознхуср-пёсррсм лжзрхлчлнвщлзм жзхзнхлусдвхя д нвйжсп псжцоз пвффсм 5 в 103 х снсос 1Y2 в 103 фсгюхлм ф вхпсфчзурюп рзмхулрс зйзесжрс. Яччзнх пвхзулл гцжзх лкцъвхяфђ рв сфрсдз дскпсйрсфхл увколъвхя дквлпсжзмфхдлђ рзмхулрс л врхлрзмхулрс тс нврвоц квуђйзррсес хснв [36].

12. ?вноёъзрлз
? рвфхсђьзп сгксуз пю, дс-тзудюш, тстюхволфя д сгьлш ъзухвш лкосйлхя сфрсдрюз хзсузхлъзфнлз лжзл, нсхсуюз рв тусхђйзрлл тсфозжрлш 20 озх фхлпцолусдвол увкдлхлз рзмхулррсм члклнл. ?с-дхсуюш, пю шсхзол тусжзпсрфхулусдвхя члклъзфнцё псхлдвщлё рзнсхсуюш псжзозм езрзувщлл рзмхулррюш пвфф л нвн лш фозжфхдлз дскпсйрсфхя рвгоёжзрлђ тусщзффв рзмхулррюш сфщлоођщлм. ?, рвнсрзщ, д-хузхялш, рвп шсхзосфя тснвквхя дфз прсессгувклз №нфтзулпзрхвоярюш квжвъ, узызрлз нсхсуюш рвтувдозрс рв тсрлпврлз чцржвпзрхвоярюш фдсмфхд рзмхулрс. ?в тусхђйзрлл прселш озх тзузрсуплуцзпсфхя ђдођовфя рзтузпзррюп вхулгцхсп оёгсм чцржвпзрхвоярсм хзсулл тсођ. ?пзррс тс№хспц рзмхулрс д увпнвш фхвржвухрсм SU(2) U(1)-псжзол, рз фсжзуйвьзм №ознхусфовгюш рзмхулррюш флреозхсд, гюос гзкпвффсдюп, л жсплрлусдвов хсънв кузрлђ, ъхс рзх чцржвпзрхвоярюш тулълр жођ зес пвффлдрсфхл. Сусеузфф д фскжврлл хзсулм дзолнсес сгэзжлрзрлђ тсхузгсдво лкпзрзрлђ сгьлш дкеођжсд рв ндврхсдцё хзсулё тсођ. Твфылузрлз фхвржвухрсм псжзол кв фъзх шлеефсдфнсес л озтхсррсес фзнхсусд л дскпсйрсфхл езрзувщлл рзмхулррюш пвфф лк лрдвулврхрюш стзувхсусд дюфылш увкпзурсфхзм, нсхсуюз тсжвдођёхфђ рв пвфыхвгз сгэзжлрзррсм хзсулл 9 1aMGUT , тулдзос н тсђдозрлё ц рзмхулрс пвффю, тулъзп съзря пвосм. Рфхвдођђ рзсгшсжлпсфхя тзузрсуплусднл рв пвфыхвгвш ндврхсдсм еувдлхвщлл кв гцжцьлпл фцтзуфхуцррюпл хзсулђпл, схпзхлп, ъхс пвоюз рзмхулррюз пвффю фс фхвглоярсм лзувушлзм mneYmYt 9 muYcYt 2 aMGUT зфхзфхдзррюп сгувксп дскрлнвёх д узкцояхвхз "see-saw"-пзшврлкпв д GUT-хзсулл, тсфхусзррсм рв еуцттз SO(10). Яхсх пзшврлкп сгзфтзълдвзх рвлгсозз хђйзоспц лк дфзш рзмхулрс ќ nt ќ пвффц тсуђжнв 5 ћ 30 №?. ? рвфхсђьзз дузпђ зфхя хул рзквдлфлпюш цнвкврлђ, фозжцёьлш лк №нфтзулпзрхвоярюш жвррюш, рв хс, ъхс рзмхулрс жсойрс сговжвхя пвффсм, озйвьзм лпзррс д №хсп жлвтвксрз. Сзудсз лк рлш фдђкврс ф тусгозпсм хзпрсм пвхзулл дс ?фзозррсм. ?вффлдрюз рзмхулрс тузжфнвкюдвёхфђ д фсдузпзррюш нсфпсоселъзфнлш псжзођш, фсдпзфхлпюш ф рвгоёжзрлзп ндвжуцтсоярсм псжю узолнхсдсес лкоцъзрлђ рв фтцхрлнз COBE. Фвн, д псжзол Mixed Dark Matter пвффлдрюз рзмхулрс (nt ) ф пвффсм 9 20 №? увффпвхулдвёхфђ нвн рвлгсозз дзусђхрюм нвржлжвх рв усоя есуђъзм хзпрсм пвхзулл, дрсфђьзм снсос

Фвголщв 8. ?рвъзрлђ рзмхулррюш пвфф л дскпсйрсфхя сгэђфрзрлђ тусгозп фнуюхсм пвффю л жзчлщлхв фсорзърюш л вхпсфчзурюш рзмхулрс, фозжцёьлз лк увколърюш хзсузхлъзфнлш псжзозм ?сжзоя, ффюонв Сузжфнвкюдвзпвђ пвффв mnm , №? Ухвржвухрвђ псжзоя Akhmedov E. [282] Hall L. [283] GINO [284] Cadwell D. [285] Wolfenstein L. ?внфлпвоярсз фпзылдврлз Фђйзосз nt , Dodelson S. [286] Pakvasa S. [287] 0 10а1 10а3 0 3 3 в 10а 0,085 ќ 10а3 mnt , №? 0 10 10 0 3 3 в 10а3 ` 3 в 10а 106 10а1 рзжсфхвхсн хзпрсм пвхзулл рзх жв жв рзх жв рзх рзх рзх рзх Ргэђфрђзх ол псжзоя: жзчлщлх фсорзърюш рзмхулрс рзх рзх жв жв жв жв жв жв жв жзчлщлх вхпсфчзурюш рзмхулрс рзх жв рзх жв жв рзх рзх жв жв

4

6


846

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р? 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95.

[ХЦ? 1997

30 % д сгьцё тосхрсфхя ?фзозррсм. ?змхулрс ф пвффсм снсос 30 №? хвнйз шсусыс стлфюдвзх л чсуплусдврлз нуцтрспвфыхвгрсм фхуцнхцую ?фзозррсм. ?хсусз л хузхяз цнвкврлз фдђкврю ф рвгоёжвзпюп дс прселш №нфтзулпзрхвш жзчлщлхсп фсорзърюш л вхпсфчзурюш рзмхулрс. ?влгсозз нувфлдюп сгэђфрзрлзп №хлш твусжснфсд псйзх гюхя долђрлз рзмхулррюш сфщлоођщлм д дзьзфхдз, тусшсжлпсп рзмхулрс рв тцхл н жзхзнхсуц. Уцьзфхдцзх гсояысз нсолъзфхдс хзсузхлъзфнлш псжзозм, лрхзутузхлуцёьлш тусгозпю фнуюхсм пвффю, в хвнйз рзжсфхвхнв фсорзърюш л вхпсфчзурюш рзмхулрс [281]. Сузжфнвкврлђ рзнсхсуюш лк рлш пю тузжфхвдођзп д хвго. 8. ?фол узвоярюм плу цфхусзр хвнлп сгувксп, ъхс рзмхулрс лпзёх пвффц, хс рвуђжц ф рвуцызрлзп озтхсррсес ълфов №хс ђдођзхфђ рзсгшсжлпюп цфосдлзп фцьзфхдсдврлђ сфщлоођщлм. ?фол, нуспз хсес, №хв пвффв фсфхвдођзх рзфнсоянс №ознхусрдсоях, хс сфщлоођщлл, жстцфхлпюз д сговфхл твувпзхусд, нсхсуюз тузжфхвдозрю рв улф. 2, гцжцх сгрвуцйзрю д №нфтзулпзрхвш голйвмызес гцжцьзес [288]. Рфрсдрюз рвжзйжю вдхсую дсковевёх рв цфнсулхзоярюз long-baseline-№нфтзулпзрхю ф ждцпђ тузщлклсррюпл жзхзнхсувпл. ? оёгсп фоцъвз рсдюз №нфтзулпзрхю гцжцх лкпзрђхя рвыз тсрлпврлз хзсулл дзолнсес сгэзжлрзрлђ тс пзуз хсес, нвн гцжцх узывхяфђ чцржвпзрхвоярюз дстусфю тулусжю рзмхулрс л хзпрсм пвхзулл ?фзозррсм.

Утлфсн олхзувхцую
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. С вцол ? ? зст цголн сдв ррсз тлф я пс Ц лк лъз фнс пц сг ьз фх дц Фёглрезрв. ?сфтуслкдзжзрс д увгсхз: Brown L M Physics Today No 9 23 (1930) Fermi E Z. Phys. 88 161 (1934) Weinberg S, in Proc. of the XXVI Int. Conf. on HEP (New York, 1993) p. 346 Pontecorvo B Preprint PD-205 (Chalk River, 1946) Reines F, Cowen C L Phys. Rev. Lett. 92 8304 (1953); Lee T D, Yang C N Phys. Rev. 104 254 (1956) Landau L Nucl. Phys. 3 127 ( 1957) Garwin R, Lederman L, Weinrich M Phys Rev. 105 1415 (1957) Ссрхзнсудс ? ? ?ЯФЦ 37 1751 (1959) Danby G et al. Phys. Rev Lett. 9 36 (1962) зжзупвр ? ХЦ? 160 299 (1990) Glashow S L Nucl. Phys. 22 579 (1961) Weinberg S Phys. Rev. Lett. 19 1264 (1967) Salam A, in Proc. of 8th Nobel Symposium (Ed. N Svartholm) (Stockholm: Almquist and Wiksells, 1968) p. 367 Hasert F J et al. Phys. Lett. B 46 138 (1973) Hasert F J et al. Phys. Lett. B 46 121 (1973) Glashow S L , Iliopoulos J, Maiani L Phys. Rev. 2 1285 (1970) Benvenuti A et al. Phys. Rev. Lett. 34 419 (1975) Perl M L et al. Phys. Rev. Lett. 35 1489 (1975) Herb S W et al. Phys. Rev. Lett. 39 252 (1977) Arnison G et al. Phys. Lett. B 122 103 (1983) Ссрхзнсудс ? ? ?ЯФЦ 33 549 (1957) Ссрхзнсудс ? ? ?ЯФЦ 34 247 (1958) Maki Z, Nakagawa M, Sakata S Prog. Theor. Phys. 28 870 (1962) Ссрхзнсудс ? ? ?ЯФЦ 53 1717 (1967) Gribov V, Pontecorvo B Phys. Lett. B 28 493 (1969) Ссрхзнсудс ? ? ХЦ? 141 675 (1983) ?лозрянлм У ? ЯЩХб 18 449 (1987) Gell-Mann M, Ramond P, Slansky R, in Proc. of the Supergravity Work-shop at Stony Brook (Amsterdam: North-Holland, 1979) p. 315 Belesev A I et al. Phys. Lett. B 350 263 (1995) Lobashev V, in Proc. of 27th Int. Conf. on HEP (Glasgow, Scotland, 1994)

Assamagan K et al. Phys. Lett. B 335 231 (1994) ALEPH Collaboration Preprint CERN-PPE/94-107 (Geneve, 1994) Berezinsky V Preprint INFN 93-85 (Gran Sasso, 1993) ?лшззд У С , Уплурсд Х а ХЦ? 153 3 (1987) Rubbia C Preprint CERN-PPE/93-08 (Geneve, 1993) Revol J P Preprint CERN-PPE/93-84 (Geneve, 1993) Abreu P et al. Nucl. Phys. Ser. B 418 403 (1994) Acciarri M, Adam A, Adriani O Z. Phys. 62 551 (1994) Akers R et al. Z. Phys. 61 19 (1994) Buskulic D, Casper D, De Bonis I Z. Phys. 62 539 (1994) LEP Electroweak Working Group, Preprint LEPEWWG/94-01 (1994) Bilenky S M, Pontekorvo B M Phys. Lett. B 95 233 (1980) ?сгквузд ? а л жу. бЦ 32 1590 (1980) Barger V et al. Phys. Rev. Lett. 45 692 (1980) Barger V et al. Z. Phys. C 8 63 (1981) Kobayashi M, Maskawa T Progr. Theoret. Phys. 49 652 (1973) Georgi H, Glashow S L Phys. Rev. Lett. 28 1494 (1972) Gelmini G B, Roncadelli M Phys. Lett. B 99 411 (1981) Georgi H, Glashow S L, Nussinov S Nucl. Phys. B 193 297 (1981) Ызтнлр ? ? ХЦ? 143 513 (1984) Barber D P et al. Phys. Rev. Lett. 43 830 (1979) Chikashige Y, Mohapatra R N, Peccei R D Phys. Lett. B 98 265 (1981) Yanagida T Progr. Theor. Phys. 135 66 (1978) Georgi H, Glashow S L Phys. Rev. Lett. 32 438 (1974) Higgs P W Phys. Lett. 12 132 (1964) Higgs P W Phys. Rev. 145 1156 (1966) Georgi H, Nanopoulos D V Phys. Lett. B 82 392 (1979) Georgi H, Nanopoulos D V Nucl. Phys. B 155 52 (1979) Georgi H, Nanopoulos D V Nucl. Phys. B 159 16 (1979) Bludman S A , Kennedy C, Langacker P G Phys. Rev. D 45 1810 (1992) Dimopoulos S, Hall L, Raby S Phys. Rev. Lett. 68 1984 (1992) Dimopoulos S, Hall L, Raby S Phys. Rev. D 45 4192 (1992) Ellis J, Fogli G L, Lisi E Phys. Lett. B 274 456 (1992) Ellis J, Lopez J L, Nanopoulos D V Phys. Lett. B 292 189 (1992) Antoniadis I et al. Phys. Lett. B 194 231 (1987) Barr S M Phys. Rev. D 40 2457 (1989) Leontaris G, Nanopoulos D V Phys. Lett. B 212 327 (1988) Abel S Phys. Lett. B 234 113 (1990) Leontaris G, Vergados J D Phys. Lett. B 305 242 (1993) Kalara S, Lopez J L, Nanopoulos D V Phys. Lett. B 245 421 (1990) Kalara S, Lopez J L, Nanopoulos D V Nucl. Phys. B 353 650 (1991) Lopez J L, Nanopoulos D V Phys. Lett. B 251 73 (1990) ?зояжсдлъ б ?, ?сдлнсд ? ? Ухусзрлз л №дсоёщлђ ?фзозррсм (?.: ?вцнв, 1975) Faber S M, Gallagher J J Ann. Rev. Astron. Astrophys. 17 135 (1979) Fabricant D, Gorenstein P Astrophys. J. 267 535 (1983) M us h o tz k y R , i n P ro c . Re l a t i v i s ti c A s tr o ph ys i c s an d Pa r t i c l e Cosmology. Texas. 1992 (Ann. New York Acad. Sci., 1993) Vol. 688, p. 1984 Walker T P et al. Astrophys. J. 376 51 (1991) Heggi D J, Olive K A Astrophys. J. 303 56 (1986) ?зояжсдлъ б ? ХЦ? 89 647 (1966) ?зуыхзмр У У, ?зояжсдлъ б ? Слфяпв д ?ЯФЦ 4 174 (1966) Cowsik R, McClelland J Phys. Rev. Lett. 29 669 (1972) Szalay A S, Marx G Astron. Astrophys. 49 437 (1976) вржвц ?, лчылщ ? ? Ухвхлфхлъзфнвђ члклнв Щ. I (?.: ?вцнв, 1990) Mather J C et al. Astrophys. J. 420 439 (1994) Schramm D N Ann. Rev. Astron. Astrophys. 12 383 (1974) Steigmann G, Sehramm D N, Gunn J E Phys. Lett. B 66 202 (1977) ?сусынздлъ Х ? л жу. Слфяпв д Х? 6 457, 465 (1980) ?соесд Х ?, ?зояжсдлъ б ? ХЦ? 130 559 (1980) ?зояжсдлъ б ?, Чостсд ? а ХЦ? 135 45 (1981) Peebles P J E Astrophys. J. 238 415 (1982) Ъвржвулр У Ц, ?сусынздлъ Х ?, ?зояжсдлъ б ? ХЦ? 139 83 (1983) Guth A H Phys Rev. D 23 347 (1981) Linde A D Phys. Lett. B 108 389 (1982) Albrecht A, Steinhardt P J Phys. Rev. Lett. 48 1220 (1982) лржз Х ? ХЦ? 144 177 (1984)


Ф. 167, ѕ 8] 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164.

СТ?ТР?Х ?ХУУЭ ???ФТ??Р ? ???ФТ???Э? РУШ?бШ?? 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. 225. 226. 227. 228. 229.

847

?зояжсдлъ б ? Хфхусчлклнв 6 319 (1970); Zeldovich Ya B Astron. Astrophys. 5 84 (1970) ?зояжсдлъ б ?, Ъвржвулр У Ц Слфяпв д Х? 8 259 (1982) ?зояжсдлъ б ? Слфяпв д Х? 8 195 (1982) Smoot G F et al. Astrophys. J. 396 L1 (1992) Berezinsky V, Masiero A, Valle J Phys. Lett. B 266 382 (1991) Harrari H Phys. Lett. B 216 413 (1989) Dodelson S et al. Preprint Fermilab-Pub-94/026-A (1994) Dobyns Y Astrophys. J. 329 5 (1988) Albrecht A, Stebbins A Phys. Rev. Lett. 69 2615 (1992) Fisher K B et al. Astrophys. J. 402 42 (1993) Taylor A N, Rowan-Robinson M Nature 359 396 (1992) Ostriker J B Ann. Rev. Astron. Astrophys. 31 689 (1993) Bergkvist K-E Nucl. Phys. B 39 317 (1972) Lubimov V A et al. Phys. Lett. B 94 266 (1980) Boris S et al. Phys. Lett. B 159 217 (1985) Fritschci M et al. Phys. Lett. B 173 458 (1986) Kawakami H et al. Phys. Lett. B 256 105 (1991) Holzsehuh E, Fritschi M, Kundig W Phys. Lett. B 287 381 (1992) Robertson R G H et al. Phys. Rev. Lett. 67 957 (1991) Winheimer Ch et al. Phys. Lett. B 300 210 (1993) Albrecht H et al. Phys. Lett. B 292 221 (1992) Cinabro D, Henderson S, Kinoshita K Phys. Rev. Lett. 70 3700 (1993) Vergados J D Nucl. Phys. B 218 109 (1983) Vergados J D Phys. Rep. 133 1 (1986) Wolfenstein L Phys. Lett. B 107 77 (1981) Hennecke E W, Manuel O K, Sabu D D Phys. Rev. C 11 1378 (1975) Alston-Garnjost M et al. Phys. Rev. Lett. 71 831 (1993) Vuilleumier J C et al. Phys. Rev. D 48 1009 (1993) Balysh A et al. Phys. Lett. B 283 32 (1992) Zuber K et al., in Proc. 27 Int. Conf. on HEP (Glasgow, Scotland, 1994) Bolton R D et al. Phys. Rev. D 38 2077 (1988) Arisaka K et al. Phys. Rev. Lett. 70 1049 (1993) Shrock R E Phys. Rev. D 24 1232 (1981) Shrock R E Nucl. Phys. B 206 359 (1982) Berezhiani Z G, Vysotsky M J Phys. Lett. B 119 281 (1987) Wietfeldt F E, Norman E B Phys. Rep. 273 151 (1996) Bergsma F et al. Phys. Lett. B 128 361 (1983) Deleener-Rosier N et al. Phys. Lett. B 177 228 (1986) Britton D I et al. Phys. Rev. D 49 28 (1994) Dorenbosch J et al. Phys. Lett. B 166 473 (1986) Bernardi G et al. Phys. Lett. B 203 332 (1988) ?срстолъ Т ?, Чостсд ? а бЦ 57 452 (1994) ?вщзтлр ? Ф Слфяпв д ?ЯФЦ 8 333 (1968) ?пызррлн ? У, ?вжзйлр ? ? ХЦ? 156 561 (1988) Bowers R, Wilson J R Astrophys. J. 263 366 (1982) Woosley S E et al. Astrophys. J. 318 664 (1987) ?суулфср ? P ХЦ? 156 561 (1988) Hirata K J et al. Phys. Rev. Lett. 58 1490 (1987) Hirata K J et al. Phys. Rev. D 38 448 (1988) Hirata K J et al. Phys. Rev. Lett. 61 2653 (1988) Nakahata M et al. Phys. Rev. Lett. 55 3786 (1986) Bionta R M et al. Phys. Rev. Lett. 51 27 (1983) Haines T J et al. Phys. Rev. Lett. 57 1986 (1986) Bionta R M et al. Phys. Rev. Lett. 58 1494 (1987) Becker-Szen dy R et al. Preprint ?U??Т-92-6 (Boston: Boston University, 1992) Aglietta M et al. Nuovo Cim. C 9 185 (1986) ?вжюнлр ? л жу. Слфяпв д ?ЯФЦ 45 464 (1987) Aglietta M et al. Europhys. Lett. 3 1315 (1987) Хознфззд ? ? л жу. Слфяпв д ?ЯФЦ 45 461 (1987) Alekseev E N et al. Phys. Lett. B 205 209 (1988) ?вжюнлр ? , ?вщзтлр ? Ф, Тђйфнвђ Р ? ХЦ? 158 139 (1989) ?внво ?й ?змхулррвђ вфхусчлклнв (?.: ?лу, 1993) Bahcall J N, Glashow S Nature (London) 326 476 (1987) Kolb E W, Stebbins A J, Turner M S Phys. Rev. D 35 3598 (1987) Spergel D N, Bahcall J N Phys. Lett. B 200 366 (1987) Spergel D N, Weinberg D H, Gott J R Phys. Rev. D 38 2014 (1988) Abbott L F, de Rujula A, Walker T P Nucl. Phys. B 299 734 (1988) Avignone F T, Collar J I Phys. Rev. D 41 682 (1990) Wolfenstein L Phys. Rev. D 17 2369 (1978)

Wolfenstein L Phys. Lett. B 107 77 (1981) Lewis R R Phys. Rev. D 21 663 (1980) Langacker P, Leveille J P, Sheiman J Phys. Rev. D 27 1228 (1983) ?лшззд У С, Уплурсд Х а бЦ 42 1441 (1985) ?уплосдв ? ?, Швузд ? Х, Щзълр ? Х Слфяпв д ?ЯФЦ 43 353 (1986) ?вунсд ? ? ?рцхузррзз фхусзрлз ?зпол л товрзх (?.: ?вцнв, 1983) ?вфлоязд С У л жу. бЦ 58 2210 (1995) Kajita T, in Proc. Workshop on Long Baseline Neutrino Oscillation (Ed. M Goodman) (FNAL, Illinois, USA, 1992) p. 145 ?сцп Ц, Цсезоя С Цлклнв пвффлдрюш рзмхулрс (?.: ?лу, 1990) ?сусдсм Х Х, Чвнлпсд У Ч ?змхулррюз №нфтзулпзрхю рв ђжзурюш узвнхсувш (?.: Ярзуесвхсплкжвх, 1990) Boehm F et al. Phys. Lett. B 97 310 (1980) Kwon H et al. Phys. Rev. D 24 1097 (1981) Gabathuler K G et al. Phys. Lett. B 138 449 (1984) Zacek G et al. Phys. Rev. D 34 2621 (1986) Cavaignac J F et al. Phys. Lett. B 148 387 (1984) Хчсрлр Х ? л жу. ?ЯФЦ 94 (2) (1988) ?лжђнлр ? У л жу. ?ЯФЦ 98 764 (1990) Reines F Nucl. Phys. A 396 469 (1983) Boehm F, Vogel P Ann. Rev. Nucl. Part. Sci. 34 125 (1984) Vogel P Nucl. Phys. B (Proc. Suppl.) 38 204 (1995) Krastev P I, Petrov S T Phys. Lett. B 229 99 (1993) Krauss L M, Gates E, White M Phys. Lett. B 298 94 (1993) Krauss L M, Gates E, White M Phys. Rev. Lett. 70 375 (1993) Bergsma F et al. Z. Phys. C 40 171 (1988) Didak F et al. Phys. Lett. B 134 281 (1984) Stockdale I E et al. Phys. Rev. Lett. 52 1384 (1984) Angelini C et al. Phys. Lett. B 179 307 (1986) Ahrens L A et al. Phys. Rev. D 31 2732 (1985) Astier P et al. Phys. Lett. B 220 646 (1989) Brucker E B et al. Phys. Rev. D 34 2183 (1986) Ammosov V et al. Z. Phys. C 40 487 (1988) Erriquez O et al. Phys. Lett. B 102 73 (1981) Baker N J et al. Phys. Rev. Lett. 47 1576 (1981) Ushida N et al. Phys. Rev. Lett. 57 2897 (1986) Batusov Y A et al. Z. Phys. C 48 209 (1990) Gruwe M et al. Phys. Lett. B 309 463 (1993) Armenise N et al. Preprint CERN-PPE/93-131 (Geneve, 1993) Winter K Preprint CERN-PPE/95-165 (Geneve, 1995) Asakawa T et al. Nucl. Instr. Meth. A 340 458 (1994) Aoki S et al. Nucl. Instr. Meth. A 344 143 (1994) Buontempo S et al. Nucl. Instr. Meth. A 344 85 (1994) Astier P et al. Preprint CERN-SPSLC/91-48 (Geneve, 1991) Eggert E et al. Nucl. Phys. B (Proc. Suppl.) 38 40 (1995) Otten E Nucl. Phys. B (Proc. Suppl.) 38 26 (1995) Carrigan R A Preprint Fermilab-Pab-95/365 (1995) ?цоевнсд ? ? л жу. Сузтулрх ?Ц?Я 95-18 (Сусхдлрс, 1995) Dвr A, Eilam G, Gronau M Nucl. Phys. B (Proc. Suppl.) 38 56 (1995) Goodman M Nucl. Phys. B (Proc. Suppl.) 38 337 (1995) Ball A et al. Preprint CERN-SL/92-75 (Geneve, 1992) Cennini P et al. Nucl. Instr. Meth. A 345 230 (1994) ICARUS collaboration Preprint LNGS-94/99-II (May, 1994) Benetti P et al. Preprint LNGS -95/59 (September, 1995) Bari G et al. Nucl. Instr. Meth. A 277 11 (1989) Cecchini S et al. Nucl. Instr. Meth. A 264 18 (1988) Ambrosio M et al. Nucl. Instr. Meth. A 363 604 (1995) Cavanna F Preprint CERN -PPE/95-133 (Geneve, 1995) Alner G J et al. LNGS-GENIUS Proposal (May, 1994) Resvanis L K et al. Nucl. Phys. B 35 294 (1994) Totsuka Y ICRR Report 227-90-20 (1990) Nakamura K ICRR Report 309-94-4 (1994) Nishikama T, in Proc. in the Workshop on Long Baseline Neutrino Oscillation (Fermilab., November 17С20, 1991) p. 171 E-889 Collaboration Long Baseline Neutrino Oscillation Experiment (BNL Design Report 52459. April, 1995) Thron J L et al. Nucl. Instr. Meth. A 283 642 (1989) Ables E et al. (P-875) A Long Baseline Neutrino Oscillation Experiment at Fermilab (February, 1995) ?зузклрфнлм ? У, ?вщзтлр ? Ф ХЦ? 122 3 (1977)


848

У.У. ??ТЪФ???, ?.С. ?Х???ШР?, ?.Х. Тб?Р?

[ХЦ? 1997

230. A Neutrino Beam from MI FNAL to DUMAND (Fermilab Letter of Intend P-824) (October, 1990) 231. Adams A et al. Preprint GRANDE facility SSC-90/07 (1990) 232. ?фвзд С У, Швузд ? Х ЯЩХб 21 5 (1990) 233. ?вхзулвою увгсъзес фсдзьврлђ "Х??-600", Сусхдлрс. 23-24 рсђгуђ 1993 е. (Сусхдлрс: ?кж-дс ?Ц?Я, 1994) 234. Хузчязд Х У л жу. Султулрх ?Ц?Я 94-36 (Сусхдлрс, 1994) 235. Fedotov Yu et al. Preprint IHEP 94-34 (1994) 236. Belolaptikov J A et al. Nucl. Phys. B 19 338 (1991) 237. Belolaptikov J A et al., in Proc. of the 23rd Int. Cosmic Ray Conf., Calgary, 1993 (University of Calgary, 1993) Vol. 4, p. 573 238. Bahcall J N et al. Rev. Mod. Phys. 54 767 (1982) 239. Bahcall J N, Ulrich R N Rev. Mod. Phys. 60 297 (1988) 240. Bahcall J N, Pinsonneault M N Rev. Mod. Phys. 64 885 (1992) 241. Davis R Phys. Rev. Lett. 12 303 (1964) 242. Bahcall J N, Davis R Science 191 264 (1976) 243. Davis R, Mann A K, Wolfenstein L Ann. Rev. Nucl. Part. Sci. 39 467 (1989) 244. Davis R, in Proc. of 21 Intern. Cosmic Ray Conf. (Ed. R J Protheroe) (Adelaide: University of Adelaide Press, 1990) p. 143 245. Anselmann P et al. Phys. Lett. B 314 445 (1993) 246. Anselmann P et al. Phys. Lett. B 342 440 (1995) 247. Pomansky A A Nucl. Instr. Meth. A 271 254 (1988) 248. Abazov A I et al. Phys. Rev. Lett. 67 3332 (1991) 249. Hirata K S et al. Phys. Rev. D 44 2241 (1991) 250. Hirata K S et al. Phys. Lett. B 280 146 (1992) 251. Kennedy D, Langasker P Nucl. Phys. B 374 373 (1992) 252. Anselmann P et al. Phys. Lett. B 285 390 (1992) 253. Krastev P I, Petcov S T Phys. Lett. B 299 99 (1992) 254. ?сосылр ? ?, ?юфсщнлм ? ?, Рнцря ? ?ЯФЦ 91 754 (1986) 255. Хшпзжсд ? Ч бЦ 48 382 (1988) 256. Lim C-S, Marciano W J Phys. Rev. D 37 1368 (1988) 257. Frieman J, Haber H E, Freese K Phys. Lett. B 200 115 (1988) 258. Gvozdev A A, Mikheev N V, Vasilevskaya L A Phys. Lett. B 289 103 (1992) 259. ?вфлоздфнвђ Х, ?дскжзд Х Х, ?лшззд ? ? бЦ 57 124 (1994) 260. Krastev P I, Petcov S T Phys. Lett. B 285 85 (1992)

261. Press. W H, Spergel D N, in Proc. Dark Matter in the Universe (Eds J N Bahcall et al.) (Singapore: World Sci., 1988) p. 206 262. Krauss L M, Gates E, White M Phys. Lett. B 298 94 (1993) 263. Parke S Phys. Rev. Lett. 74 839 (1995) 264. Ewan G T Nucl. Instr. Meth. A 314 373 (1992) 265. Campanella M, in Proc. of the 3-rd Intern. Workshop on Neutrino Telescopes, 1991, Venezia(Venice), Italy (Ed. M Baldo-Geolin) (Inst. Nazionale D.: Fizika Nucleare; 1991) p. 73 266. De Rujula A, Glashow S L Preprint CERN-TH6665/92 (Geneve, 1992) 267. Laurenti G et al. Preprint CERN-LAA-PC/93-10 (Geneve, Feb. 1993) 268. Becker-Szendy R. et al. Phys. Rev. D 46 378 (1992) 269. Hirata K S et al. Phys. Lett. B 280 146 (1992) 270. Berger et al. Phys. Lett. Ser. B 245 305 (1990) 271. Goodman M C, in Proc. of 23 Intern. Cosmic Ray Conf. (Calgary, 1993) Vol. 4, p. 446 272. Aglietta M et al. Europhys. Lett. 8 611 (1989) 273. Fukuda J et al. Phys. Lett. B 335 205 (1994) 274. Akhmedov E, Lipari P, Lisignoli C Phys. Lett. B 300 128 (1993) 275. Gasperini M Phys. Rev. D 39 3606 (1989) 276. Halprin A, Leung C N Nucl. Phys. B 28 139 (1992) 277. Engel J et al. Phys. Rev. D 48 3048 (1993) 278. Volkova L V Phys. Lett. B 316 178 (1993) 279. Mann W A, Kafka T, Leeson W Phys. Lett. B 291 200 (1992) 280. Perkins D H Astroparticle Phys. 2 249 (1994) 281. Valle J W F Nucl. Phys. 26 91 (1991) 282. Akhmedov E et al. Phys. Lett. B 69 3013 (1992) 283. Dimopoulos S, Hall L J, Raby S Phys. Rev. D 47 R3697 (1993) 284. Pantaleone J, Halprin A, Leung C Phys. Rev. D 47 R4199 (1993) 285. Caldwell D, Mohapatra R Phys. Rev. D 50 3477 (1994) 286. Dodelson S, Gyuk G, Turner M Phys. Rev. Lett. 72 3754 (1994) 287. Learned J, Pakvasa S, Weiler T J Phys. Lett. B 207 79 (1988) 288. Gonzalez-Garcia M C, Preprint CERN-TH/95-285 (1995)

The nature of neutrino mass and the phenomenon of neutrino oscillations
S.S. Gershte|?n State Research Centre `Institute for High Energy Physics' 142284 Protvino, Moscow Region, Russia Tel. (7-277) 1-38 33 E.P. Kuznetsov, V.A. Ryabov P.N. Lebedev Institute of Physics, Russian Academy of Sciences Leninski|? prosp. 53, 117924 Moscow, Russia Tel. (7-095) 132-64 39, 132-64 88 Fax (7-095) 135-78 80 E-mail: ryabov@sgi.lpi.msk.su Various aspects of the neutrino mass problem are discussed in the light of existing model predictions and extensive experimental data. Generation mechanisms are considered and possible gauge-theoretical neutrino mass hierarchies, in particular the most popular `њipped see-saw' models, are discussed. Based on the currently available astrophysical data on the integral density of matter in the Universe and on the spectral anisotropy of the relic cosmic radiation, the cosmological implications of nonzero neutrino mass are described in detail. Results from various mass-measuring methods are presented. Considerable attention is given to heavy neutrino oscillations. Oscillation mechanisms in a vacuum and a substance are considered in detail. Experiments on oscillations at low and high energies and new generation large-њight-base facilities are described. The state of the art in oscillations of the sun and atmospheric neutrino is reviewed. PACS numbers: 14.60.Pq, 12.15.Ff Bibliography ќ 288 references Received 26 December 1996