Äîêóìåíò âçÿò èç êýøà ïîèñêîâîé ìàøèíû. Àäðåñ îðèãèíàëüíîãî äîêóìåíòà : http://www.hist.msu.ru/Science/Disser/Hakopian.pdf Äàòà èçìåíåíèÿ: Wed May 14 16:33:43 2014 Äàòà èíäåêñèðîâàíèÿ: Sun Apr 10 10:29:03 2016 Êîäèðîâêà: Ïîèñêîâûå ñëîâà: jupiter

« . . »



XV -- XVI

07.00.00 ­ 07.00.03 ­ ( )

: ,

-- 2014


2

1. 2. « » (1486--1493) 3. « » 4. «» I. : 1. : 2. : 1486--1493 II. 1. 2. 3. 4. - III. «» : pro contra 1. 2. 3. 4. 5. 221 231 271 313 313 325 350 359 371 142 168 168 80 80 20 30 35 47 77 4 10 10


3

1. 2. I. , , , II. ' III. IV. .

381 383 383 388 407 414 442 444


4

, , 1. , , 2. , : , , . , . , . , , ; , 3. , , . , . XVII , , , ; , .
1

. . . ., 1996. ( . . ., 2008 (, ,

-- 1866 ).
2

1932 ); Klibansky R., Panofsky E., Saxl F. Saturne et la MÈlancolie. Paris, 1989 ( 1964 ); L'art et de la Renaissance: entre science et magie / Sous la direction P. Morel. Paris, 2006.
3

.: Thorndike L. The True Place of Astrology in the History of Science // Isis. Vol. 46. 3.

September 1955. P. 273--278. . : Lerner P.-M. Le monde des spheres. 2 voll. Paris, 1996--1997.


5

, , . VI , , , 4. . , . , , , . . , : , 5 6. -- -- «» 7 « » 8. «»9 ,
4

: Cumont F. Astrology and Re-

ligion Among the Greeks and Romans. N.-Y.; London, 1912; Boll F. Interpretazione e fede negli astri: storia e carattere dell'astrologia. Livorno, 1999 ( 1917 ). . : Barton T. Ancient Astrology. London, 1994.
5

. // . . . // . . . . . . ., 1993. Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII / Ed. W. Kroll et F. Skutsch. Lipsiae, 1847. ,

., 1985. . 191­299.
6

2 / . . . . ., 1976. . 174­191.
7 8 9

. .: Claudio Tolomeo. Le previsioni astrologiche (Tetrabiblos) / Ed. S. Feraboli. Milano, 1998.


6

«» , . , , . . . «» 10. , . , , . « », XII -- XIII , , , 11. , , . . . 12, , , , , ,
10

Field. A. Lorenzo Bonincontri and the First Public Lectures on Manilius (Florence, ca. 1475-- . .:

1478) // Rinascimento. Vol. XXXVI. 1996. P. 207­225.
11

. . ., 2003. . : Pingree D. The Diffusion of Arabic Magical Texts in Western Europe // La diffusione delle scienze islamiche nel Medio evo europeo. Roma, 1987. P. 57­98; D'Alverny M.-T. La connaissance de l'Islam dans l'occident mÈdiÈval / Ed. by C. Burnett. Aldershot, Brookfield, 1994; Burnett C. Magic and Divination in the Middle Ages : Texts and Techniques in the Islamic and Christian Worlds. Aldershot, Brookfield, 1996.
12

. . ., 2004, . 207­263.


7

. , -- - . , , . , ; « »13, XII . , « »14, , 15. : , . , XIII , -- , . . ,
13

: Al-Kindi. De radiis / Ed. par M.T. D'Alverny et F.

Hudry // Archives d'histoire doctrinale et littÈraire du Moyen áge. 41. 1974. P. 139-260 ( -- p. 215-259); . : Idem. De radiis. Teorica delle arti magiche / A cura di E. Albrile e S. Fumagalli. Milano, 2001. -, , . .: Travaglia P. Magic, Causality and Intentionality. The Doctrine of Rays in al-Kindi. Firenze, 1999.
14

Ab Mashar. Kitb al-madkhal al kabr ilÀ ilm akm al nujm. Liber introductorii maioris

ad scientiam judiciorum astrorum / Ed. par R. Lemay. 9 voll. Napoli, 1995--1996. .
15

: Lemay R. Abu Ma`shar and Latin Aristotelianism in the Twelfth

Century. Beirut, 1962.


8

. , . XIV : , 16. , -- , , . , , , . . , XIII--XIV , , , ' . , , , , . , . -- 17, '18 . 19 -- , ,
16

Federici Vescovini G. I programmi degli insegnamenti del Collegio di medicina, filosofia e

astrologia, dello statuto dell'UniversitÞ di Bologna // Roma, magistra mundi: itineraria culturae medievalis. MÈlanges offerts au PÕre L. E. Boyle Þ l'occasion de son anniversaire / EditÈs par Jacqueline Hamesse. Louvain, 1998. P. 193­223.
17 18

Castelli P. Gli astri e i Montefeltro // Studi umanistici piceni. Vol. 3. 1983. P. 75­89. Vasoli C. L'astrologia a Ferrara tra la metÞ del Quattrocento e la metÞ del Cinquecento // Il

Rinascimento nelle corti padane. Bari, 1977. P. 469­494; RotondÐ A. Pellegrino Prisciani (1435 ca. -- 1518) // Rinascimento. XI. 1. Giugno 1960. P. 69­110.
19

Trexler R. Public Life in Renaissance Florence. N.-Y., 1980. P. 45­84.


9

. 20. , . , , - , 21. , - . XV , , , , , . , XV -- XVI . , , , , , , .

20 21

Saxl F. The Appartamento Borgia // Idem. Lectures. Vol. 1. London, 1957. P. 174­188. Trinkaus C. Coluccio Salutati's Critique of Astrology in the Context of His Natural Philoso-

phy // Speculum. Vol. 64. 1. January 1989. P. 46­68.


10

1. XV . , . , , . , : , , 22 23. , . , , , , . , , . , «, » « ». , -- « ». , «22

. . . ., 2000; Knox D. Ficino and

Copernicus // Marsilio Ficino: His Theology, His Philosophy, His Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees with M. Davies. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 399­418; Idem. Ficino, Copernicus and Bruno on the Motion of the Earth // Bruniana & Campanelliana. Vol . 5. 1999. P. 333­366.
23

Hankins J. Galileo, Ficino and Renaissance Platonism // Humanism and Early Modern Philos-

ophy / Ed. by J. Kraye and M.W.F. Stone. London, 2000. P. 209­237.


11

» -- , . , , « » . 26 « ». Ñ ; , IV , , 27, « ». . , 24

24

« »25, -

-

.

. . .: Ficin M. ThÈologie platonicienne de l'immortalitÈ des Ámes // Ed. par R. Marcel. Paris, 1964­1970; Ficino M. Platonic Theology. 6 voll. / English Translation by M.J.B. Allen with J. Warden. Latin Text ed. by J. Hankins with W. Bowen. Cambridge, Massachusetts; London, 2001--2006; Idem. Teologia platonica / A cura di E. Vitale. Milano, 2011. , .
25

« » . -

. -- -- . : Ficino M. La religione cristiana. Roma, 2005. . : Marsilii Ficini florentini de Christiana religione liber // Marsilii Ficini florentini, insignis philosophi platonici, medici atque theologi clarissimi opera. Basileae, 1576. I. P. 1­77.
26

.

, 1450 -. .: Clydesdale R. Jupiter tames Saturn: Astrology in Ficino's Epistolae // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 117­131.
27

Marsilii Ficini Florentini disputatio contra iudicium Astrologorum // Marsilii Ficini opera. I. P.

781­782.


12

1927 .28. 29 «Supplementum Ficinianum», 1937 .. 30. , . , «» 1477--1479. : , , 31. . , « » 1986 , . , «» « » 32. , 33. , , , «»
28

Baron H. Willensfreiheit und Astrologie bei Marsilio Ficino und Pico della Mirandola // KulKristeller P.O. Supplementum Ficinianum. Vol. II. Firenze, 1937. P. 11: «Editionem

tur und Universalgeschichte. Feitschrift fÝr Walter Goetz. Leipzig; Berlin, 1927. S. 145­170.
29

praeparavit Baron cuius transcriptiones iterum cum codice contuli nonnulla vel adiungens vel omittens quae videlicet in aliis Ficini scriptis repetuntur».
30

Ibid. P. 11­76. : Ficino M.

Disputa contro il giudizio degli astrologi, di Marsilio Ficino, fiorentino // Idem. Scritti sull'astrologia / A cura di O. Pompeo Faracovi. Milano, 1999. P. 49­174. . : Ficino M. Disputation Against the Judgement of the Astrologers // Marsilio Ficino / Edited and introduced by A. Voss. Berkeley, California, 2006. P. 71­81.
31

. .. . Walker D.P. Ficino and Astrology // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti / Ibid. P. 341.

. ., 2008. . 363.
32

A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 341­349.
33


13

- , , . . , . , , , , , , « » «», . , «» , 34 (, ), , , . , . , , , . , . , , . «», , 1481 , , «, »35. , -- « », , .
34 35

Ibid. P. 342. Katinis T. Medicina e filosofia in Marsilio Ficino. Il Consilio contro la pestilentia. Roma,

2007.

.


14

, , «» , . , 1478 --79 , , , , ; , , volgare, « »36. , «» : , , 37. , XV , , « » . , , , 38. , , , . XIV , . , , , , 39. -- , , , . , ,
36

«La caritÞ inverso la patria mia mi muove a scrivere qualche consiglio contro la pestilentia, et

acciochÈ ogni persona thoscana la intenda et ossi con esso medicare, pretermetterÐ le disputationi sottili et lunghe et etiamdio scriverrÐ in lingua thoscana» (Consiglio di Marsilio Ficino fiorentino contro la pestilentia // Ibid. P. 159).
37

«Basti sapere che qualunque cosa io aproverÐ, benchÈ per brevitÞ non narri molto, niente di

meno Õ approvata con molte ragioni et auctoritÞ di tutti e doctori antichi e moderni, et sperientie di molti et spetialmente del nostro padre maestro Ficino medico singolare; il quale la maggiore parte degli morbati sanava» (Ibid. P. 159).
38 39

Ibid. P. 78­79. .: Ibid. P. 29­53.


15

. . , « » , , . XV , . «» , . , « » . 1479 (, , ) 40. , , , , , . , 1479 «» . , . 1481 , , , . , 41. « »42. ,
40 41

. , 1478 --1479 .: . -

Katinis T. Op. cit. P. 94.
42

. . : Ficino M. Three Books on Life / A Critical Edition and Translation with Introduction and Notes by C.V. Kaske and J.R. Clark. Tempe, Arizona, 1998. . : Idem. De vita libri tres / A cura di A. Biondi e Giuliano Pisani. Pordenone, 1991; Ficino M. Sulla vita / Introduzione, traduzione, note e apparati di A. Tarabochia Canavero. Milano, 1995.


16

. -- . «» 43. , 1492 44, . XV «»45. , 1415 , 1397- . 1434 , 1462 . , XVI , , X, . , , 1558 , . . . , -

43 44

Marsilii Ficini florentini in Plotini epitomae // Marsilii Ficini opera. II. Basileae, 1576. «» .: Kristeller P.O. Supplementum Ficinianum. P. CXXVI­

CXXIX; Toussaint S. Introduction // Plotini Opera omnia. Cum latina Marsilii Ficini interpretatione et commentatione. Fac-similÈ de l'Èdition de BÁle, Pietro Perna, 1580. Villierssur-Marne, 2005. P. I­XXI; .. . . . 72­78.
45

. Saffrey H.D. Florence, 1492: The Reappearance of Plotinus // Re-

naissance Quarterly. 1996. Vol. XLIX. 3. P. 489 .


17

, 46, . , «»47, : « », . , 1484 . «» , 48. , 22 , 17 1486 , 49. , , : . , 1486 , 1492 , 50. , «», « ». : « », « » -- -- « -

46

. : FÆrstel C. Marsilio Ficino e il Parigino greco 1816 di Plotino // , 1460-

Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 65­88.
47

, «»: Toussaint S. Op. cit. P. 1.
48

Marsilii Ficini florentini in Plotini epitomae // Marsilii Ficini opera. II. P. 1537. . : «Accipe nonnullos quos hic expectabas Plotini libros, heri omnibus transferendis finem posui»

. .. . . . 72.
49

(Ficini Epistolarum liber VIII. 24 // Marsilii Ficini opera. I. P. 874). .: Toussaint S. Op. cit. P. I­II.
50

Wolters A.M. The First Draft of Ficino's Translation of Plotinus // Marsilio Ficino e il ritorno

di Platone. Vol. I. P. 305­329.


18

»51. 1480 , , , «». , « » « » 52. 1489 ; « », 11 «», « ». 10 1489 « » «» « » . « », 1489 , . . , . « » , « ». , . . , , , . , « », 1492 53. 51

. Kristeller P.O. Supplementum Ficinianum. P. .. . . . 81. , « » -

LXXXIII­LXXXIV.
52 53

, : Marsilii Ficini in librum de Sole ad magnanimum Petrum Medicem // Marsilii Ficini opera. I. P. 965­975. : Ficino M. Libro del Sole di Marsilio Ficino, al magnanimo Piero ed'Medici //


19

« »54, , «», , , . , , . , « » « » 55.

Idem. Scritti sull'astrologia / A cura di O. Pompeo Faracovi. Milano, 1999. P. 185 ­215. : Idem. The Book of the Sun // Marsilio Ficino / Edited and introduced by A. Voss. Berkeley, California, 2006. P. 189­213. . .
54

Marsilii Ficini in librum de Lumine ad magnanimum Petrum Medicem // Marsilii Ficini opera. «Cum opusculum de Sole tibi clarissime Petre destinavissem, memini paulo post iamdiu me de

I. P. 976­986.
55

lumine libellum composuisse» (Ibid. Prooemium. P. 976).


20

2. « » (1486--1493) . , -- 31 , . , , -- -- . , , . 1463 , , 56. , . , I. : . , , - . , « » ("Orlando innamorato"). , . 1473 , 10
56

.: Pico della Mirandola G.F. Ioannis Pici Mirandulae viri omni

disciplinarum genere consumatissimi vita per Ioannem Franciscum illustris principis Galeotti Pici filium conscripta. Modena, 1994. P. 30­32. , ( Ibid. P. 30). .: Garin E. Pico della Mirandola. Vita e dottrina. Firenze, 1937. P. 2­6; Di Napoli G. Giovanni Pico della Mirandola e la problematica dottrinale del suo tempo. Roma, 1965. P. 28­37; Valcke L. Jean Pic de la Mirandole. Un itinÈraire philosophique. Paris, 2005. P. 85­90.


21

, , , . , , 1477 . , , 1478 - . , , , , . , , , '57. 1479- 1485 . , , , , . , 1479 : , 1482 , . , (1480--1482), , , 58. , .

57

: Fioravanti G. Pico e l'ambiente ferrarese

// Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997. Vol. 1. P. 157­172.
58

Mahoney E. Giovanni Pico della Mirandola and Elia del Medigo, Nicoletto Vernia and

Agostino Nifo // Ibidem. Vol. 1. P. 127­156.


22

"calculatores"59. , 1484 , . 1485 VIII, 60. : 23 . , , . , 1486 , , 61. 1489 ( «») . , , : , , 62. ,

59

Valcke L. I Calculatores, Ermolao Barbaro e Giovanni Pico della Mirandola // L'educazione e

la formazione intellettuale nell'etÞ dell'Umanesimo. Milano, 1992. P. 275­284; Idem. Jean Pic de la Mirandole. Un itinÈraire philosophique. Paris, 2005. P. 102-105.
60

.: Dorez L., Thuasne L. Pic de la Mirandole en France Wirszubski C. Pico della Mirandola's Encounter with Jewish Mysticism. Cambridge,

(1485--1488). Paris, 1897.
61

Massachusetts, 1989 ( : Idem. Pic de la Mirandole et la cabale. Paris; Tel-Aviv, 2007). P. 4-7.
62



, . .: Busi G. "Chi non ammirerÞ il nostro camaleonte?" La biblioteca cabbalistica di Giovanni Pico della Mirandola // Idem. L'enigma dell'ebraico nel Rinascimento. Torino, 2007. P. 25­45.


23

, . , , : ( « ») , . , - . , , . , . , . , , , «». , 1480- : « " " »63, «900 »64, «»65 «»66.
63

. -

1519 . , «» , . «»: Pico della Mirandola G. Commento alla canzona d'amore // Idem. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. . : . « » . / . .. // / . . . . . 1. ., 1981. . 266­299.
64

«»: Pico della Mirandola G. Conclusiones sive theses

DCCCC Romae anno 1486 publice disputandae, sed non admissae. Texte Ètabli d'aprÈs le MS. d'Erlangen (E) et l'editio princeps (P), collationnÈ avec les manuscrits de Vienne (V et W) et de


24

. 1486 , , , «». , . «», -

Munich (M) / Ed. par Bohdan Kieszkowski. GenÈve, 1973; Idem. Conclusiones nongentae: le novecento tesi dell'anno 1486 / A cura di A. Biondi. Firenze, 1995; Farmer S. Syncretism in the West: Pico's 900 Theses (1486): the Evolution of Traditional Religious and Philosophical System. Tempe, Arizona, 1998; Pic de la Mirandole J. 900 conclusions philosophiques, cabalistiques et thÈologiques / Ed. par B. Schefer. Paris, 2006. . : . . 1--400. , , , , / . .. .. . . .. . ., 2010. , , .
65

, -

, . .: Pico della Mirandola G. De hominis dignitate // De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. Bori P. C. PluralitÞ delle vie : alle origini del Discorso sulla dignitÞ umana di Pico della Mirandola. Milano, 2000; Pico della Mirandola G. Discorso sulla dignitÞ dell'uomo / A cura di F. Bausi. Parma, 2003; Valcke L., Galibois R. Le pÈriple intellectuel de Jean Pic de la Mirandole. Suivi du Discours de la dignitÈ del'homme et du traitÈ L'Étre et l'un. Sainte Foy, 1994. : . / . .. // / . . . . . 1. ., 1981. . 248­265.
66

:

Pico della Mirandola G. Apologia. L'autodifesa di Pico di fronte al Tribunale dell'Inquisizione / A cura di P.E. Fornaciari. Firenze, 2010. . «» , . : Crouzel H. Une controverse sur OrigÕne Þ la Renaissance. Jean Pic de la Mirandole et Pierre Garcia. Paris, 1977.


25

67, , : , «» ; «900 » ; «» , . , «» , . , , . , VIII, . , 1494 68. . . , « " " », ,
67

,

: Aasdalen U.I. The First Pico­Ficino Controversy // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence. P. 67­88.
68

.

, , , VI. , 1 493 , , . , , VI . , , , , «» VI , . , - , .


26

. - , scientia naturalis. , . , , . - . , , . : «, » (1489)69 « ». «» -- , . , . . «» -- , , 1486 70. «» Sciabat (), , ,

69

Pico della Mirandola G. Heptaplus // Idem. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e

scritti vari. A cura di E. Garin. Torino, 2004. . : Pic de la Mirandole J. OEuvres philosophiques / Texte latin, traduction et notes par O. Boulnois et G. Tognon. P., 1993.
70

: Wirszubski C. Op. cit. P. 99­

184. . : Secret F. I cabbalisti cristiani del Rinascimento. Roma, 2001. P. 49­52 ( 1964 ); Idem. Nouvelles prÈcisions sur Flavius Mithridates, maÍtre de Pic de la Mirandole et traducteur de commentaires de Kabbale // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'Umanesimo. Firenze, 1965. Vol. 2. P. 169 ­ 187; Dell'Acqua G., MÝnster L. I rapporti di Giovanni Pico della Mirandola con alcuni filosofi ebrei // Ibidem. Vol. 2. P. 149­168.


27

71. , : , . «»72. , , . , Portae iustitiae , 73. . 49 -- , . , . . , «» -- , . , . ,

71

.: Black C. Pico's Heptaplus and Biblical Hermeneutics. Boston; Leiden, 2006. P. Pic de la Mirandole J.. Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem

223­227.
72

propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 16: «Ex mysterio trium literarum, quae sunt in dictione Sciabat, id est , possumus interpretari Cabalistice tunc sabbatizare mundum, cum Dei filius fit homo, et ultimofuturum sabbatum, cum homines in Dei filium regenerabuntur» // J. Pic de la Mirandole. 900 conclusions philosophiques, cabalistiques et thÈologiques / Ed. par B. Schefer. P., 2006. . : Pic de la Mirandole J. 900 conclusions philosophiques, cabalistiques et thÈologiques / Ed. par B. Schefer. P., 2006.
73

Black C. Op. cit. P. 227­230.


28

, 74. . , , «» , , 75. , , : ¸ «», « »76. 1489 1491/2 77, «». , « XV » , 1496 . 78. « » 79. -

74

Pico della Mirandola G. F. Ioannis Pici Mirandulae viri omni disciplinarum genere

«».
75

consumatissimi vita per Ioannem Franciscum illustris principis Galeotti Pici filium conscripta. Modena, 1994. P. 46.
76

Pico della Mirandola G. Ioannis Pici Mirandulae expositiones in Psalmos / A cura di A.

Raspanti. Firenze, 1997. P. 15­16. : Pico della Mirandola G. Expositiones in Psalmos. , . : Wirszubski C. Giovanni Pico's Book of Job // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 32. 1969. P. 171­199. , .
77 78 79

Pico della Mirandola G. Expositiones in Psalmos. P. 32­38. Ibid. P. 35­36. , -- .

-


29

«» . « XVIII » (« , »)80. . -- , , . -- «», , , . , 400 900 ; « » 81. «» -- , , , , -- .

, . .: Raspanti A. Filosofia, teologia, religione. L'unitÞ della visione di Pico della Mirandola, Palermo, 1991.
80 81

Pico della Mirandola G. Expositiones in Psalmos. P. 176­201. 115 «conclusiones secundum doctrinas philosophorum et theologorum Alberti Magni, Tomae

Aquinatis, Henrici Gandauensis, Johannis Scoti, Egidii Romani et Francisci de Maironis», 82 «conclusiones secundum doctrinam Arabum qui in plurimum peripateticos se profitentur, Avenroen, Avicennam, Alpharabium, Avenpaten, Isaac, Abumaron, Moyses et Mahumeth», 26 «Conclusiones secundum grecos, qui peripateticam sectam profitentur: Theophrastum, Ammonium, Simplicium, Alexandrum, et Themistium», 101 «Conclusiones secundum doctrinam philosophorum, qui Platonici dicuntur: Plotini Aegyptii, Porphyrii Tyrii, Jamblichi Chalcidei, Procli Licii, et Adelandi Arabis », 14 «conclusiones secundum Mathematicam Pythagore», 6 «conclusiones secundum opinionem Chaldeorum Theologorum», 10 «conclusiones secundum priscam doctrinam Mercurii Trismegisti Aegyptii», 47 «conclusiones secundum sapientum hebreorum Cabalistarun, quorum memoria sit semper in bonum».


30

3. « » . , « » -- , 82. . 1493 1494-. , 12 ()83. . , , - , . , ; . , , . . , : 1) ; 2) ; 3)

82

Roulier F. Jean Pic de la Mirandole (1463--1494). Humaniste, philosophe et thÈologien. Pico della Mirandola G. Disputationes adversus astrologiam divinatricem. 2 voll. Torino,

GenÕve, 1989. P. 53.
83

2004. : Pico della Mirandola G. Disputationes. «» , . . .


31

, . 84. , , , . , . , , . , , , « , »85. , . , , , , . , , . , , , , . , 84

,

: Thorndike L. Astrology at Bay // Idem. A History of Magic and Experimental Science. Vol. 4. N.-Y., 1934. P. 529­543; Zanier G. Struttura e significato delle Disputationes pichiane // Giornale critico della filosofia italiana. Vol. 1. . 1. 1981. P. 54­86.
85

«Hanc fraudem omnis aetas et ordo sexusque caligat» (Pico della Mirandola G. Disputationes.

Prooemium. P. 44).


32

, . , , , , , . , , . . , « », , . , , « », . -- , , . . , 86. , , , . , 87, . 88, , . , .
86 87 88

.: Farmer S. Op. cit. P. 137­149. «900 », «» «». Garin E. Introduzione // G. Pico della Mirandola. Disputationes. Vol. I. Torino, 2004. P. 3­17.


33

, . XV . , , . 1498 , , « »89. , , . «» . . -- , «» , . , , , « » , , , 90. , , , . , . ; 91. , , , . 89

. . -

«» .: Pompeo Faracovi O. In difesa dell'astrologia: risposte a Pico in Bellanti e Pontano // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 47­66.
90 91

Savonarola G. Contro gli astrologi / A cura di C. Gigante. Roma, 2000. Garin E. Introduzione / G. Pico della Mirandola. Disputationes. Vol. I. P. 5.


34

, , - . , . , , , 92.

92

. . ,

, . . Farmer S. Op. cit. P. 172.


35

4. «» «» 1496 -, . , , , , . , « » , , . , , , , , . «» , , , . , : . . 1497 , « », « », ()93. , , : «, , », ,

93

. . 90.


36

94. , . , , ; , 95. « » , . , . . , 96, 1486 , . , , 1480- 97. 10 « »

94

«Ora, essendosi pubblicato el libro delle disputazioni del Conte Giovanni Pico dalla Mirandola

contra questi superstiziosi astrologi e avendolo letto, mi sono e rallegrato e contristato. Rallegrato, dico, di tale opera, certo utile e necessaria alli cristiani nelli nostri tempi nelli quali tutto el mondo Õ involto in questa pestifera fallacia; contristato che tanto uomo, in questa etÞ al mondo singulare, sia morto nel fiore della sua gioventÇ, massime non avendo a questa opera potuto dare la sua perfezione e mettergli la estrema mano» (Savonarola G. Contro gli astrologi. P. 33­34).
95

«Pensando dunque io questa opera essere tale che non puÐ essere intesa nÈ gustata se non da

uomini litterati e nelle scienzie esercitati, e nientedimeno che sarÌa necessario molto piÇ che quelli che non sono litterati la intendissino, perchÈ comunemente li uomini dotti si fanno beffe de l'astrologia divinatoria ma li illitterati, delusi dalli astrologi, si lasciano involgere in questo errore, mi sono acceso di fare quello io per li uomini vulgari che lui ha fatto per li dotti» (Ibid. P. 34).
96 97

Ridolfi G. Vita di Girolamo Savonarola. 2 voll. Roma, 1952. Vol. 1. P. 36. Garfagnini G.C. La questione astrologica tra Savonarola, Giovanni e Giovan Francesco Pico //

Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria. P. 128.


37

, , « »

98

-

. , , « » . . 1507 « » (De rerum praenotione). «» (praenotio) , , , . , « » 99. , , , , 100. , XVII praenotio . «», , 101, . , . , , , , «
98 99

Gigante C. Introduzione. Il profeta e le stelle // G. Savonarola. Contro gli astrologi. P. 12. . // . . ., 1985. I. Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri «Praenotionis nomen compositum est ex praepositione ipsa prae et notione quae idem est

XVII. 44.
100

novem. Argentorati, 1507. I. I. P. 6­8.
101

atque cognitio» (Ibid. I. I. P. 5).


38

», «»102. , , 103. , , , 104. , , -- -- -- . , , «» - «» . : . « » . 1510 , « »105. , «» . XVII , , , 106. , , « »
102 103 104 105

Ibid. P. 1. Ibid. P. 3. Ibid. P. 3­4. Cavini W. Un inedito di Giovan Francesco Pico della Mirandola. La `Quaestio de falsitate Ibid. P. 134.

astrologiae' // Rinascimento. Vol. 13. 1973. P. 133­171.
106


39

« », « » 107. , «» , . « » , , , 1496 . , , , , , 108. , : , «», . , , , , . , 1520 . . , , « »,
107 108

Ibid. P. 135­136. Zambelli P. Giovanni Mainardi e la polemica sull'astrologia // L'opera e il pensiero di

Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'Umanesimo. Vol. 2. P. 205­279. , : Zambelli P. L'apprendista stregone. Astrologia, cabala e arte lulliana in Pico della Mirandola e seguaci. Venezia, 1995. P. 74­122.


40

, , , XV . ( )
109

.

1492 . -- , , , , -- . , , . , . , , , , , , . , 1498--1502 , . . , , -, « ». , XV XVI .

109



.: .. . ., 2008. . : .. . . , 1915; Denisoff E. Maxime le Grec et l'Occident. Contribution Þ l'histoire de la pensÈe religieuse et philosophique de Michel Trivolis. Paris; Louvain, 1943.


41

1506 , . III. , . , , 1524 110. 111, , 1524 , , , . , , . . 112: , . , « » -- . 1483 , ; «» , . , ; 1487 , , 110

. . . 1 / .. . ., . . 359­372. -

2008. . 256­294; 311­334.
111

: Collis R. Maxim the Greek, Astrology and the Great Conjunction of 1524 // The Slavonic and and East European Review. Vol. 88. 4. October 2010. P. 601­623.
112

Vasoli C. Lucio Bellanti // Dizionario biografico degli italiani. Vol. 7. Roma, 1965. P. 597­

599.


42

. , , . , ( , ), . 1495 , « ». , , ; , , , , . , 113. 1495 , XVIII , « " » "» , , . XV . , 9 1498 , 4 14 , . 4 , 1502-, , , -- « .
113

Pompeo Faracovi O. In difesa dell'astrologia: risposte a Pico in Bellanti e Pontano. P. 47.


43

" " ». , 1554 , (« »), -- « »114. , XV -- XVI ; « » , . , . , , : , , . « » «», . ( 170 ) , , . , , : 12 12 « ». , , , . , - . , 114

: Defensio astrologiae contra Ioannem Picum

Mirandulam. Lucii Bellantii Senensis mathematici ac physici liber de astrologica veritate. Et in disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones. Venetiae, 1502.


44

, Ñ , . . . , , . , . , «» 115 «»116, , «» 117. -- «» « », , . , , , , . «» «» . . « » 1470 -, 1494--1495 118. -- , -- 115

Trinkaus C. The Astrological Cosmos and Rhetorical Culture of Giovanni Gioviano Pontano. Rinaldi M. Pontano, Trapezunzio ed il Graecus Interpres del Centiloquio pseudotolemaico //

Renaissance Quarterly. Vol. 38. 3. Autumn 1985. P. 450.
116

Atti dell'Accademia Pontaniana. 48. 1999. P. 125­171. . : Idem. L'astrologia degli umanisti // Il linguaggio dei cieli. Astri e simboli nel Rinascimento / A cura di G. Ernst e G. Giglioni. Roma, 2012. P. 73­89.
117

Idem. "Sic itur ad astra". Giovanni Pontano e la sua opera astrologica nel quadro della Ioannis Ioviani Pontani de rebus coelestibus libri XIIII. Basileae, 1530. . : Trinkaus

tradizione manoscritta della "Mathesis" di Giulio Firmico Materno. Napoli, 2002.
118

C. Op. cit. P. 449.


45

119. , : 10 . . , , , « », «»120. , . , «», , , . : , , . , , , -- . , « » , . , XV -- XVI , « » . Ñ 1470- , , , .

119

Ioannis Ioviani Pontani ad Paulum Cortesium de rebus coelestibus liber duodecimus // Ioannis Soldati B. La poesia astrologica nel Quattrocento. Ricerche e studi. Firenze, 1906. P. 231.

Ioviani Pontani de rebus coelestibus libri XIIII. P. 337­346.
120


46

, . , . , « ». , Ñ ; , . , , : , . , , , XV -- XVI .


47

, . -, , : , , . , . , , , . -, , , . , . , , -, XX . XXI , . , , , , , . 121. -

121

, ,

. , -- , , XVI . : -


48

, . . 122, .-. 123, . 124. . 125. XX , . XV (1906)126.

-- , , .
122

Weill-Parot N. Les "images astrologiques" au Moyen Age et Þ la Renaissance. SpÈculations Boudet J.-P. Entre science et nigromance. Astrologie, divination et magie dans l'Occident Federici Vescovini G. Medioevo magico: la magia tra religione e scienza nei secoli XIII e -- I

intellectuelles et pratiques magiques (XII--XV siÕcles). Paris, 2002.
123

mÈdiÈval (XII--XV siÕcle). Paris, 2006.
124

XIV. Torino, 2008.
125

Tatti Renaissance Library, -- , . . , , , . (, ), Les Belles Lettres . , . . . , , , - , ( ) .
126

Soldati B. La poesia astrologica nel Quattrocento. Ricerche e studi. Firenze, 1906.


49

, 127. , , , . , , («» «»), XV . : XIII--XIV , '. . : . , -- . , , , -- . , . , 1490 : , , , 128. , , , . , , 1490 129
127 128 129

Ibid. P. VII. Ibid. P. 214. Ibid. P. 215.


50

, , , , . «» , ; , , , , 130. , . , , , 1490 . , , «900 » . , : « » , 1492 « »131. , , : « » , (, «» -), -- 130 131

Ibid. P. 222. : Toussaint S. L'esprit du Quattrocento. Le De Ente et Uno

de Pic de la Mirandole. Paris, 1995; Pico della Mirandola G. Dell'Ente e dell'Uno / A cura di R. Ebgi con la collaborazione di F. Bacchelli. Milano, 2010. : . / . .. // ( XV ) / . .. . ., 1985. . 263­280.


51

, , -- 132. , : . «» « », 133. , , -- . , : 1450 , , 134. , , , , . « »135, , , XVII . 136 , . , . «» , 132 133

Ibid. P. 237. Ioannis Ioviani Pontani Carmina / A cura di B. Soldati. 2 voll. Firenze, 1902.

. : De Nichilo M. I poemi astrologici di Giovanni Pontano. Storia del testo. Bari, 1975.
134 135 136

Soldati B. La poesia astrologica nel Quattrocento. P. 232. Thorndike L. A History of Magic and Experimental Science. 8 voll. N.-Y., 1923--1958. : Idem. The

Place of Magic in the Intellectual History of Europe. N.-Y., 1905.


52

, , , , . , , , , «» . . , : , , , . , «» . , «» , «» « »137. , «», , , , 138. , , , , . 1937 « . »139.

137

Thorndike L. Astrology at Bay // Idem. A History of Magic and Experimental Science. Vol. 4. Ibid. P. 540--543. Garin E. Giovanni Pico della Mirandola: vita e dottrina. Firenze, 1937.

P. 529.
138 139


53



140

«-

. - »141, 142 , . , . , . , . . , . , , , . « » 143 1486 , , . , 144, 140 141 142

, . Anagnine E. Giovanni Pico della Mirandola: sincretismo filosofico-religioso. Bari, 1937. . . . .; ., 2000

( 1927 ). . : Cassirer E. Giovanni Pico della Mirandola: a Study in the History of Renaissance Ideas // Journal of the History of Ideas. Vol. 3. 2 ­3. 1942. P. 123­144; P. 319­344.
143

, , -

: «Sicut vera Astrologia docet nos legere in libro Dei, ita Cabala docet nos legere in libro legis».
144

,

.. : , -- . , : Kristeller P.O. Il pensiero filosofico di Marsilio Ficino. Firen-


54

«». , ( ), , . , , « », , , , -- . « », « »145, 146. , , . , . , : «». , .
147

.. 148. , -

ze, 2005. 1937 , . .
145

Garin E. Magia ed astrologia nella cultura del Rinascimento // Idem. Medioevo e . // . Walker D. Spiritual and Demonic Magic from Ficino to Campanella. London, 1958 ( .. . ., 2000 (

Rinascimento. Roma; Bari, 2005. P. 141­157 ( 1954).
146

/ . .. . ., 1986. . 331­349.
147

, 2000 ).
148

-- 1964).


55

, , , , . , : «» « », -- «» «» «». , , . , , , « »:
149

, , ; -

, . , , , , 1486 , «», . , « », , «». , « », , « » , , , « »150. 151. « ».

149

,

: Walker D.P. Orpheus the Theologian and Renaissance Platonists // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 16. 1/2. 1953. P. 100­120.
150 151

Walker D. Spiritual and Demonic Magic from Ficino to Campanella. P. 54­55. .. . . . 110.


56

, , . « », . , 152. . , , ; , , , . , « » «» , , , . , , , , , . - . , . , 152

. : Allen M.J.B. The Second Ficino­Pico ontroversy: Parmenidean Poetry,

Eristic, and the One // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 417­455.


57

, . , , ; , . , , . . 1970 « . »153, 154. , XX : ; «» . , . . , .. , 155.

153

Trinkaus C. In Our Image and Likeness: Humanity and Divinity in Italian Humanist Thought. . : Idem. Marsilio Ficino and the Ideal of Human Autonomy // Marsilio

2 voll. London, 1970.
154

Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze , 1986. Vol. 1. P. 197­210.
155

,

«», , . .: Hankins J. Humanism and Platonism in the Italian Renaissance. Vol. 1. Humanism. Roma. 2003. P. 573­590; Fubini R. L'umanesimo italiano. Problemi e studi di ieri e di oggi // Studi francesi. LI. III. 2007. P. 504 ­ 515; Toussaint S. Humanismes / Antihumanismes. De Ficin Þ Heidegger. T. 1. Paris, 2008. . : .. «»? // XXXI -


58

, . , , , , . , , , , . , ( ) , , , , , . , , . , : , , , , . 156, , 15 . , . 1972 . « : »157. , , , « ». ., 2012. . 62­65.
156

Bullard M.M. The Inward Zodiac: a Development in Ficino's Thought on Astrology // ReShumaker W. The Occult Sciences in the Renaissance: a Study in Intellectual Patterns. Berke-

naissance Quarterly. Vol. 43. 4. Winter 1990. P. 687­708.
157

ley; Los Angeles, 1972.


59

, XV XVI , . , , , , , . , . , : . , , . , , - , , . 1970- . 1976 . « . XIV XVI »158; . . , . , («» , , ). « » , , , -- «» , -- , , , XIV -- XV . , - : , ,
158

: Garin E. Lo zodiaco della vita. La polemica

sull'astrologia dal Trecento al Cinquecento. Roma; Bari, 2007.


60

, . «» . «» , . , 159. , , , , 160, . , , «», . , XV--XVI , . , . . , XVI . , « »161, 162. , - «» «» .
159 160 161

Ibid. P. 69­86. Ibid. P. 88. Zambelli P. Le problÕme de la magie naturelle Þ la Renaissance // Magia, astrologia e Eadem. L'ambigua natura della magia: filosofi, streghe, riti nel Rinascimento. Milano, 1991;

religione nel Rinascimento. Wroclaw, 1974. P. 48­82.
162

Eadem. White Magic, Black Magic in the European Renaissance. Leiden; Boston, 2007.


61

. , , . , , «». , , . , 163, . 1980- . . , 164, ( ) . . 165, .
163

Eadem. L'apprendista stregone. Astrologia, cabala e arte lulliana in Pico della Mirandola e Copenhaver B. Symphorien Champier and the Reception of the Occultist Tradition in RenaisIdem. Scholastic Philosophy and Renaissance Magic in the De vita of Marsilio Ficino // Re-

seguaci. P. 31-53.
164

sance France. The Hague, 1978.
165

naissance Quarterly. Vol. XXXVII. 4. Winter 1984. P. 523-554; Idem. Renaissance Magic and Neoplatonic Philosophy: «Ennead» 4.3-5 in Ficino's «De vita coelitus comparanda» // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti. Vol. 2. P. 351-369; Idem. Iamblichus, Synesius and the Chaldaean Oracles in Marsilio Ficino's De vita libri tres: Hermetic Magic or Neoplatonic Magic? // Supplementum Festivum. Studies in Honor of Paul Oskar Kristeller / Ed. by J. Hankins, J. Monfasani and F. Purnell, Jr. Binghamton, New York, 1987. P. 441 -455; Idem. Number, Shape, and Meaning in Pico's Christian Cabala: the Upright Tsade, the Closed Man, and the Gaping Jaws of Azazel // Natural Particulars: Nature and the Disciplines in Renaissance


62

, ; , , , . , 166, 167. , . , , : « », «» «900 ». , , , , . , . . 168. -- . , , « » , .
Europe / Ed. by A. Grafton and Nancy Siraisi. Cambrigde, Massachusetts; London, 1999. P. 25--76.
166

Idem. Natural Magic, Hermetism, and Occultism in Early Modern Science // Reappraisals of

the Scientific Revolution / Ed. by D.C. Lindberg and R.S. Westman. Cambridge, 1990. P. 261301.
167

Idem. Secret of Pico's Oration: Cabala and Renaissance Philosophy // Midwest Studies in Rabin S. Two Renaissance Views of Astrology: Pico and Kepler. Ph.D. dissertation, City

Philosophy. XXVI. 2002. P. 56--81.
168

University of New York, 1987.


63

, , . , . , , . , , , , «». , -- , , «»; . «», , , . , , ; , , . . 169. , «» 170. , , , , , , 171. ; . , , . , «» 169

Vickers B. Critical Reactions to the Occult Sciences During the Renaissance // The Scientific

Enterprise. The Bar-Hillel Colloquium: Studies in History, Philosophy, and Sociology of Science. Vol. 4 / Ed. by Edna Ullmann-Margalit. Dordrecht, 1992. P. 43­92.
170 171

Ibid. P. 66­72. Ibid. P. 67.


64

172, 173. , , . , , , . . 174. -- . 175 . 176, , -- : . , 177, «»
172 173 174

178

1496 179.

Ibid. P. 72 Ibid. P. 66. Pompeo Faracovi O. Scritto negli astri: l'astrologia nella cultura dell'Occidente. Venezia, Tester J. Storia dell'astrologia occidentale. Genova, 1990 ( -

1996.
175

). , .
176

Caroti S. L'astrologia in Italia. Profezie, oroscopi e segreti celesti, dagli zodiaci romani alla

tradizione islamica, dalle corti rinascimentali alle scuole moderne: storia, documenti, personaggi. Roma, 1983. . : Idem. Note sulle fonti medievali di Pico della Mirandola // Giornale critico della filosofia italiana. 84. 2005. P. 60-92; Idem. Le fonti medievali delle Disputationes adversus astrologiam divinatricem // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria. P. 67­93.
177 178 179

Pompeo Faracovi O. Scritto negli astri: l'astrologia nella cultura dell'Occidente. P. 199­219. Ibid. P. 219­233. Ibid. P. 235­237.


65

, . , , , , -- « »
180

« ». -

, , ; , , , . , , ( 181), , , . , « », , , . , , 182. , , , ,
180

: Eadem. Destino e fato nelle pagine

astrologiche di Marsilio Ficino // Nella luce degli astri: l'astrologia nella cultura del Rinascimento / A cura di O. Pompeo Faracovi. Sarzana, 2004. P. 1­24.
181 182

« ». Eadem. Scritto negli astri: l'astrologia nella cultura dell'Occidente. P. 227. .

- : Eadem. La polemica antiastrologica di Giovanni Pico della Mirandola // Il linguaggio dei cieli. Astri e simboli nel Rinascimento. P. 91107.


66

, . , , , , . . . 183. , 2008 , , . , , . «»184. , «». , , , -- 185. , , , , . . , 2002 , , « -

183

Broecke S. vanden. The Limits of Influence: Pico, Louvain, and the Crisis of Renaissance AsRabin S. Pico on Magic and Astrology // Pico della Mirandola. New Essays / Ed. by M.V. Pompeo Faracovi O. In difesa dell'astrologia: risposte a Pico in Bellanti e Pontano. P. 47­66.

trology. Leiden; Boston, 2003. P. 55­80.
184

Dougherty. Cambridge, 2008. P. 152­178.
185


67

»186. , , 187. , , . . , , . « ». , , . . « ». , , , , , , , . « » , «», , . , «» , .
186

Rutkin D. Astrology, Natural Philosophy and the History of Science, c. 1250--1700: Studies

Toward an Interpretation of Giovanni Pico della Mirandola's Disputationes adversus astrologiam divinatricem. Ph.D. dissertation, Indiana University, 2002. . : Idem. Magia, cabala, vera astrologia. Le prime considerazioni sull'astrologia di Giovanni Pico della Mirandola // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria. P. 31­45.
187

: Idem. Astrology, Natural Philosophy and

the History of Science, c. 1250--1700. P. 1­160.


68

188, . 189. , . . , « »190, , . , 191, . , , «» 1496 , . , , , , , , «», . , ,
188

: Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes

contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008; Il linguaggio dei cieli. Astri e simboli nel Rinascimento / A cura di G. Ernst e G. Giglioni. Roma, 2012. , Ñ : , , .
189

Westman R.S. The Copernican Question. Prognostication, Skepticism, and Celestial Order. Goddu A. Copernicus and the Aristotelian Tradition. Education, Reading, and Philosophy in ,

Berkeley; Los Angeles; London, 2011.
190

Copernicus's Path to Heliocentrism. Leiden; Boston, 2010.
191

.


69

, , , , . , , , , . , , , «». . , , , . XX XXI , .. . , , 192. , , . , -- 193, , . Ñ , .
194



, , ,
192 193

., : . . , 2006. . 512­545. .. (

) // . 2007. . 82­110. . . , II (1200--1250 .). ., 2008.
194

.. , « -

» « ».


70

. 195. , , XX . : .. , .. .. . .. . 1960- 196, , , , . , , « » . 1980 « »197. , . , . , , ( , ) , 195

: .. . . 1­2. ., .. . ., 1965; . . ., 1969. . . ., 1980.

1947--1961.
196 197


71

. , 50 , - 198. , . , . . . « ». , , « »,
199

.

; , , . , , , -- « », -- , « ». - .. . , , 200. « »,
198

Watts P.M. Pseudo-Dionysius the Areopagite and Three Renaissance Neoplatonists. Cusanus,

Ficino and Pico on Mind and Cosmos // Supplementum Festivum. Studies in Honor of Paul Oskar Kristeller / Ed. by J. Hankins, J. Monfasani and F. Purnell, Jr. Binghamton, New York, 1987. P. 279­298.
199 200

.. . . 96. .: .. - -

( XV ). ., 1983; . . . ., 2002.


72

. , 201, -- « » «« " " »202.
203

-

204, . , « » . , , , 205.
201

. // . .,

1965. 28. . 129­139; Braghina L. Alcune considerazioni sul pensiero morale di Giovanni Pico della Mirandola // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'umanesimo. Vol. 2. P. 17--34.
202 203

. . 63 65. . . 131. , - : .

/ . .. // (XV ). . 254­262; . // . / , .. . ., 1996. . 218­223.
204

.. :

(XV ). . 211­228. . : . / , . .. // / . .. . ., 2004. . 253­270. , « »: . // . . 176­211; «»: . «» , / . . , . , . // . . 1. . 144­241.
205

(XV ). . 352.


73

.. . 206, ( ), , , . , . « ». , , , , , « »207. , , . , ; , -- . , : . , , .

206

.. : , . ., 1978; .

. ., 1989; . . . ., 1995; . . - . ., 2000.
207

. . . 7.


74

208, , . ..
209

.. 210. -

1993 , 2007-, , . , -- , -- , : , -- , -- . , . : . , . , , , , 211. , -- , «». , , , . ;

208

: .. . ., 2007. . . . ., 2007. .. . . . 15­16.

. . 2 . ., 2007--2011.
209 210 211


75

. . , , , 212. , , , 213, . . ; . « » , , , . .. , 214, .. 215. , , , . , , , , . , «», , , 212 213 214 215

. . . . 2­3. . . .. . ., 2008. .. .

. ., 2008.


76

XV . , «» , . -- « . », -- .. . 216. : , , . ,
217

. ,

, . , , « » « ». , , . , . : -- , , .

216

.: .

// . ., 1984. . 50­57; . « » // . ., 1997. . 88­96; . « » // , , . , 2001. . 37­48.
217

. . . 357­382.


77

, , . , , . , . . XV XVI , . , : , 218, , . -- , , . , , . , , . , . , , . , , -- ;
218



', .


78

. , , « »: 1517 . , , , , . , , . , , XV -- XVI ; , . ( ), XV , . , , , , , , , . , , , , XV -- XVI . , , .


79

. . « », -- , . , « ».


80

I : 1. : , . , . , , .. ,
219

. -

, « » , , , « », « » « ». , , . , , , , . , , , . , 220. , 219 220

.. . . 357. : Marcel R. Marsile Ficin (1433--1499). Par-

is, 1958.


81

, , « »221, . , 1460 , , , 222. .. , . , , . , . - . «» , 223. , --

221

Marsilii Ficini florentini in Plotini epitomae // Marsilii Ficini florentini, insignis philosophi

platonici, medici atque theologi clarissimi opera. Basileae, 1576. II. P. 1537. , . . : Della Torre A. Storia dell'Accademia platonica di Firenze. Firenze, 1902; Hankins J. The Myth of the Platonic Academy of Florence // Renaissance Quarterly. Vol. XLIV. 3. 1991. P. 429­475; Field A. The Platonic Academy of Florence // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 359­376.
222 223

.. . . 19. . .

: Masai F. PlÈthon et le platonisme de Mistra. Paris, 1956; .. XIV--XV . ., 1976; Woodhouse C.M. George Gemistus Plethon: the Last of


82

, . . , , , , : .. , , 224. , « » , . . , -- , -- 225. : , -- , -- . , , «» « ». - « » -- , , , , , -- , II . . , « », , « », « » 226. the Hellenes. Oxford, 1986. : Tambrun B. PlÈthon. Le retour de Platon. Paris, 2006.
224

Tambrun B. Marsile Ficin et le Commentaire de PlÈthon sur les "Oracles ChaldaÎques" //

Accademia, I. 1999. . 14. Kristeller P.O. Marsilio Ficino and his Work after Five Hundred Years // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di G.C. Garfagnini. Firenze: Leo S. Olschki. 1986. Vol. 1. P. 97­98.
225

Dannenfeldt K.H. The Pseudo-Zoroastrian Oracles in the Renaissance // Studies in the ReIbid. P. 9.

naissance. Vol. 4. 1957. P. 7­8.
226


83

, , «» , . , , . « » «». , -- Ottobonianus latinus 2966 Laurentianus 36, 35 -- . , , .. . . , 227, . 228. , « », « ». 1462 «», . . , , , , « » 229. : , « » ( ), , . , , , . «» . . 227

Klutstein I. Marsile Ficin et la thÈologie ancienne. Oracles ChaldaÎques, Hymnes Orphiques, Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di S. Gentile, S. Niccoli e P. Viti. Firenze: Le Walker D.P. Orpheus the Theologian and Renaissance Platonists // Journal of the Warbu rg

Hymnes de Proclus. Firenze: Leo S. Olschki, 1987.
228

Lettere, 1984. P. 25­27.
229

and Courtauld Institutes. Vol. 16. 1/2. 1953. P. 107­109.


84

, , « », 1455 , , , 230. . . , , , - , 231. 1460- , « ». , , -- . , , « » «» « ». . , .. , 1462 « », , , , , 232. , , , , 1462 , 1463- ( ), -

230 231

Ibid. P. 109. Celenza C.S. Pythagoras in the Renaissance: The Case of Marsilio Ficino // Renaissance Gentile S. Sulle prime traduzioni dal greco di Marsilio Ficino // Rinascimento. Vol. XXX.

Quarterly. Vol. 52. 3. Autumn 1999. P. 671­672.
232

1990. P. 73­80; .. . . 37­38.


85

233. .. , , , , , , , , «» , . , , , , . 1484 , XV 234. , ,
235

.

II , , . , ,
233

«Mihi Mercurium primo Termaximum, mox Platonem mandavit interpretandum» (Marsilii : Hankins J. La

Ficini florentini in Plotini epitomae. II. P. 1537); .. . . . 19.
234

riscoperta di Platone nel Rinascimento italiano. Pisa, 2009 (, -- 1990). . : Idem. Platonism // Idem. Humanism and Platonism in the Italian Renaissance. 2 voll. Roma, 2003. Vol. II.
235

.: .. // -

. . . 2. . 2. ., 2011. . 536­537. .: . // . / . .. . ., 1986. . 1 49­ 167.


86

, , . , . , , , «» (1405), «» (1409), «» (1411), «» (1424), «» « » ( -- 1427), «» ( 1435)236. , , , «»237. , ( 1402- 1403-) , , XIII . XV , «». , «» «»238. , XV , «» , , « »239. , , XV -- , . .

236

.: Hankins J. La riscoperta di Platone. P. 65-136; Idem. Plato in the Idem. The Reception of Plato in the Early Renaissance: Two Case Studies // Idem. Humanism Idem. Plato in the Middle Ages. P. 21. Idem. The Reception of Plato. P. 62-77.

Middle Ages // Idem. Humanism and Platonism in the Italian Renaissance. Vol. II. P. 7-23.
237

and Platonism in the Italian Renaissance. Vol. II. P. 51-77, p. 51-62.
238 239


87

, . «», 1450--1451, 240, , 1459 «»241. . , 1492 «» . , « » « »242, , -- . , « » . , 1460-, « », « » , , , . , , , , 240



, , , . , , , , .
241

: Il Platone latino. Il Parmenide: Giorgio di Trebisonda e il «Dionysius noster Areopagita Platonicorum primus» (Marsilii Ficini in librum de Sole.

cardinale Cusano / A cura di I. Ruocco. Firenze: Leo S. Olschki, 2003.
242

Prooemium / Marsilii Ficini opera. I. P. 965).


88

, . , , «», «» , . , XV -- XVI , -- -- «». , « » 243. . , , , . .. , , « , », « », 244. , , .. , 245.
243

Kristeller P.O. Marsilio Ficino e Lodovico Lazzarelli: contributo alla diffuzione delle idee

ermetiche nel Rinascimento // Idem. Studies in Renaissance Thought and Letters. Vol. I. Roma, 1956. P. 221­247; Idem. Ancora per Giovanni Mercurio da Correggio // Ibid. P. 249­257; Idem. Lodovico Lazzarelli e Giovanni da Correggio, due ermetici del Quattrocento e il manuscritto II. D. 4 della Biblioteca comunale degli Ardenti di Viterbo // Ibid. Vol. III. Roma, 1993. P. 207 ­ 225; Ruderman D.B. Giovanni Mercurio da Correggio's Appearance in Italy as Seen Through the Eyes of an Italian Jew // Renaissance Quarterly. 28. 1975. P. 309­322.
244 245

.. . ., 1978. . 343. . . 333­334. . : .. - .

// . 2. 1917. . 91­111.


89

XV , , ; , , . , , , . . -- , , -- . -, , , . , « », , . 246, , «» , . . , « », XIII , ' 247. , , , « ». « » ,
246

, :

1277 / .. // Inter Esse. 1 (­). 2011--2012. . 117­127.
247



: Federici Vescovini G. Astrologia e scienza. La crisi dell'aristotelismo sul cadere del Trecento e Biagio Pelacani da Parma. Firenze, 1979; Eadem. Medioevo magico: la magia tra religione e scienza nei secoli XIII e XIV. Torino, 2008. , ( ') .


90

, : , « -», , « ». : -, , , ; , -, , , , 248. , , , . , , , , , . « », « », , , . , «-

248

«Aeterna Dei sapientia statuit divina mysteria, saltem in ipsis religionis exordiis, ab illis

duntaxat tractari: qui veri essent verae sapientiae amatores. Quo factum est, ut idem apud priscos rerum causas indagarent et sacrificia summae ipsius rerum causae filigenter administrarent, atque idem apud omnes gentes philosophi et sacerdotes existerent... Prophetae igitur Hebraeorum atque Essaei sapientiae simul et sacerdotio incumbebant. Philosophi a Persis, quia sacris praeerant, magi, hoc est, sacerdotes, sunt appellati. Indi Brachmanas de rerum natura simul, atque animorum expiationibus consulebant. Apud Aegyptios Mathematici et Metaphysici sacerdotio fungebantur et regno. Apud Aethiopas gymnosophistae philosophiae simul magistri erant ac religionis antistites. Eadem in Graecia consuetudo fuit sub Lino, Orphaeo, Musaeo, Eumolpo, Melampo, Trophimo, Aglaophemo atque Pythagora. Eadem in Gallia sub Druidum gubernaculis. Quantum apud Romanos Numae Pompilio, Valerio Sorano, Marco Varroni multisque aliis sapientiae simul, sacrorumque studium fuerit, quis ignoret?» (Marsilii Ficini Florentini de Christiana religione liber, ad Laurentium Medicem Patriae servatorem. Prooemium // Marsilii Ficini opera. I. P. 1).


91

»

249

.

« », : , . , , , , , . -- ; . , -- « » -- . , , -- . , : -- « ». , « ». , , , . , . , , : ; , , ;

249

Ibid. XXII. P. 25.


92

, -- 250. , , . , , ,
251

.

, 252. , , ; , , 253. , , « », . . , 250

«Qui singula necessario fieri a stellis affirmant, tribus potissimum pernitiosis erroribus et

involuuntur ipsi et vulgus involuunt. Nam summo et omnipotenti Deo quantum in eis est propriam rerum auferunt providentiam, absolutumque mundi totius imperium. Angelis vero, qui ita apud illos coelestia movent, ut omnia inde hominum scelera, omnia mala bonis, omnia bona malis proveniant, iustitiam adimunt» (Marsilii Ficini Florentini disputatio contra iudicium Astrologorum // Marsilii Ficini opera. I. P. 781).
251

«Non cedetis mihi credite fatis, si fatuis non credetis, qui obscuris non vera, ut de Sybilla

dicitur, sed falsa involuunt. Ac de singulis hominibus non propria praedicant, sed communia cunctis» (Ibid.).
252

«Surgite igitur Philosophi precor, surgite omnes libertatis tranquillitatisque et praetiosissime

cupidi, eia agite, iam accingite vos clypeo Palladis atque hasta, bellum in prae sentia nobis imminet contra nefarios gigantulos illos, qui et futurorum praescientia Deo prorsus immenso se aequare conantur et fati coelestis defensione supercoelestis Deo, qui est summa libertas, liberum imperium auferre» (Ibid.).
253

Ficinus M. Disputatio contra iudicium Astrologorum // P.O. Kristeller. Supplementum

Ficinianum. Vol. II. Firenze, 1937. P. 12­13.


93

«». , , , «». , « » . 254, , , , - , , , . , . « », 255. , , « »256. , «» . , , 254

Ficino M. Platonic theology. Vol. 2 // Idem. Platonic theology. 6 voll / English translation by

M.J.B. Allen with J. Warden. Latin text ed. by J. Hankins with W. Bowen. Cambridge, Mass achusetts; London, 2001--2006. XIII. P. 200­206.
255

, Opera omnia ,

. .: Marsilii Ficini florentini adhuc adolescentis, Liber de Voluptate, ad Anthonium Canisianum, civem Florentinum // Marsilii Ficini opera. I. P. 987­1012.
256

.: Snyder J.G. Marsilio Ficino's Critique of the Lucretian Alternative

// Journal of the History of Ideas. 72. 2011. P. 165­181. : Brown A. The Return of Lucretius to Renaissance Florence. Cambridge, Massachusetts, 2010.


94

. , , , , , . . , , , , , 257. , -- , , , . , , 258. -, , , , 259. , - , -

257 258

Ficinus M. Disputatio contra iudicium Astrologorum. P. 15­16. «Hinc Ptolemaeus in quadripartito, centiloquio, libro de iudiciis monet astrologorum, ut non

ex sola celestium inspectione predicat, nisi naturas et qualitates parentum, loci, nutrimenti, consuetudinisque consideret» (Ibid. P. 19).
259

«Idem Alfarabius quoque confirmat, et uterque fatetur prudentis et medici consilio auxilioque

posse multa celitus proventura vitari... Hinc et Avicenna in Metaphysicis certum aliquid de futuris inquit per artem presagiri non posse, quoniam ad effectum quemlibet omnium concurrat universitas causarum, quam cuiusve virtutem nemo comprehendere ac perpendere valeat. Hinc Porphyrius et Origenes presagia futurorum non hominibus, sed demonibus et eis quidem sepe fallacia tribuerunt» (Ibid. P. 19).


95

, , 260. , , , - ; - , , 261. : ? , ? «», , . , , , . , . , , 262. , , , -- ( -- )263, , -

260

«Nam in opere hoc mundi finito quod a Deo per intelligentiam et voluntatem fit atque

servatur, nihil vel esse potest vel cogitari, quod immensi huius opificis cuncta in se ipso tanquam principio cunctorum atque fine conspicientis lateat sapientiam» (Ibid. P. 21).
261 262 263

Ibid. P. 19­24. Ibid. P. 30­31. (. 998 -- . 1061) -- .

. .: Seymore J. A. The Life of Ibn Riwn and His Commentary on Ptolemy's Tetrabiblos. Ph.D. Dissertation, Columbia University, 2001.


96

264. , , . , , 265, . , , - «», -- « » . . , . , «» , , , , «» . , , , . , -- . , , . , , . -- ,

264

«Huc tendit quod dicit Ptolemeus in Almagestis, scilicet quod homo sapiens dominabitur

astris. Rursus in Centiloquio dicit: Judicia que tibi trado, sunt inter necessarium et possibile. Et Hali in commentariis Centiloquii dicit: anima sapientis medici dominabitur astris» ( Ficinus M. Disputatio contra iudicium Astrologorum. P. 32­33).
265

«» Opera omnia.

.: Marsilii Ficini opera. I. P. 849­851.


97

266. , , , , , 267. , . , , , 268. , , . , , 269. ) -

266

, (. 786--845?) «Stellas sunt animatas. Albumasar libro primo dicit: Philosophus inquit planetas esse

. .
267

animatos anima rationali. Significant enim per animam rationalem et vitalem quod sunt animati, et per motus eorum naturales signficant concordiam anime rationalis et vitalis cum corpore. Non tamen electione indigent, quia sunt procul ab impedimentis. Zahel quoque dicit quod quando planeta recipit planetam in domo vel exaltatione sua, recipit eum bono animo. Si anima stellarum est inferior nostra, non cogit eam. Si est equalis, non superat eam. Si est superior, est etiam melior. Ergo non movet ad malum» (Ficinus M. Disputatio contra iudicium Astrologorum. P. 33).
268

«Nota quod Hieronymus super Ecclesiastem inquit: Qui dixerit stellas animatas esse, anathe-

ma sit. Si non sunt animate, non agunt in animam a corpore non dependentem, quia est omnino superior. Si essent animate certe ex anima meliore quam nostra, nos ad meliora moverent, ad mala vero nunquam» (Ibid. P. 33).
269

«Astrologi inter se dissentiunt. Dissentiunt astrologi de naturis et terminis planetarum et

exaltationibus et hileg» (Ibid. P. 36).


98

, 270. , «», « », , . , , 271; , -, 272. , , 273; , . , -
274

.

, , , «». . , , 275. , , , . , , ,

270

«Albumasar dicit Ptolemeum esse rudem, quia stultas falsasque rationes assignaverit de Ibid. «Alcabitius solem exaltari vult in gradu 10 arietis, lunam in 3 tauri etc. Ptolemeus autem dicit

naturis et proprietatibus planetarum» (Ibid.).
271 272

totum arietem solis exaltationem, totum taurum lune etc. Alcabitius dicit planetas habere insignis vires aliquas per naturam, que sunt domus, exaltatio, triplicitas, facies, terminus» (Ibid.).
273 274 275

Ibid. Ibid. Ibid. P. 33­34.


99

-- , , . , . , , -- . , 276. , , , ; - 277. , , , - , , , . 278. «», , , , , . , , « » . , «» -

276

«Duo contra iudicium precipua. Unum quod cum stelle innumerabiles sint et omnes agant et

ex cunctarum concursu contingat affectus, nos septem planetas et stellas signorum tantum et has male notavimus, mille scilicet duas» (Ibid. P. 48).
277 278

«Alterum quod iudicium difficile est, quia experimentum fallax» (Ibid. P. 48); Ibid. P. 50. Pompeo Faracovi O. Destino e fato nelle pagine astrologiche di Marsilio Ficino // Nella luce

degli astri: l'astrologia nella cultura del Rinascimento / A cura di O. Pompeo Faracovi. Sarzana, 2004. P. 1­24.


100

, , . . , . , « », , . , «» « », , - . , « » , . , , , . , , , - . , , , ; , , . «» , , , , . «, » -- , . , . -- « ,


101

»279. , , . « » -- , . , , , (, ) , 280. , 1478--1479 . , -- -- « » 281. , , « » 1345 , « », , . , « » , . , , , ,

279

«La pestilentia Õ uno vapore velenoso concreato nell'aria, inimico dello spirito vitale» (Ficino

M. Consilio di Marsilio Ficino fiorentino contro la pestilentia // Katinis T. Medicina e filosofia in Marsilio Ficino. Il Consilio contro la pestilentia. P. 159).
280

, « «Questo vapore velenoso si concrea nell'aria; nelle pestilentie piÛ generali dalle constellationi

».
281

maligne, maxime dalle coniunctioni di Marte con Saturno negli segni humani et dagli eclipsi de' luminari, come Õ la presente peste del Mcccclxxviii et del Mcccclxxviiii, et maxime offende gli huomini et luoghi li quali hanno l'ascendente infortunato per decte constellationi» (Ficino M. Consilio di Marsilio Ficino fiorentino contro la pestilentia. P. 160).


102

282. , , . , , , . , , , 283. . , 284. : 285. , , ( « »), . : . , , -- , -- 286. , , «» -- , . 282

«Da qualunque cagione proceda, principalmente regna nelle arie grosse et padulose et nebu-

lose et fetide; et quando si distende nell'arie sottili, penetra et uccide piÛ presto, ma prima et piÛ spesso et piÛ lunghamente regna nell'arie grosse calde et humide et fetide» (Ibid. P. 160).
283 284 285 286

Ibid. P. 162­163. Ibid. P. 163. Ibid. P. 174­175. Katinis T. Medicina e filosofia in Marsilio Ficino. P. 120.


103

. , , . , «», . «», , , , , ( , ) ; ( ' ) . , . « » 1482 , Opera omnia «»287. , , , . .
288

.

289

,

«» , . -- -- , , - ,
287

Ficinus M. De stella Magorum, cuius ductu pervenerunt ad Christum regem Israelis iam Hatfield R. The Compagnia de' Magi // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. Buhler S.M. Marsilio Ficino's De stella magorum and Renaissance Views of the Magi // Re-

natum // Marsilii Ficini opera. I. P. 489­491. . .
288

33. 1970. P. 128.
289

naissance Quarterly. Vol. 43. 2. Summer 1990. P. 351.


104

290, . , « » , , . , , , : « »291, ', , XVI -- . , 292, « », -- «, »293. , .
290

« » , , , : Pompeo Faracovi O. Gli oroscopi «Orietur stella ex Iacob et consurget virga ex Israel. Per haec verba Balaam in libro

.
291

di Cristo. Venezia, 1999.
292

Numerorum praedicit Messiam nasciturum» (Ficinus M. De stella Magorum. P. 489). .: ., 24:17.
293

«Quando stella quaedam miris modis oriatur circa Iudaeam. Habitabat autem Balaam in

Orientali plaga versus Hierusalem, in qua erant Magi, inter quos peritissimi Astronomiae Sacerdotes erant, qui et regebant populum. Hi ergo coelestium signorum curiosissimi notaverant, quae praedixerat Balaam prodigio stellae significandum. Demum nascente Christo, miranda quadam in altis Cometa refulsit» (Ficinus M. De stella Magorum. P. 489).


105

, , , 294. , « »
295

296,

: «» . , . « », , , , « ». , , , , , « , , », ,

294

«Quod autem fuerit a doctis iudicatus Cometa, testatur Origenes contra Celsum, dicens, se

legisse in libro Cheremonis Stoici de Cometis quandoque ex ipsis prospera et salutaria significari. Qualis fuerit, qui hoc ipso Octaviani tempore fulserit. De qua historiam exponi ab ipso Cheremone asserit, subditque Chaldaeos, quum et hunc consideravissent et suos daemones nuper debilitatos animadvertent, adisse Iudaeam, praestantiorem quendam daemonibus suis adoraturos» (Ibid. P. 489). .: . // . . . ., 2008. 1. LX.
295

«Testatur idem Platonicus noster Chalcidius, qui varias adducit historias de stellis» (Ficinus «Testis est etiam Svetonius, his verbis: Percrebuerat Oriente toto vetus et constans opinio,

M. De stella Magorum. P. 489).
296

esse in satis, ut eo tempore Iudaea profecti, rerum summa potirentur, atque ob hoc Iudaeos rebellasse a Romanis, atque periisse» (Ibid.). .: . / . .. .. . ., 1964. VIII. 4. 5.


106

- 297. « », , « , »298. , , , ( ) . , , 299. , : « » , 300. , , ( , ) , .

297

«Forte igitur quum viderent Orientales Astronomi mense Decembris exoriri Cometam in

principio Sagittarii, iudicaverunt esse salutare portentum, quia radios ostendebat tum aureos ex natura Solis, tum argenteos ex natura Iovis, tum mistos ex natura Veneris» (Ibid. P. 489).
298

«Ingens vero ex hac coeli positione, tum admiratio, tum controversia Astrologis incidit: hinc

enim ex Iove, Sole, Venere iudicabant, Regem vero iustissimum, clarissimum, clementissimum» (Ibid.).
299

«Nos igitur Cometam non naturalem, sed divinum ab angelo Gabriele motum existimamus et

insuper illustratum. Qui enim praecursorem Christi Ioannem nuntiaverat Zachariae, qui Christum nuntiavit Mariae, idem ortum Christi locumque portendit et Gentibus et per Gentes convicit quoque Iudaeos. Et sub forma stellae stellarum docuit studiosos, per stellae lumen a Sole susceptum duxit ad Solem» (Ficinus M. De stella Magorum. P. 490).
300

«Idem vero Angelus, qui sub radiis visibilibus duxerat Magos ad Christum mox sub occultis

radiis mentes dormientium Magorum admonet, ne Hierosolymam advertantur et Iosephum monet, ut cum puero fugiat in Aegyptum. Angelus moriente Christo in ipsa Lunae forma plenam lumine Lunam super naturae vires momento subiecit Soli, diemque meridie convertit in noctem, qui et nascente lesu sub forma Cometae mediam noctem convertit in diem» (Ibid.).


107

, , . , 301, . , , , 302. , , , «» «» : «, , »303. , « » -- , -- , ; . - . , . ; , , -- , . , (, ),
301

, : Ab MaSar al-Balh

[Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum. VI. Cap. I. P. 260 ­ 264.
302

«Ego autem nescio quod signum accommodem ex Virgine nato, potius Virginem» (Ficinus «Et huius quidem signi faciem praecipue primam. Tres enim signum quodlibet facies habet.

M. De stella Magorum. P. 491).
303

In primaque vero Virginis facie, ut testatur Albumasar, Indi pariter et Aegyptii imaginem quandam contemplati sunt, quae referat puellam virginem et pulcherrimam, sedentem, puerumque lactantem» (Ibid. P. 491).


108

. . , - . « » « », «». 1480- , , , . - , ; , . « » « », , , «» . . , 304. , . , . «», , . , 304

Copenhaver B. Iamblichus, Synesius and the Chaldaean Oracles in Marsilio Ficino's De vita

libri tres: Hermetic Magic or Neoplatonic Magic? // Supplementum Festivum. Studies in Honor of Paul Oskar Kristeller / Ed. by J. Hankins, J. Monfasani and F. Purnell, Jr. Binghamton , New York, 1987. P. 441.


109

, «» , . , -- , « » « » ; . , « » ; , , . , « » , - , « » 306. , . « » . , , , , 307. 305

305



. , -

«» : Allen M.J.B. Synoptic Art. Marsilio Ficino on the History of Platonic Interpretation. Firenze, 1998. P. 53.
306

. .: Weill-Parot N. Les

"images astrologiques" au Moyen Age et Þ la Renaissance. SpÈculations intellectuelles et pratiques magiques (XII--XV siÕcles). Paris, 2002. P. 639­675.
307

«Si tantum haec duo sint in mundo, hinc quidem intellectus, inde vero corpus, sed absit ani-

ma, tunc neque intellectus trahetur ad corpus immobilis enim est omnino caretque affectu, motionis principio, tanquam a corpore longissime distans neque corpus trahetur ad intellectum, velut ad motum per se inefficax et ineptum longeque ab intellectu remotum. Verum si


110

, , « ». , 308, « ». . , logoi spermatikoi , 309. , rationes seminales , , 310. , . , , interponatur anima utrique conformis, facile utrinque et ad utraque fiet attractus. Primo quidem ipsa omnium facillime ducitur, quoniam primum mobile est et ex se et sponte mobile. Praeterea cum sit (ut dixi) media rerum, omnia suo in se modo continet et utrinque ratione propinqua; ideoque conciliatur et omnibus, etiam aequaliter illis quae inter se distant, ab ea videlicet non distantibus. Praeter enim id quod hinc quidem conformis est divinis, inde vero caducis, et ad utraque vergit affectu, tota interim est simul ubique» (Ficino M. Three Books on Life / A Critical Edition and Translation with Introduction and Notes by C.V. Kaske and J.R. Clark. Tempe, Arizona, 1998. III. I. P. 242).
308

: Hirai H. Concepts of Seeds and Nature in Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: his

Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 257­284.
309

Ibid. P. 279­280. . : Copenhaver B. Renaissance Magic and Neoplatonic Philoso-

phy: «Ennead» 4.3­5 in Ficino's «De vita coelitus comparanda» // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti / A cura di G.C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 355.
310

«Accedit ad haec quod anima mundi totidem saltem rationes rerum seminales divinitus habet,

quot ideae sunt in mente divina, quibus ipsa rationibus totidem fabricat species in materia. Unde unaquaeque species per propriam rationem seminalem propriae respondet ideae, facileque potest per hanc saepe aliquid illinc accipere, quandoquidem per hanc illinc est effecta» (Ficino M. Three Books on Life. III. I. P. 242).


111

. «», , , 311. : , - , , . , ( ), 312. , , . , ; , , paranatellonta, 360 , . , - , , 313.
311

«Congruitates igitur eiusmodi formarum ad rationes animae mundi Zoroaster divinas illices «Nemo denique credat ad propriam quandam materiae speciem et tempore certo hauriri omnia

appellavit, quas et Synesius magicas esse illecebras confirmavit» (Ibid. III. I. P. 244).
312

prorsus ex anima dona, sed pro opportunitate dona duntaxat seminis, quo talis species pullulavit, seminumque conformium. Itaque hic homo, humanis tantum adhibitis, non proprias piscium vel avium dotes inde sibi vendicat, sed humanas atque consimiles. Adhibitis autem quae ad stellam talem pertinent atque daemonem, stellae daemonisque huius proprium subit influxum, velut lignum per sulphur paratum ad flammam ubique praesentem. Atque hunc non modo per ipsos stellae daemonisque radios, sed etiam per ipsam mundi animam ubique praesentem, in qua et cuiuslibet stellae daemonisque ratio viget, partim quidem seminalis ad generandum, partim etiam exemplaris ad cognoscendum» (Ibid.).
313

«In stellis autem, figuris, partibus, proprietatibus, omnes rerum inferiorum species continentur

et proprietates earum. Universales vero figuras octo posuit atque quadraginta, scilicet in zodiaco duodecim, extra vero sex atque triginta; item in zodiaco triginta sex ad numerum facierum;


112

, , « ». (spiritus), , «»
314

. -

, , , . spiritus, , , , , . , , , , spiritus 315. « » , , , , 316. , -

rursus ibidem ter centum atque sexaginta ad numerum graduum, in quovis enim gradu sunt stellae plures, ex quibus ibi conficiuntur imagines. Similiter imagines extra zodiacum in plures divisit figuras pro facierum ibidem graduumque suorum numero. Constituit denique ab imaginibus his universalibus ad universales imagines habitudines et proportiones quasdam, quae ipsae quoque imagines illic existunt» (Ibid.).
314

«Semper vero memento sicut animae nostrae virtus per spiritum adhibetur membris, sic

virtutem animae mundi per quintam essentiam, quae ubique viget tanquarn spiritus intra corpus mundanum, sub anima mundi dilatari per omnia, maxime vero illis virtutem hanc infundi, quae eiusmodi spiritus plurimum hauserunt» (Ibid. III. I. P. 246).
315

«Qualem spiritum physici diligentes sublimatione quadam ad ignem ex auro secernentes,

cuivis metallorum adhibebunt aurumque efficient. Talem utique spiritum ex auro vel ex alio rite tractum atque servatum, elixir Arabes astrologi nominant» (Ibid. III. III. P. 256).
316

Matton S. Marsile Ficin et l'alchimie. Sa position, son influence // Alchimie et philosophie Þ

la Renaissance. Actes du colloque international de Tours (4­7 dÈcembre 1991) // Ed. par J.-C. Margolin et S. Matton. Paris, 1991. P. 123­192; Forshaw P.J. Marsilio Ficino and the Chemical


113

317, . , XVI XVII , , . , , , , . , , . , , . , 50--60 . . , . , . «» « » , , 318, «», , « », , . , «», : , Art // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 249­271.
317

Yates F.A. The Occult Philosophy in the Elizabethan Age. London, 1979. P. 83; Kristeller

P.O. Marsilio Ficino and his Work after Five Hundred Years // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di G.C. Garfagnini. Firenze: Leo S. Olschki. 1986. Vol. 1. P. 23.
318

Matton S. Marsile Ficin et l'alchimie. P. 132­135.


114

319. , , , , . , , , « » «»320. , , , , , , , . , «» . , , , , , ,
321

.

, . « », . , , , « », ; 322. , , spiritus', III 323. , . ,
319 320 321 322 323

Ibid. P. 147; Forshaw P.J. Marsilio Ficino and the Chemical Art. P. 252. Matton S. Marsile Ficin et l'alchimie. P. 148. Ficino M. Consilio di Marsilio Ficino fiorentino contro la pestilentia. P. 187. Ficino M. Three Books on Life. II. X. P. 194­196. Ibid. III. III. P. 256.


115

, -- , -- . . , , , , 324. , ( ), , 325. , , 326; , , . , « » « », « » , , , , 327.

324

«Atque ita ex hoc spiritu tanquam in nobis medio coelestia bona imprimis insita sibi in nos-

trum tum corpus, tum animum exundabunt -- bona, inquam, coelestia cuncta, in Sole enim omnia continentur». (Ibid. III. IV. P. 258).
325

«Martem quidem Soli esse similem in paucis et his quidem manifestis, nec admodum

excellentibus, et interim inimicum esse ferunt. Iovem vero Soli simillimum in plurimis excellentibusque muneribus, quamvis occultioribus, et amicissimum esse scimus. Unde Ptolemaeus, ubi de consonantia disputat, Iovem ait cum Sole prae ceteris perfectissime consonare, Veneremque cum Luna» (Ibid. III. IV. P. 260).
326

. -

gratia, . , : .. . . 377.
327

Ficino M. Three Books on Life. II. XIX. P. 228­230.


116

, , , . . , , : , 328. , . , . , « », . : , , , 329. , , , -- , , -- 330. , 328

: Klibansky R., Panofsky E., Saxl F.

Saturne et la MÈlancolie. Paris, 1989. P. 405­432. . : Hankins J. Monstrous Melancholy: Ficino and the Physiological Causes of Atheism // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 25­43.
329 330

Ficino M. Three Books on Life. III. XII. P. 366. «Inter haec si rationes omnes assignare volueris, quibus adductus Moses otium Sabbati

mandavit Hebraeis, forsan ultra sublimiorem secretioremque alle goriam invenies Saturni diem actionibus civilibus bellicisque ineptum, contemplationibus aptum, eoque die divinum contra discrimina patrocinium obsecrandum» (Ibid. III. XXII. P. 368). C. : «Cavebit autem ne Sabbato, Saturni die, figuram sculpat aut exprimat. Hoc enim die Deus mundi faber ab opere traditur quievisse, quod ab ideali die Solis inceperat. Quantum enim Sol generationi


117

. , , -, . , 331. , . , « »332. , , , 333. , , , 334. , , , -- , -- -

accommodatus est, tantum Saturnus ineptus. Perfecerat autem opus in Venere pulchritudinem operis absolutam significante. Sed de mundanae fabricae rationibus nihil ultra, Ioannes enim Picus noster Mirandula divina de genesi mundi mysteria Moseos divinitus his diebus expressit» (Ibid. III. XIX. P. 344).
331

.: Idel M. Prisca theologia in

Marsilio Ficino and in Some Jewish Treatments // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy. P. 137­158.
332

«Quod quidem impetrari posse adversum Martis et Saturni minas Abraham et Samuel et

plures Hebraeorum astrologi elevatione mentis in Deum votisque et sacrificiis confitentur» (Ficino M. Three Books on Life. III. XXII. P. 368).
333

« -

» . -- . .
334

Ficino M. Three Books on Life. III. VI. P. 264­274.


118

, , --

335



, , , . , , , « »336. , , , , , , , 337. , . , -- 338. , ,
335

339

. -

«Saturni domus Aquarius et Capricornus; exaltatio Libra. Iovis domus Sagittarius atque P i-

sces; exaltatio sive regnum Cancer. Martis domicilium Scorpius et Aries; exaltatio Capricornus. Solis sedes quidem est Leo; regnum Aries. Veneris habitaculum Taurus atque Libra; exaltatio Pisces. Mercurii aedes Virgo atque Gemini; regnum Virgo. Lunae domus Cancer; exaltatio Taurus. Saturnus et Iuppiter triplicitatem habent in igneis aeriisque signis; Sol in igneis tantum; Mercurius in aeriis solum; Mars, Venus, Luna in aqueis atque terreis» (Ibid. III. IX. P. 282).
336 337

«Ideo solus ille iuvans pater est appellatu» (Ibid. III. VI. P. 268). , , -

. , . .
338

«

»: Bober H. The Zodiacal Miniature of the TrÕs riches heures of the Duke of Berry -- its Sources and Meaning // The Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 11. 1948. P. 1­34.
339

«Proinde necessarium est meminisse Arietem praeesse capiti atque faciei, Taurum collo,

Geminos bracchiis atque humeris, Cancrum pectori, pulmonibus, stomacho, lacertis, Leonem cordi et stomacho atque iecori et dorso et costis posterioribus, Virginem intestinis et fundo


119

, . , - 340. , , ; , , 341, . , , , ;
342

.

, , -

stomachi, Libram renibus et femori atque natibus, Scorpionem genitalibus, vulvae, matrici, Sagittarium femori atque subinguinibus, Capricornum genibus, Aquarium cruribus tibiisque, P isces pedibus» (Ficino M. Three Books on Life. III. X. P. 286).
340 341

Ibid. III. VIII. P. 276. «Iam vero si quid coelestia praeter corpoream valetudinem conferre ad ingenium, artem,

fortunam dicerem, ab Aquinate Thomma nostro non dissiderem, qui in libro Contra gentiles tertio probat a corporibus coelestibus imprimi nonnihil in corpore nostro, cuius munere disponamur ad eligendum saepe quod melius est, etiam si rationem finemque nesciamus» (Ibid. III. VIII. P. 280).
342

«Mihi vero satis fuerit factum, si coelestia quomodocunque, quasi per medicinas sive

interiores sive exteriores, ad prosperam conferant valetudinem, dummodo interea salutem corporis perquirentes iacturam nullam salutis animae faciamus. Nihil omnino tentemus a sancta religione prohibitum. Praeterea in opere quovis conficiendo fructum operis ab eo speremus atque petamus imprimis, qui et coelestia et quae continentur coelo fecit et virtute donavit movetque semper atque conservat» (Ibid.).


120

salus, -- (). , . , , , . , 343, 344. - , . : , , , . , , . . 345, , , , « ». , spiritus346. , , , , 347. , ;

343 344 345 346 347

, 4 10 . Ibid. III. IX. P. 284. Ibid. III. X. P. 286. Ibid. III. XI. P. 288. Ibid. III. XVI. P. 320.


121

-, « » 348. , , , , , . , , , , (sic!) 349, , , , -- , . , -- « »350. , . , , , , -- 351. , , , « », . , . , , ,
348

- . ., : Ibid. III. «Hac utique ratione smaragdus, hyacinthus, sapphyrus, topazius, rubinus, unicorni cornu,

XXI.
349

praecipue vero lapis bezaar apud Arabes appellatus occultis Gratiarum proprietatibus praedita sunt» (Ibid. III. XII. P. 300). XII . . : Ibid. III. XVI. P. 326.
350

«Sic item lapis ille Iovius bezaar, id est a morte liberans, quem descripsimus in libro Contra

pestem, vim ab initio contra venenum accepit ab Iove, sed non usque adeo validam, ut eandem tradere possit materiis aliis exercendam» (Ibid. III. XVI. P. 326).
351

«Simili virtute imprimis Phoebea paeonia carnem tangens contra caducum morbum spiritus

armat, vapore ad eos intus infuso. Simili corallus et chalcidonius adversum atrae bilis illusiones Iovis praecipue Venerisque virtute; ceteraque similiter» (Ibid.III. XII. P. 300).


122

, 352. , . , , -, , , 353. , . , , , , . , , , , ; , 354. , 355, , , 356. 352 353 354

Ibid. III. XII. P. 304. Ibid. III. XIII. P. 306. «Qualitates autem quae minus elementares materialesve sunt, scilicet lumina, id est colores,

numeros quoque similiter et figuras ad talia forsitan minus posse, sed ad coelestia munera (ut putant) valere permultum. Nam et in coelo lumina et numeri et figurae sunt ferme omnium potentissima, praesertim si nulla sit ibi materia, quod Peripatetici plerique putant. Sic enim figurae, numeri, radii, cum non alia substineantur ibi materia, quasi substantiales esse videntur. Atque cum in ordine rerum mathematicae formae physicas antecedant, tanquam simplices quidem magis et minus egenae, merito in antecentibus mundi gradibus, id est coelestibus, auctoritatem sibi maximam vendicant, ut non minus inde fiat numero, figura, luce quam elementari quadam proprietate» (Ibid. III. XVII. P. 328).
355 356

Ibid. III. XVIII. P. 332. Ibid. III. XVIII. P. 334.


123

, , ; «» . , , , . -- , 357. , , , , . , . , , , , , , , , 358. , « » , - , -- 359. , , . 357

«Haec autem opinio ab Aegyptiis vel inducta est vel maxime confirmata, inter quorum

characteres crux unus erat insignis, vitam eorum more futuram significans, eamque figuram pectori Serapidis insculpebant» (Ibid.).
358

«Utile vero fore spectare spheram motibus suis praeditam, qualem Archimedes quondam et

nuper Florentinus quidam noster, Laurentius nomine, fabricavit» (Ibid. III. XIX. P. 346). .: Toussaint S. Ficino, Archimedes and the Celestial Arts // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 307­326, p. 318­321.
359

Ibid. III. XXI. P. 354.


124

, , , , - . ; , -- 360. , 361. , , . « », « », , 362. , ,

360

«In verbis autem certis vim esse certam atque magnam Origenes asserit Contra Celsum, et

Synesius atque Alchindus de magia disputantes; item Zoroaster vetans barbara verba mutari; Iamblichus quoque similiter. Item Pythagorici verbis et cantibus atque sonis mirabilia quaedam Phoebi et Orphei more facere consueti. Quod Hebraeorum antiqui doctores prae ceteris observarunt; omnesque poetae miranda canunt carminibus effici... Sed praestat dimittere cantiones. Concentum vero illum quo adolescens David Saulem ab insania redimebat, nisi mysterium iusserit ad divinitatem referri, referet forte aliquis ad naturam (Ibid.).
361

. : Prins J. Echoes of an Invisible World: Marsilio

Ficino and Francesco Patrizi on Cosmic Order and Music Theory. Alblasserdam, 2009. , «Brill». . : Ehrmann S. Marsilio Ficino und sein Einfluú auf die Musiktheorie. Zu den Voraussetzungen der musiktheoretischen Diskussion in Italien um 1600 // Archiv fÝr Musikwissenschaft. 48. 3. 1991. P. 234­249; Voss A. The Natural Magic of Marsilio Ficino // Historical Dance. Vol. 3. 1. 1992. P. 25­30; Eadem. Orpheus redivivus: the Musical Magic of Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 227­241.
362

Ficinus M. Epistola de rationibus musicae ad Dominicum Benivenium // P.O. Kristeller.

Supplementum Ficinianum. Vol. II. Firenze, 1937. P. 51­56. : Ficino M. The Principles of Music // Marsilio Ficino / Edited and introduced by A. Voss. Berkeley, California, 2006. P. 179­187.


125

(, , ), . , : , , -- , 363. ; , , , 364. - , , , , . , , . , , , . , -- , -- ; , 365. , , , . , « » , . , 363

«Memento vero cantum esse imitatorem omnium potentissimum. Hic enim intentiones

affectionesque animi imitatur et verba, refert quoque gestus motusque et actus hominum atque more» (Ficino M. Three Books of Life. III. XXI. P. 358).
364

«Iam vero materia ipsa concentus purior est admodum coeloque similior quam materia «Memento vero totam procedere musicam ab Apolline; atque eatenus Iovem esse musicum,

medicinae» (Ibid.).
365

quatenus est cum Apolline concors; Venerem insuper et Mercurium musicam vicinitate Apolli nis reportare. Item ad hos quattuor duntaxat attinere concentus; tres vero reliquos voces quidem habere non cantus» (Ibid. III. XXI. P. 360).


126

, , , « ». « » , , . « ». , , - . , , , , , , . -, , , , , , - . , , « », - : , , « », 366. , . «» . -- , . , ,
366

« Et gravissimus ille Cato in Re rustica in curandis bestiarum morbis aliquando barbaris

cantionibus utitur. Sed praestat dimittere cantiones» (Ibid. III. XXI. P. 354). . : Ibid. III. XIII. P. 306.


127

: , « », « », «», 367. , , , , , , 368. , . , . . -, , « », , 369. -, , . , ; , 370.
367

«Marsilius Ficinus Florentinus dilectissimis suis in veritatis studio fratribus, tribus Petris, Ne-

ro, Guicciardino, Soderino, ter quaterque salutem. Rectius modo Tripetro quam tribus Petris fortasse dixissem. Sicut enim ubi palma est una, non faciunt plures in ea digiti manus ibi plures, sic vestra, amici, corpora tria nihil prohibere videntur, quominus unum efficiat Petrum una voluntas. Faber ille coelestis patriae Christus tam ingentem procreavit petram, ut immenso huic aedificio ecclesiae suae una haec petra fundando sufficeret» (Ficino M. Apologia quaedam, in qua de medicina, astrologia, vita mundi; item de Magis qui Christum statim natum salutaverunt // Idem. Three Books of Life. P. 394).
368

«Quamobrem vestra primum arce tribus constructa Petris trium liberorum meorum vitam v i«Principio, candidissime Nere, respondeto primis antiquissimos quondam sacerdotes fuisse

tae publicae succurrentium munire decrevi» (Ibid.).
369

medicos pariter et astronomos. Quod sane Chaldaeorum, Persarum, Aegyptiorum testificantur historiae» (Ibid. P. 396).
370

«Ad nullum praeterea magis quam ad pium sacerdotem pertinere singularis caritatis officia,

quae quidem in maximo omnium beneficio quam maxime lucent. Officium vero praestantissimum est proculdubio, quod et maxime necessarium et imprimis ab omnibus


128

, , , , 371. , , , ; , , , 372. . « » « » . « », , , «, »
373

.

374,

exoptatum, eficere videlicet, ut hominibus sit mens sana in corpore sano. Id autem ita demum praestare possumus, si coniungimus sacerdotio medicinam. At quoniam medicina sine favore coelesti, quod et Hippocrates Galienusque confitentur et nos experti sumus, saepius est inanis, saepe etiam noxia, nimirum ad eandem sacerdotis caritatem astronomia pertinet, ad quam attinere diximus medicinam» (Ibid.).
371

«Surge post haec et tu, Guicciardine vehemens, atque curiosis ingeniis respondeto magiam

vel imagines non probari quidem a Marsilio, sed narrari, Plotinum ipsum interpretante. Quod et scripta plane declarant, si aequa mente legantur» (Ibid.).
372 373

Ibid. P. 396­398. «Novam Platonis interpretationem auspiciis iamdiu tuis incoeptam Magnanime Petre quotidie

prosequor, atque (ut te non latet) crebrioribus articulorum distinctionibus, longioribusque, quantum res ipsa postulat, argumentis explano» (Marsilii Ficini liber de Sole ad magnanimum Petrum Medicem. Proemium // Marsilii Ficini opera. I. P. 965).
374

: .. .

. 88­93.


129

«»375, «»376, «»377, «»378, «»379 «»380. , , . , , , « » , , , «»381. , 382. VI
375

.

, «I Tatti Renaissance Library» . .
376

Allen M.J.B. Marsilio Ficino and the Phaedran Charioteer. Berkeley; Los Angeles, 1981;

Idem. The Platonism of Marsilio Ficino: a Study of his Phaedrus Commentary, its Sources and Genesis. Berkeley; Los Angeles, 1984. : Ficino M. Commentaries on Plato. Vol. 1. Phaedrus and Ion / Ed. and trans. by M.J.B. Allen. Cambridge, Massachusetts; London, 2008.
377

Ficino M. The Philebus Commentary / A Critical Edition and Translation by M.J.B. Allen. Allen M.J.B. Icastes: Marsilio Ficino's Interpretation of Plato's Sophist (Five Studies and a Idem. Nuptial Arithmetic. Marsilio Ficino' Commentary on the Fatal Number of Book VIII of Ficino M. Commentaries on Plato. Vol. 2. Parmenides. 2 voll. / Ed. and trans. by M. Marsilii Ficini liber de Sole. Proemium // Marsilii Ficini opera. I. P. 965. . Rabassini A. L'analogia platonica tra il sole e il bene

Tempe, Arizona, 2000.
378

Critical Edition with Translation). Berkeley; Los Angeles; Oxford, 1989.
379

Plato's Republic. Berkeley; Los Angeles; London, 1994.
380

Vanhaelen. Cambridge, Massachusetts; London, 2012.
381 382

nell'interpretazione di Marsilio Ficino // Rivista di storia della filosofia. Vol 60. 2005. P. 609­ 630. . : Idem. La concezione del sole secondo Marsilio Ficino: note sul Liber de Sole // Momus. V. 7­8. 1997. P. 115­133. , .


130

«» (, , 383) « »384. , 1479 , -- , , , « ». , , ; «» ( ) , , , -- ; 385. , , , , : , , 386. , -- , ; , , « », - . « » , , , , . « 383

.

: Ficino M. Scritti sull'astrologia / A cura di O. Pompeo Faracovi. Milano, 1999. P. 219­225.
384

Ficinus M. Orphica comparatio Solis ad Deum, atque declaratio idearum // Marsilii Ficini Ibid. I. P. 825. Ibid. I. P. 826.

opera. I. P. 825­826.
385 386


131

»387, , , , , 1479 : « , , , [] , , . , , , , . , [ ] [ ] , , »388. « », , , , 389. , « » : , , , « " "», 390. , , , .

387

«Pythagoricum praeceptum est, magnanime Petre, profecto divinum de rebus mysteriisque Ibid. « », «verba ad lectorem, librum . .

divinis absque lumine non loquendum» (Marsilii Ficini liber de Sole. I. I. P. 965).
388 389

hunc allegoricum et anagogicum esse potius quan dogmaticum».
390


132

, , , . , . , , ( ) « , , ; , , »391. , . , -, , . , , , 392. , -

391

«Res nulla magis quam lumen refert naturam boni. Primo quidem lumen in genere sensibili

purissimum eminentissimumque apparet. Secundo, facillime omnium et amplissime, momentoque dilatatur. Tertio, innoxium occurrit omnibus atque penetrat et lenissimum atque blandissimum. Quarto calorem secum fert almum, omnia foventem et generantem atque moventem. Quinto dum adest inestque cunctis, a nullo inficitur, nulli miscetur. Similiter ipsum bonum totum rerum ordinem supereminet, amplissime dilatatur, mulcet et allicit omnia. Nihil cogit, amorem quasi calorem habet ubique comitem, quo singula passim inescant, bonumque libenter asciscunt. Ubique rerum penetralibus praesentissimum, commertium cum rebus nullum habet» (Marsilii Ficini liber de Sole. II. P. 966).
392

«Sol tanquam manifestus coeli Dominus omnia prorsus coelestia regit et moderatur.

Magnitudinem eius ingentem qua centius sexagies terram continere putatur in praesentia praetermittam.Principio lumen stellis omnibus inserit. Sive nativum illae per se lumen exiguu m habeant (ut nonnulli suspicantur) sive nullum (ut plurimi putant). Deinde illud imprimis ex signis


133

, , , 393. , 394. -- , (, ), . 395. , , , , , « »396. , regina coelestium. , « » , Regina coeli. , , -- .
XII vivum, ut inquit Haly et Abraham, dicitur et apparet affectum, quod Sol eo tempore vegetat» (Ibid. III. P. 966).
393

«Imo vero duo utrinque signa Sol tanta virtute complet, ut utrunque spatium apud Arabes «Praeterea semper ab ingressu Solis in Arietem annua totius orbis fortuna dependet. Et hinc

ductoria Solis, id est, regium Solium appelletur» (Ibid.).
394

quidem proprie natura Veris. Ab ingressu autem Solis in Cancrum aestatis qualitas iudicatur. Ab introitu in Libram, autumni natura. Ab accessu in Capricornum hyemis qualitas invenitur» (Ibid.).
395

«Congrediens quidem cum Sole Saturnus rigiditatem pristinam, Mars quoque solitam Ibid. V. P. 967­968.

ferocitatem ponere iudicatur» (Ibid. IV. P. 967).
396


134

, « », , 397. , , , , -- , , . , , , -- 398. , , , . , , , , , , ; , , , -

397

«Denique in cuiusque hominis nativitate ipse Lunae locus declarat Dominum geniturae,

conceptionisque momentum. Et Lunae cum Sole coniunctio vel oppositio ante hominis ortum facta, veritatem nativitatis aperit et fortunam. Atque in praesenti figura ea coeli portio in quam incidit pars fortune, nativitati demoni dicitur ab antiquis, portenditque, vel ducit, (ut placet Aegyptiis) totius vitae tenorem» (Ibid.).
398

«Proinde Solem esse regem, Lunamque quae Solis et soror est et coniunx, esse reginam

coelestium, ipsa signorum in Zodiaco dispositio manifeste declarat. Leo enim Soli s et Cancer Lunae sedes se contingunt. Item Aries Solis et Taurus Lunae regnum. Caeteri vero planetae sedes quisque suas circa regem reginamque undique quas medios circumponunt. Mercurius hinc quidem prope Leonem habet Virginem, inde vero prope Cancrum habet Geminos. Venus autem hinc Libram, inde Taurum. Mars quoque hinc Scorpium, illinc Arietem. Iupiter hinc Sagittarium, inde Pisces. Saturnus hinc Capricornum, illinc Aquarium» (Ibid. VII. P. 969).


135

, , , , 399. , , , . , , , , ; , , « » , , , -- . « », , , . , , « »400, , , , 401. « »
399 400

402

,

Ibid. VII­VIII. P. 969­970. «Quas ob res Orpheus Apollinem vivificum coeli oculum appellavit. Atque summatim haec,

quae dicam ex hymnis Orphicis congregantur. Sol oculus aeternus omnia videns. Supereminens coeleste lumen, coelestia temperans et mundana. Harmonicum mundi cursum ducens, sive trahens. Mundi Dominus, Iuppiter immortalis mundi oculus circumcurrens, habens sigillum, omnia mundana figurans. Luna stellis gravida, stellarum Luna regina. Haec Orpheus» (Ibid. VI. P. 968).
401

«Apud Aegyptios Minervae templis aureum hoc legebatur inscriptum. Ego sum quae sunt,

quae erunt et quae fuerunt. Velum meum revelavit nemo. Quem ego fructum peperi, Sol est natus. Ubi apparet, Solem Minervae, id est, divinae intelligentiae partum, florem fructum esse» (Ibid.).
402

«Theologi veteres, eodem Proculo teste, dicebant reginam omnium iustitiam ex medio Solis

throno per cuncta procedere, omnia dirigentem. Quasi Sol ipse sit omnium moderator. Iamblichus Aegyptiorum sententia ita narrat. Quicquid habemus boni, habemus a Sole, videlicet,


136

403 . , «», « ». 404, , , «» . « » 405. , : 1454 , , « », 406. . , -- -- «», 407. , , « » « » « », vel ab ipso solo, vel si et ab aliis, id quidem vel a Sole absolutum, vel a Sole per alia. Item Sol elementalium omnium virtutum Dominus. Luna virtute Solis generationis domina» (Ibid.).
403 404

«Ideo Abumasar per Solem, inquit, et Lunam vitam cunctis infundi» (Ibid.). «Physici veteres Solem cor coeli nominaverunt. Heraclitus luminis coelestis fontem» (Ibid.

VI. P. 969). , , .
405

.: Rabassini A. Amicus lucis. Considerazioni sul tema della luce

in Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 255­294. , « ».
406 407

Ibid. P. 258­260. Ibid. P. 262.


137

, . , -: , -- 408. « » , . , , « », , : . , , , , lumen, , -- lux. , , , , . , . , , , 409. , , 410. , , , , ,
411



, . ,
408 409 410 411

Ibid. P. 267­268. Marsilii Ficini Florentini liber de Lumine. I // Marsilii Ficini opera. I. P. 977. Ibid. VII. P. 978. «Quamobrem operae pretium est et hoc sub luna lumen a caligine et coeleste illud a materia

segregare et illinc ad lumen supercoeleste consendere, illinc rursus a rationali luce ad intellectualem, ab hac ad intelligibilem, ab hac pro viribus ad divinam, ut revelata facie ducti v idelicet a domini spiritu a claritate gradatim in claritatem in eandem imaginem transformemur» (Ibid. VI. P. 978).


138

: , , , -
412

.

, , , ; 413. , . , , , 414. , , , , « », , . . , , « », , , . , semina rerum , . ,
415

, , -

. -- . , , 416. , - : , , 412 413 414

«Nihil clarius quam lumen ac Deus, nihil obscurius» (Ibid. III. P. 977). Ibid. I. P. 976. «Radii vere ex stellis ridentibus tanquam divinarum mentium oculis, benignissime

laetissimeque directi in semina rerum, non aliter omnia fovent generantque, quam strutii aspectus in ovum» (Ibid. VIII. P. 978).
415 416

Ibid. XII. P. 981. «Siquis Astrologorum regula fretus consideret, quantam vim habeant innumerabiles ubique

radii machinae coelestis immensae ad penetrandam terram mundi pucntum, hinc saltem cognoscet, per hanc quoque passim diffundi coeleste lumen atque diaphanum illic lumini necessarium» Ibid. IX. P. 979).


139

, , , , ,
417

.

, -- , , « »418, -- . « »419. , « », . , . , 9 , -- 9 , , 420. : , -- , , , , /. . , , . -- « » « » -- ,
417 418

Ibid. XI. P. 980. «Mirabiles in radiis esse vires, sed occultas Astronomi comprobant atque Magi» (Ibid. XI. P. «Quemadmodum spiritus noster animae vires ipsamque animam ad humores traducit et

981).
419

membra, atque sicut in nobis spiritus est animae corporisque nodus, ita lumen est vinculum universi» (Ibid.).
420

Ibid. XII. P. 981­982.


140

. , , . : « » -- -- ; « » , . ( ) , -, , , « ». , . , : , , -. , « » « », . , : , 1470 - -- 1480- , . , , . «», «» « », , , 1480-, «» , , , . , , ,


141

. , « », « » « ». , . .


142

2. : 1486--1493 421, , « ». . , , , «», , . , , -- « " " » «»: «900 », « » «». , , -- «» « ». , . « " " », , , «900 ». « », , «». , . , . , « " " ».
421

: ..

(1486--1493) // . 8. . 3. 2013. . 3--19.


143

, . «» : , « "" » , . , , , -- « »422. , ,
423

.

, , , 424. 425, -

422

«Come e' Platonici provono di non si potere multiplicare, ma essere uno solo Dio principio e «Questa prima creatura, da' Platonici e da antiqui filosofi Mercurio Trismegisto e Zoroastre Õ

causa d'ogni altra divinitÞ» (Pico della Mirandola G. Commento alla canzona d'amore. P. 464).
423

chiamata ora figliuolo di Dio, ora sapienzia, ora mente, ora ragione divina, il che alcuni interpretono ancora Verbo. Ed abbi ciascuno diligente avvertenzia di non intendere che questo sia quello che da' nostri Teologi Õ detto figliuolo di Dio, perchÕ noi intendiamo per il figliuolo una medesima essenzia col padre, a lui in ogna cosa equale, creatore finalmente e non creatura, ma debbesi comparare quello che e' Platonici chiamano figliuolo di Dio al primo e piÛ nobile angelo da Dio creato» (Ibid. P. 466).
424

«PerÐ mi maraviglio di Marsilio che tenga secondo Platone l'anima nostra essere

immediatamente da Dio produtta; il che non meno alla setta di Proclo che a quella di Porfirio repugna» (Ibid. P. 466).
425

«Come questo mondo ab aeterno fussi causato e prodotto da quella prima mente, e come el

sia animato di anima perfettissima sopra ogni altra anima» (Ibid. P. 468).


144

426. « " " » . , , , , 427. , : , -- . , , ; , , 428. , , , . . , , , , 426

«Questa Õ la prima anima razionale la quale, quantunque incorporea sia e immateriale,

nondimeno Õ alligata a questo ministerio di muovere e reggere la natura corporale» (Ibid. P. 469).
427

«Come le tre predette nature, Dio, la natura angelica e la natura razionale, sono significate per

questi tre nomi, Celio, Giove e Saturno, e quello che per loro s'intende. Queste tre prime nature, cioÕ Dio, quella prima mente e l'anima del mondo, dagli antiqui teologi, che sotto velamenti poetici coprivano e' loro mysterii, sono denotate per questi tre nomi: Celio, Saturno e Giove. Celio Õ esso Dio che produce la prima mente detta Saturno, e da Saturno Õ generato Giove, che Õ l'anima del mondo» (Ibid. P. 470).
428

«Saturno Õ significativo della natura intellettuale, che solo vaca allo intendere e al

contemplare. Giove Õ significativo delal vita attiva la quale consiste nel reggere ed administrare e muovere con lo imperio suo le cose a sÕ subdite e inferiori. Queste dua proprietÞ secondo gli astrologi si truovano ne' pianeti da e' medesimi nomi significati, cioÕ Saturno e Giove, perchÕ, come loro dicono, Saturno fa gli uomini contemplativi, Giove gli dÞ principati, governi ed administrazione di populi» (Ibid. P. 470­471).


145

, 429. , , . , , , , 430. , : , , . , , , « ». , . , , 429

«Dopo l'anima del mondo pongono e' Platonici molte altre anime razionale, fra le quali ne

sono otto principale, che sono l'anime delle spere celeste, le quali secondo gli antichi non erano piÛ che otto, cioÕ sette pianeti e la spera stellata. Queste sono le nove Muse, da' Poeti celebrate, fra le quali Õ la prima Callyope, che Õ la universale anima del mondo, e le altre otto per ordine sono distribuite ciascuna alla sua spera. PerÐ dobbiamo dire Callyope essere la piÛ nobile e la prima anima fra tutte le anime e l'anima universale di tutto il mondo» (Ibid. P. 477­478).
430

«E perchÕ in essa constituzione delle creature Õ necessario che l'unione superi la contrarietÞ,

altrimenti la cosa si dissolverebbe perchÕ dal loro insieme si separerebbono e' suoi principi, perÐ Õ detto da' poeti che Venere ama Marte, perchÕ quella bellezza la quale si chiam a Venere, come noi di sotto diremo, non sta sanza quella contrarietÞ; e che Venere doma e mitiga Marte perchÕ quel temperamento restrigne e retunde la pugna e l'odio che Õ fra quelle nature contrarie. Similmente appresso gli antichi astrologi, l'openione dei quali segue Platone e Aristotele, e, secondo che scrive Abenaza spano, ancora MoisÕ, Venere fu posta nel mezzo del cielo accanto a Marte, acciocchÕ avessi a domare l'impeto suo che di natura sua Õ destruttivo e corruttivo, sË come Giove la malizia Saturno. E se sempre Marte fussi sottoposto a Venere, cioÕ la contrarietÞ de' principii componenti al lor debito temperamento, niuna cosa mai si corromperebbe» (Ibid. P. 496).


146

431. , , , . , , 432. , , 433. ,
431

«Similmente ne' corpi, secondo e' nostri teologi, sono dua circuli, immagine e simulacro di

quelli, cioÕ il decimo cielo che Õ circulo corporale e immobile, immagine del circulo intelligibile, che Õ la mente angelica. L'altro circulo Õ il corpo celeste, mobile immagine del circulo che Õ l'anima razionale. Del primo I Platonici non fanno menzione e direbbono forse la natura angelica, essendo in tutto separata e diversa dalla natura corporale, nÕ avendo a quella rispetto o abitudine alcuna, non essere representata per cosa alcuna corporale; del secondo Platone nel Timeo fa espressa menzione, mostrando come tutti I circuli del corpo celeste mobile, che si d ivide secondo lui nella sfera non erratica e ne' sette pianeti, Õ simulacro di altrettanti circuli immateriali che sono nell'anima razionale» (Ibid. P. 506).
432

«Ma perchÕ l'amministrazione di queste cose mondane si fa mediante el moto del cielo e di

essa anima razionale, che muovono insieme le cose inferiori, essendo, come dichiarammo disopra, essa anima mondana principio d'ogni moto e quella mente in tutto immobile, dicesi da' poeti Saturno essere legato, come quello che non si muove, e l'amministrazione e l'imperio del mondo essere appresso di Giove, il quale perÐ non governerebbe bene il mondo se non fussi aiutato da' consigli del vecchio padre, cioÕ che l'anima non moverebbe oridinatamente el cielo nÕ rettamente disporrebbe l'altre cose, se non fussi partecipe della paterna sapienzia intellettuale, come da Platone nelle Leggi Õ largamente dichiarato a chi non sana mente le legge» (Ibid. P. 511­512).
433

«Dice adunque Moyse che nel principio Iddio creÐ il cielo e la terra e che la terra era inane e

vacua e le tenebre erano sopra la faccia dello abisso e lo spirito del Signore si moveva sopra dell'acque: e il Signore disse: sia fatta la luce. Le quali parole cosË a modo nostro esporremo: creÐ primo Iddio el cielo e la terra ed era la terra inane e vacua, cioÕ priva di piante e d'animali e dell'altre cose, e perchÕ queste cose non nascono in lei se non in virtÛ del lume celeste e de'razi de'corpi superiori, che in lei descendono sogiunge Moyse la cagione perchÕ la terra era inane e vacua: e le tenebre erano sopra l'abisso. E questo perchÕ il lume cieleste ancora non discendeva sopra la spera lunare nella quale si gienerono le predette cose in virtÛ di quello» (Ibid. P. 476).


147

, , . , « » . -- ; , , . . , « " " » , . . , . , -- , . , . , « « » », «900 » . , «» , , -- «900 , ». «» , . -- « »,


148

, , «900 ». « » « » -- . , , , 434, -- . « » , , . «» , .
435

.

, 436. , , , . , . , , , «» -

434

«Utriusque magia quid sit, Platonem si percontemur, respondebit in Alcibiade: Zoroastris

magiam non esse aliud quam divinorum scientiam, qua filios Persarum reges erudiebant, ut ad exemplar mundanae reipublicae suam ipsi regere rempublicam edocerentur» (Pico della Mirandola G. De hominis dignitate // Idem. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. P. 148).
435

«Altera nihil est aliud, cum bene exploratur, quam naturalis philosophiae absoluta «Proposuimus et magica theoremata, in quibus duplicem esse magiam significavimus,

consumatio» (Ibid. P. 148).
436

quarum altera demonum tota opere et auctoritate constat, res medius fidius execranda et portentosa» (Ibid. P. 148).


149

437. , «», , , , , . , «» , 438. , , , , . , , , «» . ; , , 439. , 437

«Idem enim, ut ait Porphyrius, Persarum lingua magus sonat quod apud nos divinorum «Hanc omnes sapientes, omnes caelestium et divinarum rerum studiosae nationes, approbant «Illius nemo unquam studiosus fuit vir philosophus et cupidus discendi bonas artes; ad hanc

interpres et cultor» (Ibid. P. 148).
438

et amplectuntur» (Ibid. P. 148).
439

Pythagoras, Empedocles, Democritus, Plato, discendam navigavere, hanc predicarunt reversi, et in archanis precipuam habuerunt. Illa, ut nullis rationibus, ita nec certis probatur auctoribus; haec, clarissimis quasi parentibus honestata, duos precipue habet auctores: Xamolsidem, quem imitatus est Abbaris Hyperboreus, et Zoroastrem, non quem forte creditis, sed illum Oromasi filium. Utriusque magia quid sit, Platonem si percontemur, respondebit in Alcibiade: Zoroastris magiam non esse aliud quam divinorum scientiam, qua filios Persarum reges erudiebant, ut ad exemplar mundanae reipublicae suam ipsi regere rempublicam edocerentur. Respondebit in Carmide, magiam Xalmosidis esse animi medicinam, per quam scilicet animo temperantia, ut per illam corpori sanitas comparatur. Horum vestigiis postea perstiterunt Carondas, Damigeron, Apollonius, Hostanes et Dardanus. Perstitit Homerus, quem ut omnes alias sapientias, ita hanc quoque sub sui Ulixis erroribus dissimulasse in poetica nostra theologia aliquando probabimus... Perstiterunt fere omnes qui Pythagorica Platonicaque mysteria sunt perscrutati... Meminit et Plotinus, ubi naturae ministrum esse et non artificiem magum demonstrat: hanc magiam probat asseveratque vir sapientissimus, alteram ita abhorrens ut, cum ad malorum demonum sacra


150

, , . , « " " », . , « » . -- , , - 440. « » «» . -- - -- « » . . . , . , , 441. , . : «» « »? , . «900 » .
vocaretur, rectius esse, dixerit, ad se illos quam se ad illos accedere, et merito quidem (Ibid. P. 150­152).
440

«Perstiterunt Eudoxus et Hermippus... Ex iunioribus autem, qui eam olfecerint tres reperio, . II.

Alchindum Arabem, Rogerium Baconem et Guilielmum Parisiensem» (Ibid. P. 150­152).
441


151

, , 442. , , . « » . , « », , - 443. «» - , scientia naturalis « ». , , -- scientia naturalis, , , 444.
442

«900 » : Perrone Compagni V.

Pico sulla magia: Problemi di causalitÞ // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 95­115; Rutkin D. Magia, cabala, vera astrologia: le prime considerazioni sull'astrologia di Giovanni Pico della Mirandola // Ibidem. P. 31­45; Toussaint S. «Sensus naturae». Jean Pic, le vÈhicule de l'Áme et l'Èquivoque de la magie naturelle // La magia nell'Europa moderna: tra antica sapienza e filosofia naturale. Atti del convegno (Firenze, 2--4 ottobre 2003) / A cura di F. Meroi. Firenze, 2007. Vol. 1. P. 107­145; Fornaciari P. E. Elementi di astrologia nelle Conclusiones di Giovanni Pico della Mirandola // Nella luce degli astri: l'astrologia nella cultura del Rinascimento / A cura di O. Pompeo Faracovi. Sarzana, 2004. P. 25­37.
443

«Tota Magia, quae in usu est apud Modernos, et quam merito exterminat ecclesia, nullam

habet firmitatem, nullum fundamentum, nullam ueritatem, quia pendet ex manu hostium primae ueritatis, potestatum harum tenebrarum, quae tenebras falsitatis male dispositis intellectibus obfundunt» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 1).
444

«Magia naturalis licita est, et non prohibita, et de huius scientiae uniuersalibus theoricis

fundamentum pono infrascriptas conclusiones secundum propriam opinionem. Magia est pars practica scientiae naturalis. Ex ista conclusione et conclusione paradoxa dogmatizante XLVII


152

«» : , , prisca theologia. -. «» , , , -- . , 445. -- , 446. , , , 447. , . , , ,
sequitur, quod magia sit nobilissima pars scientiae naturalis» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 2­4). . : «Dato quocunque obiecto practicabili, nobilior est operatio, quae eum practicat, quam quae eum contemplatur, si caetera sint paria. Melius potest saluari textus Aristotelis, qui dicit: omnem animam esse immortalem, quam qui dicit omnem animam esse mortalem» (Conclusiones paradoxae numero LXXI, secundum opinionem propriam, noua in philosophia dogmata inducentes. 46­47). , 46 .
445

«Illius naturae, quae est Orizon temporis et aeternitatis, propria est Magia, inde est petenda

per modos debitos, notos sapientibus» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 17).
446

«Nulla est uirtus in coelo et in terra seminaliter et separata, quam et actuare et unire Magus

non possit» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 5); «Mirabilia artis Magicae non fiunt nisi per unionem et actuationem eorum, quae seminaliter et separatae sunt in natura» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 11).
447

«Magicam operari non est aliud quam maritare mundum» (Conclusiones Magicae numero

XXVI, secundum opinionem propriam. 13).


153

, , . , , , , , 448. , , , , , , 449. , , , . , « » . «900 », . , . , , , 450 451.
448

«Ideo uoces et uerba in Magico opere efficaciam habent, quia illud in quo primum Magicam

exercet natura, uox est Dei. Quaelibet uox uirtutem habet in Magia, in quantum Dei uoce formatur. Non significatiuae uoces plus possent in Magia, quam significatiuae, et rationem conclusionis intelligere potest, qui est profundus ex praecedenti conclusione. Nulla nomina ut significatiua, et inquantum nomina sunt, singula et per se sumpta, in Magico opere uirtutem habere possunt, nisi sint Hebraicam uel inde proxime deriuata» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 19­22).
449

«Quilibet numerus praeter ternarium et denarium sunt materiales in Magia, isti formales sunt,

et in Magia Arithmetica sunt numeri numerorum. Ex secretioris philosophiae principiis necesse est confiteri, plus posse caracteres et figuras in opere Magico, quam possit, quaecunque qualitas materialis. Sicut caracteres sunt proprii operi Magico, ita numeri sunt proprii operi Cabalae, medio existente inter utrosque, et appropriabili per declinationem ad extrema usu literarum» (Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 23­25).
450

Conclusiones numero XXXI secundum propriam opinionem de modo intelligendi hymnos

Orphei secundum Magiam, id est, secretam divinarum rerum naturaliumque sapientiam a me primum in eis repertam.


154

, , , . - . , «900 » : , , . , , 452, « » , - . , «900 » « ». , , . 453. -

451

Conclusiones numero XV secundum propriam opinionem de intelligentia dictorum Zoroastris Conclusiones secundum priscam doctrinam Mercurii Trismegisti Aegyptii, numero X.

et expositorum eius Chaldaeorum.
452

, «900 » , secundum opinionem propriam .
453

, , . -

: Wirszubski C. Pic de la Mirandole et la cabale. Paris, Tel-Aviv, 2007; Secret F. I cabbalisti cristiani del Rinascimento. Roma, 2001 ( 1964 ); Copenhaver B. Number, Shape, and Meaning in Pico's Christian Cabala: the Upright tsade, the Closed Man, and the Gaping Jaws of Azazel // Natural Particulars: Nature and the Disciplines in Renaissance Europe / Ed. by A. Grafton and Nancy Siraisi. Cambrigde, Ma ssachusetts; London, 1999. P. 25­76.; Idem. L'occulto in Pico // Giovanni Pico della Mirandola.


155

, . -- , . , -- scientia naturalis, , , . . , ; 454. 455. , , , -

Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997. Vol. 1. P. 213­236.
454

«Nulla est scientia, quae non magis certificet de diuinitate Christi, quam Magia et Cabala» «Quilibet Hebraeus Cabalista secundum principia et dicta scientiae Cabalae, cogitur

(Conclusiones Magicae numero XXVI, secundum opinionem propriam. 9).
455

ineuitabiliter concedere de trinitate et qualibet persona diuina, patre, filio, et spiritu sancto, illud praecise sine additione uel diminutione, aut uariatione, quod ponit fides catholica Christianorum. Corrolarium. Non solum qui negant trinitatem, sed qui alio modo eam ponunt, quam ponat catholica ecclesia, sicut Ariani, sicut Sabelliani, et similes, redargui possunt manifeste, si admittantur principia Cabalae. Tria magna Dei nomina quaternarii, quae sunt in secretis Cabalistarum per mirabilem appropriationem tribus personis trinitatis, ita debere attribui, ut nomen Eheie sit patris, nomen Iehoua sit filii, nomen Adonai sit spiritus sancti, intelligere potest, qui in scientia Cabalae fuerit profundus» (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 5­6).


156

456. «» , , , , 457. 458, , , . 459. , , 456

«Nullus Hebraeus Cabalista potest negare, quod nomen Jesu, si eum secundum modum et

principia Cabalae interpretemur, hoc totum praecise et nihil aliud signific at, id est Deum, Dei filii patrisque sapientiam per tertiam diuinitatis personam, quae est ardentissimus amoris ignis, naturae humanae in unitate suppositi unitum» (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 7); «Per litteram Scin, quae mediat in nomine Jesu, significatur nobis Cabalistice, quod tum perfecte quieuit tanquam in sua perfectione mund us, cum Iod coniunctus est cum Vau, quod factum est in Christo, qui fuit ueris Deus filius et homo. Per nomen Iod, he, uau, he, quod est nomen ineffabile, quod dicunt Cabalistae, futurum esse nomen Messiae, euidenter cognoscitur futurum eum Deum Dei filii per spiritum sanctum hominem facum, et post eum ad perfectionem humani generis super homines paracletum descensurum» (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 14­ 15).
457

Pico della Mirandola G. Ioannis Pici Murandulae et Concordiae comitis Apologia // G. Pico «Ex mysterio trium literarum, quae sunt in dictione Sciabat, id est , possumus interpretari

della Mirandola. Opera omnia. Hildesheim, 1969. P. 232­234.
458

Cabalistice tunc sabbatizare mundum, cum Dei filius fit homo, et ultimofuturum sabbatum, cum homines in Dei filium regenerabuntur» (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 16).
459

«Qui coniurixerit Astrologiam Cabale, videbit quod sabbatizare et quiescere conuenientius fit

post Christum die dominico, quam die sabbati » (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 18).


157

, . , , . : . , . «900 » , -- . , , , , . 48 49 . -- , -- , . , « « » » «», . «900 », , , 460.
460

«Quicquid dicant ceteri cabaliste, ego decem spheras sic decem numeracionibus

correspondere dico, ut edificio incipiendo, Iupiter sit quarte, Mars quinte, Sol sexte, Saturnus septime, Venus octaue, Mercurius none, Luna decime, cum supra edificium firmamentum tercia, primum mobile secunda, celum Empyreum prima. Qui sciverit correspondenciam decem preceptorum ad prohibencia per coniunctionem veritatis astrologice cum veritate theologica, videbit ex fundamento nostro precedentis conclusionis, quicquid alii dicant cabaliste, primum preceptum prime numeracioni correspondere, secundum secunde, tertius tercie, quartum septime, quintum quarte, sextum quinte, septimum none, octauum octaue, nonum sexte, decimum decime» (Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 48­49).


158

. , , . , « , -- »461. , , - , , , , . , , . «900 », , , . -- , , , . , , . , , prisca theologia, -- , , . 1486--1487 , , . , . «» « ». , , -

461

«Sicut vera Astrologia docet nos legere in libro Dei, ita Cabala docet nos legere in libro legis»

(Conclusiones Cabalisticae numero LXXII, secundum opinionem propriam, ex ipsis Hebraeorum sapientum fundamentis Christianam Religionem maxime confirmantes. 72).


159

, . , «» (1489). , . . , , , , , 462. , «» , . , , , «», , , . «» , , . « " " », , 462

«Quae igitur super hoc libro viri sanctissimi, Ambrosius et Augustinus, Strabus item et Beda

et Remigius et, ex iunioribus, Aegidius et Albertus; quae item apud Graecos Philon, Origenes, Basilius, Theodoritus, Apollinarius, Didymus, Diodorus, Severus, Eusebius, Iosephus, Gennadius, Chrisostomus, scripserunt, intacta penitus a nobis relinquentur, cum et temerarium et superfluum sit in ea se agri parte infirmum hominem exercere, ubi se pridem robustissimae mentes exercuerint. De his item quae vel Ionethes vel Anchelos vel Simeon antiquus chaldaice tradiderunt vel, ex Hebraeis, aut veteres: Eleazarus, Aba, Ioannes, Neonias, Isaac, Ioseph; aut iuniores: Gersonides, Sadias, Abraam, uterque Moses, Salomon et Manaem conscripserunt, nullam nos in praesentia mentionem habebimus» (Pico della Mirandola G. Heptaplus // Idem. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. Prooemium. P. 178­180).


160

. , , , -- 463. ; 464. . , , « » « »465. , , , , , «900 » 466. , , .

463

«Supra novem caelorum orbes, idest septem planetas et sphaeram octavam, quam vocant

inerrantem, nonumque orbem, qui ratione non sensu deprehensus est primusque est inter corpora quae moventur, creditum esse decimum caelum, fixum, manens et quietum, quod motu nullo participet... Quin et hic Isaac decimum orbem ab Ezechiele designatum intelligit per zaphirum in similitudine throni, ut color zaphiri lucis nitorem throni similitudo immobilitatem eius significet. Figuratas item intelligit decem sphaeras a Zacharia per candelabrum aureum distinctum septem lucernis et lampadem super caput eius, tum super lampadem olivas duas» (Pico della Mirandola G. Heptaplus. II. 1. P. 224).
464

«Verum si non possunt eiusdem aquae duo primi fontes constitui, necesse est ex illis duabus

supremis sphaeris alteram esse quae sit principium totius lucis. Quod si ad alteram, ad primam utique, idest ad decimam referendum est, ut sit ipsa quasi unitas luminum, tum proxime lumen tota essentia suae substantiae nona recipiat; inde tertio ad solem plena participatione proveniat, a sole autem quarto iam ideoque postremo gradu in omnes stellas partibiliter dividatur. Supra igitur novem caelos decimum statuamus, quem theologi vocant empyreum» (Ibid. II. 1. P. 226).
465

«Neque hoc tantum creditum a nostris maxime iunioribus, Strabo et Beda, sed a pluribus

etiam Hebraeorum, praetereaque a philosophis et mathematicis quibusdam. E quibus satis duos sit attulisse, Abraam Hispanum, astrologum maximum, et Isaac philosophum, quorum uterque hoc attestatur» (Ibid. II. 1. P. 224).
466

Conclusiones secundum Isaac Narbonensem, numero IIII; Farmer S.A. Op. cit. P. 272.


161

, , 467. , «», ( , « » ). , , , - , . , , : , . , , , « ». «» , -- -- - . , . , , . «» , 468. ( ), , . , «» , , 467 468

Pico della Mirandola G. Heptaplus. II. 2. P. 230. Pico della Mirandola G. Heptaplus. I. 5. P. 218.


162

, . « ». , , , , «», , , , , . . « » , . , , , , -- ,
469

,

, . , , 470. ,
469

«Dicit Avenasra quod per hoc quod dicit «posuit tabernaculum in eis», ostenditur quod

planetae sunt fixi in suis spheris. Dixit enim «in eis» et non «super eas», quamquam ipsi faciunt solem inter planetas, contra sententiam Platonis et Aristotelisque et quorundam mathematicorum qui priscos illos authores hac in re sunt secuti. Affirmat Avenazra solis ideo mentionem factam quod, quamvis per omnes coelos effundendo bonitatem suam se Deus manifestaverit, id tamen maxime fecerit in sole tamquam sibi maxime simili inter corporalia» ( Pico della Mirandola G. Expositiones in Psalmos. P. 178).
470

«Quem modum videtur Iulianus amplexus, {qui} olim scripsit solem visibilem , idest

sedem, intellectualis solis, imitans David qui eum «tabernaculum» dixit; et ipse, videlicet sol divinus et intellectualem essentiam clausus (alibi enim eum intelligentiae cubile dixit), et quasi egressus e thalamo se nobis manifestaret, solem fecit et in ipso se manifestavit tamquam egressus e thalamo. Manifestavit autem se maxime in sole, tum quia ipse se maxime ostendit et manifestat, ut in 6 de Republica dicit Plato, tum quia in lumine eius videntur caetera, essentque


163

«» , -- . , , , 471. , , -- , 472. , , , 473. , , , , ,
nobis opera caetera Dei, quae ipsum repraesentant, ignota et obscura nisi per solem nobis manifestarentur» (Ibid. P. 178).
471

«Sol visibilis omnia munera invisibilis solis: eo enim quod format visus et vi sibilia refert

perficientem illius virtutem; eo quod gignit et nutrit omnia illius vim vivificam repraesentat; eo quod motus aliorum ad ipsum habent simphoniam, conspirationem atque concordiam, vim illius tuentem atque servantem omnia mundanis rebus insinuat; eo quod medius planetarum incedit, significat solem divinum esse centrum omnium et solem intellectualem esse medium solis divini atque visibilis» (Ibid. P. 182).
472

«Tres dotes considerantur circa solem visibilem: prima, cohors eorum penes quos est

archetypa gubernatio mundi; secunda, dispositio temperatioque coelestium; tertia, dispensatio inferiorum perpetuo servans species. Sol intellectualis unus intellectus est, ab uno Deo procedens, intelligentium omnium fonte primario. Ipse sol medius intellectualium habetur et contemplator conciliatorque tum intellectualium inter se tum intelligibilium, distribuens mundo sublunari sua munia atque emittens per omnia vigorem micantibus radiis. Sol intellectualis multas habet proprietates: simplicitatem, intelligentiam, distributionem bonorum, beneficam prudentiam super omnia mundana ipsamque perfectionem, quantum habetur cum intelligitur ut providens; providentia significat cognitionem finis» (Ibid. P. 182).
473

Ibid. P. 182­188.


164

« ». , «», , . , , « », , , . , , . «» , « » , . , , « », «», , . , . « " " » . , , 474. , « " " ». , , « » « », . «»
474

«Aquae quae sub caelo sunt, septem sidera sunt, quae sunt sub firmamento quod vocavit ca e-

lum, quorum primus Saturnus» (Pico della Mirandola G. Heptaplus. II. 3. P. 232).


165

475. , 476. , , , 477. , . , , , . , , 478. , , 479. , , . «» . , : , -

475 476 477

Ibid. II. 3. P. 232. Ibid. II. 3. P. 232­234. «Altius credo latere mysterium veteris Hebraeorum disciplinae, inter cuius de caelo dogmata

hoc est praecipuum: concludi a Sole Iovem et Martem, a Luna vero Venerem et Mercurium» (Ibid. II. 3. P. 234).
478

«Calet Iuppiter, calet Mars, calet et Sol, sed Martis calor acer et violentus, Iovis beneficus, in

Sole et acre illud et violentum Martis et Iovis beneficam proprietatem videmus, idest mixtam ex his temperatamque mediam quamdam, ut ita dixerim, naturam. Iuppiter felix, Mars infaustus, Sol partim quidem bonus partim est malus; radiatione bonus, copula malus. Est Aries Martis domus; Cancer dignitas Iovis; Sol, in Cancro sublimitatem, in Ariete dignitatem adeptus, manifestam cum utroque sidere cognationem ostendit» (Ibid. II. 3. P. 234).
479

Ibid. II. 5. P. 238.


166

480. , , ; , . , . , 481. « ». , . , . -- « " " » «» -- . , , -- , - scientia naturalis -- . , , , ,
480

«Congressum hic item locus cum genethliacis sibi exposceret, divinandi per astra et

praenoscendi futuros eventus scientiam hinc confirmantibus, quod Moses sidera in signa posita a Deo dixerit, scientiam non modo a nostris, ut a Basilio, qui recte eam occupatissimam vanitatem vocavit, et ab Apollinario et a Cyrillo et Diodoro acriter taxatam, sed quam et boni Peripatetici respuunt, et Aristoteles contempsit et, quod est maius, et a Pythagora et a Platone et ab omnibus Stoicis repudiatam fuisse, auctor est Theodoritus» (Ibid. V. 4. P. 296­298).
481

«Quaerendum hic etiam de natura siderum, de motu, de principatu, de lunae maculis, deque

omni siderali scientia, aliquibus forte videretur. Verum ad haec si descendamus, quamquam sint pulchra et digna cognitu, audiemus fortasse horatianum illud «sed nunc non erat his locus». Quare ad opus haec destinatum differimus, quo Aristotelem Platoni conciliantes universam philosophiam pro viribus tractandam examinandamque suscepimus» (Ibid. V. 4. P. 298).


167

. , -- , , , , . . , , , , . - , , , « » , . «» « » , , , . , , « » . , , - . , 1489- 1493 , , , - , , « ».


168

II 1. «» , , , , . , «» ,
482

. -

, 483. , , , , 484. 485.
482

.

, . .: Polichetti A. La cultura tardoantica nelle Disputationes adversus astrologiam divinatricem di Pico della Mirandola // Giovanni e Gianfrancesco Pico: l'opera e la fortuna dei due studenti ferraresi / A cura di P. Castelli. Firenze, 1998. P. 121­136; Caroti S. Note sulle fonti medievali di Pico della Mirandola // Giornale critico della filosofia italiana. 84. 2005. P. 60­92; Idem. Le fonti medievali delle Disputationes adversus astrologiam divinatricem // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 67­93.
483

«Primum omnium scire lectorem volo, non hoc nostrum inventum audaciamque fuisse,

reiciendi confutandique astrologiam, sed a prima antiquitate bonis ita iudiciis semper visum non esse professionem, quae tot homini incommoda, tot insanias undique sub praetextu scientiae et utilitatis inveheret» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 46).
484

«Hinc a philosophis et mathematicis, quicumque sapere ex libris et non loqui didicerint, quasi

falsa, non utilis, non possibilis, non amica philosophiae, vel contemnitur fere, vel confutatur» (Ibid. I. I. P. 46).
485

«Hinc oraculis prophetarum, pontificum sanctionibus, hominum sanctissimorum vocibus et

doctrinis, ut moribus et pietati pestifera, condemnatur» (Ibid. I. I. P. 46).


169

, , . - , , , 486. , . , , , , , -, -- « » « »487. 486

Pythagoram astrologiae fidem non praestasse, tum auctor est Theodoretus, tum Laertius

quoque Diogenes, et Plutarchus indicaverunt» (Ibid. I. I. P. 46). .: Theodoretus Cyrrhi Episcopus. De providentia orationes decem. 5. C. 624 // Patrologiae cursus completus, series graeca. 81; . , . ., 1986. . 8. 1; Placita philosophorum // Doxographi graeci / Collegit, recensuit prolegomenis indicibusque instruxit H. Diels. Berolini, Lipsiae. 1929. V. 1.
487

: «Dissertatio Favorini philosophi adversus eos, qui Chaldaei appellantur et ex

coetu motibusque siderum et stellarum fata hominum dicturos pollicentur. Adversum istos, qui sese Chaldaeos seu genethliacos appellant ac de motu deque positu stellarum dicere posse, quae futura sunt, profitentur, audivimus quondam Favorinum philosophum Romae Graece disserentem egregia atque inlustri oratione» (Aulus Gellius. Noctes Atticae / Ex editione Jacobi Gronovii, cum notis et interpretatione in usum Delphini, variis lectionibus, notis variorum, recensu editionum et codicum, et indice locupletissimo, accurate recensitae. Curante et imprimente A. J. Valpy. Londini, 1824. Vol. 2. XIV. 1). . : . . 2 . / . . .. .. . ., 2007­2008. : «Panaetius, qui unus e Stoicis astrologorum praedicta reiecit...» (Cicero. De divinatione // Cicero. De senectute. De amicitia. De divinatione / With an English translation by W.A. Falconer. Cambridge, Massachusetts, 1979. II. 42). : «Etenim nobismet ipsis quaerentibus quid sit de divinatione iudicandum, quod a Carneade multa acute et copiose contra Stoicos disputata sint, verentibusque ne temere vel falsae rei vel non satis cognitae adsentiamur, faciendum videtur ut diligenter etiam atque etiam ar gumenta cum argumentis comparemus, ut fecimus in iis tribus libris quos de natura deorum scripsimus» (Ibid. I. 4). . : . // . . ., 1985.


170



488

-

489. , 490; , , , 491. , : , , . , , , : , . , , , , , 492. . , , , -

488

: «Reliqui vero omnes, praeter Epicurum balbutientem de natura deorum,

divinationem probaverunt, sed non uno modo» (Cicero. Op. cit. I. 3). : «Democritus tamen non inscite nugatur, ut physicus, quo genere nihil adrogantius: «quod est ante pedes nemo spectat, caeli scrutantur plagas» (Ibid. II. 13).
489

: «Casandrum et Anchialum, cum in astronomia praecellerent, hoc praedictionis

genere numquam usos, auctor est Panaetius. Scylax Halicarnasseus, quamquam doctissimus in omni mathematica, totum hoc tamen divinandi per astra genus repudiavit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 58).
490 491

-- . «Quod si superat omnem insaniam cui nec insanus accedat Orestes, quantum insaniae

continet astrologia, cui nec multa delirans assentiri potuit Epicurus!» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 48).
492

Ibid. XII. II.


171

493.

494



495. , , , , , 496. , -- , (, . .)497. , -- , . , , . , , 493

«Cur igitur Aristoteles libros suos de caelo ta, ieiunos reliquit, ubi tam multa, tam splendida

dicere potuit et, si potuit, debuit de stellis, de planetis, eorum efficientiam, proprietates, conditionem indicans nobis? Cur in meteorologicis imbrium, cometarum, ventorum causas perscrutatus, astrologicarum rerum semper obliviscitur? Cur in libris de animalium generatione nec gemellos, nec partus portentosos atque monstrificos, nec sexus numerumve puerperii, nec formam, nec qualitates ad sidera aut refert, aut referri posse meminit in transcursu?» (Ibid. I. I. P. 48­50). -- «» «». « », .
494 495

«Cur idem in Timaeo facit et Plato?» (Ibid. I. I. P. 50). «Cur ante Platonem, Timaeus ipse pythagoreus in libro de natura, summus, ut ait Plato,

philosophus pariter et astronomus? Cur et Ocellus idem Leucanusm in libro de mundo, testimonio etiam ipse Platonis, in philosophia eminentissimus?» (Ibid. I. I. P. 50). . . // . . 4- . ., 1994. . 3; . . . . 8. 4.
496

«Quidnam igitur aliud dici potest, quam in ea fuisse Platonem Aristotelemque sententia, non

esse causas caelestia quorum dicunt astrologi» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 50).
497

«Sed ex ludicris unam, sive fraudibus potius circulatorum, quo geomantiae, hydromantiae

praestigia, incantationes, quarum veteres nulli philosophi inter scientias artesque meminerunt» (Ibid. I. I. P. 50).


172

. . . . , , , , 498. , , : , , 499. , , . . « », . , ; , ,

498

«Plotinus in platonica familia primae fere auctoritatis habetur: eum, scribit Porphyrius, cum

diligentem astrologiae operam dedisset, comperissetque tandem artis vanitatem falsitatemque, praedictionum omnem astrologis fidem abrogasse, quare libro quoque dicato, cui titulus de stellarum efficientia, dogmata astrologorum asseverate risit et confutavit» (Ibid. I. I. P. 52­54). .: « . » (Porphyry. Vita Plotini // Plotini opera / Ed. P. Henry, H.-R. Schwyzer. Leiden, 1951. P. 1­41. XV).
499

«Quod aegre ferens Maternus multa super eius morte mentitur, quasi de eo poenas sumpserit

fatum: nam illa esse falsissima ex Porphyrio ipso, Plotini discipulo, facile intelligitur qui et g enus morbi quo decessit et causam, et cur Roma discesserit, plane fideliterque describit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54). .: Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII / Ed. W. Kroll et F. Skutsch. Lipsiae, 1847. I. 7. 14­22. : Porphyry. Op. cit. II.


173

, , 500. , , . , -- . , , , , ; -- , . . -- , 501. , , «», « » « -» «» . -- ,

500

«Alexander ex Aphrodisiade, summus auctor in aristotelica philosophia, de fato librum ad

Caesares Severum primum et Antonium filium scribens, et fati reiecit necessitatem et de astrologicis siluit. Ad quae fati tamen commemoratio trahit vel transversos» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54). . : Alexandre d'Aphrodise. De fato ad imperatores / Ed. critique avec introduction et index par P. Thillet. Paris, 1963.
501

«Averrois, celber in eadem familia philosophus et rerum naturalium gravis aestimator, ubique

astrologiam lacerat, damnat, insectatur: nam, in prima quidem philosophia astrologorum opinionem de caelestibus imaginibus, quibus subesse terrena figurae similis animalia putant, fabulosam dicit, qua tamen sublata, ruit maxima pars astrologicae superstitionis. Idem, Cantica exponens Avicennae, alibi fere omnia falsa dogmata astrologorum, tum artem ipsam in universum vanam et infirmam. In libris item adversus Algazelen artificiosas imagines, in quas caeli virtutes derivare se posse putant astrologi, prorsus inefficaces asseveravit. Avicenna, vir magnus in omnibus disciplinis, ultimo suae primae philosophiae libro, multis rationibus comprobavit ab astrologis praevideri futura non posse, quare nec eorum praedictionibus ullam fidem adhibendam» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 56).


174

502. , , , , -- « »503. , . , . «» , «» calculatores, 504, , 505, 506

502

, :

Crouzel H. Une controverse sur OrigÕne Þ la Renaissance. Jean Pic de la Mirandole et Pierre Garcia. Paris, 1977. , , -- , . .
503

«Origenes Adamantius, in philosophica secta sicut in omnibus disciplinis eminentissimus,

saepe multisque rationibus astrologicam vanitatem fugillavit, nisi forsitan eius testimonium minus faciunt homines superstitiosi, quoniam fuit etiam christianus; sed non fuit christianus Eudoxus, qui etiam Platonem audivit et in Aegypto versatus est et habitus princeps astronomorum sua tempestate, qui tamen nihil creden dum astrologis, ex hominum genituris eorum fata praedicentibus, scriptum reliquit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54). .: «De quibus Eudoxus, Platonis auditori in astrologia iudicio doctissimorum hominum facile princeps, sic opinatur, id quod scriptum reliquit, Chaldaeis in praedictione et in notatione cuiusque vitae ex natali die minime esse credendum» (Cicero. Op. cit. II. 42).
504

.: Valcke L. I Calculatores, Ermolao Barbaro e Giovanni Pico della Mirandola // «Mitto Henricum ex Assia compluresque neotericos illustres in Accademia Parisiensi dicatis

L'educazione e la formazione intellettuale nell'etÞ dell'Umanesimo. Milano, 1992. P. 275­284.
505

operibus hanc vanitatem persequentes, quamquam maxima pars philosophorum contempserunt eam potius quam confutaverunt, sicut artes alias circulatrices et aniles fabellas et deliria praestigiatorum» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 56­58).
506

«Nicolaus Oresmius, et philosophus acutissimus et peritissimus mathematicus, astrologicam

superstitionem peculari commentario indignabundus etiam insectatur, nihil ratus ille fallacius,


175

« » «». 507, 508, 509,
510

, -

, 511. , , , . , , -

nihil detestabilius, nihil omnibus quidem ordinibus, sed principibus maxime viris esse pestilentius» (Ibid. I. I. P. 58).
507

«Ioannes Marlianus nostra aetate summus in mathematicis et erat et habebatur; is, non modo

praedictionibus istis semper abstinuit, sed etiam de ipsarum falsitate postremis annis scribere instituerat, quamquam, erat enim longaevus, interceptus morte id non effecerit. Aiebat homo minime gloriosus habere se adversus astrologos certissimas demonstrationes; quod, cum alii, tum familiaris illi Luchinus noster, et ipse praecellerens mathematicus, mihi non semel rettulerunt» (Ibid. I. I. P. 58­60). « » . , (? -- 1483) : Clagett M. Giovanni Marliani and late medieval physics. N.-Y., 1941.
508

«Paulus Florentinus, in medicina quidem, sed praecipue in mathematicis graece latinesque

doctissimus, quotiens de ista professione rogabatur, totiens eam incertam fallacemque asseverabat, afferens inter cetera se ipsum evidens experimentum qui, cum quinque et octuaginta iam implesset annos, in sua tamen genitura, quam examinarat diligentissime, vitalem nullam constellationem repperisset» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 60).
509

«Nec quoniam una facetiamur uberior nobis occasio segesque ridendi quam de vanitate

astrologorum, praesertim si tertius interveniat Politianus; intervenit vero semper omnium superstitionum mirus exsibilator» (Ibid. I. I. P. 60).
510

«Forte vero nec Nicolai Leoniceni nostri iudicium super hac re dissimulandam; is, cum

mathematicam, ut omnes liberales scientias, fideliter teneat, ita tamen hanc vanam iudicat prophetantem astrologiam, ut nec illos qui scripserunt, praesertim doctiores, fidem putet adhibuisse his quae scribebant» (Ibid. I. I. P. 60). .: Mugnai Carrara D. La biblioteca di NicolÐ Leoniceno. Tra Aristotele e Galeno: cultura e libri di un medico umanista. Firenze, 1991.
511

Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 58­62.


176

, , 512. , . , , , «». , . , . , , , , , . , , , ; . , , , . , . 1494 , , 513. , 512

«Porro noster Marsilius scripsit adversus eos aperte, Plotini vestigia secutus, in quo

interpretando et enarrando magnopere rem platonicam iuvit, auxit et illustravit; quod si, valetudini consulens hominum, aliquando corrogat sibi de caelo quedam etiam auxilia, optat ille potius ita fieri posse quam credat. Testari hominis mentem fidelissime possum, quo familiariter utor, nec habui ad detegendam istam fallaciam qui me saepius et efficacius adhortaretur, nec quoniam una facetiamur uberior nobis occasio segesque ridendi quam de vanitate astrologorum, praesertim si tertius interveniat Politianus; intervenit vero semper omnium superstitionum mirus exsibilator» (Ibid. I. I. P. 60).
513

. .


177

. , , , , . «». «» -- . , . , . , . , , . , , , 514. . , 515. « »516, «514

. 14 18 - :

; , ( Gentes augures et divinos audiunt; tu autem a Domino Deo aliter es institutus). : , , ; , .
515

, «Idem in Enchiridion nonne ipsam solam temporum observationem, ut haec fausta, illa

.
516

infausta putemus, ad magnum dixit pertinere peccatum, cum tamen in hac horarum dierumque electione libertatem potius nostram exerceamus quam auferamus? (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 88). .: «Aut quis aestimaret quam magnum peccatum sit, dies observare et menses et annos et tempora, sicut observant qui certis diebus sive mensibus sive annis volunt


178

»517, « »518, « , »519, « »520, « »521. ,

vel nolunt aliquid inchoare, eo quod secundum vanas doctrinas hominum fausta vel infausta existiment tempora; nisi hujus mali magnitudinem ex timore Apostoli pensaremus, qui talibus ait, Timeo vos, ne forte sine causa laboraverim in vobis» (Augustinus Hipponensis. Enchiridion ad Laurentium sive De fide, spe et charitate. Cap. 79. C. 270 // Patrologiae cursus completus, series latina. 40).
517

«In libro Confessionum, de planetariis loquens, hoc est astrologis, quos christiana, inquit, et

vera pietas expellit et damnat» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 90). .: «Itaque illos planos, quos mathematicos vocant, plane consulere non desistebam, quod quasi nullum eis esset sacrificium, et nullae preces ad aliquem spiritum ob divinationem dirigerentur. quod tamen Christiana et vera pietas consequenter repellit et damnat» (Augustinus Hipponensis. Confessionum libri tredecim. IV. 3. C. 694 // Patrologiae cursus completus, series latina. 32).
518

«Quare Augustinus, in libro de doctrina christiana ad perniciosam dixit superstitionem

pertinere eos qui genethliaci dicuntur, non solum quia actiones nostras, sed quia et actionum eventus a stellis putent procedere» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 88­90). .: Augustinus Hipponensis. De doctrina christiana libri quatuor. II. 21­23 // Patrologiae cursus completus, series latina. 34.
519

«Illud Moseos exponens, «posita sidera in signa et tempora», non signa, inquit, dicit quae

observare vanitatis est, sed vitae usibus necessaria, qualia nautae, agricolae, et id genus artifices observant» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 90). .: «De fatis autem qualeslibet eorum argutias, et quasi de mathesi documentorum experimenta, quae illi vocant, omnino a nostrae fidei sanitate respuamus: talibus enim disputationibus etiam orandi causas nobis auferre conantur, et impia perversitate in malis factis, quae rectissime reprehenduntur, ingerunt accusandum potius Deum auctorem siderum, quam hominem scelerum. Sed quod animae nostrae non sint natura corporibus ne quidem coelestibus subditae, audiant et philosophos suos: quia vero terrenis corporibus illa corpora superiora non ad ea quae ipsi tractant potentiora sunt, vel hinc aliquando cognoscant, quia cum multa corpora diversorum generum, vel animantium, vel herbarum et arbustorum, uno simul puncto temporis seminentur, unoque puncto temporis innumerabiliter multa nascantur, non tantum diversis, sed etiam iisdem terrarum locis, tantae sunt varietates in progressibus, in actibus et passionibus eorum, ut vere isti, sicut dicitur, perdant sidera, si ista considerent» (Augustinus Hipponensis. De genesi ad litteram libri duodecim. II. 17. C. 278­279 // Patrologiae cursus completus, series latina. 34).


179

, ; . , , , , 522. 523, 524, 525, 526,
520

527



«In libro vero de natura daemonum ait expresse nemini licere post Christum genituram

alicuius de caelo interpretari» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 92). .: «Divinatio daemonum quam distans ab altitudine prophetiae divinae. Daemones plerumque falli et fallere. Quomodo falluntur. Quomodo fallunt. Hac atque huiusmodi facultate multa daemones praenuntiant; cum tamen ab eis longe sit altitudo illius prophetiae, quam Deus per sanctos Angelos suos et Prophetas operatur. Nam si quid de illa Dei dispositione praenuntiant, audiu nt ut praenuntient; et cum ea praedicunt quae inde audiunt, non fallunt neque falluntur: veracissima enim sunt angelica et prophetica oracula» (Augustinus Hipponensis De divinatione daemonum. VI. C. 586 // Patrologiae cursus completus, series latina. 40).
521

«Hoc respiciens Aurelius Augustinus, quinto de Civitate Dei libro «non, inquit, causas quae

dicuntur fortuitae, unde et fortuna nomen accipit, nullas esse dicimus, sed latentes; easque tribuimus vel veri Dei, vel quorumlibet spirituum voluntati» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. IV. P. 434). .: Augustinus Hipponensis. De civitate Dei contra paganos. V. IX. 4. C. 151 // Patrologiae cursus completus, series latina. 41.
522

«Eodem loco Basilius eam occupatissimam dixit vanitatem; Ambrosius inutilem et

impossibilem; Theodoretus a philosophis etiam confutatam; Chrisostomus vanam, falsam, ridiculam. Legamus Bardesanem, Eusebium, Didimum, Apollinarem, Tertullianum, et inumeros alios plures etiam apostolicos viros» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 90).
523

Basilius. In Hexaemeron homilia VI. VI. 5­7. C. 131 // Patrologiae cursus completus, series Tertullianus. De idololatria. IX. C. 671­673 // Patrologiae cursus completus, series latina. 1. Joannes Chrysostomos. Homilia VI in Matthaeum. . 61­72 // Patrologiae cursus completus, Ambrosius Mediolanensis. Hexaemeron. IV. 4. C. 192 // Patrologiae cursus completus, series

graeca. 29.
524 525

series graeca. 57.
526

latina. 14.


180

528 . 529,
530

531.

, 532. , ,

527

Eusebius Pamphili. Praeparatio evangelica. VI. 10. C. 468­478 // Patrologiae cursus Theodoretus Cyrrhi Episcopus. Quaestiones selectae in Loca Difficilia Scripturae sacrae. . :

completus, series graeca. 21.
528

Quaestiones in Genesin. C. 95­96 // Patrologiae cursus completus, series graeca. 80.
529

Eusebius Pamphili. Praeparatio evangelica. VI. 10. C. 476 // Patrologiae cursus completus, series graeca. 21. - . , .
530

, ,

. , : Didymus Caecus. Contra manichaeos liber. C. 1085­1110 // Patrologiae cursus completus, series graeca. 58.
531

Sidonius Appolinaris. Epistolae. Liber VIII. 11. C. 604a­608c // Patrologiae cursus «Alexander tertius, pontifex maximus, sacerdotem nescio quem, integro anno a ministerio

completus, series latina. 58.
532

altaris voluerit abstinere, quod per astrolabium cuiusdam ecclesiae furto investigando aliquid esset perscrutatus, quamquam, ut idem Pontifex testatur, nullam ibi aut magicamm aut aliam superstitionem admisisset, In Martini Pontificis synodo scriptum, non vere Christianos aut Lunae cursus, aut stellarum, aut inanem signorum fallaciam pro domo facienda vel sociandis coniugiis observare; sed sub nomine etiam aruspicum astrologus, decreto Gregorii iunioris, anathema pronunciatur. Et in concilio toletano: «Si ipse presbyter aut diaconus fuerit, in monasteriis relegatur, sceleris ibi poenas perpetua damnatione daturus» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 92). .: Gratianus. Concordia discordantium canonum. Causa XXVI. Quaestio V. 5. C. 1347 // Patrologiae cursus completus, series latina. 187.


181

, 533. . , . , , 1478 534. , 535, . , «», , , 536. 537. , ,

533

«Quod, si quos tantorum hominum et tam praecellentium sententia nihil movet, deterreat

saltem pontificalis auctoritas, quae istam professionem ita nostris hominibus interdicit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 92).
534

«Dum vero quartum et decimum aetatis annum ageret, matris iussu, quae sacris eum initiari

vehementer optabat, discendi iuris pontificii gratia Bononiam se transtulit» (Pico della Mirandola G. F. Ioannis Pici Mirandulae viri omni disciplinarum genere consumatissimi vita per Ioannem Franciscum illustris principis Galeotti Pici filium conscripta. Modena, 1994. P. 34).
535

«Ante Iustinianum etiam nonne legimus saepe expulsos urbe Roma omnes mathematicos?» «Illi igitur de astrologis quid putaverint nemo nescit, qui legales Iustiniani Caesaris codices

(Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 98).
536

legerit, in quibus ars mathematicorum -- sic enim se vocabant astrologi -- ut abominabilis interdicitur, mandante imperatore ne quis mathematicum consulat, sed omnibus sileat perpetuo curiositas iudicandi» (Ibid. I. I. P. 96­98). .: «Nemo haruspicem consulat aut mathematicum, nemo hariolum. Augurum et vatum prava confessio conticescat. Chaldaei ac magi et ceteri, quos maleficos ob facinorum magnitudinem vulgus appellat, nec ad hanc partem aliquid moliantur. Sileat omnibus perpetuo divinandi curiositas» (Codex Iustinianus // Corpus Iuris Civilis / Recognovit et retractavit P. Krueger. Vol. II. Berolini, 1954. IX. 18. 5).
537

«Si quis autem mathematicum consuluerit capitis ei, quod est summum supplicium, poena

denunciatur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 98).


182

, 538. 539. , «». , . , . . 540. . , 541. ; , --
538

«Tum postremo, de hac loquens superstitione, pronunciat imperator eiusdem esse culpae «Ipse felicissimus Iustinianus ita hoc hominum genus horrebat, ut si quis in eius comitatu

affines et qui docent ista et qui addiscunt» (Ibid. I. I. P. 98). .: Codex Iustinianus IX. 18. 8.
539

deprehenderetur mathematicus, summis ad eculeum usque tormentis temeritatis suae lueret poenas» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 98). .: «Si quis magus vel magicis contaminibus adsuetus, qui maleficus vulgi consuetudine nuncupatur, aut haruspex aut hariolus aut certe augur vel etiam mathematicus aut narrandis somniis occultans artem aliquam divinandi aut certe aliquid horum simile exercens in comitatu meo vel caesaris fuerit deprehensus, praesidio dignitatis cruciatus et tormenta non fugiat» (Codex Iustinianus. IX. 18. 7).
540

, , .:

.. , « // . 73. 1 ­2. 2012. . 278­294. : Akopyan O. Giovanni Pico della Mirandola, Ptolemy and "Astrological Tradition" // Accademia (Revue de la SociÈtÈ Marsile Ficin). XII. 2010. P. 37­49.
541

,

«».


183

542 543, -- , , , . , , . - , , . . , . , 544. - -- « » ( « »)545, , « »546; « » «» -

542

«Quid memorem Maternum, et in rudimentis arithmeticae sic allucinantem ut scribat quid

decernat Mercurius cum in nocturna genitura caeli medium occupaverit, quasi a Sole Mercurius plus quadraginta aut circiter partibus abesse umquam possitm aut a caeli medio Sol per noctem plus septuaginta semper non absit. Mitto alia multa in quibus, cum semper multae eloquentiae, exiguae semper sapientiae hominem deprehendes» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 74).
543

«Iam Mallium, nisi esset poeta, bone Deus, quo risu prosequemur, qui caelestes illas quas

fingit imagines, paucis stellis inchoatas potius dicit quam absolutas, ne pluribus ibi ignibus accensis incendio mundus flagraret» (Ibid. I. I. P. 74).
544

.

: Pingree D. The Diffusion of Arabic Magical Texts in Western Europe // La diffusione delle scienze islamiche nel Medio evo europeo. Roma, 1987. P. 57­98.
545

«Ex hoc genere...de secretis ad Alexandrum, quos tribuunt Aristoteli nulla culpa boni «Liber inscribitur Aristotelis de regiminibus, ita loquuntur ipsi, caelestibus» (Ibid. I. I. P. 68).

philosophi, nullo demerito» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 64).
546


184

547. , 548. « » 549, « » -- , « » , , -- 550. , « »
551

« »

552

. -

, , . , «» , .
547

«Sicut libros Platonis de vacca magi circumferunt, et quos vocant institutionum, execrabilibus

somniis figmentisque refertos, et a Platone non minus alienos quam ista sint mendicabula a Platonis procul et probitate et sapientia» (Ibid. I. I. P. 64).
548

«Sic olim haeretici gnostici nuncupati Zoroastri libros ostentabant, quibus haeresim suam de

Zoroastri antiquitate venerabilem facerent» (Ibid. I. I. P. 64). .: « » (Porphyry. Op. cit. XVI).
549

«Quis enim adducatur ut Ovidium de vetula Ovidium credat, in quo de magnis etiam

coniunctionibus et christiana lege mirabilia pronunciantur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 64).
550

«Ita vero superstitiosum hoc genus hominum frontem perfricuerunt ut etiam sub Aquinatis

Thomae titulo libros circumferant de necromanticis imaginibus, ut iam minus mirandum quod nescio quos Ptolemaei de anulis sed et ad Aristonem astrologicos fingant libros, quos Ptolemaeus numquam scripsit» (Ibid. I. I. P. 66).
551

«Qui utinam ad sanctos etiam viros profana non rettulissent, et libri cuiusdam de «Sic magnam quoque ille fidem Ethico philosopho cuius liber de cosmographia translatus

excantationibus interpretem divum Hieronymum non fecissent» (Ibid. I. I. P. 68).
552

dicitur ab Hieronymo» (Ibid. I. I. P. 66).


185

: . , , . , . : , . , , : , . , , . . , 553. , , . , , . , -- -- . . , . , , . , , , , , , «» 553

, -

, , , . , , .


186

. , , , «». , , . , , « »554, . , , 555, , , , , . «» «»556. «», . , , , «» . , XIX , «»557.
554 555

«Quod autem ad genethliacos, quemadmodum dici solet, optimus malorum» (Ibid. I. I. P. 70). «Porro Ptolemaeum principem aliorum facile concedent; est enim doctissimus astrologorum «Is igitur quo iudicio philosophicas res tractaverit et in prooemiis Magnae compositionis,

et, quod attinet ad mathematica, vir ingeniosissimus» (Ibid. I. I. P. 70).
556

quam vocant Almagestum, et in libris Apotelesmaton satis indicavit» (Ibid. I. I. P. 70). «», Apotelesmaton ( -- ).
557

: Boll. F. Studien Ýber Claudius

PtolemaÝs: ein Beitrag zur Geschichte der griechischen Philosophie und Astrologie. Leipzig, 1894. . : Boer A. Praefatio // Ptolemaeus. . Pseudo-Ptolemaei Fructus sive Centiloquium / Ed. ab E. Boer // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia. 3 voll. / Ed. J.L. Heiberg. Lipsiae, 1898. Vol. III. P. XIX­XXXIII. , , . . , «» X .


187

, , «». , , , , . : , . , , : ,
558

.

: -- ( ), -- , -- 559. . , , 560,
-, «». , , , . .: Lemay R. Origin and Success of the Kitab Thamara of Abu Ja'far ibn Yusuf ibn Ibrahim: From the Tenth to the Seventeenth Century in the World of Islam and the Latin West // Proceedings of the First International Symposium for the History of Arabic Science. Aleppo, 1976. Vol. 2. P. 91­107.
558

«Exordiens enim libros mathematicos, partitur philosophiam contemplatricem, ex Aristotelis

sententiam, in tria genera, theologicum, naturale et mathematicum; tum, rationem partitionis exponens, omnia, inquit, quae sunt, ex tribus constant: materia, forma et motu, quae separari ab invicem cogitatione quidem possunt, re autem non possunt» (Ibid. I. I. P. 70).
559

«Ab his igitur tribus tria illa genera philosophiae dicuntur: a motu, theologicum, cum primi

motus causa non aliud sit quam Deus; a materia, physicum; a forma, mathematicum» (Ibid. I. I. P. 70). .: Ptolemaeus. Syntaxis mathematica // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia / Ed. J. L. Heiberg. Lipsiae, 1898. Vol. I. Prooemium. P. 4­7. . : . / .. . ., 1998.
560

«Haec est Ptolemaei sententia, in qua tot esse apud bonos philosophos errata quot verba,

nemo paulo doctior dubitaverit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 70).


188

561. : « "", , , , -- , ?»562. , , 563. , , , - . : , 564. , «» , . , , . . , , , , , , .

561 562

«Neque enim omnia ex illis tribus» (Ibid. I. I. P. 70). «Quod si, omnia dum dicit, naturales res intelligit, quomodo circa has versabitur ipsa

philosophiam in tria illa deinde genera divisa, physicum, divinum et mathematicum?» (Ibid. I. I. P. 70).
563

«Sed neque ex naturalibus quicquam constat ex motu, quamquam non fiat nec permaneat sine «Aristoteles ipse, quem probat, quomodo ei dabit a motu oriri genus theologicum, cum et ipse

motu» (Ibid. I. I. P. 70).
564

Deus, quatenus primi motus auctor et causa, non a theologo, sed a philosopho investigetur? » (Ibid. I. I. P. 70­72).


189



565

. -

, « » , , , 566. -- « » « ». , . , , -- . , , , , -- 567. 565

«Primus fere a Ptolemaeo habetur Albumasar; is nec philosophus fuit nec dialecticus et in

mathematicis imperitus; erat enim grammatices artis professor et a scribendis historiis, ut narrat Avenrodan, ad astrologiam se convertit» (Ibid. I. I. P. 72).
566

«In qua etiam sua professione quam esset verus vel hinc cognoscas, quod Ptolemaeum

astrologum ex Aegypti regibus putat fuisse, qui Alexandro successerunt, quasi inter hos et illos non plus quingentis etiam annis intercesserit, cum reges Ptolemaei ante Christum per quadringentos annos floruerint, Ptolemaeus astrologus sub Adriano scripserit et Antonino» (Ibid. I. I. P. 72). .: «Post Alexandrum Macedonem Grecie Reges Egypto cclxxv annis imperasse narrantur, quorum X continuo succedentes omnes uno Ptholomei cognomine vocati sunt. Ex quibus unus ex Philadelphia ortus in Egypto regnans Astronomie Librum Almagesti ionica lingua scripsit. Eide, nonnulli et Astrologie Tractatum Quatuor Partium, plerique uni cuilibet ex aliis, quod vel ita confirmari vel aliter esse nostra nichil interest excepto quod cum in eo libro stellarum naturas disserat minus accurate rerum causas exsecutus est» ( Ab MaSar al-Balh [Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum. IV. Cap. I. P. 56).
567

«Verum illud forte et aliquem fefellerit, quod, cum sint aliquorum et philosophorum et

astrologorum affinia nomina, poterit existimari eosdem fuisse qui et philosophica et astrologica conscripserint. Est enim Albumasar apud philosophos, est item apud astrologos ; sed quamquam haec nomina latinus sermo confuderit, apud Arabes tamen diversa dignoscuntur, nam qu i philosophus est Abunasar, qui autem astrologus Aboasar appellatur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 80).


190

, ; -- -, « »568. -- . , -- . , , , -, -- 569. , . . , -- - -- 570. -- -- , « , », 571. . -572, 573, 574, , ,
568

Pico della Mirandola G. De hominis dignitate // G. Pico della Mirandola. De hominis «Scripsit autem Abubater de natalibus praedictionibus et eodem nomine alius philosophica,

dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. P. 146­148.
569

praecipueque librum Quo quisque pacto per se philosophus evadat, quem anno superiore ex hebraeo vertimus in latinum; sed ille Alchasibi, hic vero Tofail filius» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 80).
570 571

Albubater magni Alchasili filius. De nativitatibus. Norimbergae, 1540. .: Bacchelli F. Pico della Mirandola traduttore di Ibn Tufayl «Praetereo quae, super pluviis, super quaestionibus, Alchindus et alii pythagorea et aristo telea -- -- - - - (? -- . 1037) -- (1092 1093--1167) -- , ,

// Giornale critico della filosofia italiana. Vol. 13. 1. 1993. P. 1­25.
572

commemorant» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 68).
573

.
574

. .


191

-- -575, -576, 577, 578 . , , . «» . -- . , , , . , . , , , , «» . -- -- . , . ,
579

.

, , 575

«Abraham Iudaeus, non qui dicitur Avenazra, ut falso credidit Alliacensis, sed quem vocant - - - (? -- 967) -- . - - (? -- . 815) -- ` (. 740--815) -- «Incertam esse artem istam iudicio etiam principum illius... Quod priusquam aggrediamur,

Nasi» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 131).
576 577

.
578

.
579

praefari quaedam oportet ex quibus intelligamus quantum suae professioni summi ipsi astrologorum principes tribuant» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 100).


192

. «»580, , , « , »581. «»582. , , : , , , ; -- 583. , ,

580

Ibid. I. II. P. 100­104. .: Ptolemaeus. Quadripartitum. Basileae, 1533. P. 3. -

, , , . , , .
581

«Ptolemaeus igitur in primo Apotelesmaton, postquam iudicia astrologorum saepe esse

mendacia dixit vitio praedicentis, tamen haec ita subicit ad verbum, quae nos voluimus transferre quia male habentur in translatione communi, et peius in translatione Avenrodan, et ab eo male exponuntur; sed cum fideliter erunt translata expositione non indigebunt» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 100).
582

«Haec ibi Ptolemaeus qui, primo etiam enunciato alterius libri qui inscribitur Fructus, vulgo

Centiloquium dicitur, de scientia loquens astrologiae, «ita, inquit, fieri nequit ut, qui sciens est, particulares rerum formas pronunciet, sicuti nec sensus particularem, sed generalem quandam suscipit sensibilis rei formam, oportetque tractantem haec rerum coniectura uti. Soli autem numine afflati praedicunt particularia» (Ibid. I. II. P. 104). .: « , . » (Ptolemaeus. // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia. Vol. III. 1).
583

«Sed et Arabum et Hebraeorum, qui astrologica scribunt, indubitata sententia est,

quodcumque stella sua promiserit posse tamen non evenire, et quia materia non idonea sit influxui suscipiendo, et quia humana ab arbitrio nostro plurimum dependeant, et quia fatum particulare universalioris fati adversantis potestate superetur, et quia fato omni potentior et caelo


193

« » 584. , , 585. , ; , «»586. , , : , , , , 587. -- :
588

,

589 590 maior divina providentia fieri interdum aliter ordinet quam ordinaria caeli revolutio erat effectura» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 104­106).
584

«Quae cum passim sparsa apud astrologos, tamen simul omnia leges apud Avenazram, capite

primo libri de nativitatibus» (Ibid. I. II. P. 106). .: «Nequaquam enim dubium est iustum mellius custodiri sapiente astronomie; multum enim tribulatam est in eo iudicium astrologie» (Abraham ibn Ezra. Liber nativitatum et revolutionum // Abrahe Avenaris Judei Astrologi peritissimi in re iudiciali opera. Venetiae, 1507. Fol. XLV).
585

«Admirantur ipsi maxime et venerantur aliquos Aegyptios. Persas et Indos et Babylonias,

quaso antistites caelestium mysteriorum, et eorum nomina quasi numina inflantibus buccis imperitorum quotidie auribus insonant» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 140).
586

«Ptolemaeus enim parens vester astrologiam quae scilicet erat Aegyptiorum ubique taxat

atque convellit, nunc eam parum dicens consonam rationi, nunc aliis probris lacescens, quod libros Apotelesmaton legenti facile constat» (Ibid. I. II. P. 140).
587

«Neque vero solummodo ab illis Ptolemaeus, sed illi inter se pariter dissentiebant, Indi scili-

cet a Chaldaeis, a Chaldaeis Aegyptii cum et a se invicem et ab his et aliis Indi et ab his omni bus Persae» (Ibid. I. II. P. 140).
588 589 590

(I . . .) -- . (IV . . .) -- . ( IV . . .) -- ,

.


194

591. , 592, . , 593. «» , -- 594. , , . , , « »595. , , , . «», . ,
591

«Nec ipsa minus inter se graeca quam barbara concors astrologia, cum quae reicit Ptolemaeus

Dorotheus amplectitur, et alia quoque Paulus, alia Ephestion, alia alii sentiunt et opinantur, nec ex eis quemquam invenies qui auctoritate experimenti eventorum fidem non colligat» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 140).
592 593

«Arabes nonne et inter se et a Graecis digladiantur?» (Ibid. I. II. P. 140). «Porro sicut Ptolemaeus illam antiquam, ita Ptolemaei astrologiam abicit Albumasar, adeo ut

in eis libris legi nihil dicat quod vel rationi vel experientiae consonum inveniatur» (Ibid. I. II. P. 140).
594

«Contra Avenrodan nullum fuisse locutum in astrologia cum ratione ait praeter Ptolemaeum,

et quod si inspexeris dicta aliorum invenies ea multum a veritate remota, dicta vero Ptolemaei nullo modo posse falsa reperiri» (Ibid. I. II. P. 140).
595

«Hebraei quoque Hebraeorumque primus Abraham Avenazra dissentit a Ptolemaeo, et

Albumasarem saepe laceravit, immo totum eius librum qui latine censetur de magnis coniunctionibus abiciunt atque repudiant» (Ibid. I. II. P. 140­142). .: Abraham ibn Ezra. Liber coniunctionum planetarum et revolutionum annos mundi qui dicitur de mundo vel seculo // Abrahe Avenaris Judei Astrologi peritissimi in re iudiciali opera. Venetiae, 1507. Fol. LXXVI­ LXXVII.


195

, , , , 596. , , , . , , anguli praecedentis -- , -- 597. , 598. . , , , . « », -599, , , , ; 600.
596

«Scribit Ptolemaeus secundo libro Apotelesmaton, in defectu Solis duo in primis observanda,

locum scilicet in quo deficit Sol et angulum qui cum locum proxime sequitur, ut si, gratia exempli, in nona caeli regione defectus obtigerit, decimi lico angulus observetur; si in undecima vel duodecima, angulus orientis» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 144). .: Ptolemaeus. Quadripartitum. Basileae, 1533. II. 6.
597

«Quoniam aute, ibi graece scribitur , hoc est sequentis anguli, in vulgata

translatione habetur anguli praecedentis, unde contrarius omnino sensus elicitur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 144).
598

«Data est barbaris erroris occasio. Ita ut Ioannes Astendensis in eo opere quem vulgo vocant

Summam anglicam, cui fides praecipua apud nostros, postquam se longa et argumentosa torsit quaestione, tandem ex sententia Ptolemaei definit eum debere an gulum observari, non qui sequatur, sed qui praecedat locum, in quo defectus luminaris acciderit, quod esse omnino sententiae Ptolemaei contrarium ex eo patet quod diximus, quia scilicet graece est scriptum, hoc est sequentis, non , hoc est praecedentis» (Ibid. I. II. P. 144­146).
599 600

BouchÈ-Leclercq A. L'astrologie grecque. Paris, 1899. P. XII. «Sed quia etiam paulo post Ptolemaeus, explicans ipse quinam sint isti anguli, meridianum

Solis et orientem angulum occidentis qui sequi defectus locum non potest, nisi sub terra Sol


196

, , , anguli praecedentis601. , , , . , . . , , , , , hylegh602: , , , -

obscuraretur, quod cum accidit, vim futurorum effectricem habere non putant» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 146). .: In Claudi Ptolemaei Quadripartitum Enarrator ignoti nominis, quem tamen Proclum suisse quidam existimant item. Basileae, 1559. P. 64.
601

«Quid si precedens angulus esset observandus, et oriens omitti debuit a Ptolemaeo, qui

praecedere Solem deficientem nisi sub terra non potest, et occidens annumerarim qui sive octavo sive non caeli loco defecerit, praecurrere semper eum et antecedere invenietur. Ex hoc autem errore tota praedicendi ratio commutatur, cum nihil in praedicendo magis respiciant quam naturam et statum siderum cum loco luminarium tum illi angulo praedominantium, qui cum ali us erit atque aliuys, erit etiam alius aliusque dominator. Et pro diversa dominantis sideris natura, varia, immo contraria, fiet semper de futuris eventis pronunciatio» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 146).
602

, : «Super

spacio vitae praecidendo quam nihil videant isti divinaculi paucis ostendam. Haly Abenragel, oraculum astrologorum huius aetatis, quarta parte operis sui ex sententia ait Ptolemaei quinque esse hylegh, ita enim ipsi loquuntur Solem, Lunam, Horoscopum, Partem Fortunae et locum plenilunii vel novilunii proxime antecedentis; praeter autem haec quinque planetas considerandos, in illis quinque locis et ius et auctoritatem obtinentes» (Ibid. I. II. P. 146 ­148). , , - . . .: «Nam Ptolemaeus primum aptabat gradum ascendentis, postmodum minuebat de eo quinque gradus, postea formabat domos super illud. His ita formatis aspiciebat quinque hylech (qui sunt Sol, Lu-


197

, . , . alchochoden603, , alchochoden -- hylegh604. , , 605. alchochoden
606

, ,

na, gradus ascendentis, pars fortunae et locus coniunctionis vel oppositionis praecedentis nativitatem et planetae virtutem habentes in suis locis) et quem eorum inveniebat in ascendente vel medio coeli, aut in undecima vel septima ait nona domo, illum accipiebat pro hylech, nec admittebat pro hoc aliquem aliorum locorum, nec ullo modo accipiebat pro hylech planetam existentem sub terra, nisi fuisset in illis 25. gradibus qui gradum ascendentis sequuntur, licet sub terra sint» (Albohazen Haly filii Abenragel. Libri de iudiciis astrorum. Basileae, 1551. IV. 3. P. 147).
603

, «In proximo capite, de eo loquens quem vocant alchocoden, est autem annorum dator,

. alchochoden « ».
604

Ptolemaeus, inquit, alchocodem facit planeta, qui plus auctoritatis habuerit in hylegh sive eum respexerit sive non respexerit, et ita deinceps multa iterat saepe de hoc alchocoden ex sententia Ptolemaei» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 148). .: «Quamadmodum circa hylech altercati sunt sapientes antiqui, ita non minori tumultu et negocio se mutuo exagitarunt in declaratione Alcochoden, dum unus hanc opinionem ratam voluit, alius aliam. Ptolemaeus dicit quod alcochoden est planeta habens maius dominium in hylech et quod ille planeta qui habet plures dignitates in hylech est alcochoden sive aspiciat sive non aspiciat ibi» (Albohazen Haly filii Abenragel. Op. cit. IV. 4. P. 148).
605

«Nostri astrologi, qui hunc et alios barbaros sequuntur in eodem errore versantes, quisnam sit

hylegh, quis sit alchocoden, ex sententia Ptolemaei in omni genitura perscrutantur » (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 148).
606

«At vero apud ipsum Ptolemaeum tam est nihil omnino illud alchocoden, quam est nihil

hircocervus atque chimera» (Ibid. I. II. P. 148). , , alchocoden, : «Ubi apud Ptolemaeum


198

hylegh, 607. , «» , -- , , , . , «» , . , . « ». , ; 608. , . « ». ` (), . , -609. alchocoden legistis?» (Ibid. I. II. P. 150). , , .
607

«Ptolemaeus inter hylegia planetas ponit in reliquis locis hylegialibus dominantes; isti rem

esse eos diversam putant ab hylegiis, ut reliqua quattuor, Sol, Luna, Horoscopus et Pars Fortunae, cui et falso novilunium pleniluniumque addiderunt, sola hylegii haberent rationem, planetae eorum locorum dominatores annos decernerent» (Ibid. I. II. P. 150).
608 609

«Albumasar, vel auctor vel inventor huius erroris...» (Ibid. I. V. P. 522). .: Bertozzi M. Astri d'Oriente: fato, divina Provvidenza e

oroscopo delle religioni nelle Disputationes adversus astrologiam divinatricem di Giovanni Pico


199

, -- -- . , 20 , -- 240 , -- 960 610. , , -. , , , 611. , , : . , : . , . , . , ; -- (, della Mirandola // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 150.
610

Bertozzi M. Op. cit. P. 150; «maiorem autem cum facta ab una triplicitate in aliam migratione

in liminibus novae triplicitatis congrediuntur, atque id evenire fere post annos ducentos et quadraginta... Maximam omnium Iovis et Saturni in Ariete, quae post nongentos et sexaginta annos eveniat» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. V. P. 542­544).
611

«Messala ab his dissentiens in libro suo de coniunctionibus eam maximam ait esse

coniunctionem, quae sit trium superiorum, hoc est Saturni, Iovis et Martis, a qua ipse et sectarum mutationem et translationem regnorum et prophetarum adventus expectat, non ab ea quae sit Iovis et Saturni in Ariete, quod astrologorum vulgus opinatur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. V. P. 544).


200

612). , . , , , . , , . , , 1460 613; , , « » 614. , 1464 615; , « », , , 616; , , ,

612

«Mediam inter has coniunctiones esse eam quae trigesimo quoque anno perficiatur Saturni et «Albumasar, vel auctor vel inventor huius erroris, eandem legem, hoc est nostram,

Martis in Cancro» (Ibid. I. V. P. 544).
613

permansuram dixit ad annos MCDLX, quia scilicet tot sunt anni quos vocant annos Solis maximos» (Ibid. I. V. P. 522).
614

«Albumasar arabs adventum sui Mahumetis legemque illam Saracenorum refert ad

coniunctionem Iovis et Saturni quae fuit in Scorpione per annos duos et quinquaginta ante illius legis editionem, qui non est pluribus confutandus cum quae ex eadem constellatione de ea lege vaticinatus est, ipsa iam experientia confutaverit» (Ibid. I. V. P. 612).
615

«Abraham Judaeus anno Christi millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto Messiam

eorum venturum dixit ex astrologica observatione» (Ibid. I. V. P. 522). .: Ibid. I. V. P. 592­600.
616

«Exorsus igitur a Mosis nativitate, nescio quam suam de qua dicebamus sibi fingit siderum

positionem cum Saturni et Iovis copulatione ad quam et Mosem et regnum Israel et legem refert Iudaeorum populo datam, quamquam, ut solent, verbis religiosissimis, quo suos libros ab igne tueantur, ipse quoque sic semper neget dicere quod dicit» (Ibid. I. V. P. 592).


201

, 1345 , 617. , « »618. , , , «» , 619. «», , , , , 620. -

617

«Arnaldus Hispanus, nobilis quidem medicus. Sed ad superstitiones paulo nimis propensius

ex astrologica vanitate, plerisque aliis adiectis, Antichristum nobis anno gratiae MCCCXLV comminabatur» (Ibid. I. V. P. 522).
618

«Neque enim umquam aliquis veterum per has, quas isti vocant magnas coniunctiones, de

universalibus mundi mutationibus iudicarunt, nihil de his Maternus, quamquam curiosissimus utique astrologiae investigator, nihil Paulus, nihil Ephestion, nihil Theophilus, nihil Astaxarchus, nihil ipse Ptolemaeus, cuius hic nobis testimonium erit satis, ne parum eis notis testibus adversus eos utamur» (Ibid. I. V. P. 546).
619

«Is igitur, secundo libro Apotelesmaton, docens qua via generales et mundi mutationes «Sed in Centiloquio (sic enim vocant) multa eius rei dedisse documenta, cum verbo

praevideantur, eas omnes refert solummodo in Solis Lunaeque defectus» (Ibid. I. V. P. 548).
620

quinquagesimo eius libri iubeat ne planetarum coniunctiones obliviscamurm in quibus magna sit efficacia; et verbo item tum quinquagesimo octavo, tum quinto et sexagesimo, earundem rerum nos admonet, magna tradens de his praecepta, coniunctionem maximam, mediam minimamque distinguens» (Ibid. I. V. P. 548­550). .: « , » (Ptolemaeus. // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia. Vol. III. 50); « , » (Ibid. 58); « , , » (Ibid. 65).


202

, 621. , , . , , «» 622. , . , , . , , , « », . : « », 623, , . . , 624. , . . , -- , -- 600 , -- 400

621 622 623

Pico della Mirandola G. Disputationes. I. V. P. 550. Ibid. I. V. P. 552­556. «Magnasque istas coniunctiones novum esse inventum de malo Ptolemaei intellectu natum» Ibid. I. V. P. 526­538.

(Ibid. I. V. P. 544).
624


203

625. , , . . , , -- . -- , . , , , « , »626. , . -- , , , , . , XII--XIII . « », , . , , .

625

«Hac igitur ratione erunt a Iesu ad Alexandrum anni sexcenti, quod ext ra omnem

controversiam constat esse falsissimum, cum nulla historia quadrin gentos numeret annos a Christo ad Alexandrum» (Ibid. I. V. P. 538).
626

«Sed et quicumque eam etiam scripsissent aut nihil aut male philosophatos» (Ibid. I. I. P. 68).


204

, «» , , . , . , . -, , . , , , , , . -- , -- , . , . , ; , 1489 , , -- . , . , . . , , , : , 627. «»
627

,

, . , -, . ,


205

, . , , , , , «». , , . , , , , -- « », . , , , . , . -- 628, . -- : , «» , , , -- -

- . -- . 1490 - -- .
628

',

, . . , .


206

629. « », , 630. , , , -- 631. -- : - , -- . , , «» . . , . , , , , 632,
629

«Est Bonatus inter eos primae auctoritatis; is non ignarus modo est philosophiae, sed furit « ». «Lege eius primum librum de iudiciis in quo super opere ipse prooemiatur; mentior nisi

plane atque delirat» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 74).
630 631

helleboro dignum hominem iudicaveris. Struit, ubi desipit minus, rationes quasdam quibus astrologiam probet esse veram; illas quid dicam falsas? Immo supra quam dici possit pueriles atque ridiculas. Quam vero putat efficacissimam illa est; quadrivium destrui si astrologia tollatur; esse enim unam ex quattuor artibus mathematicis» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 74­76). .: «Praeterea, si Astrologia, sive Astronomia, non esset ars, sive scientia, destrueretur iam illud famosum quod ab omnibus universalitar praedicatur, scilicet quod artes liberales sunt septem. Non essent igitur nisi sex, vel nulla: quoniam qua ratione Astronomia non esset, eadem ratione sex non esseat, quod esset inconveniens et valde horrendum. Item cum Astronomia, sive Astrologia dicatur, quarta pars scientiae quadruvialis, si ipsa non est, et quadrivium totum non est» (Guidonis Bonatius Foroliviensis. De astronomia tractatus X universum
632

quod

ad

iudiciarum

rationem

nativitatum,

a ris,

tempestatum,

attinet,

comprehendentes. Basileae, 1550. I. 14. . 19). «Laudabo ego in Petro Alliacensi studium litterarum, experientiam rerum, multiplicem lectionem, et quod scite atque subtiliter theologica quaedam scripserit et tractaverit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 96).


207

. -- « » --
633



. , « », , , 634. -- « » -- , 635. « ». , , 633

«Rogerius Bacon, magnus astrologiae patronus, nullius libentius scriptoris testimoniis utatur,

nisi forte praeferat Artephium, qui omnino secreta alia prodit innumera, quale illud: inspecto non astro, sed lotio, posse hominis et vitam et ingenium et conditiones denique omnes ad unam praecognosci. Sic magnam quoque ille fidem Ethico philosopho cuius liber de cosmographia translatus dicitur ab Hieronymo» (Ibid. I. I. P. 64­66). .: «Ab auctoritatibus quidem philosophorum quos sancti recitant abstineo, nisi quod dicta Ethici astronomi et Alchimi philosophi auctoritate beati Hieronimi roborabo, quoniam nullus credere posset illos tot mira de Christo et angelis et demonibus et glorificandis et dampnandis dixisse, nisi Hieronimus vel alius sanctus eos hec dixisse firmaret» (Bacones Rogerius. Opera hactenus inedita Rogeri Baconi. Fasc. I. Metaphysica fratris Rogeri ordinis fratrum minorum de viciis contractis in studio theologie / Omnia quae supersunt / Nunc primum edidit R. Steele. London, 1905. P. 1­2).
634

«Severianus in libro de septem artibus, quem falso quasi Cassiodori citat Rogerius, postquam

de vera dixit astronomia: «Tum ea, inquit, quae attinent ad praevidenda futura, ita debere nesciri, ut nec scripta esse videantur; sunt enim fidei nostra sine dubitatione contraria» ( Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 92). .: «Caetera vero, quae se ad cognitionem siderum conjungunt, id est ad notitiam fatorum, fidei nostrae sine dubitatione contraria sunt, et sic ignorari debent, ut nec scripta esse videantur» (Cassiodorus Vivariensis. De artibus ac disciplinis liberalium litterarum. VII. C. 1218c // Patrologiae cursus completus, series latina. 70).
635

: . //

. / . .. . ., 2005.


208

. , , 636. c , « » , 637. , « ». , « » , 638, , , . , , 639. , . , 18 Caeli enarrant gloriam Dei (« , »)640. « 636

«An, quod inquit Alliacensis, crescenti fidei potuit obesse, ideoque primi eam doctores

nascentis Ecclesiae sunt prosecuti; nunc adultae non nocet, immo prodest etiam, et vehementer? » (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 84­86).
637

«Quod vero altero opusculo astrologiam historiae, altero theologiae conciliare voluerit, ut ibi

veram, hic piam ratione probaret, plane non laudo, sed damno, execror atque detestor, cum tueri positionem nullam possimus, aut magis falsam, aut religioni magis adversam» (Ibid. I. I. P. 96).
638

«Quod putasse videtur et Rogerius Bacon et Petrus Alliacensis, atque hic quidem duplici

maxime ratione: altera , quod ex magnarum quas vocant coniunctionum astrologica supputatione haberi veritas possit de numero annorum ab Adam ad Christum» (Ibid. I. II. P. 116).
639

«Altera, quod confirmari prophetarum possint oracula, si illorum praedictionibus astrologicae «Nam cum omne verum omni vero sit consonum, necessario verum astronomicae scientiae

quoque praedictionis testimonium adiciatur» (Ibid. I. II. P. 116).
640

theologicae veritati esse concordem; quinimmo prae omnibus aliis scientiis illa veluti ancillam


209

»641, , , , ; , : « ? »642? , . « »
643

-

, , , 644. « -

dominae subservire, cum invisibilia Dei per ea quae facta sunt visibilia conspiciantur. Nihil sit autem inter illa caelo nobilius, unde illud davidicum: «caeli enarrant gloriam Dei et opera manuum eius nunciat firmamentum» (Ibid. I. II. P. 116­118)
641

Petrus de Alliaco. Vigintiloquium de concordia astronomice veritatis cum theologia.

Venetiae, 1490. , , , . : Ackermann Smoller L. History, Prophecy, and the Stars: the Christian Astrology of Pierre d'Ailly (1350--1420). Princeton, 1994.
642

2 . 6:14­15; «Quam ipse opinionem quasi opere comprobaturus, opusculum scribit per

viginti theoremata, quae vocat verba, distinctum, in quo plane tot errata quot verba; titulus est de concordia astrologiae et theologiae, quasi non legerit Paulum exclamantem: «quae societas luci cum tenebris? aut quae participatio Christi cum Belial?» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 118).
643

Petrus de Alliaco. De concordantia astronomie veritatis et narrationis historice. Venetiae, «Adicit alterum huic opusculum de concordia astronomiae et historiae, in quo septem a

1490.
644

mundi exordio coniunctiones maximas notans, ad illas nititur referre quae mediis temporibus magna et mirabilia ex historiis colliguntur, astrologorum hinc dogma confirmaturus, qui ex magnis illis coniunctionibus magnas semper in rebus humanis et legem et regnorum fieri volunt mutationes» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 118­120).


210

»645. , , , , « » 1465 61 646. , , 1365 647. , , 648.
645

«Duxit autem hominem alioquin doctum in hunc errorem ignorantia potissimum astronomiae,

quam cum post studia theologiae, in quibus in celeberrima parisiensi academia se exercuerat, coepisset iam senex paululum degustare, allectus est magnifica illa specie istius artis de maximis disserentis, et quae in primis humana curiositas scire desiderat, et, priusquam eo pervenisset ut infirmitatem dogmatis profunda examinatione deprehenderet, scripsit properanter nimis suo illa opuscula, de quibus factus paulo peritior retractavit deinde multa in eo libello quem vocat Elucidarium, cum tamen in eo multae sint tenebrae» (Ibid. I. II. P. 120). . : Petrus de Alliaco. Elucidarium astronomice concordie cum theologica et historica veritate. Venetiae, 1490.
646 647

1404 . «Quod ipse autem esset auditor tantum et parum peritus rerum astronomicarum, vel hinc

potest cognosci, quod in ipso Elucidario, quod est eius opus emendatissimum, cap. XI, ait fuisse nos, cum illa scribebat, anno scilicet Christi quarto supra millesimum et quadringentesimum in aerea triplicitate, futurosque per annum adhuc unum et sexaginta, donec scilicet super mille et quadringentos quintus et sexagesimus annus ageretur. Tunc igitur futuram magnam Saturni et Iovis coniunctionem cum ab aerea ad aqueam triplicitatem mutatione. Ea vero mutatio per annos fere quadraginta praecesserat, anno scilicet Christi quinto et sexagesimo supra mille atque trecentos, quo tempore, die nona atque vigesima mensis octobris, in septima parte Scorpionis Saturnus et Iuppiter simul fuerunt, et deinceps in aqueis semper signis ad haec usque tempora se coniunxerunt. Noster vero Alliacensis, quod per centum fere annos ante contigerat, futurum adhuc praestolabatur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. II. P. 122). .: «Et fuit ibi mutatio triplicitatis terre in aeream, in qua triplicitate adhuc ad praesens sumus et erimus in eius participatione et significatione usque ad annos 1465 vel circa» (Petrus de Alliaco. Elucidarium. XI).
648

«Nihil fieri possit ad infirmandam religionem potentius et efficacius» (Pico della Mirandola

G. Disputationes. I. II. P. 124).


211

, . , , , 649. , , , -- 650. 651, , 652. , 653. , , « ». , 5344 , -- 2242 3102 654. . ,

649

«Insanus ille Bonatus usum ait dominum Iesum horarum electione cum, apostolis «Rogerius Bacon eo usque est evectus, ut scribere non dubitaverit errare Christianos, qui die

consulentibus ne in Iudaeam rediret, respondit XII esse horas diei» (Ibid. I. II. P. 132).
650

sabbati non ferientur et operibus vacent ritu Iudaeorum, cum sit ea dies Saturni, quae stella rebus agendis parum commoda et felix existimatur»(Ibid. I. II. P. 132).
651 652 653

: Ibid. I. II. P. 128­130. «Quod nescio qui possit homo christianus aequis auribus audire» (Ibid. I. II. P. 132). «In his quae quotidie de annorum eventibus publico vaticinio foras invulgantur, nonne et

legem christianam Christi Mercuriique doctrina esse perfectam, et Iovis religionem et a Virgine suscipere puritatem» (Ibid. I. II. P. 132).
654

«Postquam haec de vera temporum supputatione breviter iecimus fundamenta, veniamus ad

istas maximas astrologorum coniunctiones, hoc est ad maximas eorum insanias, ab his exordientes quas in tractatu de concordia historiae et astrologiae colligit Alliacensis. Is in eo opere hoc ordine usus est. Principia duo supponit: alterum de annorum numero ab Adam ad Christum; alterum de themate geniturae ipsius mundi. Fluxere igitur, inquit, ab Adam ad Iesum


212

, , , , 2228 655. -- 2244 656; . , , . « », 657. 2226, , 2228 , , , 16 . 2244 . , , 2242 . . , 1556 . , « », 658.

anni quinquies mille trecenti quadraginta quattuor, ab Adam scilicet ad diluvium MMCCXLII; a diluvio ad Iesum tria milia centum et duo» (Ibid. I. V. P. 574).
655

«Albumasar enim, quo praecipue auctore nituntur, a mundi initio ad diluvium nume rat annos «Licet Eusebii supputatio hunc numerum annis sexdecim excedat» (Ibid. I. V. P. 530). «Cuius rei exemplar est quod coniunctio que significavit diluvium fuit ante coniunctionem

integros duo milia ducentos viginti octo» (Ibid. I. V. P. 530).
656 657

significantem sectam Arabum per 3958 annos et prefuit, scilicet illi orbi, Saturnus cum signo Cancri et fuit diluvium postea per 287 annos. Eruntque inter primum diem anni diluvii et primum diem anni in quo fuit coniunctio significans sectam Arabum 3671 anni. Narravit quoque Bentemiz et ceteri quod inter creationem Ade et noctem diei Veneris in qua fuit diluvium fuerunt anni 2226 et mensis unus et 23 dies et 4 hore» (Ab MaSar. On Historical Astrology. The Book of Religions and Dynasties (On the Great Conjunctions) / Ed. and trans. by K. Yamamoto and C. Burnett. 2 voll. Leiden; Boston; KÆln, 2000. Vol. II. Tractatus I. Differentia I. 26. P. 15).
658

«Quare tertia illa maxima coniunctio, quam praecesisse ait diluvium annis duobus, ut quae a

mundi constitutione per annos evenerit duo milia ducentos quadraginta, post diluvium ipsum fuit annis sexcentis octuaginta quattuor. Itidem anno a diluvio nongentesimo quadragesimo secundo quartam notat maximam coniunctionem, et ante eam per annos sexdecim natum ait Abraam


213

-- . , , 3102 . 659. , , , , 660. , « »661, , , , , 662. , , , 292 , -- 940 ; 480 -- , , , ; -- 590 663. , , -

patriarcham, qui tamen ante huius temporis coniunctionem per annos sexcentos et triginta diem Domini videns exultaverit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. V. P. 582).
659

«Sed nec a diluvio ad Iesum tot ulla historia annos computat quot Alliacensis, secutus

Albumasarem et Alphonsum; hi enim annos numerant tria milia centum et duo» (Ibid. I. V. P. 582); «Alphonsus numerat a diluvio ad Christum annos tria milia centum et duos. Idem sentit Albumasar, quem ille scilicet est secutus» (Ibid. V. P. 570).
660 661

«Putat Alliacensis errare omnes historias potius quam astrologos» (Ibid. I. V. P. 572). «Petendum igitur tempus rerum a magistra rerum historia nemo ambigat...» (Ibid. I. V. P. «Latini enim astronomi Arabes sunt secuti; illi vero fabulosissimi sunt, et si quas a graecis

572).
662

latinisve scriptoribus historias acceperunt, peregrina translatio pleraque violavit» (Ibid. I. V. P. 572).
663

«Nam a diluvio ad Abraam anni ducenti nonaginta duo, ab Abraam ad Davidis regnum

nongenti fere et quadragintam testimonio utriusque editionis et Rhabani, a Davidis regno ad ini tium eius captivitatis, quae ex vaticinio Hieremiae duravit annis L, quadringenti ferme et


214

, 2300

664

.

« », , , 665. . . , , 666. 667. « », : -- ; -- , ; -- ; -- ; -- ; , 668.
octuaginta, idem Beda, Rhabano Hebraeisque sentientibus. Ab ea vero captivitate, id est ab eo quo coepit tempore ad Iesum anni quingenti et nonaginta» (Ibid. I. V. P. 582).
664

«Quos omnes simul si colligas, invenies a diluvio ad Christum annos paulo plus duobus «A quo numero latini historici, qui plus annorum computaverunt, plus tamen centum et

milibus et trecentis» (Ibid. I. V. P. 582).
665

quadraginta annis a numero minore defecerunt, quamquam nos etiam pauciores qua supra colligimus exactissima notatione computandos in tractatu nostro de vera temporum supputatione probavimus» (Ibid. I. V. P. 582­584).
666 667

Ibid. I. V. P. 604­614. «In Antichristi vaticinio alios iam mendaces apparuisse alios mendaces futuros. Si falsos,

vanos, ridiculos ps in his deprehendimus quae de praeteritis religionibus sunt locuti, non plus debemus putare fidei adhibendum illorum nugamentis cum de Antichristo, de saeculi consummatione, deque hoc genus aliis futuris rebus. Nebulones isti prophetica quadam auctoritate sermocinantur. Nam et quosdam iam eventus reprobavit, ut Arnaldum aliosqey nonnullos, qui aiunt anno Domini MCCCXLV, ob illam trium siderum superiorum in Aquario coniunctionem; aut anno MCDLIV, ob Iovem et Saturnum in Piscibus iunctos, Messiam Abraam, alii Antichristum nobus minitabantur» (Ibid. I. V. P. 614).
668

«Iuppiter enim cum Saturno Iudaeorum facit religionem, cum Marte Chaldaeorum ignem

adorantium, cum Sole Aegyptiorum, qui caeli militiam hoc est sidera colunt, cum Ven ere


215

, 669. , 670. . -- , , « »671, . . -- « » « ». , : -- . «» . , «» -- , -- ( , ) . , -

Saracenam, cum Mercurio Christianam, cum Luna eam quae sub Antichristi postrema omnium est futura» (Ibid. I. V. P. 616).
669

«Hoc est illud subtile et profundum inventum quo. Cum alii plerique, tamen Rogerius Bacon

in epistola maxime utitur ad Clementem, quo usus etiam Alliacensis in tractatu de concordia astrologiae et theologiae» (Ibid. I. V. P. 616).
670 671

Ibid. I. V. P. 618. «Haec est admirabilis sapientia astrologorum; obliti scilicet sunt gentium bibliothecas,

Arabum et Hebraeorum libros fere nullos adhuc viderunt» (Ibid. I. V. P. 622).


216

« »672. : . « » . , , . , , , «» . , « ». , , . « », , , . . , , . : « - , , , , . . " []"673, , , , . , , , ,
672

Zambelli P. The Speculum astronomiae and its Enigma : Astrology, Theology and Science in

Albertus Magnus and his Contemporaries. Dordrecht; Boston; London, 1992; Paravicini Bagliani A. Le Speculum Astronomiae, une Ènigme? EnquÉte sur les manuscrits. Firenze, 2001.
673

« », -

.


217

. ? -- , , , ; , - , , 674. , , . , , ? , , , , : " , -- "»675. 674

«De libris vero necromanticis sine praeiudicio melioris sententiae videtur, magis quod

debeant reservari quam destrui: tempus enim forte iam prope est, quo propter quasdam causas quas modo taceo eos saltem occasionaliter proderit inspexisse, nihilominus tamen ab ipsorum usu caveant sibi inspectores eorum» (Zambelli P. The Speculum astronomiae and its Enigma. P. 270­272).
675

«Quod, si mihi opponas Albertum, theologum praestantissimum, fautorem tamen

astrologorum, admonebo te primum multa referri in Albertum quae Alberti non sunt, quod et supra tetigimus; tum, si mihi forte obicias librum de licitis et illicitis, in quo reicit quidem magos, astronomicos autem probat auctores, respondebo existimari quidem a multis esse illud opus Alberti, sed nec ipsum Albertum, nec libri inscriptionem usquequaque hoc significare, cum auctor ipse, quicumque demum fuerit, nomen suum consulto et ex professo dissimulet. Quid? Quod in eo multa leguntur indigna homine docto et bono christiano, qualia illa sunt, imagines fieri posse quibus etiam non unus homo, sed una etiam civitas tota vel infelix fiat, vel infortunata; tum non esse magicos libros abiciendos, qui Ecclesiae utiles futuri aliquand o sint. Est enim hoc plane adversum iudicio ipsius Ecclesiae quae illos, ubi locorum fuerint inventi, uri iubet et prorsus exterminari; nam qua ratione utile erit servare integros libros, quos utillimum erat numquam esse conscriptos? Quae utique, aut non scripsit Albertus aut, si scripsit, dicendum est cum Apostolo: «In iis laudo; in hoc non laudo» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 94); 1 . 11:22. . : « , ? ? ? ? ».


218

« » : « , , . , , , , »676. . , « ». « , , , : , , ( " ") »677. , - , . « ». , « », , , , . , - « », .

676

«Praescribitur vero liber Alberto, sed mendacissime cum numquam in theologicis suis scriptis

haec ille somnia memoraverit, sed merito ad Baconem videtur referendus, cuius alia scripta in ea eum fuisse sententia facile declarant, illorum semper auctorum testimonia oraculisque perscatentia» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 66).
677

«Est autem lectio adeo deridicula ut nulla magis, sed frequenter citata a Rogerio nostro in

epistula ad Clementem, ita ut fere adducar compositum ab eo libellum quendam, cui titulus de erroribus studentium theologiae, quo in primis volumine erroris accusatur quod theologi nostri mysteria religionis magis ex Aristotele ceterisque philosophis confirment quam ex auctoribus quos modo nominavimus, Ethico, Artephio, Ovidio de vetula, poetisque similibus» (Ibid. I. I. P. 66).


219

. . . . , , , : «, , : " , -- "». ? . , . , , . , , , . , « »
678

, , . , , , , . -- , , - , , « ». , , --
678

«Albertus quoque Magnus inquit in Speculo: "Non enim libertas arbitrii ex electione horae

laudabilis coercetur, sed potius in magnarum rerum inceptionibus electionem horae contemnere est arbitrii praecipitatio, non libertas."» (Ficino M. Three Books of Life. III. XII. P. 304).


220

. , , . , , , , . , , -- -- .


221

2. , «», . , . , . , , . «». , , . , . , : , ; , . . , -- -- , . . , . , . , , -- . -


222

, , - , 679. , . , , , , . , ; , -- 680. , , , . , , , . . , , , , 681. , . -- , ; -- , , - , -- -
679

«Quid, si mihi sermo cum Christianis, quaeram putent a Deo revelatam, aut a daemone

potius? A Deo dici non potest, siquidem illam litterae sacrae divinae vocis interpretes interdicunt. Si respondeant a daemone, nulla fides daemoni, quem mendacii patrem Deus appellavit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. XII. P. 486).
680

«Hinc illorum insania confutatur, qui divinitus hanc scientiam, sicut alias omnes, Adae

collatam fabulantur, a quo per manus devenere ad Noe, cuius filium Ionicum referat Methodius multa futura per hanc artem praedixisse; tamen per filios Noe superstites cataclysmo ad Abraam Patriarcham, qui docuerit eam Aegyptios, teste Josepho, et ab Aegyptiis ad Graecos, a Graecis ad Latinos devolutam» (Ibid. II. XII. P. 486).
681

«Ad Ionicum veniamus. Scribit quidem de hoc Methodius, sed idoneus parum auctor; neque

enim ille est, cuius meminit inter viros illustres divus Hieronymus; hic Patarensis fuit, ille alius omnino, citatus interdum a Petro Commestore, in quo nemo mediocriter eruditus delectum bonorum auctorum non desiderat» (Ibid. II. XII. P. 486­488).


223

682. , , , , , . , 683. , , , 684. , , 685. , , . ,
682

«Ceterum super isto Ionico quid valere potest ignobilis scriptoris auctoritas, cum et Moses

ipse propheta tres tantum Noes filios numeret: Sem, Cham et Iaphet, nec Iosephus alium quemquam praeter hos nominet, nec Philon, nec Hebraeus quisquam, vel annalium conditor, vel mosaicae legis expositor?» (Ibid. II. XII. P. 488).
683

«Abraam Aegyptiis astrologiam tradidisse Iosepho credamus sed non divinatricem

superstitiosam, frequentiorem apud idolatras quam apud veri Dei cultores, qui Deus Abraam nuncupatur, a Mose et a prophetis fugillatam, qui se tamen Abrae traditionem et praecepta sequi profitebantur. Verum illam potius mathematicam de siderum motibus molibusque scientiam, cuius usus frequens Hebraeis et necessarius pro statis cerimoniarum temporibus observandis, cuiusque studio delegatum Hysachar tribum, Hebraeorum monumentis proditum est. Haec non sine arithmetica discitur, quoniam tota fere numeris constat et mensuris, quam simul cum astrologia Aegyptiis demonstrasse Abraam, scribit Iosephus, qui si divinatricem potius istam intellexisset, falsus omnino esset, siquidem ait hanc astrologiam, quam primus Aegyptiis Abraam indicaverat, a Chaldaeis Aegyptios accepisse» (Ibid. II. XII. P. 488).
684

«Irridens autem Aboasar, qui suo loco filios Noe in Chaldaeam cum venisset hanc ait

disseminasse scientiam, quam caelitus habitam chaldaicam ipse de finibus planetarum reicit opinionem» (Ibid. II. XII. P. 488­490).
685

«Sed non fuit in confutandis his nugis tantum operae insumendum, cum nemo non intelligat,

nisi tardissimus, haec deliria esse hominum , suis somniis fidem sic mancipantium, ut quae nulla ratione protulerunt ab Adam repetita auctoritate confirment» (Ibid. II. XII. P. 490).


224

, 686. -- 687. . , -- 688. - , , . , , , , . -- , 689. , , . , ,
686 687

«Quales Aegyptii et Chaldaei, apud quod nata astrologia» (Ibid. II. XII. P. 490). «Nata igitur de Chaldaeis Aegyptiisque parentibus, de quibus dicendum aliquid priusquam de

vanitate ipsorum ista dicamus. Fuit igitur utraque gens duarum rerum in primis studiosa atque perita, idolatricae religionis et mathematicae» (Ibid. II. XII. P. 492).
688

«Non erit alia Aegyptiorum, alia Chaldaeorum religio sed una atque eadem, hoc est idolatria» «Neque vero nos fallat, quod me quoque adolescentem olim fallebat, celebrata veteribus

(Ibid. I. V. P. 618).
689

etiamque Platoni Aegyptiorum sapientia et Chaldaeorum, quos adisse Pythagoram et Democritum, Eudoxum, Platonem, alios complures, non ob aliud quam comparandae sapientiae gratia, memoriae proditum est. Nam celebre quidem illud atque divinum sapientiae nomen, de sola sibi cerimoniarum et colendorum deorum cognitione vendicabant, quia fuit apud omnes gentes, apud omnes etiam bonos philosophos haec semper persuasio, summam sapientiam in religione consistere. Quae Plato, Pythagoras, aliique complures, hoc quidem recte videntes, verissimam philosophiam in divinorum esse notitia, cum fama esser Aegyptios huius in primis esse peritos, ad eos descendebant aviditate discendi, quicquid apud illos occultius sanctiusque videretur» (Ibid. II. XII. P. 492­494).


225

690. . , , . , . ; , 691. , . -- , 692. -

690

, , ,

, . , -, . « ».
691

«Descendebant etiam ut mathematicam discerent, quam quod modo memoravimus avide

combiberunt: Pythagoras ille, Democritus et Eudoxus. Verumtamen ille titulus sapientiae praerogativaque secretioris disciplinae non aliunde Chaldaeis Aegyptiisque, quam de magisteriis doctrinaque numinum colendorum, quam auditam ab illis probaverint necne boni philosophi, al ibi diximus; hoc tantum asseveramus naturalis primaevae philosophiae, quae rationibus demonstratur, nihil Graecos philosophos, quicumque recte philosophati sunt, ab Aegyptiis accepisse, sed quae ad caerimonias mathemathicamque spectarent. Cuius rei vel illud sit argumento, quod si aut de mathematicis, aut mysteriis agitur, Chaldaeos citari et Aegyptios videmus, eorumque sententias afferri semper in medium»; ibid. II. XII. P. 496: «Thales in epistola ad Pherecidem: «In Aegyptum, inquit, ego cum Solone descendi, ut sacerdotes et astronomos videremus»; nihil de philosophia» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. XII. P. 494).
692

«In philosophiae rationibus apud Platonem et Aristotelem illorum nomina nulla sunt. Quod si

philosophatum in Aegypto Thaletem dicas, non negabo, ut qui ab eis etiam didicerit aquam esse rerum principium; in quam opinionem non ob aliud puto ductos Aegyptios, quam quod de Nili


226

«» , , 693. , . -- 694. , , , . , . , . , , . -- . , , . . , , , , -

inundatione, beari suam regionem et fieri fecundam videbant, unde ab illius quoque exitu per Aegyptum annum auspicabantur» (Ibid. II. XII. P. 494­496).
693

«De signis ita primum commenti sint: erat Aegyptiis indubitatum, omnia constare ex quattuor

elementis. Cum igitur signa iam duodecim accepissent, occasione quam diximus, visa illis perbella commodaque partitio, ut haec quoque per quattuor elementa distinguerent, quibus ter replicatis signorum numerus implebatur. Et quoniam prima fuisse corpora ignem terramque opinabantur, utpote centrum et circumferentiam, nam ignis illis erat supremum corpus, tum inter media advenisse aerem et aquam, ut etiam Plato ostendit in Timaeo, idcirco primum signum igneum statuerunt, secundum terreum, tertium aereum, quartum aqueum» (Ibid. II. XII. P. 510).
694

«Et sic Eudoxus quoque in vera Aegyptios est secutus astronomia, in divinatrice praeterea

illis non consentit» (Ibid. II. XII. P. 496).


227

695. , , , , . , , . . ; - 696, , , , , 697. . , , -- 698. -- , , ; 699. ,
695

«Quod si qua astrologo capessenda religio sit, ad quam erit propensior quam ad idolatriam, ut

eos potissimum deos et colat et revereatur, a quibus omnia hominibus et bona et mal a putet provenire? Iam haereses Manichaeorum, arbitrii libertatem tollentes, unde potius putamus emanasse, quam ex ista de fato astrologorum falsa opinione?» (Ibid. I. II. P. 134).
696

«Ab Aegyptiis et Chaldaeis ad Graecos astrologia devenit, sed per auctor es ignobiles» (Ibid. «Nam excepta domibus circulatorum, Liceum et Academiam non intravit, sed nec in Porticum

II. XII. P. 526).
697

quoque, licet procurante Thale concorditer admissa; nec qui poterat atomis et vacuo, astrologiae tamen credere potuit Epicurus» (Ibid. II. XII. P. 526).
698

«Primus centesimo et quadragesimo post Christum anno bene audiens in litteris eam consuluit

Ptolemaeus, sed parcius quam ceteri, ita ut non tam insaniae isti favere, quam modum ponere voluisse videatur» (Ibid. II. XII. P. 526).
699

«Utrumque auctoritas unius hominis semper mathematici, raro philosophi, tot contra in

mathematicis philosophiaque hominum clarissimorum obstantibus praeiudiciis relabitur. Rapuit


228

; . . , . -- , 700. , , , , . , , . 701. , nomen Ptolemaei Graecos aliquos n errorem, alioquin ad superstitionem propensos, ut Porphyrium, cuius nimiam in cultu daemonum operam curamque superstitionum, et praeceptor Plotinus et discipulus Jamblichus damnaverunt» (Ibid. II. XII. P. 526).
700

«A Graecis ad Arabas maiori tamen auctoritate devoluta, mirantibus illis quicquid a Graecis

scriptum inveniebant, et in nominibus Aegyptiorum et Chaldaeorum vanam illam antiquitatis speciem suscipientibus; sicut autem acceptam illam a barbaris repurgavit pro viribus circumciditque Ptolemaeus prudentissimus astrologorum, ita acceptam a Graecis grammaticus quidam Aboasar, et scriptor historiae, refert nugis et fabulis innumerabilibus fecitque astrologiam pene tanto peiorem astrologia Ptolemaei quanto bonis artibus peior est astrologia, factus homo ad inanem loquacitatem, nec modo philosophiae, sed astronomiae quoque fere penitus insolens, fugillatus a doctissimo quoque astrologorum, multitudini gratus, apud quam magnus qui plura dixerit, non qui meliora» (Ibid. II. XII. P. 526­528).
701

«Crevit autem per ea tempora studium mathematicae, sicut totius quoque philosophiae

disciplinarumque omnium in Hispania, in qua cum regnaret Alphonsus, in numeris mathematicis et caelestium motuum supputatione diligentissimus, amaret quoque divinatricem vanitatem, alioquin philosophiae studiis non imbutus, et in eius gratiam Arabum et Graecorum multa eius artis monumenta ad nos pervenerunt, per Johannem praesertim Hispalensem et Michaelem Scotum, scriptorem nullius ponderis, multae vero superstitionis» (Ibid. II. XII. P. 528).


229

. , -- II702. , ; , «», . , . , XII . : , , , : , , 703. «». . « » , . , , , , , . . , , , 702

. : . . . , «Ubi vero in Academia parisiensi primitus apparuit, vix impetratum a curiosis quin

II (1200--1250 .). ., 2008.
703

internitioni data sub ignibus delitesceret, cumque aliquot post annos honestare eam Rogerius Bacchon et alii quidam conarentur, restiterunt eis viri doctissimi Guilelmus Alvernius episcopus Parisiensis, et post eum Nicolaus Oresmus mathematicus excellens, et Henricus ex Assia, et Ioannem Caton, et Brenlanlius Brittanus astrologiam, non solum qua parte laedit religionem, sed plane totam, ut vanam falsamque detestantes» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. XII. P. 530­532).


230

. , . , , . . - , .


231

3. , , , . , . -- , . , , . , , . , . -. -- , . , , , -- . , , , , , . . « », . , , . , . , , , , -


232

, . -- , . . , 704, VIII «». , , . , ; , 705. , XII «»: , , , , . , , «»; « ». , . ,
704

-

.-. : Lerner P.-M. Le monde des sphÕres. 2 voll. Paris, 1996--1997. , , , . , «», - .
705

«Aegyptiorum et Chaldaeorum astronomi supra orbem octavum nihil esse arbitrari sunt, quos

secuti sunt Plato et Aristoteles et Hipparchus et Ptolemaeus» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 228).


233

, «», 706. , , , , -- . , , . , , : , , , «» «», -
706

707

. -

«Nona sphaera apud Ptolemaeum nulla est, quod facile ex eius Magna compositione potest

intelligi. Multi autem ob id falluntur, quod putant eos omnes in noni orbis opinionem incidere necessario, qui sphaeram octavam ab occasu in orientem moveri habeant exploratum» (Ibid. II. VIII. P. 228).
707

«Accedit quod Ptolemaeus et mobilibus et immobilibus signis utitur, cum et imagines

sphaerae octavae mobiles faciat, et ad immobilia signa loca referat planetarum. Quare illis indubium certumque videtur, praeter signa octavae, quae moventur, alia esse signa apud Ptolemaeum quae non moventur, praeterquam motu totius mundi, atque ea non alibi quam in nona supra octavam sphaeram cogitata. Verum longe plurimumque falluntur. Nam et motus stellarum ab occidente in orientem in noni orbis sententiam necessario non adducit. Et quod monet de immobilibus signis, eo maxime declaratur solo orbe octavo contentum fuisse Ptolemaeum. Quod miror ab istis animadversum intellectumque non fuisse; Ptolemaeus enim haec immobilia signa in ipsamet sphaera octava describit, quod non faceret, si superiorem aliam excogitasset. Verba eius in secundo Magnae compositionis libro haec sunt: «Abutemur autem signorum nominibusin ipsis duodecim obliqui circuli partibus, et quasi eorum initia a tropicis aequinoctialibusque punctis capiantur, sic dodecathemorion, hoc est duodecimam partem, quae a verno aequinoctio est ad totius sphaerae sequentia Arietem vocabimus, secindam Taurum, similiterque deinceps secundum traditum a nobis signorum duodecim ordinem». Haec ait Ptolemaeus, qui eadem etiam docet primo libro Apotelesmatum, partes Zodiaci ad quas planetae referuntur solstitiis et aequinoctiis inchoari determinarique principes; quae quattuor puncta, quoniam stata et immota sunt, ideo ipsa quoque signorum partitio ab ipsis instituta stata et


234

, , , , , 708, -- 709. . , , . , 710. , «», -- , , , , .

immobilis est, quamquam imagines, a quibus ad illa nomina sunt translata, iugiter moveantur, et pro temporis cursu variis locis earum fines initiaque reperiantur. Non igitur signa haec immobilia apud Ptolemaeum sunt in sphaera superiore, sed a quattuor fixis et immobilibus sphaerae octavar punctis describuntur, supra quam alia si cogitasset, nunquam magnum hoc inventum in Magna sua compositione tacuisset» (Ibid. II. VIII. P. 228­230). .: Ptolemaeus. Syntaxis mathematica. II. 7; Idem. Quadripartitum. I. 11.
708

«», ,

, , : «In quo declarando fui prolixior, quia audio Trapezuntium, Graecum hominem, neque enim eius liber ad nos pervenit, sed ita audio, in commentariis eius in Centiloquium Ptolemaei expositionem Haly esse secutum» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 284).
709

«Libet autem irridere Ioannem Saxoniensem, qui in suis in Alchabitium expositio nibus nititur

comprobare utendum signis nonae sphaerae ex sententia Ptolemaei, affertque in confirmationem suae opinionis verba quaedam Haly, interpretis Ptolemaei, de gradibus lucidis et tenebrosis, quae ipse non Haly sed Ptolemaei verba esse putavit» (Ibid. II. VIII. P. 230).
710

«Quid quod non solum Ptolemaeus, sed nullus eum plus mille annis secutus non orbe usus

invenitur. Primus Alphonsus loca planetarum ad nonam sphaeram supputavit, cui neoterici omnes adhaeserunt; veteres octava tantummodo utebantur; quam etiam Leo Hebraeus et Proclus Platonicus, excellentissimi mathematici, supremam omnium esse contendunt» (Ibid. II. VIII. P. 230­232).


235

: , «» ? , ? , . «» , ( -- , ). , -- «» , , . , . , , . , , , 711. , -

711

«A qua sententia iuniores diversi non vanissima coniectura astruunt alium orbem octavo esse

superiorem, quoniam duo motus ad partes maxime oppositas eidem corpori inesse ex se non possunt; quare, cum sit deprehensum vera observatione non erraticas stellas ab occidente moveri in orientem rursusque ea sphaera cum reliquis ab oriente volvatur in occasum, putant confici necessario ut prior ille motus, qui multis annorum milibus una restitutione completur, naturam propriam sphaerae stellarum consequatur; alius qui diei unius spaci o consumatur, sicuti erronibus, ita sphaerae octavae ab alio atque ideo superiore globo communicetur, omnia secum ab oriente in occasum rapiente astra, quae propriis eorum motibus ab occasu feruntur in orientem» (Ibid. II. VIII. P. 232).


236

,

712

. , -

, , . , . , . , , . , , , 713. , , . , , , , , -

712

«Quae non de nihilo nata suspitio, ab aliis tamen eliditur multipliciter. Sunt enim qui negent

moveri stellas ab occidente in orientem, quamquam et oculati certe homines et mathematici sunt, qui motum diurnum aetheris esse dicant, quod sit unum non divisum in sphaeras sed perpetuum, stellas autem omnes fixas quam erraticas propriis motibus ab occasu ferri in ortum. Leo Hebraeus inferiori cuidam sphaerae, non superiori, eum motum refert acceptum. Alii totum caelum quasi animal quoddam ex omnibus sphaeris veluti membris constituentes, alium esse motum dicunt, qui toti caelo a motore quodam universali, alium qui singulis sphaeris pro eorum diversitate diversus, a propriis eorum diversisque motoribus debeatur» (Ibid. II. VIII. P. 232).
713

«Illi enim ut pertinaciter hoc defendant, plus uno motu uni sphaerae ex se non convenire,

nonam introduxerunt, quod duplici motu sphaeram octavam volvi deprehendissent; hi triplici motu deprehenso, eadem ducti coniectura decimam introducunt. Quod Alphonsus, Campanus, Leopoldus, Messahala crediderunt; qui hanc etiam opinionem, quamquam falso, sicut et secutus eam Albertus, referunt ad Ptolemaeum» (Ibid. II. VIII. P. 234).


237

714. , , , 715. : , 716. , , , , , , 717. , -- , , , 718. , , , ,
714

«Ex hac autem tam varia tamque multiplici opinionum varietate quam incerta reddatur

astrologia divinatrix facile est perspicere. Nam si supra octavam duae aliae sphaerae sunt, falsa est omnis veterum astrologia, qui potentissimis caeli partibus ignoratis, inutilibus et imperfectis observationibus sunt innixi, quoniam sphaerae illae inefficaces esse non possunt, quarum suprema motus rapiditate utraque loci sublimitate et vastitate molis reliquas antecellit» (Ibid. II. VIII. P. 236).
715

«Si rursus nulla sphaera praeter octavam, nulla etiam iuniorum omnis astrologia, duodecim

signa in nono orbe describens, qui si est nullus quamnam habebit in fato decernendo auctoritatem?» (Ibid. II. VIII. P. 236).
716

«Quamquam sive aliqua est sive nulla sphaera nona, omnis nostrae aetatis astrologia vacillare

cognoscitur nec solum inconstantia dicere sed controversa atque pugnantia» (Ibid. II. VIII. P. 236).
717

«Quod credidit Bonatus affirmans, nihil quod sopra octavam sphaeram collocetur ad

astrologum pertinere» (Ibid. II. VIII. P. 238). .: «De illo autem coelo empireo sive insensibili, nihil ad Astrologum» (Guidonis Bonatius Foroliviensis. Op. cit. I. 4).
718

«Quapropter, aut sphaera omnis observanda, aut nona illa, etiam si sit aliqua, contemnenda»

(Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 238).


238

719. , - , 720. , , - , «» . , « " " » «», «» 721. , . , , , 722. , , .
719

«Quod eruscatiores homines et ambitiosi minime patiebantur, quare translatis ad partes nonae

sphaerae iisdem nominibus quibus partes octavae veteres appellarunt, quasi cum nomine ipsa quoque natura communicaretur, eadem prorsus de illis quae de octava priores dogm ata prodiderunt» (Ibid. II. VIII. P. 240).
720

«In qua re siquidem fallunt, flagitium est, si falluntur insania, cum non aliter errent quam si

nomine Iovis ad Saturnum translato, Saturnum factum Iovem existiment, et cum de Saturno sit vaticinandum, ea pronuncient quae protendere Iovem veteres tradiderunt» (Ibid. II. VIII. P. 240).
721

«Nos haec omnia in medium constituamus, solum id affirmantes, nihil indubitati certique su-

per his posse asseverari, sed tota ad probabiles locos et translatitios disputatio redit, qui multi utrimque cum sint, in ambiguo tandem in incertoque nos relinquunt» (Ibid. II. VIII. P. 234).
722

«Differre imagines a signis, quamquam nominibus conveniant... Sed admonere antea

lectorem oportet, aliud signa esse duodecim, aliud imagines, quamquam numero nomineque conveniant» (Ibid. II. VIII. P. 242).


239

, . , . , , , , , 723. 724. , . , , . , , 12, 725. , , 12 ; , 726.
723

«Signa enim immota fixaque constituuntur, aequinoctiis intercepta atque solstitiis, ita ut

Arietis quidem quod est signum initia a vernali aequinoctio semper accipiantur, Arietis autem quae est imago alio tempore initia alibi supputentur, sicut stellae a quibus effingitur ab occasu ad ortum iugiter deferuntur» (Ibid. II. VIII. P. 244).
724

«In qua re lapsi magna pars astrologorum putantium, qui ad octavam sphaeram referunt, «Abraam Avenazra, in principio libri Rationum astrologicarum, aliqua, inquit, dicuntur de

planetas eos signis mobilibus uti necessario» (Ibid. II. VIII. P. 244).
725

signis quae probantur, aliqua ex arbitrio; statim declarans quaenam ista potissimum, quae arbitraria proferuntur, divisionis Zodiaci meminit. Divisiones enim, ait, signorum cur tantum in partes trecentas et sexaginta? Quoniam hic numerus divisionibus est accomodatior. Idem quoque scribit Haly Avenrodan, apotelesmaticos libros Ptolemaei exponens: «Divisimus circulum in partes duodecim quae signa nuncupantur, et unumquodque signorum in partes trigita quae dicuntur gradus, et partem quamlibet trigesimam in minutias sexaginta quoniam hi numeri divisionibus idonei magis reperiuntur» (Ibid. II. VIII. P. 246).
726

«Quod si quis numerum istum signorum a natura esse contendat, nec fictum a mathematicis

ad supputandi facilitatem, sed philosophica ratione stabilitum, qualem affert Albumasar, ut duodecim signa propterea sint, quod elementa sunt quattuor, quorum quodlibet in tres partes dividatur, medias, primas et postremas; possem equidem respondere nihil minus ridiculam istam


240

; , , 11 , 727. , , 728. ,
rationem et frivolam esse, quam illa sit mathematica» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 36). .: «Nunc quare nec plures quam XII necessarie, nec pauciores ad rerum ducatum sufficere videantur exponendum est. Ad quod primum Arati auctoritas accedit qui, cum XLVIII figuras celi describeret, inter cetera vie Solis XII signa discernit. Praeterea ut ib Philosophia legitur, quoniam quicquid in hoc mundo nascitur et occidit ex IIII elementis compositum constat tribus interstitiis deductum: principio, medio, fine; que tria in ea IIII producta XII producunt; quibus XII ea signa signorumque numerus ducatum prebent. Cum igitur ei numero signorum numerum respondere conveniret, XII fore conveniebat. Presunt equidem hec signa IIII elementis eorumque tribus interstitiis. Signa quippe stellarum sunt loca, non sua seorsum substantia generationes rerum et corruptiones moventia, sed oriendo occidendoque super mundum inferiorem stellasque discurrentes recipiendo. Sic etiam elementa non per se ipsa resolvuntur rerumve generationes aut corruptiones producunt, sed temporum alterationes elementorum resolutiones generationum cause consequuntur. Sic itaque circuli signa mundi III elementis eorumque tribus interstitiis ut re, et numero convenire necesse erat. Quod expositione planius constabit. Preest enim Aries igni, Taurus terre, Gemini aeri, Cancer aque. Deinde initio repetito: Leo item igni, Virgo terre, Libra aeri, Scorpio aque. Itemque reiterato ordine: Sagittarius igni, Capricornus terre, Aquarius aeri, Pisce aqua. Primus igitur signorum ordo elenentorum primum sortitur interstitium, i.e. geniture initium, secundus ordo secundum quod medium est, tercius tercium. Sunt ergo de signis tria ignea, tria terrea, tria aeria, tria aquatica» ( Ab MaSar al-Balh [Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum. II. 3).
727

«Neque enim in ipsarum quae magis celebratae Zodiaci imaginum numero convenere, sed

cum alii duodecim, Chaldaei tamen illas undecim fecere, ex Libra et Scorpio unam constituentes» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 268). , , .
728

«Quibus igitur potius quam eorummet verbis eos redarguam, ita naturae rerum et

consequentiae rationis ignaros, ut quoniam qui astrorum motus metiuntur circulum in duodecim partes diviserunt ob numeri ad dividendum opportunitatem, hinc ipsi dogma constituerint, partes


241

, ; . , , . , , 729, , - , ; ,
730

. -

, . , , . , -- , , . , , . , , . : , -- , ; , -- ; ;
illas duodecim vires et proprietates habere diversas, quasi eorum distinctio non arbitrio mathematicorum, sed a natura caeli exorta sit?» (Ibid. II. VIII. P. 246).
729

«Chaldaei, qui signis non utebantur, nullas etiam fecerint domos planetarum; neque enim

apud eos Leo Solis domicilium, aut Lunae Cancer, aut Libra Veneris et Taurus, aut Iovis Pisces et Sagittarius, atque ita de reliquis. Sed altitudines solum siderum observant, non ad signa relatas, sed ad imagines, ut nihil apud eos Saturnus in Capricorno, nihil possideat in Aquario; sed in Libra tantummodo et Scorpio ius obtinet» (Ibid. II. VI. P. 38).
730

«At vero Aegyptii et Ptolemaeus et omnis turba astrologorum perpetuas et immobiles signis

ascribunt proprietates, quae nec Sole nec stellis inde discedentibus exolescunt aut permutantur» (Ibid. II. VIII. P. 250).


242

, -- 731. , - 732. , - , , - , 733. , , ; -- . , .
731

«Quoniam si status circuli ex immobilibus punctis consideretur, Aries potius aereum erit

iudicandum, hoc est calidum et humidum, quam igneum, id est calidum et siccum, cum eo ver aperiatur, calidae humidaeque qualitatis. Quin et Ptolemaeus reddens rationem cur in circulo, cuius initium nullum, sumere ab Ariete anni exordia consueverimus, respondet: quoniam in prima rerum omnium aetate abundat humiditas, quae est qualitas veri, quod inchoamus ab Ariete. Sic igitur, o Ptolemaee, si primum signum Aries est, quia humiditas primae aetati debetur, putas ne siccum signum an humidum esse? Si siccum, non igitur primum; si humidum, cur ignitum dicitur a vobis? Denique istae, quod volebam probare, frigidi, sicci, calidi, humidi differentiae signis distributae, ab imaginum potius conditione quam a signis videantur acceptae; quod etiam Avenazra in libro Rationum astrologicarum confitetur. Sic enim Cancrum, Scorpium. Pisces, frigida statuerunt, animalium quorum habent appellationem natura pensitata; Arietem, Leonem, Sagittarium, calida, eadem ratione; Geminos et Aquarium, ob effigiem hamanam aerea, quae in homine qualitas plurimum dominatur; sic terrea Taurum et Capricornum et Virginem, tum ob vim sexus, tum spicae quam manu gestat ratione» (Ibid. II. VIII. P. 258). .: Ptolemaeus. Quadripartitum. I. 10.
732

«Ne monstra sunt opportuna, quae nulla in natura sint? Innumera animalia ibi non describi,

quae nulla describuntur? Nam quod canum ursarumque sit privilegium, ut duos habeant in caelo sive rectores sive antistites, elephanti, tygrides et innumerae species animalium nullum habeant in caelo numen per quod regantur? » (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 270).
733

Ibid. II. VI. P. 130­134.


243

, , , . . , , . , , ; 734. , , , 735, -- . «», . , , 736, 737.
734

«Sicuti autem Aegyptii decanos excogitarunt in tres partes signum dividentes» (Ibid. II. VI. P. , : «Indi, sua quoque ipsi «Sed et decani quidem signorum, facies aute, planetarum. Has igitur facies Ptolemaeus

126).
735

figmenta comminiscentes, in novem partes signum quodlibet diviserunt» (Ibid. II. VI. P. 126).
736

aspernatur, indignas ratus de quibus haberet mentionem et quibus unquam in Apotelesmatis uteretur» (Ibid. II. VI. P. 124).
737

«Ita Babylonii dodecathemoria, signum in partes duodecim dissecantes, hoc utentes illi

dodecathemorio, non eo quod Maternus illis ascribit» (Ibid. II. VI. P. 126). .: «Nunc, de duodecatemoriis a qua ratione perquiras, breviter ostendam; quidam enim ex his putant totam se posse geniturae substantiam invenire et, quicquid in decreto celatur, ex duodecatemoriis posse prodi significant. Quid aute, sint duodecatemoria, hoc dicetur exemplo. Cuiuscumque stellae volueris duodecatemorion quaerere, partem eius duodecies computas et, quantae fuerint, divides eas triginta signis singulis reddens, ab ipso signo incipiens, in quo stella est, cuius duodecatemorion quaeritur; et in quocumque signo ultimus venerit numerus, ipse tibi partem duodecatemorii ostendit. Sed ut manifestius intelligas, etiam exemplum huius rei dicimus. Pone Solem in Ariete esse parte quinta et minutis quinque; duodecies V faciunt partes sexaginta, et duodecies quina facint minuta LX; {LX} minuta unam faciunt partem, ac per hoc fiunt partes LXI; das Arietim in quo Solem esse diximus, XXX, Tauro XXX: invenitur duodecatemorion in


244

. , , 738, , , . . . , , 739. «», , , , , , , 740. , , ,

parte prima Geminorum. Quaere itaque, ne Luna plena per diem in finibus Martis duodecatemorion mittat, ne minuta idest deficiens in Saturni aut ne Mars in occasu... aut ne V enus in Martus et Mars in Veneris... et a finibus et a decanis et a conditionibus, ut prosint vel ut noceant, accipiant potestatem. Deficit Iovis benignitas, cum infirmitate signi vel partium vel decani vel conditionis immutatione benignitas eius fuerit impedita. Sed et malitia Saturni fortius crescit, cum ex loci qualitate vel ex finium vel ex decani vel ex signi vel ex conditione provocatam ad nocendum acceperit potestatem; simili modo etiam ceterae stellae. Unum tamen sciendum est quod, licet benivola sit Iovis stella, tamen contra inpugnationem Martis et Saturni, si eam violenti radiatione constringant, resistere sola non possit; essent enim immortales homines, si numquam in genituris hominum Iovis benignitas vinceretur. Sed quia sic artifex deus hominem fecit, ut substantia eius transacto certo vitae spatio solveretur, necesse fuit, ut detento Iove, per quem vitae confertur hominibus salutare praesidium, in extinguendo homine malivolarum stellarum malitiosa vel perniciosa potestas cum augmento malitiae perman eret, ut malivolis radiationibus inpugnata compago corporis solveretur» (Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII. II. 13).
738

«Nullum tamen negocium in his confutandis, nam facies autem nullae etiam apud

Ptolemaeum. Sic etiam Graecis quoque qui et decani» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 124).
739

Pingree D. The Indian Iconography of the Decans and HorÁs // Journal of the Warburg and Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 280.

Courtauld Institutes. Vol. 26. 3­4. 1963. P. 223­254.
740


245

, , , , . . , , «». . , , -- 95- 741, «». : , «», - 742. , , , «». , 36 , . 741

«

» (Ptolemaeus. // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia. Vol. III. 95).
742

«De Graecis auctoribus soli possunt dubitare qui Graeca non legerunt; neque enim usquam

apud Graecum ullum scriptorem mentio de istis imaginibus, ut accusare magnopere Haly debeamus, qui istum errorem ascripsit Ptolemaeo. Nam cum verbo quinto et nonagesimo libri cui titulus Fructus, dicit Ptolemaeus: , hoc est «quae singulis signorum decanis cooriuntur, nati voluntatem indicarem, et quamnam artem sit pertractaturus», expositor Haly per coorientes imagines invisibiles istas, de quibus diximus, putat intelligi, nesciens quaenam apud Graecos , hoc est coorientia dicantur. Vocatur enim apud eos hoc nomine VI illae atque XXX extra signiferum imagines, quarum XV ad austrum, I atque XX vergunt ad aquilonem, de quarum proprietatibus et natura primo libro Apotelesmaton scribit Ptolemaeus, qui nec eo loco, nec alibi usquam aliarum unquam imaginum meminit, praeter eas quas fabricantur ex visibilibus stellis, adversus quas superiore capite disputavimus» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VIII. P. 282).


246

, . - , . , , «», . «» , , . , 743. , «». -- - , , . , 744. , , , . - , , , , , 745.
743 744 745

Ibid. II. VIII. P. 276­278. Ibid. II. VI. P. 82­88. «Neque enim aliud sunt quam intersectiones duorum circulorum, quam mera puncta, quam

nexus linearum duarum mente conceptarum, a mathematicis introducta ut ecliptica loca discernant; ibi tamen nulla virtus, nulla qualitas efficaciave naturalis, ut scilicet transferri aliquo modo possit ad genethliacam» (Ibid. II. VI. P. 84).


247

. , , , - 746, 747. , , -- , , - . , . «» «». «» -- , . , , , 748. , , , , . , ,
746

«Vidit hoc et insignis astrologus Abraam Avenazra, qui libro primo Rationum astrologicarum

ita scribit: «dixerunt item exaltari Caput Draconis in Geminis, Caudae in Sagittario. Sed hoc vanum est, quoniam Caput et Cauda nec bonum significant nec malum; sunt enim connexiones duorum circulorum. Observatur tamen Luna cum est in eis, quoniam in Capite posita ob eam causam magis vigoratur, quia nobis est propinquior, contra debilior est in Cauda, quoniam in ea vergens ad meridiem a nobis elongatur. Idem accidit reliquis planetis cum in Capite et Cauda reperiuntur, excepto Sole, cui nulla in alterutram partem declinatio est. Cum autem seorsum Caput et Caudam notatam in tabulis legis, scias neque nocere illa neque prodesse, quamvis plures aliter opinentur». Haec ille» (Ibid. II. VI. P. 84­86). .: Abraham ibn Ezra. Liber rationum // Abrahe Avenaris Judei Astrologi peritissimi in re iudiciali opera. Venetiae, 1507. Fol. XXXIV.
747

«Sed neque Ptolemaeus illis utitur unquam in praedicendo, neque veteres usos intelliges ex

Materno, apud quem nulla mentio Caudae Capitisque Draconis» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 86).
748

«Nam si de natura alicuius quaeras planetae quidnam efficiat, cuius rei largitor et auctor

habeatur, nihil definitum et certum respondebunt, nisi quod natura domus in qua planeta reperiatur» (Ibid. II. VI. P. 20).


248

, ; 749. , , , . , , , , 750. , , , , , : , , 751. , , . , , , . , , 752; - 753.
749 750

Ibid. II. VI. P. 20­22. «At tertio loco constitutus, neque bonus, inquit Maternus, est neque malus. Sexto etiam loco

collocatus maxima etiam mala decernit; cuius rei reddens rationem Maternus, adicit: «locus enim sextus habet malitiae propriam praerogativam, et quaecumque stella in ipso loco fuerit, id est in sexto, ad decernenda mala maximas vires ex loci vitio mutuabitur» (Ibid. II. VI. P. 22). .: Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII. III. 3.
751

«Sane duo tantum fingi modi possunt, quibus id fiat: alter, ut locis illis inditas vires ac

potestates varias intelligamus, quas subiectis sideribus influant, quod allata Materni verba videntur significare; alter, ut nec quidem accipere aliunde, neque affici aliter at que aliter ipsum planetam existimemus, sed quemadmodum pro diversa ad terram ex positu sideris habitudine proiectus radiorum variatur, variari quoque inde credamus radiorum vim et efficientiam» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 22).
752 753

. // . 4- . . 3. IV. 4. «Utrum maluerint dicere, insaniae coarguentur; nam si fluere a loco vires huiusmodi ad

planetas respondeant, interrogabimus de loco quidnam sentiant: an quod veteres, aliquid locum esse spacium nudum a corporibus separatum; an quod Aristoteles, ultimam superficiem corporis


249

, , , . , , , , , , . , ; , , ; , , 754. , , - . . . , -- . , . , : , -- ; , , 755. ambientis. Si spacium ac intervallum fateantur, cum eisdem etiam philosophis nullas huiusmodi intervallum habere virtutes ac proprietates, quandoquidem formas natural es non meros dimensus et nudam intercapedinem consequuntur» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 22­ 24).
754

«Quam enim hoc sit absurdum, qui optices philosophiaeque rudimenta vel delibaverit facile

intelliget, cum nemo sit qui nesciat effectus qualitatem pro radii qualitate proque natura corporis irradiantis, non pro diversa radii circulatione, distingui. Haec, ut idem magis aut minus fiat, in causa esse potest. Solis radius, quocumque modo, quocumque situ in nos deiciatur, semper calefacit, semper illuminat; verum cum vel proximus, vel ad lineam, magis illuminat, magis calefacit; cum vero vel obliquatus vel fractus, aut e loco remotiore descendit, eadem quidem quae rectus, quae propinquus, sed minus eadem facit» (Ibid. II. VI. P. 26).
755

«Arabes, et Latini vestigiis Arabum insistentes, servorum qualitatem indicari a sexto loco

contendunt, Aegyptii et Ptolemaeus ab eo qui a sexto maxime omnium distat, hoc est a duodeci-


250

, : , , , 756. , «»757, . , , . , : . , -- . , . , , 60 , 90 . , , Ñ , . , (120 , 360 ) ; , ,

mo; valitudinem adversam, sive vitium illa sive morbus, non tam a sexto quaerit loco Ptolemaeus quam a septimo et primo, quoniam illo nunquam utitur in Apotelesmatis, his vero utitur semper contra vulgus astrologorum; istis omissis a sexto significationem omnem huiusmodi quaerunt; qui cuique futuri sunt filii, Arabes et Latini de quinto loco pronuntiant, Ptolemaeus a decimo et undecimo, et cum cuique vita nihil protenditur, quinto partiter utitur et quarto» (Ibid. II. VI. P. 28).
756 757

Ibid. II. VI. P. 28­30. Ibid. II. VI. P. 30­34; Marco Manilio. Il poema degli astri (Astronomica). Milano, 1996. III.

P. 150­153.


251

758. , , , , 759. , , , ; , - . : , , , , 760.
758

«Confutavimus iam de signis, deque duodecim caeli locis astrologorum opinionem. Restat

tertius modus quo permutari virtutes defluxusque fabulantur, qui de aspectibus vulgo nominatur. Putant enim Saturnum si, verbi gratia, a Iove sexaginta partibus distet, hoc est duobus integris signis, aliter inferiora afficere atque movere quam si per nonaginta ab eodem sidere distaret, quod est trium signorum intervallum. Et in priore quidem distantia aiunt Saturnum Iovem hexagona radiatione conspicere, quam sextilem dicunt aspectum, quia spacium interiectum sexta pars Zodiaci est; in altera ex quadrato se contueri, quod quarta Zodiaci ab invicem dirimuntur. Similiter alias esse utriusque sideris proprietates, si alter ab altero centum et viginti partibus absit; unde trigona radiatio, hoc est trinus aspectus emergit. Alias, si simul ex diametro opponuntur, vel in eodem situ vel loco conveniunt; et quod de Iove diximus et Saturno, idem de omnibus dictum intelligatur, ut pro varia semper eorum inter se distantiam virtus eorum et efficientia permutetur. Atque adeo quidem permutetur, ut cum certis quibusdam distant intervallis, hoc est trigono vel hexagono, sit eorum defluxus omnis bonus et salutaris. Rursus alia quadam distantia constituti, hoc est vel quadrangula vel opposita, vires habeant radiorum maxime noxias, aut certe semper parum beneficas, mutarique item ex ista intervallorum diversitate non solum defluxus bonitatem et malitiam, sed efficiendi quoque speciem et rationem» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 46­48).
759 760

Ibid. II. VI. P. 48­50. «Nam si Cancrum teneat Iuppiter, Mars Leonem, inter quae signa nihil interiacet, asyndeta

esse dicunt sidera Iovis et Martis, hoc est nulla radiorum sive aspectuum copulatione coniuncta; tum vero cum Mars procul magis factus a Iove ad Virginem commeaverit, et Marti s Iovem, et Iovis Martem participare putabunt. Quo quid absurdius dici potest, aut magis remotum ab omni philosophia? cum illud sit vulgatissimum, omne quod agit in aliud, quanto proximius est patienti, tanto agere illud efficacius» (Ibid. II. VI. P. 52).


252

, , 761. , , - , . , 762. , ; , , , 763. , , c , -

761

«Nam, et si pro intervalli diversitate aut numerus partium interiacentium varietur, aut ipsi

inter se planetae diversam positionis figuram sortiantur, illa tamen inefficientia rerum naturalium pro numerorum et figurarum diversitate non variatur, quoniam a numeris et figuris naturales virtutes non proveniunt, sed a naturalibus formis, pro quarum diversitate figurae quoque ipsae stabiles et nativae, non quales ex motu consurgunt adventitiae, moventur et variantur» (Ibid. II. VI. P. 52­54).
762

«Neque vero minores incidunt difficultates, si diversitate, radiationis, non in corporibus

planetarum, sed in eorum effectu putent considerandam, ut scilicet nihil pati ab invicem sidera dicant, sed variam inter ea distantiae rationem illud efficere, ut radii profluentes aliter misceantur, proindeque varii pro diversitatibus mixturae effectus inde proveniant. Nam haec si respondeant, primum obicere illud possemus auctoritate Plotini, non posse radios caelitus diffluentes ita invicem commisceri, ut nova virtus aut forma proveniat, cum non sint illi aut corpora aut liquores aut affixae corporibus qualitates, quarum more nec in corporibus suscipiuntur, ut scilicet vel inde inficiantur, vel pro substantiae conditione ex habitu suo aliquo modo permutentur» (Ibid. II. VI. P. 54). .: . . 7 . / . .. . ., 2004--2005. . 2. 3.
763

Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VI. P. 54­56.


253

- , 764. , , . , ; . , . . . . , . . , , . , , -- - . , , -- . « » . , -- . -- -

764

«Radii virtus atque proprietas non aliunde est quam a natura corporis irradiantis» (Ibid. II. VI.

P. 56).


254

. , . , - , . , : -- 765? , . 766 ? , ? , . , , , , 767. : , . , , . , -

765

«Est autem in decernendo principio cuiuscumque rei, quae non momento sed tempore

consummatur, quaestio inextricabilis, an sit fatale illis tempus quo primum opifex facere illam aggreditur, quamcumque demum causam efficientem sortiatur, an potius cum absolvitur, an cum non tota quidem simul exigitur, sed per partes, sint partium diversarum fata quoque diversa» (Ibid. II. VII. P. 154).
766

Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 156­158.

.
767


255

768. , , , 769. , . , , , , 770. , , , , . , , . : , , , . : - , , , - ? , , . , : 768

«Momentum quo quis nascitur exploratum habere astrologus non potest, nisi forsan accinctus

cum prodit infans astrolabio caelestia metiatur. Sed hoc fit quam rarissime, nec fieri nobis volentibus semper potest, ut noctu, aere nubilo, mathematico nullo, verum cum sit labi quoque facillimum, ut testatur Avenrodan in commentariis super Ptolemaeum» (Ibid. II. IX. P. 288).
769

«Illud frequens fereque perpetuum, ut parentes dominusve geniturae talem fuisse nativitatis «Nam solaria mentiunur, et horologia quidem si nihil fallant, ea tamen quae mediis horis

horam dicat astrologo, cui fidendum non esse nec astrologi diffitentur» (Ibid. II. IX. P. 288­290).
770

cadunt intervalla non demonstrant. Adde quod horae vulgares initium ab occasu Solis non habent, quod mathematicarum ratio postulat, verum cum aer incipit obtenebrari, quod evenit Sole sub finitorem dudum iam demerso, praesertim in signis obliquis Sole collocato, quae cum moram in occidente trahant longiorem, interdum nox unam horam exegerit priusquam aer obtetebrescat» (Ibid. II. IX. P. 290).


256

? -- 771. , . - . . , , , , . , , , . , , ,
772

.

, , ; - . , , , - , . . , , , 773.

771 772 773

Ibid. II. IX. P. 290­292. Ibid. II. VII. P. 162­164. .: Ptolemaeus. Quadripartitum. III. 1. «Respondet Haly. Solem hora geniturae in signo semper inveniri, quod aut septimum aut

nonum aut decimum sit ab eo in quo fuit hora conceptus... An probabilius quod affertur de Luna,


257

, . , , , . «»774. , -- . , , , «»; , . , , , , . , . almuseli animodar. . , . , , , , , , . , . ,
cuius locus cum nascimur horoscopus sit conceptionis, et qui tunc Lunae locus horoscopus sit deinde nativitatis?» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 170).
774

«Ptolemaeus tertio Apotelesmatum libro dogma tradit huiusmodi; praecipit observari

novilunium proxime genituram praecedens aut plenilunium: tum planetam qua parte coitus fuit, vel oppositio auctoritatis plus habentem; denique themate iam disposito, cui cardini proprior ille planeta fuerit, statui locum illum ad numerum quem in partibus signi planeta ille dominator obtinuerit. Hunc cardinem confingunt totius geniturae; hoc fundamentum totius apotelesmaticae astrologi omnes decernunt; hoc illud decretum quod Almuseli vocant, interdum Animodar» (Ibid. II. IX. P. 294). .: Ptolemaeus. Quadripartitum. III. 2.


258

, , - , 775. , 900 . , animodar. , . , , . , , ,
776

. ,

, , . , . , , . , 775

«Nunc ipse Ptolemaeus excutitur, cui possum in primis magnas auctoritatum moles opponere,

nam Abraam Iudaeus ait se multas genituras observasse cum exactissimis astrolabiis, in his regionibus quarum longitudo latitudoque confessa et explorata, nec tamen invenisse de planetis aliquem, cuius gradus ex signis quae occupabat atque minutiae responderent gradibus et minutiis orientis, aut medii caeli, nec plus hora dimidia variaretur a iam comperta sensu verissima hora nativitatis. Ridiculi vere qui dicunt iudicio non scripsisse haec animi Avenazram, quasi lis illi cum Ptolemaeo de regno, quo fuit annis etiam nongentis posterior, quasique in anno constituendo, in annorum datore et plerisque aliis Ptolemaei sententiam allis non anteponat» ( Pico della Mirandola G. Disputationes. II. IX. P. 294­296). .: Abraham ibn Ezra. Liber nativitatum et revolutionum // Abrahe Avenaris Judei Astrologi peritissimi in re iudiciali opera. Fol. XLV.
776

«Sed et Alchabitius proprio commentario scribit se demonstrasse nullo pacto per eam

rationem gradum orientem verum posse reperiri. Henricus Batensis, Alberti Magni discipulus, suam examinans genituram, quamquam nomine dissimulato servum dei se nominans, mittamus, inquit, Animodar Ptolemaei a sapientibus reprobatum; alii dogma non expungunt sed castigant, ut Omar, nonnihil a Ptolemaeo dissentiens» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. IX. P. 296).


259

, , . , . , , . «»778. , , -- , -- . , , . , , ;
777

. , -

, , -

777

«Verum, omissis auctoritatibus adversantium Ptolemaeo, solitus ego dogmatis falsitatem ita

declarare. Nascatur Lucius Romae, Florentiae Fabius, eadem hora eodemque momento, liquet astrologis non eundem futurum horoscopum utriusque ob diversam caeli inclinationem sub qua nascuntur; et tamen si rationem ex Ptolemaei praeceptis ineamus, eundem utriusque horoscopum faciemus, cum utraque regione plenilunium antecedens sive novilunium eadem caeli parte contigerit; quare idem quoque dominator qui themate in utroque gradum signi possidens eundem, iisdem numeris cardines in utraque genitura definiet. Sed hoc evidentia rei sensusque revincetur dogma, igitur falsum; quod miror Ptolemaeum, mathematicum summum, non pervidisse» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. IX. P. 296).
778

«Apud iuniores inventa est alia ratio vestigandi ex hora conceptus horoscopi, cui plurimum

tribuunt. Est autem huiusmodi: ponunt quasi confessum ex veterum traditione, praesertimque Ptolemaei verbo primo et quinquagesimo libri Centum enunciatorum, Lunae locum in nativitate fuisse horoscopum in conceptu; contra, locum Lunae in conceptu, horoscopum esse nativitatis» (Ibid. II. IX. P. 298). .: « , , » (Ptolemaeus. . 51).


260

779. , , «», 780. «» , «» , . , , . , . 781. , - -- «» «»782. , . -

779

«Hoc posito methodum tradunt, qua putant posse deprehendi locum Lunae cum semem

uterum implevit; quo reperto, similem quoque gradum colligunt hora nativitatis ascendere. Fuit autem eis erroris occasio mendosa translatio librorum Ptolemaei, quoniam nusquam ille de gradu hoc scripsit, verum de signo tantum. Verba eius loco superius, memorato sunt haec: , , , . Latine ita ad verbum: «Ubi {Luna} est tempore nativitatis, illud signum conceptus horoscopum statuas; ubi fuerit in concepti, illud fac horoscopum partus, vel eius oppositum» (Ibid. II. IX. P. 298). , 51- « » .
780 781 782

Ibid. II. IX. P. 300. Ibid. II. IX. P. 300­302. «Verum, ut diximus, in errorem lapsi iuniores, quoniam in arabica translatione, quam Latini

sequuntur interpretes, gradum pro signo perperam posuerunt» (Ibid. II. IX. P. 302).


261

, «» .

783

.

, . , , , , . 784, , . ; , . , «», , 785. , - , -- , , 786. . , , : , 787, 788. -

783 784 785

Ibid. II. IX. P. 304. Ibid. II. IX. P. 306­310. «Universalia fata quibus viis astrologi vestigent, et quam parum rationabilibus» (Ibid. II. VII. «Diximus de initio fati particularis quam sit incertum et quam falsa ratione ab astrologis

P. 172).
786

constitutum; restat dicere de universali, unde scilicet fata urbium, gentium, regnorum, et in universum mundi pronuncientur, quam hoc quoque (si aliquod esse concedatur) in ambiguo tamen et incerto sit, et a nostris astrologis perperam definitum» (Ibid. II. VII. P. 172).
787

«Solent autem ad universales praedicendas mutationes triplici fere via procedere: aut ex

magnis siderum superiorum vel Luminarium eclipticis coniunctionibus; aut ex caeli dispositione,


262

: , , , - 789. , , -- « ». , . . , , . -- . , 790. , , -- 791. , ,

cum primas Arietis minutias Sol ingreditur, quod quasi principium anni statuerunt» (Ibid. II. VII. P. 172).
788

, , , «Aut ex principiis urbium, regnorum gentiumque peculiaribus, hoc est ex hora qua urbs

.
789

aedificata, vel regnum institutum, vel lex genti data, qua vivit quaque gubernatur» (Ibid. II. VII. P. 172).
790

«Initia urbium, regnorum, factionum, legum, ignota esse, nullamque arte astrologos

tradidisse, qua possint investigari. Liquet ex his, nunquam horam natalem praeterquam casu notam ad liquidem esse» (Ibid. II. IX. P. 310­312).
791

«Astrologum non posse praedicere quanam orbis regione fatum aliquod eventurum sit,

quoniam incertum apud ipsos quae cui signo vel planetae regio subiaceat» (Ibid. II. VII. P. 174).


263

, 792. , , . , «» . , , . : 1) ; 2) - ; 3) ; 4) 793. , , , , , . , , ; , 794. , ; , - , . 792

«Primum quidem in auspicando urbis fato a iactu lapidis qua ratione moventur?

Quandoquidem iam civitatis potius quam urbis fata perscrutantur, illud momentum potius observandum quo urbs aedificata coepta est habitari, et suis legibus regi et contineri. De regis item fortuna magna inter eos discordia, cum alii putent ex hora illam pendere qua res instituitur sive decernitur. Alii cathedram potius sive coronationem putant inspiciendam» (Ibid. II. VII. P. 174).
793

«Sunt enim earum quattuor capita: primum, ut praedicatur quid sit futurum; secundum, quo in

genere rerum; tertium, quonam tempore; quartum, apud quas gentes et in quibus locis ac regionibus» (Ibid. II. VII. P. 176).
794

«De hoc autem ita definiunt, ut in regionibus illis expectetur, quae sint signo su biectae apud

quod talis vel coniunctio siderum vel luminarium defectus contigerit; nec solum quae signo penitus eodem, sed vel eodem signo saltem eiusdem triplicitatis» (Ibid. II. VII. P. 176).


264

, , , 795. . -- -- . , , -- , -- , -- . . , , , ; -- ; -- ; -- 796. « » : ; -- ; -- ; -- . . , , , « », , -- « »797:
795

«Unde illud colligitur, nihil posse de fato alicuius regionis vere praedivinari, nisi prius

constiterit cuinam signo cui planetae regio illa subiciatur, sicut nec de hominis potest fato praenunciari si tempus geniturae fuerit ignotum» (Ibid. II. VII. P. 176).
796

«Ptolemaeus in libro Apotelesmatum igneam triplicitatem praeesse dicit septentrioni, terream

meridiei, aeream orienti aqueam occidenti. Quod secutus est Iulius Firmicus opinionum veterum aemulator. Idem vero Ptolemaeus, secundo libro eiusdem operis, vel aliter explicare vel immutare nonnihil eam videtur partitionem, igneam triangularitatem non tam septentrioni quam his terris praeficiens quae sitae sunt inter septentrionem et occidentem, terream his quae inter orientem et meridiem, his vero quae inter ortum et septentrionem aeream, aqueam inter occasum collocat et meridiem» (Ibid. II. VII. P. 176­178). .: Ptolemaeus. Quadripartitum. II. 2­3; Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII. I. 10.
797

«A quibus omnibus ea tantum distant quae Albumasar scribit quantum distat oriens ab

occidente; is enim sexto libro Magni introdictorii, igneam triplicitatem non septemptrioni, ut Ptolemaeus, sed orienti voluit dominari, ipsi quidem septemptrioni, cui scilicet igneam praeficit Ptolemaeus, ipse aqueam dominari contendit, et quam orienti Ptolemaeus aeream ipse contra praeficit occidenti. Idem tenet Paulus Alexandrinus in Institutionibus artis apotelesmaticae. Sed


265

-- ; -- ; -- , -- . , , . , , -- . , , 798. . , , , . , «, »; -- , «», , «» . , , , -- , -- , -- , , -- , , , 799. , ipse idem Albumasarm quasi sui oblitus, libro primo De magnis coniunctionibus tam diversa ab his scribit quae scripserat in Introductorio, quam illa erant diversa a dogmate Ptolemaei. Nam ibidem, non igneam, ut Graeci cum Ptolemaeo atque Materno, non aqueam, ut ipse alibi Ar abesque permulti, sed aeream praeficit triplicitatem, et quam ibi septemptrioni aqueam dederat, tum oppositae ascribit regioni, hoc est meridianae; occidenti autem nec aqueam, ut Ptolemaeus, nec, ut ipse alias, aeream, sed terream ait dominari» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 178). .: Ab MaSar al-Balh [Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum. VI. Cap. 9. P. 114­116; Ab MaSar. On Historical Astrology. Vol. II. Tractatus I. Diff. II. IV. P. 19­22, 28­31; tractatus IV. Diff. XII. P. 139­140.
798

«Henricus Macliensis postremam hanc Albumasaris opinionem ait esse verissimam, et

experimentis quam plurimis comprobatam. Contra Alchabitius et Zael Israelita et Abraam Avenazra et Saphar in Isagogicis, et Messahala, illam probant quam scripsit in Introductorio. Haly Avenrodan, utraque reiecta, Ptolemaei sententiam omnibus anteponit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 178­180).
799

«Mitto quam ipsi super his veteres inter se dissentirent, Aegyptii ab Hipparcho, ab Hipparcho

Ptolemaeus. Id aliquibus exemplis declarabo. Arieti enim Aegyptii antiquam Babylonem et


266

, . , , -- -- . , : . , . «» , 800. , , , , , . , , «» -- «» 801. . , -- , -- . , , , : , ; -- -

Arabiam Aegypto conterminam; Ptolemaeus Britanniam, Gallatiam, Germaniam, Bastarniam et Palaestinam subiecit; Hipparchus et antiquissimi astrologorum, exactiore quidem ratione, aliis enim signi partibus alias regiones subiecerunt, atque ita sinistro quidem Arietis humero Babyloniam, dextro Traciam, Armeniam, Arabiam Aegypto confinem, Persidam et Cappadociam et Messopotamiam et Syriam et Rubrum Mare; atque ita in ceteris signis est discordia» (Ibid. II. VII. P. 180).
800 801

Ibid. II. VII. P. 182­184. .: Ptolemaeus. Quadripartitum. II. X. P. 33. «Non possim satis mirari et Avenrodam eius interpretem, et iuniores astrologos identidem

praedicantes plus tribuere Ptolemaeum in anno exordiendo veris aequinoctio quam vel autumni principio vel solstitii» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 184).


267

; -- ; -- 802. . , , , . -- , ; -- 803. , . , «», - , , , 804. ,
802

«Quo factum est ut diversae etiam gentes aliae ab alio ex his initiis annum exordirentur,

Aegyptii ab aequinoctiali solstitio, Romani ab hiemali, alii ab autumnali, hoc est ab ingressu Solis in Libram, eam etiam horam observantes quae vigesimam Scorpii partem peragrabat, plurimum in ea efficaciae momentique putantes ad statum et mutationes aeris praedicendas, quod Saphar et Omar sunt secuti. Nonnulli item, ex sententia Aegyptiorum, volunt illa quattuor pri ncipia consideranda, sed non ita ut omnia in omnibus observentur; unde cum Sol quidem Arietem ingreditur, ipsius Solis statum considerant; cum vero Cancrum, Iovis; cum Libram, S aturni; cum Capricornum; Martis; quod haec omnia sidera in eis signis regnare existimentur» (Ibid. II. VII. P. 184­186).
803

«Albumasar aliud sibi somnium est commentus, ut si, cum Arietis primas minutias Sol

invadit, horoscopus invenitur signum fixum, ex eius horae caelesti dispositione de toto anni quidem recte pronuncietur; si commune sit signum, duo principia anni statuantur; si mobile quattuor; quae prorsus vana et arbitraria, sicuti nec ratione ita nec veterum vel auctoritate vel experimentis fulciuntur» (Ibid. II. VII. P. 186).
804

«Quod si quis forte ex mundi creatione opinionem astrologorum velit confirmare, ut propterea

ex ingressu Solis in Arietem futura fortuna cognoscatur, quoniam per id tempus mundum Deus creaverit, ut non sint aliud annorum conversiones quam revolutiones mundanae geniturae, is vero facillime statimque revincetur, quandoquidem si mundi sequamur genituram, tam erit incertum quod sit anni principium statuendum, quam etiam est incertum quonam tempore anni mundus fuerit institutus» (Ibid. II. VII. P. 186).


268

. , , , . , 805. , , 806. , . , , . , , , , 807. , , . , , 805

«Neque enim apud Hebraeos a quibus mundi creationem accepimus quicquam super hac re

certum et definitum est, sed alii vere, alii autumno exortum contendunt, et si altera opinio est praeferenda, eo potius declinant ut in autumno conditum credant. Nam quod scriptum est, eodem mensium in quo pascha celebratur primum mensem in anni mensibus futurum, id ratione solemnitatum celebrandarum dictum volunt; quare, si illa maxima prima et praecipue esset solemnitas, qua eorum exitus de Aegypto, quod primum Dei in populum beneficium cetera sint secuta, in reliquis autem rebus omnibus a Septembri initium faciebant, quod multis tum sacrarum litterarum locutionibus, tum antiquis consuetudinibus Iudeorum videtur comprobari» (Ibid. II. VII. P. 186).
806

. 1:1, 2:1. , «Praeterea cum lege caveretur ne septimo anno, qui scilicet erat sabbatum annorum, aut

. : . 40.
807

meterent agros aut seminarent, si caput anni erat Aprilis sequebatur ut quod per Octobrem sexti anni seminaverant, id aestate sequenti metere non liceret, quare haec scilicet aestas ad septimum annum pertinebat, si eius exordia a vere sumebantur; quod si erat, credita sexto anno terrae semina deperibant, quod incommodum non sequebatur a Septembri annum instituentes» (Pico della Mirandola G. Disputationes. II. VII. P. 188).


269

, . (Lersiensis) 808. . . , , , , , 809. . -- . «» « » . , , , -- «», . , , . , , : , . « » , , ; . , . , , . .
808

«Mitto quae Lersiensis in Computo scripsit, et Beda in Libro Temporum, et Iosephus in primo

Antiquitatum, et Hieronymus in Epistola de solemnitatibus, qui Ezechielem etiam exponens Octobrem dicit primum esse mensem, Ianuarium vero quartum» (Ibid. II. VII. P. 188).
809

Ibid. II. VII. P. 188n.


270

, . , . : , . , , , . , . , . , «» , . , : , .


271

4. - , , , -- , . , «» . , , , . , . . , , . , « » , , , -- , . , , . III « ». -- , , . , , .


272

III , . , : . . , , ; - , , 810. . , , . , , 811. , , , , , , , 812. ,
810

«Id quod ita tractabitur a nobis, ut hoc quidem libro defendamus agere caelum in nos tantum

motu et lumine; praeter haec frustra occultiores afflatus alios cogitari; tum a lumine illo siderum et motu, non aliud communicari materiae patienti quam motum, lucem et calorem. Calorem, inquam, et corpora consummantem in fluxu generali et ad vitam vitaeque functiones capacia vitae corpora disponentem; hoc ab omnibus fluere stellis, quamquam non sit confessum omnium ad nos etiam planetarum defluvia provenire» (Ibid. I. III. P. 176­178).
811

«Theologorum et philosophorum una vox est, mundum inferiorem a Deo per caelum

gubernari; hoc Aristoteles vulgatissima illa sententia docet: necessario mundum hunc inferiorem superioribus motibus esse contiguum, ut omnis eius virtus inde gubernetur; sic Aurelius quoque dixit Augustinus, per corpora subtiliora grossiora haec regi atque moveri» (Ibid. I. III. P. 180).
812

«Quis igitur, inquiunt, dubitaverit, mutationes quascumque rerum terrenarum a motibus fieri

corporum superiorum? Quod vel ipsa quoque demonstrat experientia, variatis anni temporibus ex accessu Solis ad nos atque recessu, unde viventium quoque omnium habitus et conditio variatur, dum temperat arva caelum, dum variat fruges, redditque rapitque. Sed et in diurna revolutione Sol aeris qualitates immutat, plus, minus, tum meridie, mane, vespere, calefaciens, exsiccans, humori, frigori derelinquens. Luna quantas habeat vires in omnia corpora, praesertim fluxiora,


273

813. , . , . . , , , , 814. , , «» . 815. , , quis ignorat? Aestus haec oceani faciens, ascendens atque descendens pontum movet, et terris immittit et effert, sed et summersa fretis, concharum et carcere clausa, ad Lunae motu m variant animalia corpus; crisimi dies a medicis observati Lunae Solisque motus sequuntur» (Ibid. I. III. P. 180­182).
813

«Praeterea nemo pernegaverit aeris habitum tempestatesque de siderum statu posituraque

variari, cum et calor et frigus et siccitas et humiditas et quaecumque in sublimi fiunt impressiones, a caelestibus motibus et influxibus generentur; quod si terrae visceribus inclusi sicciores halatus terram movent; si causationes in aere ex quattuor illarum qualitatum vel exuberantia vel defecti; si caritatem annonae vel humiditas nimia facit vel siccitas, cum aut fructus leguntur aut seruntur, invicem fertilitatem status aeris modicus et opportunus; quis negabit a stellism non modo tempestatum mutationes et terrae motus, sed pestilentias quoque et morborum varia genera, in hominibus, in pecoribus, salubritatem regionum et fertilitatem sterilitatemque provenire?» (Ibid. I. III. P. 182­184).
814

«Nam, quod ad primam attinet rationem, simul atque dixerunt astrologi motum omnem

inferiorem a caeli motu dependere, statim dogmati suo contradixerunt, cum inde illud sequatur tritum apud philosophos, esse caelum universalem causam effectuum inferiorum» ( Ibid. I. III. P. 188).
815

«Causa autem universalis effectus non distinguit, neque cur hoc fiat, aut illud, quaeritur ab ea,

sed a proximis causis, quae variae et differentes sunt, pro effectuum differentia et varietate; et


274

, 816. , , , , . « » 817. , . , , , . 818. , . -- . , 819. , , -- ; , cum ex his alia aliud faciat, universalis causa cum omnibus omnia facit. Quod cum manifeste appareat in rebus natura specieque diversis, mirum quomodo non intelligant multo magis idem credendum de varietate individuorum quae, quanto magis et particularis est a a materia plurimum trahens originem, minus referri potest in causam maxime et formalem et universalem. At quis non videt caelum cum equo equum generare, cum leone leonem, nec esse ullam siderum positionem sub qua de leone leo, de equo equus non nascatur? » (Ibid. I. III. P. 188­190).
816

«Cur non, eadem ratione, cum diversis parentibus diversos caelum pariet filios, licet eadem

similive constellatione? Quod ipsa experientia comprobatur, cum interdum eadem hora natos et sub eadem inclinatione caeli, fortuna tamen, ingenio, corpore diversissimos videamus» (Ibid. I. III. P. 190).
817 818

Ibid. I. III. P. 190­192. «Caelum qualiter motu agat et lumine, et elementorum meteorologicorum, mineralium, «Caelum corpus naturale est, omnium corporum naturalium perfectissimum. Corpus naturale

viventiumque universalis causa sit» (Ibid. I. III. P. 194).
819

tam motus quam sensibilis qualitas consequuntur. Perfectissimo igitur corporum maturalium perfectissimus quoque motus et sensibilium perfectissima congruunt» (Ibid. I. III. P. 194).


275

, 820. , «»
821

.

, , . , , : , 822. , ; 823. . , , 824. , . -, 820

«Nullus motus perfectior orbiculari, nulla qualitas perceptibilis sensu luce perfectior. Erunt «Quare, quod primo motu movetur, reliqua mota movet nec, illo cessante, cetera movebuntur,

igitur haec caelestis corporis propria» (Ibid. I. III. P. 194).
821

sicut in minore quoque mundo, si cesset motus cordis, omnes animalis motus perire necesse est; quocirca recte dxit Aristoteles, libro octavo Physicae auscultationis, motum primi caeli vitam esse omnibus, quandoquidem evidentissima est et communis operatio vitae intimus motus. Ergo una haec caeli dignitas et efficacia erga mundum inferiorem, ut pro illius agitatu infatigabili ceteri motus omnes ordinentur et excitentur. Quae quidem efficientia, quam sit universalis nec inferiores motus hac ratione distinguat, satis evidens est, quoniam, sicut, descendenti glebae, ita flammae sursum se moventi et alio genere motibus omnibus, unus et idem caelestis motus pariter cooperatur» (Ibid. I. III. P. 194­196).
822

«Diximus caelum agere in nos motu et luce. Motu creditur tria facere: movere, calefacere et «Tertium hoc postea tractandum est, cum de luce tractabitur; sed et quod aiunt, ipsum motum

lumen afferre» (Ibid. I. III. P. 236).
823

calefacere, difficilis quaestio est, et seorsum in libris philosophiae discutienda, nam ad rem astrologicam parum attinet» (Ibid. I. III. P. 236).
824

«Videamus igitur, quantum spectat ad motum, an aliae aliter stellae moveant, et an eaedem

alias aliter; tum de luce videbimus» (Ibid. I. III. P. 236).


276

, . -, , . , , -, ( ) 825. , , . , , 826. , : , 827. «» , , . , , -- , -- , 828.

825

«Differunt motus siderum triplici ratione: primum, quod alia velocius moventur, alia tardius;

secundo, quod haec pluribus, illa motibus paucioribus; tertio, pro situ regionis in qua moventur, quod haec illis sublimiores obtinent sedes et ampliora spacia peragunt» (Ibid. I. III. P. 236).
826

«De velocitate tarditateque eorum nihil satis exploratum; nam Aurelius Macrobius, imitatus

antiquiores, affirmat pari passu procedere omnes planetas, cui sententiae suffragabitur Avenazra, collocans in eadem sphaera Solem, Venerem et Mercurium, epicyclorum sedibus separatos. Qui vero faciunt illos inaequales, inter se digladiantur; nam Alpetragius, qui videntur velociores, eos astruit esse tardiores; contra alii restitutionis tempus observant, quod omnino fallat necesse est, nisi quis proportionem morarum spaciorumque pensiculatius examinaverit» (Ibid. I. III. P. 236­ 238).
827

«Aristoteles nultitudinem motuum et paucitatem pertinere non putat ad effectarum sive

motarum rerum diversitatem, sed pro dignitate moventium fieri ut quod nobilius pauci, ignobilius non nisi multis motibus assequatur» (Ibid. I. III. P. 236). . : . // . 4- . . 3. II. 12.
828

«Quod autem ad istam quam dicebamus principalitatem motuum attinet, nullam potest hoc

facere varietatem, quando motus inferiores a caeli motu dependent, quatenus ille primus et circularis motus, ita ut nihil referat segnior aut concitatior. Non moveretur lapis deorsum, aut sursum ignis, quiescente caelo; sed non ocius aut descendit ille, aut hic ascendit, quia caelum rapidius revolvatur. Tantum habet inde unde moveatur, sicut a natura universali vegetante


277

, ; 829. , , . - , , . , , , , ; . , . -- : . , , « ». , -- , , . , , , , 830. - . , , , « , -

quemlibet motum; speciem motus a sua substantia; remissionem et intentionem a movente, ab impetu, a figura, a similibus aliis condicionibus habet» (Ibid. I. III. P. 238).
829 830

Ibid. I. III. P. 238­240. «Altera illi de luce prerogativa; nam, quando lux summa qualitas corporum, corporeae vero

naturae primus vitae gradus (et summa semper ordinis infimi extrema fere superioris ordinis assequuntur), fit necessario ut lux et consumatricem quandam habeat corporum virtutem et vitale nonnihil interim possideat, non quod ipsa aut vivat aut vitam afferat, sed corpus vitae capax ad vitam maxime praeparat et disponit» (Ibid. I. III. P. 196).


278

, », 831. « , , »832. , , -- , 833. , 834. , , , , . , 835. , , , , ; .

831

«Quoniam sequitur lucem, quasi proprietas eius, calor quidam non igneus, non aereus, sed

caelestis, sicuti lux caeli propria qualitas» (Ibid. I. III. P. 196); «Idem igitur ille calor, filius lucis...» (Ibid. I. III. P. 202).
832

«Calor -- inquam efficacissimus maximeque salutaris, omnia penetrans, omnia fovens, omnia «Certe illud negari non debet, diffusum a luce calorem eo posse pertingere quo lux ipsa non

moderans» (Ibid. I. III. P. 196).
833

pervenit, sicut potest trans parietem calor ignis sentiri, nec potest tamen ipsa flamma videri» (Ibid. I. III. P. 206).
834

«Hoc est caeli munus praecipuum, quo corpora perficiuntur et viventia disponuntur ad vitam,

praeter agitationem circularis motus, non modo necessariam ut lumen istud atque calorem devehat ad nos et per vices, opportunitate mira, plus minus terris impartiatur, sed ut motos nos quoque calori reddat abiliores, qui de perpetue moto corpore iugiter emanat» (Ibid. I. III. P. 196).
835

«Quare, si caelesti calore destituantur, nec frigiditatem agere frigus poterit, nec calor

caliditatem; non enim calor ille sidereus frigori contrarius, sicuti calor igneus, vel aereus, sed omnes continet elementares qualitates eminentia simplici, sicuti caeli natura continet omne co rpus, sicuti motus circularis omnes motus, sicuti lux omnes et colores et -- quod Pythagorici dicerent -- sicuti unitas continet omnes numeros, ut fallantur qui negant conservari caelitus elementa frigida posse, nisi praeter calorem influant et sidera frigiditatem» (Ibid. I. III. P. 198).


279

,

836

.

, , , - , , , , , ; . , , « ». , , 837. , , , , , , . . -- . , ; . , , -- , , , , - , -

836

«Propterea, si quis quaerat a me frigiditatemne caelum faciat per se an ex accidenti,

respondebo, siquidem quaeras quid seipso faciat caelum nulla media causa, fieri ab illo per se tantum calorem, ceteras qualitates ex accidenti, sicuti calor ipse per accidens frigefacit, ut sequenti capite declarabimus» (Ibid. I. III. P. 200).
837

«Et siquidem hoc modo negaremus per se fieri aliud a caelo quam calorem, sequerentur

absurda illa quae dicit Thomas: frigiditatem, siccitatem et humiditatem, non per se esse in universos, sed per accidens, nec formas omnes substantiales inferiorum corporum in virtute caelestium corporum contineri; quae nullo modo sequuntur cum negamus caelum per se et ex se vel aerem vel inferiora corpora frigefacere. Quocirca probant rationes illae Thomae, non quod negamus ipsi, sed quod asserimus» (Ibid. I. III. P. 200­202). .: . . I. , 2002--2005. . 3. . 115.


280

838. . , «», , , 839. , - , . , , : , 840. -- 841. , ,
838

«Idem igitur ille calor, filius lucis, suscitans e terrenis corporibus vaporosos halatus,

extenuans crassa, faeculenta dissolvens, parit ea quae fiunt in sublimi, diversa pro diversitate materiae, quae sursum tollitur. Nam si vapor a fluxo tollitur corpore, facit humidas impressiones in media aut infima regione aeris. Si a sicco atque terrestri tollitur evaporatio ignea ad superiora, quae contigua aetheris, necessario ex motus et ignis vicinitate concalescit. Haec igitur omnia quoque calor ille caelestis operatur, sive frigida illa sive calida, quoniam de vaporibus omnia, quos solus elicit calor; omnia igitur calor et universaliter omnia, cum eorum distinctio atque varietas non a varietate constellationis, ut astrologi fabulantur, sed penes materiam et locum in quo generantur, ut ex meteorologicis Aristotelis libris et Timaeo Platonis innotescit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. III. P. 202).
839

Ibid. I. III. P. 202­204. .: . // . 4- «Ut iam non sit argumentum vivere caelum quia vegetet suis radiis ea quae vivunt, nam

. ., 1981. . 3. I. 2.
840

vivunt haec quidem omnia per suas animas, per animae vim seminibus insitam propagantur, suffragante illis calore caeli, non quasi vivifico, sed ad vitam, ob id quod diximus, commodissime proximeque disponente» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. III. P. 208).
841

«Lunae lumen, sicuti et Solis, vitale esse; neutrumque frigus aut humiditatem praeterquam per

accidens facere» (Ibid. I. III. P. 216).


281

. ; - . -- . , , 842. , -- . , - . , , . , . , , , . , , - . , : . , 842

«Alioquin quae sunt paria Solis radiis, quo plus insolantur, plus vitae vigorisque nanciscuntur;

propterea nemo putaverit ait calorem edacem aut contrariam vitae siccitatem a Sole profluere, sicut nec a Luna suffocantem aut fluxam nimio plus humiditatem frigiditatemque torpificam, quando, hoc si esset, Lunae lumen adolescens vim insitam rebus genitalem non adiuvaret, quo corpora vegetarentur et cum ipsa partiter adolescerent, nec plena Luna, quod Hippocrates scribit in libro de octrimestri partu, conceptibus utilis foret, fecunditatem in femina mareque fecundans, nec verum diceretur ab Aristotele Lunam esse principium, quasi alterum minorem Solem, conducereque ad omnes generationes et perfectiones» (Ibid. I. III. P. 218­220).


282

, , , . , , , 843. , , , . , . , . , « »844.
843

«Sic caelesti calori pro materiae conditionibus evenit, unde opinio nata Solem siccitatem

facere, Lunam augere humiditatem, quia scilicet Solis calor ardentior, Lunae vero tepidior. Sed in idoneis affinibusque subiectis nec exsiccabit radius Solis humorem salutarem, nec generabit Luna inutilem noxiamve humiditatem, sed operabitur idem sua natura sidus utrumque, licet Luna remissius quod intentius Sol efficiet; ex accidenti vero, per infectionem peregrinae materiae, dissimiliter illis eveniunt, Sol ut exsiccet, Lunae ut humefaciat» (Ibid. I. III. P. 220­222).
844

«Quod quomodo sit intelligendum idem auctor {Aristoteles} alibi declarat; nam facit, inquit,

Sol per totum annum hiemem atque aestatem, idemque Luna facit per mensem, sed est ista diversitas, quod haec quidem a Sole per accessum atque discessum, a Luna non hoc modo, sed alterum fit in crescente luce, alterum decrescente. Sic igitur Sol a nobis procul digrediens frigori nos derelinquit, atque ita frigus facere dicitur; sic et Luna cum lumine ad coitum identidem spoliatum frigefacere dicitur, non quod afferrat frigus, sed quod a nocturna frigiditate minus quam alias nos tueatur. Ceterum examinatione dignum quod Aristoteles, in eisdem libris de animali scilicet generatione, tempora decrescentis mensis humidiora dicit esse et frigidiora, cum tamen vulgo confessum sit senescente Luna siccari humiditatem. Hoc ego ita solverim: Luna decrescente viget humiditas, non a Luna proveniens, sed ab elementis inferioribus quibus Luna minus resistit, et debilitata calore et sub finitorem maximam partem noctis delitescens, quare humiditas illa quoque aquea, insalutarism excrementitia, unde novilunio propinquante vapores multi tolluntur, seges pluviarum, fluuntque plerumque menstrua plenius, ut Aristoteles in historiis et de animalium generatione scribit; adolescente vero Luna, crescit humiditas, vel qualis


283

, , , , (), , , . , , . . , . , , . , , , , , «» , , , . , , , , , . , - « ». , ; 845. , , ,

in corporibus praeerat facta fluidior, vel vivifica magis beneficio lunaris caloris accedens. Sic enim putat Aristoteles ex lunaribus incrementis echinos et id genus viventia fieri pleniora, non aliam ob causam quam quod illa, frigida cum sint, ut quae sanguine carent, feta Lunae lumine uberiore, sicuti vitalius incalescunt, ita melius concoquant, unde necessario succulentiora et habiliora fiunt» (Ibid. I. III. P. 222­224).
845

«Est autem caloris istius effusio communis omnibus stellis; siquidem naturam caelestem

consequitur universam sicuti lux» (Ibid. I. III. P. 210).


284

846. , «», - , , . , , : 847. , , , , , . , ; , 848.
846

«Ergo, praeter motum et lucem, quique prodit a luce vivificus calor, alios a sideribus ad nos

influxus devenire, aut illis inesse corporeas alias effectivas qualitates, nulla, ut vidimus apertiusque videbimus in sequentibus, experientia monstrat, cum per motum et calorificam lucem suum satis officium caelum undequaque implere posse videatur» (Ibid. I. III. P. 210).
847

«Sic Aristoteles non aliter usquam dixit affici nos a caelo quam motu atque calore, id quod

Averrois et Plotinus, magni in sua quisque familia viri, assever antissime voluerunt» (Ibid. I. III. P. 210).
848

«Solent enim, qui contra sentiunt, cum lucem omnem caliditatis effectricem esse

convincuntur, ita decernere esse omnes quidem stellas, quaecumque lucent, generali quidem communique omnibus proprietate productivas caloris; sed per proprias deinde illis vires competere, ut haec siccitatem, illa frigus, humiditatem alia largiatur; sic noctes in plenilunio esse calidiores, quia lumen uberius plus calefaciat; verum id non obstare quin Luna propria influentia vel frigefaciat aerem vel humefaciat. Ego igitur eos interrogo caloremne istum, quem communem omnibus stellis sicut lucem esse fatentur, ipsum ne -- inquam -- talem credant qualem nos diximus continentem eminentissime omnes quattuor qualitates, ideoque omnium cum secundis causis productivum, seipso vero diffusivum tantummodo sui ipsius; an potius contineri non credunt in eo ceteras affectiones, sed calorem dumtaxat, frigus vero, ut diversam rem a calore, a particulari alia sideris alicuius virtute manare. Utramvis eligant, incidunt, nisi fallor, in incommoda non mediocria» (Ibid. I. III. P. 210­212).


285

, , . , , , ; , , 849. , , . , , -- , , , . , , , , , 850. , , . , « », 851. ,

849

«Praeter communem motus et luminis influentiam nullam vim caelestibus peculiarem inesse»

(Ibid. I. III. P. 210); «Pari igitur exemplo, si naturam caelestem, quatenus est caelestis, consequitur calor ille vivificus, non consequetur peculiarem naturam sideris alicuius effectiva vis frigiditatis et siccitatis, quae sunt vitae contrariae qualitates» (Ibid. I. III. P. 214).
850 851

«Stellas alias a Sole et Luna aut nihil, aut certe parum, in nos agere» (Ibid. I. III. P. 242). «Avenrodam sic argumentatur: «Agunt in nos Sol et Luna, igitur cetera, cum sint omnia

eiusdem naturae». Placet species argumentationis, et Aristotelem sapit qui sic quoque argumentatur: «Luna non movetur proprio motu, sed cum sphaera quod eius maculae declarant; idem ergo de ceteris iudicandum, cum sit una natura omnium caelestium» (Ibid. I. III. P. 246). .: . . II. 8.


286

852. , , , , ; - . , , , 853. , . : , . , 854. , , 855. . , . ,
852

«Quare nos, iisdem vestigiis insistentes, ita colligemus: Sol calefacit, igitur Luna, quia sunt «Et recte nos quidem colligemus, quoniam hoc tantum ratio probat, esse easdem omnium

omnes eadem natura» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. III. P. 246­248).
853

conditiones, quatenus absolute ad se considerantur; sed cum ad alias comparas, quoniam non eodem modo comparantur, ratio vacillat, quoniam si eadem quidem sua natura facturus est Sol quae Saturnus, non sequitur ut uterque erga nos idem faciat, quia alter ut propinquus, alter ut remotus nobis comparatur» (Ibid. I. III. P. 248).
854

«Sic qui dicerent agere in nos tantum Solem ed Lunam, habent quas afferant rationes suae

suspicionis, licet in omnibus sit caelestibus eadem natura; nam luminis efficacem in nos actionem tres praecipue faciunt lucentis corporis conditiones, magnitudo, densitas et propinquitas. Haec in Sole concurrunt omnia praecellenter, nam et proximus nobis, praesertim si supra Lunam collocatur, quod veteres et post Ptolemaeum, Ieber Theonque contendunt, et corpore ita vasto, ut maximam stellarum plus sexquialtera proportione superet, tum densissima luce conspicitur omnium fulgentissimus» (Ibid. I. III. P. 248).
855

«Luna adeo nostris regionibus est finitima, ut non possit non afficere quae etiam contingit;

inde lux eius efficax necessario, quae non alia fere quam solaris» (Ibid. I. III. P. 248).


287

, , . : , 107 , -- 95 91 ; 856. , , : ; 857. , . , , , . , - , , ,

856

«Has non ita conditiones in aliis reperias, ut quod de Lun a Soleque concesseris nequeas de

reliquis non concedere; sed obstabit forsitan in octavae sphaerae luminibus etiam maximis ipsa distantia; obstabit eadem in Saturno Ioveque sideribus, quae sicut terrae propinquiora, ita etiam illis minora sunt. Traduntur enim maximae haerentes stellae terrae molem centies septiesque continere, at Iuppiter nonagesies quinquies, Saturnus nonagesies tantum et semel; quae non sunt dicta tamen scrupulosissime, et si sequimur experientiam videmus haerentium illarum, quamquam adeo vastae magnitudinis, radios nocte non persentiri, etiam si cum illis supra finitorem Saturnus et Iuppiter nos irradient» (Ibid. I. III. P. 248­250).
857

«Mars longe magis corpore decrescit quam situ propinquat, nam proportionem habet ad

terram sexquialtera paulo maiorem, ut unus Sol centum fere Martes includat; est enim Sol terra maior centies sexagesies sexies. Proinde cur absurdissima dixerit qui, sensu testante, vires Solis in corpora fassus, credat fieri posse, ut vires ad haec Martii sideris non pertingant, tanto illo minoris et remotioris item a terra. Credat idem de stella Veneris, remotiore forsitan etiam a nobis quam sit Sol, certe longe minore quam sit ipsa etiam terra, cuius nec pars vigesima esse putatur; nam Mercurius Luna minor, sicut a nobis quoque distantior» (Ibid. I. III. P. 250).


288

858. , « » : , , . , , . , . : , , . , . , , . : , , . , , , , -- 859. ,
858

«Sed et ita putantibus astipulari videtur Aristoteles, qui quidem cum de motu agit omnium

meminit, ut in libro de caelo, et supremi maxime motus, ut in postremo physicae auscultationis quoniam scilicet moventur ab his motibus omnia corpora. Cum vero de calore illo vivifico, fovente rerum generationes perficienteque, loquitur, aut tantum Solis, ut cum a Sole et homine generari hominem dixit, aut Solis et Lunae, ut in libris de animalium generatione, facit mentionem, ut si quis hanc Aristoteles opinionem fuisse contendat, nullis possit eius philosophiae dictis refutari» (Ibid. I. III. P. 250).
859

«Variat anni tempora Solis accessus atque recessus; hoc nos etiam iure iurando, si oporteat,

asseverabimus. At hoc ipsum Zodiaci facit obliquitas, non natura signorum, hoc est non ideo flagrat in Leone Sol quia signum Leonis, aut Solis domus, aut calidum signum, ut fabulantur astrologi, sed quod in eo Sol constitutus et proximus ad aerem nostrum et per sexquimensem


289

, ; . , . , , ; , «» . , , , , , XVI . , , . . , ; -, . : , , . , : . , , , , 860. , proximior ante calefecerat: alioquin et in Cancro ferventissimus est, cum non sit tamen, etiam apud eos, Solis domus aut exaltatio Cancer, nec sit igneum signum, sed aquaticum» (Ibid. I. III. P. 276­278).
860

«Hinc quoque vere tonitrua fiunt, quia cum pervenerit Sol ad Arietem dissolvitur aeris calore

hiemalis humiditas, unde multa ad aerem sursum tollitur evaporatio, seges scilicet nubium, unde tonitrua fulminaque proveniunt» (Ibid. I. III. P. 278).


290

, , 861. , , - , , 862. , . , , , . , ; , , ; , , - 863.
861

«Pari fallacia scriptum a Ptolemaeo in libris Apotelesmaton Lunam in Ariete, si facit morbum,

praecipue facere vitiliginem, quam Graeci dicunt, vulgo morpheam; in Cancro mentagram, quam lichenas Graeci, vulgo impetigines; in Libra lepram; in Capricorno lentigines. Tractum enim hoc ab aeris statu, quando per illa signa Sol defertur, hos est a veris qualitate, quo tempore Sol est in Ariete; aestatis, cum est in Cancro; autumni, cum Libram; hiemis, cum percurrit signum Capricorni, siquidem conditionibus horum temporum illa morborum genera quadrant: veri vitiligo, quae facile tunc invadat occupetque supremam cutem ob humores ea potissimum anni parte redundantes; aestati mentagram, quae de sicciore materia acutioreque provenit; autumno lepra, siquidem atrae bilis infectio existimatur; lentigines hiemi, quae de frigidioribus superantiis humidioribusque generantur» (Ibid. I. III. P. 278­280).
862

«Extrema igitur tarditas, quod a Sole fit, aerem magis vel minus calefaciente pro variet ate sui

situs, adscribere signis sub quibus per ea tempora Sol defertur; aut, si hoc intelligunt, quasi tamen non intelligerent, putare alios quoque planetas in iisdem signis eadem operari. Concludamus statam in temporibus anni diversitatem non aliunde quam a Solis occasu recessuque fieri pro obliquitate signiferi» (Ibid. I. III. P. 280).
863

«Quod si nec aestates aeque fervent omnes, nec hiemes rigent, pro materiae potest

dispositione contingere, quae momentum habet in aere maximum, testimonio sensus et Ptolemaei; nec eam ad caelum referre necesse est, praeterquam velut ad universalem causam


291

-- . , , ; . , , 864. , , , , 865.
omnis rei corporeae, ut ex meteorologicis Aristotelis libris intelligere licet. Sic quod in eadem aestate sit aliis diebus calor intentior, aliis hebetior, nec hos ipsa tamen exigat positura Solis; mutatio facit inferior, vel excitatus scilicet ventus alicubi, vel inundatio pluviae, vel hoc genere quodpiam aliud, quod a nobis procul ita fieri potest, ut causam ipsi non videamus, cuius vim cum effectu ad nostrum usque caelum redundantem nihilominus experiamur. Quod si planetae sunt aliis alii calidiores, et quicumque minus calent possunt, ex accidenti dissolutis humoribus nec assumptis, pluvias generare nebulisque praetexere caelum, unde deficit calor, intenditur frigus; contra qui ferventiores ad siccitatem caloremque conducere; non abest a principiis nostris ut ad aeris mutationem varii sideris dominatus aliquid faciat, modo non alium hic dominatum intelligamus, quam ut nobis proximior, aut radiis rectioribus nos illuminat. Verum, quoniam si quid pervenit ad nos a stellis superioribus, id omnino pertenue esse suspicamur, praesertim quod ad sensibiles istas pertinet qualitates, tum causae tempestatum, si quaerantur in caelo, plerumque non inveniuntur, sive de stellis ex astrologorum sententia, sive philosophorum, ut definivimus, sentiamus. Videtur hoc totum quod actionibus luminarium detrahit et adiungit, ad materiam potius esse referendum» (Ibid. I. III. P. 280­282).
864

«Quare quod mare Persicum, Sole Virginem ingrediente, fluctibus agitetur et aestuet,

praecipue vero cum pervenit ad Sagittarium; rursus placidum sit et navigabile, Sole ad Pisces delato, et praesertim ad Geminos; contra Indicum, sub Virgine et Sagittario tranquillum, sub Piscibus et Geminis navigabile sit, non de qualitate signorum, sed d e situ Solis conditioneque materiae provenit, quod astrologi quoque confitentur» (Ibid. I. III. P. 282).
865

«A quibus etiam observati dies, quibus abstinendum navigatione praedicant, si quam habent a

caelo causam, aliunde habere quam a Sole non possunt, quoniam stata de illis et perpetua observatio est: quare ad Solem tantum referri potest, cuius iisdem temporibus eadem fere omnino semper est habitudo, ad alias constellationes nullo modo, quae numquam eaedem iisdem


292

, , . , , ; . -- . , « », : , , . , , , . , , , , , . , . , , , , , , 866. corporibus inveniuntur. Verbi gratia suspecti dies nauticis semper: Martii primus, VII, XV, XVII, XIX et XXV; Aprilis quintus, VI, XII, XX; Februarii sextus, XII, XV, XVII, XIX, XX. Hac illi invariabili observatione semper utuntur aiuntque per hos dies magnas maris plerumque fieri mutationes, vel ad tranquillitatem, vel ad tempestatem, quare, dubii cum sint eventus, securius agent qui abstinent, ne forte in malum mutatio eveniat. Hoc igitur ad siderum posituras, quas astrologi notant observarique praecipiunt, redigi non potest, cum per easdem anni partes illae similes non redeant, sed dissimillimae; quia illos ipsos dies gubernatoribus semper suspectos, interdum innocuos navigationi felicissimosque pronunciabit astrologus, et quos illi non multum cavent periculosissimos, ut eam horam vario statu Solis atque planetarum mixta se illi agmina repraesentabunt» (Ibid. I. III. P. 282­284).
866

«Qui igitur meridianam incolunt partem, quanto calidiorem aerem spirant, tanto sunt intus

frigidiores, quare timidi sunt, effeminati, et quod, antiqua odiernaque experientia probatur, nati ad serviendum. Fiunt autem haec, quia calor immodicus ita corpora elaxat ut caloris intestini


293

, , - «»
867

-- -

; , . , « » -- , 868. - , . , ; , . : , -

maximam partem evocet atque absumat, unde ad summa corporis eductus penetraliaque deserens, in cute nigredinem, in corde relinquit timididatem; contra qui sub frigido caelo degunt, Boream versus, animosi, fortes et candidi, ratione contraria. Utraque vero gens, sive quae plurimum est sub Sole, sive quae longius dimovetur ab eo, parum humani habet et parum sociabilis est ob caloris et frigoris exsuperantiam, per quam a mediocri recedit temperamento, in quo nostra natura potissimum sita est. sed et utraque gens immanis et agrestis, cum ob eam quam diximus communem causam, tum altera quidem quia ferox, altera quia meticulosa» (Ibid. I. III. P. 288).
867 868

Ibid. I. III. P. 288­290. «Aquilonares sub gelida sede penitissime fervent in principibus membris, concluso calore

multoque sanguine et grossiore, tanto australibus robustiores quanto illi spirituum sanguinisque subtilitate ingeniosiores evadunt. Mediae nationes nec inopia sanguinis, nec crassitudine hebetes, sicut prudentiores et sapientiores, ita facti ad principandum, ut sic dixerim, magis homines sunt. Haec de caelesti circulatione generalis varietas incolarum terrae, cui peculiares admodum multae ex sublunari dispositione terrarum aeris et aquae, dum alia scilicet, vel paludibus invia, vel stagnantibus aquis regio semimarcida, nebularum identidem caliginosis noctibus obsidetur, alia ventis pervia asperitatibus, vel editior montibus» (Ibid. I. III. P. 290).


294

. , . . , -- ; , , , . , «» . , ; , -- , , , -- 869. , , , . , . . -- . , , , . , . 869

«Ptolemaeus in Apotelesmatis Lunam dicit ad interlunio quousque dividua sit himiditatis

amplius effectivam esse; inde ad plenitudinem usque caloris, a plenitudine siccitas donec item sit dividua, tum ad coitum usque frigiditatis. Ita illam in prima orbis sua quadra, veris et aeris; in secunda, aestatis et ignis; in tertia, autumni terraeque; in quarta, hiemis atque aquae maturam habere, et horum qualitates temporum in corporibus tunc maxime excitare» (Ibid. I. III. P. 296). .: «Luna namque a sua prima corniculatione usque ad suam primam dicothomitatem humectat, et inde usque ad plenilunium calefacit, et inde usque ad dicothomitatem secundam dessiccat, deinde usque quo occultetur et in directo solis existat, infrigidat» (Ptolemaeus. Quadripartitum. I. 8).


295

, , «». «» , , ( ) . , 870.

870

«Perbella magis ista divisio, quam naturalis et vera, quandoquidem caloris ista conditio, ut

cum est debilis, humiditatem nec moveat, ut qui scilicet vix sentiatur; cum efficaciae nonnihil habet, solvere adoriatur, solvatque diffusius quo potentior est, nisi eatenus invalescat ut, quam fluere facit humiditatem, absumat; nam exciccat tum ille, non humectat. At Lunae calor, utpote valde tenuis, haud ita umquam intenditur ut exsiccet, sed intra fines eos excrescit, quibus humefacit corpora calore, non arefacit; quo fit ut, quo plus luminis habet Luna, plus efficiat humiditatis, veluti et plus calori; invicem, sicut lumine destituitur, ita pariter et humefacit minus et calefacit. Potius ergo veris naturam qualitatemque sequetur a primo quadrangulo ad plenilunium, quam ab interlunio ad quadrangulum ipsum primum, siquidem veris natura humida definitur; nec potest a secundo quadrangulo ad coitum hiemen repraesentare, autumnum a plenilunio ad ipsum quadrangulam, siquidem autumnus siccus, hiems humida est. Luna vero, postquam fuerit plena, donec semiplena est, humefacit; et inde ad coitum usque desiccat, ut scil icet eius humefactione cessante, quare tum etiam duratura ligna caeduntur. Multo igitur rectius ipse Ptolemaeus in libro centum enunciatorum dixit, a primo Lunae quadrangulo, ex quo scilicet a congressu Solis abscessit, fluere corporum humiditates ad secundum usque quadrangulum; in reliquis vero temporibus decrescere. Quod quidem, praeter rationem quam diximus, ipsa quoque experimenta testantur, nam, crescente Luna, humidi fit accessio, decrescente fit imminutio, quia non lucis tantum hoc qualitas, sed motus eius quoque ad augmentum vel d ecrementum operatur, quocirca, cum Sole digressa incipit exoriri donec media illuminetur, plus humefacit calefacitque, quam tantundem possidens luminis secunda dichotoma tendit ad congressum, quia scilicet illic lumen augescit, hic deficit» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. III. P. 296­298); .: « , » (Ptolemaeus. . 56).


296

«», , , 871; . , , , , . , , , , , . , , , , . , , . , . , 872. 871

«Haec est tota lunaris astrologia, a medicis, ab agricolis, a nautis utiliter et naturaliter «Quapropter iure laudat Hesiodus nonam Lunae diem arboribus conserendis, sicut et

observata» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. III. P. 298).
872

decimamtertiam, quoniam, ut ait Plutarchus, insita vis radicibus iam lumine spargitur, eandem incommodam seminibus iaciendis facit, quod iactum semen pluvias magis desideret ut computrescat et germinet. Porro decimamsextam negat idoneam plantationi, quia deficiens lumen germina satis non evocet; quare, quod Virgilius dixit: «septima post decimam felix et ponere vites» et quae sequuntur, haud ita possit intelligi ut decimam septimam diem significet; nam haec vitibus ponendis minime felix lumine deminuto, sed aut primamseptimam, quae sit post decimam meliorem, id est decimamquartam, iudicavit, qua et plena Luna non infeliciter vites ponuntur aut, quod rationi consonat magis, duos dies laudavit, septimam et decimam, sed decimam magis, quare post decimam, inquit, septima felix est. sic enim se res habet, siquidem die septima Luna dividua satis caloris humorumque radicibus plantarum suppeditat, sed idem facit uberiusque dies decima. Omnino decima septima, praeterquam impertite et falso, denotari


297

, , , , 873. : , , . , , , 874. , , , , . , , 875. -- . , , ,
non potuit, cum sit illa non ponendis arborius, sed caedendis magis idonea, quod Hesiodus quoque tradit, ob eam scilicet quam diximus causam humidi decrescentis» (Ibid. I. III. P. 298 ­ 300).
873

«Quod autem tunc quoque comportari fruges in aream iubet graecus poeta, hanc habet

rationem, ut scribit Proclus, quod soleant post plenilunium venti suscitari, quibus a grano palea ipsa glumaque discriminetur» (Ibid. I. III. P. 300­302).
874

«Quo forsitan genere illa sunt, quod castrari Hesiodus sexta Luna praecipit agnos, octava

boves et sues, duodecima mulos, sextam et decimam sextam maribus gignendis opportuniorem quam feminis, decimam vero feminis. Verum magis castrari vitulos autumno, Luna decrescente, iubet, ratione nota, quia emasculandis metuunt fluxus humiditatum, propterea et siccum tempus et siccam Lunam desiderat, qua de causa castratum prohibent etiam multa potione. Sic evidens ratio cur sextam et decimamsextam maribus gignendis opportuniorem quam feminis dicat Hesiodus, feminis vero decimamquartam, quoniam, ut est saepe repetitum a nobis, crescit humor cum lumine» (Ibid. I. III. P. 302).
875

«Ad hunc modum alia rediges ad naturales causas ab Hesiodo tradita, qui tamen nonnulla,

licet admodum pauca, miscet ex vetere superstitione, sed nihil usquam quod astrologis faveat» (Ibid. I. III. P. 302).


298

. , , , . , , : , ; , 876. , , , ; , , , , , , 877. , . , , ,

876

«Crisimos, quos latine iudicatorios dixeris, ad Lunam retelli tam falso quam superstitiose

equidem non dubito; quod latius est declarandum. Galenus, auctor inter medicos istius opinionis, tertio libro de diebus creticis, duplicis meminit lunaris influentiae, quarum altera sit a Sole, cuius accipit Luna lumen; altera a signis obliqui orbis, quae motu proprio singulis mensibus permeat Luna» (Ibid. I. III. P. 322).
877

,

: «Tum ponit ex sententia astrologorum, quasique experientia comprobatum, in oppositis locis atque quadrangulis magnas a Luna commotiones excitari, quod tam in habitudine eius ad Solem, quam etiam ad signa, nulla Solis habita ratione, verum esse contendit. Ad Solem, quoniam cum fit Luna dividua (fit autem in quadrangulis fere locis a coitu), rursusque cum impletur, quod in oppositis locis est, aeris statum et tempestates immutet; ad signa per hunc modum, ut quicquid coeperit posita Luna, verbi gratia, in Tauro, semper accidat in ea re mutatio, cum pervenerit Luna deinceps ad Leonem, ad Scorpium, ad Aquarium, quae sunt loca Tauro tetragona vel adversa. Confirmat hoc auctoritate Aegyptiorum asseverantium si in alicuius genitura Ariete, quod pro exemplo sit, stellae felices insederint, natum bene se habiturum quotiens Luna aut Taurum, aut quadrata signa, vel opposita permeaverit; contra male si infelices» (Ibid. I. III. P. 322).


299

,

878

.

. : , , , -- , 879. , . , , , 880. , , 881. 878

«Hinc putat Galenus creticorum dierum causam fieri evidentissimam; sunt enim praecipue «Quoniam vero putavit Galenus cum iis diem vigesimum creticum esse, non vigesim um

cretici septimus et quartus decimus» (Ibid. I. III. P. 322).
879

primum, quod credidit Archigenes, elaboravit reddere rationem quodomo ipse quoque vigesimus dies, septimus esset. Et primum hoc nec absurda nec difficili probatione monstravit; nam cursus quidem Lunae diebus XXVII et XXVIII horis adiectis cosummatur, quod si in quattuor hebdomadas partiaris, erit hebdomada quaelibet ex diebus sex, horis viginti; quare hebdomadar tres, dies habebunt viginti horasque duodeciml; quocirca vigesimus primum dies, hoc est hebdomaticus tertius, in lunari cursu partim ad vigesimum diem maturalem, partim ad vigesimum primum pertinebit; nam eius horae duodecim vigesimum terminabunt, reliquae primum et vigesimum inchoabunt. Atque ita fiet cretica commotio die vigesimo, proveniente Luna ad secundum quadrangulum in hebdomada scilicet tertia» (Ibid. I. III. P. 324).
880

«Nam hoc medici officium, in qua professione praecellentem Galenum vereque divinum cum

doctorum consensu probamus et admiramur. At cum causa investigatur eorum dierum, quod altioris hoc opus philosophiae, non modo praeiudicii, sed nec maioris testimonii loco sententia fuerit Galeni, quando, quod Moses Aegyptius et Avicenna, magni viri magnique in medicina Galeni fautores, tradunt, plus ramis scientiarum reliquarum quam radicibus inhaesit» (Ibid. I. III. P. 336).
881

«Falso autem quidam ex neotericis hoc quoque Avicennam et Hippocratem opinatos tradunt.

Nam Hippocrates quidem nusquam super hoc verbum, sed hunc potius ordinem rettulisse nixus


300

, , , . , , ; , . , , , , . , , 882. , : . -- . : , . , , , , , , , , - 883.
ad numeros quos libenter observare natura soleat, in quod Celsus Asclepiadesque notarunt. Avicenna, cum meminisset opinionis referentis haec ad Lunam, multa, inquit, in his dictis ambiguitas. Tum quaestionem reiecit, ut cuius perscrutatio ad medicum non spectaret, quin illi potius esset impedimento» (Ibid. I. III. P. 334­336).
882

«Aestus maris in aliam causam quam in Lunam referri posse, in quam et si referantur nihil «Adelardus, ex opinione Saracenorum, causam accessus maris atque recessus hanc et narrat et

inde iuvari astrologiam» (Ibid. I. III. P. 304).
883

probat: «nam cum ipsa, inquit, maris sibi brachia, puta quae interiecta terrae dirimit moles, obviare atque confluere impetu concito properent, sit tum montibus interpositis, tum ipsius terrae situ, ut ab eodem cursu, dum deficiunt, referantur, utque inde, quo et paternus ac naturalis impellit motus, loci ipsius positu revocentur» (Ibid. I. III. P. 304­306).


301

. «900 » - , 884. «» , 885. , , . «» «900 » , . , . , . , 886, , . , , , ; , , , 887. 884

8 «conclusiones secundum Adelandum Arabem»; Farmer S.A. Syncretism in the West: Pico's «» : Pico della Mirandola «Haec illius sententia, non magnopere abhorrens a similitudine veri, quando naturali «Quae ratio si cui non satisfacit, audiat aliam; confitentur astrologi non evenire tales recursus

900 Theses (1486). P. 13­14.
885

G. Disputationes. I. III. P. 308.
886

propensione feruntur elementi cuiusque partes ad suam integritatem» (Ibid. I. III. P. 306).
887

in omnibus aquis, etiam marinis, sed in his tantum quarum terra profunda, dura, montibus crebris aspera et inaequalis, aqua vero multa, quae nec adiectu fluminum crescit nec digressu diminuitur, sed diuturnam ibi traxerit sedem densitudine spissa. Quocirca conceptaculum fiat alumnaque vaporum multorum, nec tenuium nec facile difflabilium, qui de suis parentibus, hoc est aquosa terra, aqua terrosa, deque caeli calore, ducunt amaritiem illam notam atque salsuginem. Has quoniam conditiones et fontes et flumina, sed et maria quaedam non habent, ideo in illis dicunt


302

. , , 888. . , 889 -- , , . , , . , , . , , , . -- , . . -- . , , , 890, . , - ,
hos aestus non apparere. Poterit autem cuipiam apparere satis aperta et sufficiens causa marinae reciprocationis, siquidem de tali terra et aqua vapores identidem quales diximus ventique suscitantur, unde in aqua fit ventus atque tumultus, praesertim quod ex motu impulsuque isto et vaporum admixtione calescit, quare locum quaerit ampliorem quo se diffundat. Accedit, quasi tertia causa motus, reflexio ventorum vellicantium aquar summa ad infernas illius partes, qui spirantibus inde ventis implicati proruunt aquas in superna conati; tum aquae necessario, dum eructuant, abundant tumescuntque, et reiectae pariter, et pulsae, revolutae propriam facint accessionem. Rursus ubi vis illa, dissolutis vaporibus, conflamescit, subsidunt atque sternuntur, et in angustiis se contrahentes, ab occupatis locis abscedunt» (Ibid. I. III. P. 306­308).
888 889 890

Ibid. I. III. P. 310. Ibid. I. III. P. 310­316. Ibid. I. IV. P. 478­484.


303

. , , , , , , 891. , . , , . -- , - 892. , , , , 893. , «» . , ; , . . , , - . , «», «», «» « ». , ; . , , , . , ,
891 892 893

Ibid. I. IV. P. 442­456. Ibid. I. IV. P. 506­510. Ibid. I. IV. P. 512­516.


304

, , . , -- , « ». , -- , . . , , 1486--1487 , 894. , 1489 , . «», , , , , . « », «» . « », « » . . , , . . , : «» , , -- , . «» ; «» , 894

Roulier F. Op. cit. P. 113­114.


305

. , , , , , , . Ñ « », - . «» . , « » - . , «» . . . , , , , , . , « » . , , , , , « » 895. : 895

. // . /

. . . . . 2. ., 1976.


306

, - . , XV ; XVI .896. , , , XV , ; XVI , 897. , , XV . , . , , , , -- « » «» , -- , 898. , , , .
896

Popkin R. The History of Scepticism from Erasmus to Descartes. N.-Y., 1964; -

: Idem. The History of Scepticism: from Savonarola to Bayle. Oxford; N.-Y., 2003; . : Floridi L. The Diffusion of Sextus Empiricus's Works in the Renaissance // Journal of the History of Ideas. Vol. 56. 1. January 1995. P. 63­85.
897

: . . Vasoli C. Temi mistici e profetici alla fine del Quattrocento // Idem. Studi della cultura del

3- . ., 1992.
898

Rinascimento. Manduria, 1968. P. 180­240; Idem. Profezie e profeti nella vita religiosa e politica fiorentina // Magia, astrologia e religione nel Rinascimento. Wroclaw, 1974. P. 16­29; Edelheit A. Ficino, Pico, and Savonarola: The Evolution of Humanist Theology. 1461/2--1498. Leiden; Boston, 2008.


307

, . , 899. , , , -- 900. . . 901. , , , 902. . . , 1488--1489 903. , , , . , , , « » 904, , . . , ,

899

, .: Grafton A. Commerce Cao G. M. The Prehistory of Modern Scepticism: Sextus Empiricus in Fifteenth-Century Italy Ibid. P. 238. Ibid. P. 238­242. Cesarini Martinelli L. Sesto Empirico e una dispersa enciclopedia delle arti e delle scienze di Ficino M. Platonic theology. Vol. 3 // Idem. Platonic theology. 6 voll / English translation by

With the Classics: Ancient Books and Renaissance Readers. Ann Arbor, 1997.
900

// Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 64. 2001. P. 236­252.
901 902 903

Angelo Poliziano // Rinascimento. Vol. 20. 1980. P. 327­358.
904

M.J.B. Allen with J. Warden. Latin text ed. by J. Hankins with W. Bowen. Cambridge, Massachusetts; London, 2001--2006. XI. VII. P. 322­324.


308

, 905. . -- . , , , 906. -907. , . , , , ,

905

Cao G. M. The Prehistory of Modern Scepticism: Sextus Empiricus in Fifteenth -Century ItaGarin E. Prolusione // Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel

ly. P. 258.
906

cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. Firenze, 1997. Vol. 1. P. LII.
907

«Mirus erat veritatis amator, eo usque provectus eius gratia et in eis quos etiam coleret

doctoribus ut si quid non placeret ingenue fateretur. Quod aetate procedente, sumpto iam religionis habitu et claritate nominis eius sese diffundente, multo ostendit apertius, quippe qui audiens graeca quaepiam Sexti philosophi monumenta asservari, in quibus universae doctrinae humanitus inventae {confutatae} essent, ea e graeco transferri in latinum, paululum antequam moreretur, mandaverat, perosus multorum, qui se scire iactabant, arrogantium. Idque ipsum muneris Georgio Antonio Vespuccio utriusque linguae gnaro, qui ex eius erat sodalitate, delegarat, volebatque eidem operi Zenobium etiam Acciaiolum, utriusque linguae compotem eiusdemque virum sodalitatis, incumbere, fecissentque votis satis ni mors ipsum violenta rapuisset» (Pico della Mirandola G.F. Vita Hieronymi Savonarolae / A cura di E. Schisto. Firenze, 1999. P. 112­113).


309

908. , , , . - « ». , , , , -, , . , «» . , , . , . -- « » , , « »909. , , , . , . , , , . -, 910. , , . - , , .
908

Cao G. M. Scepticism and Orthodoxy. Gianfrancesco Pico as a Reader of Sextus Empiricus.

With a Facing Text of Pico's Quotations from Sextus // Bruniana & Campanelliana. XIII. 1. 2007. P. 263­366; Schmitt C. Gianfrancesco Pico della Mirandola (1469--1533) and His Critique of Aristotle. The Hague, 1967.
909

Kibre P. The Library of Pico della Mirandola. N.-Y., 1936. P. 258; Gentile S. Pico filologo //

Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997. Vol. 2. P. 479.
910

Gentile S. Pico filologo. P. 479.


310

- ? , . , « » . , . « » , , , III . . «» « » . , «» , , . , «», , , . , -- . «», , . , . -, , « », , , , , « »911. , «» , . : , , ,
911

. . . 173.


311

. , , , . , , , , . , , -- . , . -- ; , , ( ) , , . , , , , . , , , . , 912. , . -- , -- , , . , « », «, »913. , . , 912 913

. . 180­184. . . 173.


312

- , , . , , , , , , -- - , . , , , «». , , . , . «» , , « » - .


313

III «» : pro contra 1. , « » , . , , . , . , , : , (1490)914. 1490- 1494 . , «» 915. , ,
914

Valcke L. Jean Pic de la Mirandole. Un itinÈraire philosophique. Paris, 2005. P. 281. -

, . 1489 : . . ., 2002. . 104­105 ( -- 1859--1861). , , , : , , «» .
915

.: Garfagnini G.C. Pico e Savona-

rola // Pico, Poliziano e l'Umanesimo di fine Quattrocento / A cura di P. Viti. Firenze, 1994. P. 149­157. .: Martinez L. Savonarola. MoralitÞ e politica a Firenze nel Quattrocento. Milano, 2008. P. 19­33 ( -- 2006). , : Roulier F. Jean Pic de la Mirandole. Humaniste, philosophe, thÈologien. GenÕve, 1989. P. 44­45.


314

, 916. , , . , , , . , «» . (, , ),
917

918,

, , . , , , . , , « 916

, « » -

: Pico della Mirandola G.F. Ioannis Pici Mirandulae viri omni disciplinarum genere consumatissimi vita per Ioannem Franciscum illustris principis Galeotti Pici filium conscripta. Modena, 1994. P. 74­76.
917

- , -

, . - , , , , .
918

, , -

. , . .: Viti P. Ficino, Platone e Savonarola // Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 295­318.


315

» -- -- . , -- ; « ». : , . - . . , -- . , « » -- , . . , «» , , 919. . : , , , ,
919

.: Fubini R. Savonarola riformatore: radicalismo religioso e politico all'avvento delle

guerre d'Italia // Idem. Politica e pensiero politico nell'Italia del Rinascimento. D allo Stato territoriale al Machiavelli. Firenze, 2009. P. 249­271; Idem. Profezia e riforma nel pensiero di Girolamo Savonarola // Studi slavistici. VII. 2010. P. 299­311. «Savonarola and the Old Testament Prophets», - 4 2009 . .


316

920. , , 921. « », . . , , , « », . ; - ; -- , , , -- , « »922. , , 920

«Ora nella Scrittura sacra troviamo che le cose future, le quale non procedono da cause

necessarie o da cause che quasi sempre producono li suoi effetti, ma da cause indifferenti, cioÕ che possono indifferentemente produrre e non produrre li suoi effetti o che li producono rare volte, o procedano meramente da la volontÞ di Dio, da la volontÞ della creatura angelica o dal libero arbitrio del uomo, non le puÐ conoscere certamente nÈ prenunziarle Õ proprietÞ divina, e la ragione Õ perchÈ essendo Dio atto puro e totalmente immutabile e infinito e eterno e causa e principio di ogni cosa...» (Savonarola G. Contro gli astrologi / A cura di C. Gigante. Roma, 2000. I. I. P. 36); «E che conoscere e prenunziare le cose future che indi fferentemente procedono dalle sue cause sia proprietÞ divina, appare prima perchÈ in molti luoghi della Sacra Scrittura sono detestati quelli che vogliono predire le cose future senza la illuminazione divina, li quali sono dimandati falsi profeti e divinatori perchÈ si usurpano quello che Õ di Dio proprio» (Ibid. I. I. P. 37).
921 922

Ibid. I. I. P. 39­42. Ibid. I. II. P. 43­45. .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54, 88­90.


317

. , , , , . «», , , , , 923. , . , , « , »924. , « » , , « », . , , . , , . - , , , . , , , , -- 925, 926, 927, , --
923

Savonarola G. Contro gli astrologi. I. IV. P. 48­51. .: Pico della Mirandola G. Savonarola G. Contro gli astrologi. I. V. P. 51­52. . Pico della Mirandola G. «Platone ancora, maestro di Aristotele, non ne fa menzione, nÈ tratta di simili cose in alcuno

Disputationes. I. I. P. 92.
924

Disputationes. I. I. P. 96­98.
925

luogo» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54). .: «Plato et Aristoteles, philosophiae


318

« »928. , 929 , 930, , « » « », 931. . , , XV . , , , , . , . : « principes, indignam putaverunt de qua verbum aliquando facerent» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 48).
926

«Pitagora non le prestÐ mai fede» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54). .:

«Pythagoram astrologiae fidem non praestasse» ( Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 46).
927

«Di Democrito si dice che se ne faceva beffe, e diceva: "l'uomo non intende pure quello che

ha dinanzi alli piedi e crede di intendere le cose che sono in cielo» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54). .: «Democriti illud fertur: "quod est ante pedes nemo spectat, caeli scrutantur plagas» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 46­48).
928 929 930 931

Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54­56. ««Apuleio ancor la irrise e Favorino acerrimamente la confutл (Ibid. II. I. P. 54). Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54. «...E vivendo Eudosso che fu auditore di Platone e era in quello tempo principe delli

astrologi» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54); «Eudosso similmente che, come abbiamo detto, fu eccellente astrologo, scrisse che non di doveva credere alli astrologi che vogliono predire le cose future per considerazione della nativitÞ dell'uomo» (Ibid. II. I. P. 54­ 56).


319

», . , , . -- -- , : , 932. , , « » « », , , , , . , . , , , . , , , 933. , «932

«Ma non solamente l'astrologia divinatoria si dimonstra essere nulla perchÈ li eccellentissimi

filosofi ovvero non si sono degnati di nominarla ovvero se ne sono fatti beffe, ma etiam perchÈ, per li fondamenti e per le ragioni della loro filosofia, Õ totalmente esclusa dal nome delle scienzie. E prima questo appare perchÈ ogni nostra cognizione comincia dal senso, per el quale sono portate le cose sensibile alla fantasia e dalla fantasia allo intelletto» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. II. P. 58­59).
933

«PerchÈ el senso esteriore non conosce se non le cose quando le sono presenti, non possiamo

per li sensi esteriori conoscere le cose future per modo alcuno. Ancora non le possiamo conoscere per el senso interiore, cioÕ per virtÇ della fantasia, perchÈ avvenga che la fantasia conosca e risguardi la cosa sensibile ancora quando non Õ presente al senso ma assente, nientedimeno, perchÈ tutta la fantasia procede dal senso e non ha discorso di ragione, non puÐ conoscere se non quelle cose le quale una volta sono state nel senso; ma le cose che hanno a v enire, che mai non furono presente al senso, non puÐ conoscere in quanto che hanno a venire, perchÈ questo tempo futuro cade in cognizione del senso; dunque le cose future, se si conoscono, bisogna che questo sia per la virtÇ dello intelletto, el quale discorre di una cosa in un'altra e una cosa comprende per l'altra. Non essendo adunque presente a lui le cose future non le puÐ conoscere in sÈ medesime; se dunque le conosce bisogna che le conosca nelle cose che a lui sono


320

» , , -- , 934. , , , `ens per accidens', , , 935. , 936 , , . , , , , . , , « » « », , , -

presente, e questo non puÐ fare se non perchÈ vede che da queste presente procederanno in essere, come procede lo effetto dalla sua causa» (Ibid. II. II. P. 59).
934

«La astrologia dunque speculativa Õ vera scienzia perchÈ cerca di conoscere li effetti per le

vere cause, come sono li eclissi e le coniunzioni de' pianeti e simili altri effetti che procedono di necessitÞ e sempre dalle sua cause; e similmente quella che cerca di conoscere certi effetti naturali che procedono quasi sempre dalla allongazione o appropinquazione del sole o dalla coniunzione e opposizione e moti della luna si puÐ dimandare arte o scienzia» (Ibid. II. II. P. 61 ­ 62).
935

«Ma l'astrologia divinatoria, la quale tutta consiste nelli effetti che indifferentemente

procedono dalle sue cause, massime nelle cose umane che procedono dal libero arbitrio e in quelle che rare volte procedono dalle cause sue, Õ tutta vana e non si puÐ chiamare nÈ arte nÈ scienzia» (Ibid. II. II. P. 62); «Nel sesto della sua Metafisica, parlando di una cosa la quale lui dimanda ens per accidens, dice e prova che di questo non si puÐ avere scienzia o cognizione alcuna...» (Ibid. II. III. P. 62).
936

Ibid. II. IV. P. 68; II. V. P. 72­74.


321

. « » , , , « » 2/3 . , , -- , . , , , -- 937. , , ; -- , . , , , 938,
937

«E se alcuno dicesse che Tolomeo, principe delli astrologi, fu uomo dottissimo nÈ fu barbaro

nÈ quanto al nome nÈ quanto alla sapienzia, si puÐ facilmnte rispondere che Tolomeo ha ne' suoi libri dimonstrato poca filosofia, con ciÐ sia che nel principio di suoi libri distingue la filosofia in tre parte: cioÕ nella teologica, naturale e matematica, e assegna la ragione di questa divisione dicendo che ogni cosa Õ constituta di materia e di forma e di moto, le quali tre cose si possono separare con la cogitazione ma non realmente. E dice che dal moto viene la parte teologica, e dalla materia la fisica, cioÕ la naturale, e dalla forma la matematica» (Ibid. II. I. P. 56 ­57). .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 70).
938

«E, brievemente, non si troverrÞ che uomini dotti abbino dato opera a questa astrologia,

benchÈ alcuni libri di astrologia falsamente siano attribuiti ad Aristotele e ad Alberto Magno e a molti altri filosofi, ma certi uomini superstiziosi e di poco iudicio, piuttosto barbari che sapienti, l'hanno seguitata, come etiam appare per li nomi loro li quali tra li altri sono questi: Albumasar, Haly, Abenzagel, Aboasar, Avenasra, Aoniar, Petosiris, Avenrodan, Azerchel, Adarbaraba e simili altri» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 55). , .


322

, , -- 939. , , , 940, , , . , , . : « » , « » -- ? , XV -- . «» , . , , , 941.
939

«Se noi consideriamo diligentemente le istorie troverremo che questa astrologia fu trovata

dalli Egizii e Caldei, li quali furono molto intenti alle scienzie matematiche, e essendo grossi di ingegno, avendo inteso che il cielo Õ causa di queste cose inferiori, non pensorono piÇ in lÞ, ma con le loro figure matematiche si convertirono a considerare le stelle. E perchÈ molto erono intenti al culto delli demonii, come stolti e semplici li demonii li cominciorono a inviluppare la fantasia e inducerli in questa superstizione, alla quale tanto piÇ facilmente e piÇ volentieri si inclinorno quanto che, promettendo alli principi e gran maestri felicitÞ, trovorono di molto guadagno» (Ibid. II. I. P. 55­56).
940

. :

.
941

De Pace A. La scepsi, il sapere e l'anima. Dissonanze nella cerchia laurenziana. Milano, 2002;


323

, . , (), , , ( , ). , , . , , . , , , . « » « » . «» , . , , , - , «» « ». , , , , , , . , «», , -

Bettinzoli A. La lucerna di Cleante. Poliziano tra Ficino e Pico. Firenze, 2009. XV , , - .


324

, , , .


325

2. , « », -- . , , . , , , XV -- XVI , . '942. , . , '. 1491 , , 1499 . : , '. 1502 , -- . 943, 1511-, II,
942

. : Schisto E. Introduzione // Pico della Mirandola G.F. Vita , ,

Hieronymi Savonarolae / A cura di E. Schisto. Firenze, 1999. P. 13­17.
943

. , , .


326

, . 944, . , , . , 945. 1512 . 1514 : , , . 20 , . , , -- , 1492 . , . , . , , , , . , : ,
944

946

-

, ,

, ', 1506 , : Ciceronian Controversies / Ed. by J. Dellaneva, English . , -

1502-, 1509-.
945

trans. by B. Duvick. Cambrigde, Massachusetts; London. P. 16­125.
946

, .


327

, . , , , , , «» , . , , . 1492 , , , , , , « » . . , , , « », , , , «» 947. , , 948, . 1492 , , . 6 , 1490- , . , ,

947

.: Gabrieli V. Giovanni Pico and Thomas More // Moreana. 15­16. 1967. «» « ».

P. 43­57.
948


328

, 949. , , : , ' 950. , , , 951. «» , . , , , , « ». , , . , , . , , « », 1510 1520-, 952. ,

949

. , Ibid. P. 14. Ibid. P. 16.

, I: Schisto E. Op. cit. P. 15.
950 951 952

1520 . .: Cao G.M. Inter alias philosophorum gentium sectas, et humani, et mites: Gianfrancesco Pico and the Sceptics // Renaissance Scepticisms / Ed. by G. Paganini and J.R. Maia Neto. Dordrecht, 2009. P. 127­128.


329

953, . , 1530 « »954, , , . , « », 955. , , «» « » , . . « » « ». , , . ,
953

, -

. , .
954

.: Heinrich Cornelius Agrippa von

Nettesheim. Dell'incertitudine e della vanitÞ delle scienze / A cura di T. Provvidera. Torino, 2004. , : Zambelli P. White Magic, Black Magic in the European Renaissance. P. 134. : Perrone Compagni V. Tutius ignorare quam scire: Cornelius Agrippa and Scepticism // Renaissance Scepticisms / Ed. by G. Paganini and J.R. Maia Neto. Dordrecht, 2009. P. 91­110.
955

, « »

1510 . . 1533-. : Cornelius Agrippa. De occulta philosophia Libri tres / Ed. by V. Perrone Compagni. Leiden; N.-Y., 1992. , : Zambelli P. White Magic, Black Magic in the European Renaissance. P. 138­182.


330

, , , . « » , «» , , 956. , , . , praenotio « », , . -- , , . , , -- , , , 957. , « », , , . , . Praenotio, , prophetia. , , «» 958. , , 956

Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri «Verum Indi quoque et aethiopes praenotionem non solum futurorum credebant esse sed ipsi «Prophaetia autem esse non potest nisi praenotio sit. Praedici enim quomodo possunt quae

novem. Argentorati, 1507. I. II. P. 6­8.
957

praenoscebant multa» (Ibid. I. II. P. 7).
958

praenota non suerint» (Ibid. I. III. P. 9).


331

, «» «» 959. , , , . , , , , « » . , . , (, , , ) , 960. , , , , , 961. , -- ,
959

«Perlegant quaeso commentaria Averroys de somno et intelligent absurdum minime putari

debere ut praenoscantur praeterita nec remotum esse quin ea quae praesentis et praeteriti temporis sunt praesciantur in somnis modo ignota ea apud nos fuerint. Apud Aristotelem quoque in Rhetoricis me legisse memini divinationem quoque de praeteritis dici tamen sub ipsa praenotione perinde ac ipsa prophetia concluditur» (Ibid.).
960

«Apud assyrios ariolorum consulta et traiectiones motusque stellarum observatos multifariam

invenimus praenoscendi cupidine. Eisdem astrorum praecognitionibus chaldei et aegiptii p ariter incubuere cuius vanitatis inventum ex caria legimus» (Ibid. I. VII. P. 16). . : Ibid. I. VII. P. 18.
961

«Tanta enim praenotionis cupidine humanum genus ab ipsa antiquitate estuavit ut quibus veri

prophetae deerant israelitico populo peculiariter dati demonum oracula consulenda placuerit. Sed divinationem aliunde sibi multifariam procuravere» (Ibid.).


332

. , . , , , , « », -- 962. -- , . , ( ), ( ), , , . , , . , : -- , 963. , . , , «» « », , 964. , -- «900 », , ,
962 963 964

Ibid. I. VII. P. 17. Ibid. V. I. P. 100. «In primis autem queque non moveat Picum ipsum patruum et quaestionum apologia et in

eleganti illa oratione quam Romae fuerat habiturus Astrologiam non confutasse atque etiam quandoque testimoniis usum quoniam valde diversum est si aliud agens quispiam alienum dogma proferat in medium» (Ibid. V. I. P. 100­101).


333

. , , . , , «» ; , , «» 965. , «», . , , , - . , -. : , , . , , , , 966. , , , . , , «», , : , , . .

965 966

«Iterum conversurus operam ad illius cum in Psalmos commentaria» (Ibid. V. I. P. 100). «Peripateticorum princeps Aristoteles in primo meteororum libro scribat necesse esse

mundum hunc inferiorem superioribus lationibus esse contiguum ut omnis eius virtus inde gubernetur» (Ibid. V. II. P. 101).


334

, , 967. (, , ) , . : , , , , , 968. , , , , . , « », , , . , , , 969. , , , 970. , 967 968 969 970

Ibid. V. II. P. 102. Ibid. V. III. P. 103. Ibid. V. IV. P. 106­113. «Estus autem maris et fluxux refluxusque in aliam causam quam in lunam referunt non nulli

quod si lunae ipsa quoque reciprocatio feratur accepta nihil minus inde Astrologia iuvabitur. Adelandus quem discipulum Ammonii fuisse opinor causam reciprocationis putat quod partes maris quas terra dirimit in unum confluere locum et se contingere properent quae obiectu


335

, . «» , . , , , -- -- , 971. , , , , . : , , , , , , 972. , , , , . 973. , , , terrenae molis repulsae iterum quo naturalis impellit motus revocentur, et confirmari vel hac ratione Adelandi opinio potest cum partes elementi ad suam integritatem ad locum proprium atque congenitum natirali propensione ferantur» (Ibid. V. IV. P. 107).
971

«Alpetragius in motum diurnum eam rettulit quo movent omnia sed inferi ora minus, ita ignis

spheram rotari in orbem, in aere autem inordinatum nec omnino circularem gigni motum qui in aqua desinat finiatque in accessum atque recessum... Rogerius Baccon ex lunae lumine id voluit conjicere quam opinionem multis validisque rationibus Picus patruus confutavit atque vanam omnino ridiculamque monstravit» (Ibid.).
972 973

Ibid. V. IV. P. 108­109. : Ibid. V. V. P. 113­122.


336

; , , . , , -- , . , , , , : , , , , . , . , , , : , « », -- , , , . . , , , 974. , , «» -

974

«Alii nec dignam putaverunt de qua verbum aliquando facerent silentio eam magis quam non

nulli verbis condemnantes Pythagoram Astrologiae fidem non praestasse ex Diogene Laertio et Plutarcho et Theodereto compertum est» (Ibid. V. VI. P. 122).


337

, 975. , , , , , , «» 976. , , . , , . , , : , 977. , 978, 979. ,
975

«Democriti illud vulgatum est: Quod ante pedes nemo spectat coeli scrutantur plagas» (Ibid.).

.: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 46­48; Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 54.
976

«Astrologia tametsi universae magiae putetur magistra quam et irridet et confutat Panetius

Stoicus et illam ipsam incessuit ex eadem porticu Seneca cuius paulo ante fecimus mentionem» (Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. V. VI. P. 122).
977

«Didicisses profecto Platonem inter adrastiam necessitatem et fatum distinx isse et unum ab

alio dirimisse. Didicisses Aristotelem et eius expositores praesertim inter graecos praestantiores non aliter de fato quam de natura loqui consuesse» (Ibid.).
978

,

, .
979

, . «» : «Nunc ab Astrologica vanitate conterenda nunc divertamus cui magnopere quidem sapiens Bion infensus fuit de qua nec verbum Plato quidem usque foecit. Facere autem maxime in Timaeo si apud eum quicque habebat pensi debuisset, ubi rerum ab eo universitas pertractatur verum nec ibi nec alibi. Siluit enim exemplo Timei


338

980. , «» « » . , , , « », -- , , . , , . , , , , . , , , 981. -

Pythagorei summi, ut ipse inquit philosophi et astronomi qui in suo de natura libro quem Plato praecipue est aemulatus indignam putavit de qua sermonem esset habiturus. Pari eam silentio damnaverat Ocellus Leucanus in libro de mundo testimonio ipsius Platonis in philosophia eminentissimus. An forte haec ignoravit et in Aegypto Babiloniaque versatus Plato non potuit haec intelligere decantata apud hos populos et cuique etiam de medio nota» (Ibid. V. VI. P. 122 ­ 123).
980

«Didicisses et ipsum Severinum Boetium cum plura de fato loqueretur dixisse illud rebus

mobilibus inherere et illud quoque subinde hausisses naturae auctorem nec naturam ipsam nec eius operationes proprias demoliri solere» (Ibid. V. VI. P. 122).
981

«Si Plotinum consulamus inprimis respondebit intermedio Porphyrio se cum diligentem

operam astrologiae dedisset et comperisset tandem artis vanitatem falsitatemque praedictionum omnem astrologiae fidem abrogasse. Respondebit et illud non contentum se videlicet astrologiam sprevisse, ut aliis id quoque persuaderet faciundum dicato libro cui titulus de stellarum efficientia astrologorum dogmata et risisse et confutasse cui si Maternus opponat suppraessisse de eo propter ea coelum poenas. Insurgeret Porphyrius eius discipulus et mentitum Maternum in praeceptoris vita monstrabit quam et mores simul et mortem et causam discessus ab urbe plane fideliterque describit (Ibid. V. VI. P. 123). .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 52­54.


339

-- 982. - , , , , , , , . «» 983. « » , . , . -- , « , , »984, 985;
986

987

,
982

.

«Quem annumerare Platonicis vel hac de causa hoc in negotio placuit quod ipse illius

nosterque hostis Porphyrius fatetur assecutum eum omnia sensa Platonis Proclus platonicus quanque omnis mathematicae studiosissimus fatetur multa in coelo fingi quae ibi non sunt» (Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. V. VI. P. 123).
983 984

Ibid. V. VI. P. 123­124. «Averrois in Aristotelis philosophia celeber explananda et inter Arabes primus ubique «In commentariis vero canticae Avicennae contrariam esse philosophiae testatur et falsa o m-

Astrologiam lacerat, damnat, insectatur» (Ibid. V. VI. P. 124).
985

nia astrologorum dogmata praedicat. In libris praeterea adversus Algazelis destructiones artificiosas astrologorum imagines asseverat» (Ibid. V. VI. P. 125). .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 56.
986

«Origenes Adamantius in omnibus disciplinis praecellens etiam gentium testimonio multis

rationibus astrologicam vanitatem sugillavit» (Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. V. VI. P. 123). .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 54).
987

Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri

novem. V. VI. P. 125.


340

, «» moderni: « » , « »988; «» , 989. : , 990. , , «», « » : . . , , , , , . , -- . : «», , . , , «»,

988

«Nicolaus Oresinus philosophus accutissimus et peritissimus mathematicus astrologiam

peculiari commentario damnavit» (Ibid.). , .
989

«Guilielmus Arvernus episcopus Parisiensis, Ioannes Caton Henricus ex Sassia et alii viri Ibid. V. VI. P. 125­126.

celebres eam ipsam infestarunt» (Ibid.).
990


341

991. , «», : , , 992. 993. , «», Mallius poeta. , , , 994. , . , , , , , , «» . , - , , . , « » : -

991

Ibid. V. VI. P. 127. ««Primus fere ab eo habetur Albumasar. Is nec philosophus nec dialecticus fuit et in

».
992

mathematicis imperitus qui grammaticae artis et historiae scribendae professor ab eis ad astrologiam se convertit non minus falsa quem in historiis dicturus in quibus scripserat Ptolemaeum astrologum ex regibus fuisse Ptolemaeis Alexandro successerunt» (Ibid. V. VI. P. 128). .: Pico della Mirandola G. Disputationes. I. I. P. 72.
993

Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri Ibid. V. VI. P. 127.

novem. V. VI. P. 128­129.
994


342

-- , 995. , -- -- «», «» . , , -- , , - . , «» , « ». , : , , -- . « », . , , , « ». , . , , 996. , , : ,
995

«Quod divina lex eiusque intepretes theologi lex item

pontifica et lex civilis astrologiam damnarint» : Ibid. V. VI. P. 129­139.
996

«Servata est magia ut Septimo hoc libro confutaretur cuius cultores et foedus cum daemone

quandoque pepigerunt ut divinent quod in evocationibus umbrarum inferorumque colloquiis incontroversum est et eo etiam non vocato id satagunt pro noscendis occultis ex aliis compluribus aere, aqua quae supra cum divinandi vanitate reprobavimus» (Ibid. VII. I. P. 187).


343

, , , 997. , , , , , « » 998. , -, . « »999. , , « », , , . , « » . , , ,
997

«Magiae nomen sua moneta latium non percussit ut magus quasi magnus dicatur sicuti

Horatiano placuit intepreti non a magis particula deducitur non Graecum, non Chaldaeum, non Aegyptium sed Persicum est. Magorum nomine apud Persas auctore Porphyrio divinorum interpretes et cultores indicabantur: apud alios scriptum invenimus eos a Persis magos appellari qui elementis numen tribuerent» (Ibid.).
998

Pico della Mirandola G. De hominis dignitate // Idem. De hominis dignitate, Heptaplus, De «Alii Persas eo nomine suos intelligi voluisse sapientes quemadmodum Egyptii et Hebraei

ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. P. 148.
999

sacerdotum prophetarumque nomine significabant qui divina nossent et Graeci philosophorum nomenclatura quod sapientiae vacassent, et Aethiopes Gymnosophistas et Assyrii chaldeos et Indi Brachamanas et Galli druidas» (Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. VII. I. P. 187). .: «Philosophi a Persis, quia sacris praeerant, magi, hoc est, sacerdotes, sunt appellati. Indi Brachmanas de rerum natura simul, atque animorum expiationibus consulebant. Apud Aegyptios Mathematici et Metaphysici sacerdotio fungebantur et regno. Apud Aethiopas gymnosophistae philosophiae simul magistri erant ac religionis antistites» (Marsilii Ficini Florentini de Christiana religione liber, ad Laurentium Medicem Patriae servatorem. Prooemium // Marsilii Ficini opera. I. P. 1).


344

« »; 1000. , , «» . , , « » . -- « », , . , « », , ; , , « ». , : ,
1001

.

, ; , , -- , 1002.
1000

«Hinc triplex magia suborta: prima quae Persarum esset peculiaris et in Perside nata: hec

auctorem habuit Ormacem et Zoroastrem, sed non eum fortasse qui vulgo etiam doctioribus persuasus, sed alium Oromasi filium hanc postea Thraicius Zamolxis excoluit. Secunda quam incantatores venefici necromantes profitentur. Teriam quam naturalem vocaverunt cuiusmodi haberetur prima illa Persarum Magia persicis monumentis minime nobis constitit» (Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. VII. II. P. 188).
1001

«Primus qui de ea comentatus sit Hostanes traditur is qui in Xerxis graeciae bellum inferentis

comitatu fuerit tam et si diligentiores Zoroastrem alium Proconnesium ponunt vires caepit in peregrinatione, aucta enim plurimum usque ad Alexandri tempora quibus secundus Hostanes auctoritatem cumulavit Magiae, ita in scelestissimam aliam Magiae speciem declinatum est a multis qui veneficiis incantationibus necromanciae ab hominandisque sacrificiis vacantes adusque imolationem humanae hostiae devenerunt» (Ibid. VII. II. P. 188­189).
1002

Ibid. VII. II. P. 189.


345

, . , ,
1003

. ,

, «» ; , « », , . , , , , , , . , , -, . , Ñ « », ,
1004

. .

- ,
1005

, « ». , , « » ,
1003 1004 1005 1006

1006

. -

Ibid. VII. II. P. 189­190. Ibid. VII. II. P. 197­199. . . -

, . , , , .


346

« » -- ,
1007

-- « »,

( ), , , , , -
1008

.

. , , « ». (, , ) , . ,
1009

. , -

, , - , , . «» , , . , ; , , , -

1007 1008

. . : Ioannis Francisci

Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. VII. VIII. P. 212.
1009

11 .


347

;
1010

.

« », «» , - . , , ,
1011

. -

,
1012

:

, - , - 1013. « »1014. , , 1015, -

1010

«Proclus Platonicus in commentariis in Timaeum definivit fortunam esse daemonicam

potestatem congregantem invicem causas inter se divulsas. Nec differt a peripateticis decernentibus fortunam causam esse in electionem humana et ob id secernitur a casu causam inquam aliquid efficientem sed ex accidenti» (Ibid. V. VIII. P. 140).
1011

Cavini W. Un inedito di Giovan Francesco Pico della Mirandola. La `Quaestio de falsitate «Primo, omnis qui ignorat principia scientie alicuius propria, ipsam artem et scientiam Ibid. P. 143­147. Ibid. P. 149. ,

astrologiae' // Rinascimento. Vol. 13. 1973. P. 138­140.
1012

proprie nescit» (Ibid. P. 141).
1013 1014 1015

, ,


348

. , , . , , , , « », , , . , , « ». , , , . , -- , -- : . , - , . , , , , . , , . , , , , « », . , , , : , , , , , , .


349

. « », .


350

3. , -- 1016. , III, « » , , , . , , , , , , , . , , , . , , «» -- divinatrix. : . « »: « [ -- . .] , , . , , , , . , 1016

.

: .. , // . . 42. 2013. . 91­103.


351

; , , , , , , . , , , . , , , , , , -- , , »
1017

.

, - . , , , , . , «» , . , , , , 1017

«Sed in primis hunc sibi titulum vendicavit astrologia, sicut et inter ipsas superstitiones,

quarum mater alumnaque merito existimatur, obtinet principatum. Astrologiam vero cum dico, non eam intelligo quae siderum moles et motus mathematica ratione metitur, artem certam et nobilem et suis meritis honestissimam auctoritateque hominum doctissimorum maxime comprobatam; sed quae de sideribus eventura pronunciat, fraudem mercenariae mendacitatis, legibus interdictam et civilibus et pontificiis, humana curiositate retentam, irrisam a philosophis, cultam a circulatoribus, optimo cuique prudentissimoque suspectam, cuius olim professores gentilicio vocabulo Chaldaei, vel ab ipsa professione genethliaci dicebantur; mox, ut nominis communione honestarentur, mathematicos se dixerunt et astrolo gos, quasi haec quoque de liberalibus disciplinis una foret, quae de sideribus cum ratione loqueretur, hoc se tantum discrimine separans ab illa vera mathematica, ut illi astronomiae, ipsi astrologiae nomen daretur, nimis improbo zelo alieni tituli invadendi, siquidem astrologia alterius artis nomen» (Pico della Mirandola G. Disputationes. I. Prooemium. P. 38­40).


352

. . , , : . , , « », 1018. : « » . - , « » . . , , , . « » , . , , , : , -

1018

. . . .: . -

. . .; ., 2000. . 258­264; Garin E. Giovanni Pico della Mirandola: vita e dottrina. Firenze, 1937. P. 169­193.


353

terra incognita. , . .. , « » , , . .. , , , , « »
1019

.

, , . , .. , « »
1020

. -

, . « ». , , -- . , . «». 1486 , «900 », «» . , «» , Ñ , -- -

1019 1020

.. . ., 2008. . 148­158. . . 151.


354

, . . .

1021

-

, « », « » XVI . , , , . , «» XX
1022



1023

,

, . .. , « » , . «» . -- . , ()
1021

1024

. ,

Copenhaver B. Secret of Pico's Oration: Cabala and Renaissance Philosophy // Midwest , «-

Studies in Philosophy. XXVI. 2002. P. 56­81.
1022

» , .: Hankins J. Humanism and Platonism in the Italian Renaissance. Vol. I. Humanism. Roma. 2003. P. 577­578; Fubini R. L'umanesimo italiano. Problemi e studi di ieri e di oggi // Studi francesi. LI. III. 2007. P. 506.
1023

Copenhaver B. Magic and the Dignity of Man: De-Kanting Pico's Oration // The Italian Re-

naissance in the Twentieth Century. Acts of an International Conference. Florence, Villa I Tatti, June 9--11, 1999 / Ed. by A.J. Grieco, M. Rocke, F.G. Superbi. Firenze, 2002. P. 295­320.
1024

. (-

), . 1480- . , 1504 , II.


355

, ,
1025

.

, «» , « », . , , , : , III, , , , 1026. «», , . , , . , «» , III . .: .. . // . . IV. ., 2002. . 5­14.
1025

« 700 31 -

, , » ( . .. // . . . 268); .. . . . 149­150.
1026

. ..

. . 288­291.


356

, 1524 . , , , . -- , «»; . « » « , »
1028 1027

;

, . , , , ; , 1029. , «». « », . : « , , , , , , , , 1027

«

, , : " , , , , "» ( . . 282).
1028

Augustinus Hipponensis. De Genesi ad litteram. II. 17. Col. 278 // Patrologiae cursus Savonarola G. Contro gli astrologi. I. II. P. 43.

completus, series latina. Vol. XXXIV.
1029


357

, , , , , , , , . , , , , , . , , , , , , , »
1030

. ,

. : , , , , , , . , , . . , «», , , . , « ». , : , , : « , , 1030

. ..

. . 281.


358

, , , »
1031

. -

, . , « , , [--..] , , -- ». 1032. . , « », . , Ñ , -- -- . , , . -- , «», . «» , . , , , , «» , , , .
1031 1032

Pico della Mirandola G. Disputationes adversus astrologiam divinatricem. Vol. I. I. P. 48. «E perÐ non Õ verisimile che Aristotele, principe delli filosofi, el quale si sforzÐ di trattare di

tutte le cose naturali, avessi questa parte in tanto pretermessa che non ne avessi fatto qualche menzione» (Savonarola G. Contro gli astrologi. II. I. P. 53--54).


359

4. . , « », « ». «» . , , «» , . , , , , , .
1033

. -

, , , , , . , , , , , 1035.
1034

. ,

,

1033

Bellantius L. In disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones // Defensio

astrologiae contra Ioannem Picum Mirandulam. Lucii Bellantii Senensis mathematici ac physici liber de astrologica veritate. Et in disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones. Venetiae, 1502. Proemium. P. 176.
1034

«Eos presertim intelligendo qui sub religionis obtentu indoctis illudentes (quum cunctas

scientias profiteantur quo facilius ab imperitus dictis eorum maior fides adhibeatur) quae aio conceperint pernitiosa licet religioni adversantia primum ordiri deinde texere possint. Siquidem hoc genus inimicorum est quod nec averti nec everti facile possint quando quidem ignara plebs non hos superare sed ultro occurrere exosculari simbri ac tangere contendit» (Ibid.).
1035

Ibid. Proemium. P. 178.


360

: , , . «», , « », «900 », , , . , , «» « », . ,
1036

. , -

, , «» . , , , , . , : « » 1036

«Primum omnium scire lectorem volo quanta sit Pico in detestata ab eo astrologia fides

adhibenda quippe facile potest unusquisque cognoscere si ea que paulo ante mortem in Apologia ad Laurentium Medicem et in oratione ad Cardinales diligenter inspexerit. Ibi quidem comperiet quantum virtuti caelorum tribuat, multa quoque cognoscet quae huius libri dictis penitus adversantur. Mirum autem est ut tam brevi temporis spatio astrologiam falsam abiciendamque deprehenderit nisi forte veri luminis particeps factus ab eo (quem sepissime consulebat) fratre Hieronymo Savonarola omnem veritatem sit complexus cuius suasu hoc opus scripsisse credendum est cum eiusdem consilio impressum fuerit tum quoniam vulgari sermone non doctis sed populis (quos seducere studebant) libellum edidit» (Ibid. I. P. 178­179). : -- «primum omnium scire lectorem volo» -- «» .


361

. -- , -- , , , . -, , , , ; , ,
1037

. -

: , , ( ); , 1038. , , , ,
1039

; , , 1040

,

. 1041

, , . , , -- -- 1037 1038

Ibid. I. P. 179. «Deinde quoniam complures philosophos adducit in medium quorum nullus astrologiae sci-

entiae credidisse dicit Pythagoram et Democritum et alios a quo queratur an caeterorum philosophorum sententiis Democritus adhereret aut Pythagoras aliorum, quare quanvis quisque alterius philosophiam spreverit non ob eam causam spernendam esse concludit, ita nec astrologiam velle suum cuique est. Verum quo nam pacto Pythagoras et Democritus astrologiam damnare potuerunt quum ipsi non modo inter magicos connumerentur sed magicae artis inventores ab antiquis scriptoribus habiti sint» (Ibid.).
1039

«Seneca quantum astrologiae detrahere possit quisque consideret quum stoicus praeceteris Ibid. Ibid. I. P. 180.

sui temporis fuerit, nosque semper fatis agi dicat fatisque credendum» (Ibid.).
1040 1041


362

,
1042

. , -

, . 1043. , , , «» . , , , , , , « »
1044

.

, « » ;
1045

. , ,

, , : , -- , -

1042 1043 1044 1045

Ibid. Ibid. I. P. 180­181. Ibid. I. P. 180. «Marsilius Ficinus Platonicus cuidam amico meo eius inspecta genitura quoddam futura

affirmavit, nihilque adversus astrologiam scripsisse audivim at sepe intentu legimus in libro de triplici vita quem iam plures sunt anni edidit pro astrologica facultate ubi non modo de astrologia sed medica quod maius est diffuse tractat... Nicholaum Leonicenum astrologiae detraxisse non creditur tum quam falso quinque testimonia citant tum quam si astronomia tam preclara scientia est (sicut ipse testatur) circulatores reddere non poterat» (Ibid.)


363

,
1046

.

, , -- , , , -- , , . , , , , 1047. , - , . , , « » : , «» , . , , , , . , , . , « ». : , , , -

1046

«Politianus vero vir quidem litteratus neque astrologiae neque eius quam astronomiam

appelant partem ullam didicerat sed paulo ante mortem complures apud se habebat huius scientiae peritos a quibus aliquid intelligere sperabat» (Ibid.).
1047

Ibid. I. P. 183.


364

1048. , , , . , , « ». , . «» , , , , . , : , , , . , , . , . , , , , . «» , « » : -- . , , , , . , .
1049

, -

, , , , . , , -

1048

Pompeo Faracovi O. In difesa dell'astrologia: risposte a Pico in Bellanti e Pontano. P. 52­ Ibid. P. 54­55.

53.
1049


365

, , . , , , , . , , . , « » , , «». - , ; , , , . : , . , , , . « », , , . , « »
1050

.

: , , . 1050

Bellantius L. In disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones. Proemium. P.

176.


366

«», , « » . , ; . , , , . , - , . , : , , « » . , . , , . , ; , , . , , ,
1051

.

, . , , ;
1051

«Quamlibet stellam virtute continere sublunarem regionem. Siquidem una stella profectior

est altera. Et cum hoc sublunaris regio quocumque stella improfectior sit. Sed re vera caeli non parum deficiunt ab angelica profectionem. Ideo exemplum de scientiis variis in angelis unitis non est ad propositum, sunt igitur stellarum vires diversae diversis effectibus producendis deservientes. Cuncta corpora alterantes et disponentes quomodo (cum Aristoteles et Thomas) primus motus est causa omnis motus» (Ibid. III. P. 197).


367

. , , ;
1052

.

, , «». , , . , , , . , , «» , , , -
1053

.

, , . , . , , , , . , , , , 1054. , «». , . , 1052

«Primum lunam esse calidam nihil aliud significare quod caliditatis esse per se productiva

quam per accidens frigiditas caliditatem generat et quam qualitates istas virtute tum in stellis contineri secundum Aristotelem et Ptolemaeum diximus» (Ibid).
1053 1054

Ibid. P. 191. Ibid. III. P. 195.


368

« », , . , , . , , 1055. : -, ; , , 1480- «900 » «» , . , . , . « » , , . , , , . , , . , ,
1056

. -

: , « » ,

1055 1056

Ibid. III. P. 196. «Thome Aquinatis III contra Gentiles dicentis caelum esse causam naturalem quae tendit ad

unum» (Ibid. IV. P. 198).


369

, 1057.
1058

. -

, , . -- , -- , -- 1059. , , -- . , . . -- « »
1060

. , -

. . ,
1057

1061

,

«Igitur homo sit ordinatus secundum corpus sub corporibus caelestibus secundum

intellectum vero sub angelis, secundum voluntatem sub deo potest contingere aliquid propter intentionem hominis quod tamen est secundum ordinem caelestium corporum vel dispositionem angelorum vel etiam Dei» (Ibid. IV. P. 198­199).
1058

«Sic ergo aliquid fortuitum bonum vel malum potest contingere homini et per cooperationem

ad caelestia corpora et per cooperationem ad angelos non autem per cooperationem ad Deum» (Ibid. IV. P. 199).
1059 1060

Ibid. IV. P. 201. Bellantius L. Lucii Bellantii Senensis mathematici ac physici liber de astrologica veritate //

Idem. Defensio astrologiae contra Ioannem Picum Mirandulam. Lucii Bellantii Senensis mathematici ac physici liber de astrologica veritate. Et in disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones. Venetiae, 1502.
1061

Ibid. I. I. P. 8.


370

: 7- 8- «»
1063 1062

. -

, , , 1064



.

, « ». , , , , .

1062 1063 1064

Ibid. II. VII­VIII. P. 35­39. Ibid. I. III. P. 16­17. Ibid. I. IV. P. 21.


371

5. , -- XV . , , , . , , , . , ,
1065

. -

, , , , : « », 1066, , ,
1067

. -

, -

1065

«Ioannes Picus, vir summa nobilitate, maximo etiam ingenio, Paule Cortesi, dum et nobilitati

plurimum et ingenio suo non iniuria tribuit, in astrologiam acriter est invectus. Verum enim qui viventem illum ego laudandis extollendisque ingenii eius viribus honestaverim, insecter ne increpando mortuum?» (Ioannis Ioviani Pontani de rebus coelestibus libri XIIII. Basileae, 1530. XII. P. 345).
1066

«Priscianus grammaticae artis professor et doctor egregius, veteres adversum Grammaticos «Nuper Laurentius Vallensis multa adversus Priscianum, non pauca adversus Ciceronem

multa quidem et sensit acute et contra eos disseruit» (Ibid.).
1067

cum disseruisset, nam contra Aristotelem pleno quidem locutus est ore, nec minore quidem vehementia in quibusdam adversus Theologos nostros locis» (Ibid. XII. P. 345­346).


372

1068. , , , , . - « », ». , : , , ,
1069

. ,

, - . , , : ( ),
1070

. ,

1068 1069

Ibid. XII. P. 346. «At coniecturalis maxima est ex parte medicina, signa enim sequitur et quae prognostica

dicuntur: coniecturalis est item Astrologia. Nullus igitur merit medicinae usus, nulla eius cognitio, quod ea ipsa vel saepissime ad sanitatem non perducat, vel quod medici tum prisci maxime, tum etiam recentes sint in longe plurimis ac maximis rebus alius ab alio differentientes? Videlicet in moderanda republica, in gubernandis regnis, quod praeter eorum qui ea moderantur consilia, evenire multa consuevere, nulla idcirco existimanda est regendae reipublicae administratio, nulla rectorum sapientia, nullum administrationis eius existimandum studium, nulla administratoribus ipsis adhibenda autoritas au fides? Nulla item navigandi aut gerendi belli ratio, quod gubernatores, quo duces sentiant quandoque controversa? (Ibid. XII. P. 346 ­347). .: Ibid. XII. P. 349.
1070

«Mirum igitur, si coelestium scriptores rerum inter se alius ab alio diversa sentiunt? Quasi

non et Democritus et Empedocles et Aristoteles et Plato sentiant invicem in physicis et dicant


373

, : , , - . , ,
1071

. , -

, -- -- , , . , , . «» , , , , , , 1072. , , . -

omnino contraria; in curationibus vero et morborum perscrutationibus Herasistratus, Hippocrates, Asclepiades, Galenus, Avicenna» (Ibid. XII. P. 347).
1071

«Quo effectum est, ut in universum modo spectare rerum cognitio et ea quae proprio nomine

scientia dicitur, a peritis iudicetur existimatoribus. Quocirca Ptolemaeus coelestium significationum diligentissimus observator, atque inspector bene acutus, particularem futurorum praedicationem ad numine afflatos relegavit, qui Graeco sunt nomine sive , sive . Motus enim ipse, cui mundus hic rerumque natura omnis paret ac subiecta est, ita quidem agitat, convertitque elementa, ac rerum omnium semina» (Ibid. XII. P. 348). «», , .
1072

Ibid. : Ioannis Ioviani Pontani

commentariorum in centum Claudii Ptolemaei sententias, libri duo. Basileae, 1531. I. I. P. 4.


374

,
1074

1073



, . , , , / : , . , , : , , ,
1075

.

1073

«Infinitae pene seminum sunt inter se temperationes ac rerum, infinitae quoque stellarum

vires atque efficaciae. Quis igitur aut has, aut illas, aut utrasque simul minutatim comprehendat, et quasi in sinu complicatas habeat? Fatentur medici, declaratque res ipsa, morbos quosdam arte nulla curabiles, videlicet ob eorum ignoratas causas atque ignorata remedia» (Ibid.).
1074

«Dierum, mensium, annorum, aetatum, seculorum inconstantia ac diversitas, non ne ipsae

palam faciunt, quod de stellarum effectionibus, rerumque seminibus nunc dicimus? Queruntur agricolae terram iam consenuisse. At nec terra tamen consenescit, ut ipsa tandem intereat perinde ut animantia quae ab ea aluntur: quamvis mutentur suis quibusdam temporibus regionum situs ac qualitates, multoque minus quam terra ipsa coelum senescit» (Ibid.).
1075

«Ac mihi quidem videtur Ioannes Picus ad ea quae adversus illos disseruit, potissimum

tractus, quod videret Romae quosdam, aut Bononiae, in aliis Italiae urbibus, Philosophiam ac Medicinam profitentes, salarioque a civibus conductos, annis singulis facta stellarum ac coeli conversione de universo terrarum orbis statu, urbiumque ac regum eventis tum in universum praedicere, tum etiam per partes et quidem minutatim. Rem sane non absurdam modo, verumetiam edictis publicis coercendam. Nec coelum profecto, nec stellae naves aedificant, quibus merces transportentur, nec secures quibus facinorosi percutiantur cives, nec lanam omnino curant, nec linum, ex quibus panni texantur, nec item poenas statuunt aut suplicia, quibus puniantur sontes ac malefici homines, nec regna constituunt aut praefecturas: quae


375

, . , . , , , , , . . -- « "" ». ,
1076

. 1077

-, . 1078 , . , ,

quidem cuncta homines ipsi, ob vitae maiorem usum ac commoditatem publice ac privatim initio sibi constituere et pro tempo re etiam constituunt» (Ibid. XII. P. 350).
1076

Ioannis Ioviani Pontani commentariorum in centum Claudii Ptolemaei sententias, libri duo. : «A te et a scientia. Fieri enim

Basileae, 1531.
1077

nequit, ut qui sciens est, particulares rerum formas pronunciet: sicuti nec sensus particularem, sed generalem quandam suscipit sensibilis rei formam: oportetque tractantem haec rerum coniectura uti. Soli autem numine afflati praedicunt particularia».
1078

«Nec medici, nec moralis philosophi sola est cognitio, sed quaedam etiam operatio: et medici

quidem curatio, moralis autem philosophi actio, eaque et honesta et secundum virtutem rectamque videtur rationem esse. Idem etiam de astrologo dicimus: siquidem non modo coelestium corporum cognitio, sed eorum quoque quae ab illis portendantur, praedictio ad eum pertinet» (Ioannis Ioviani Pontani commentariorum in centum Claudii Ptolemaei sententias, libri duo. I. I. P. 2).


376

,

1079

. -

, , ,
1080

. 1081

, ; . , : , , , ,
1082

. . , 1083

« » . , , .

1079

«Quocirca duplex videtur esse futurorum praedictio: altera ad vim quandam homini insitam,

atque ad naturales quosdam eius motus solutos ac liberos, omni carentes arte, referenda: altera ad disciplinam, quae ratione constet atque observatione. Et prior illa videtur a stellis excitari, nulla eorum quae dicantur, quaeque coelestibus motibus indicentur, habita ratione aut consilio. Hos motus inconsultos, ac nulla humana arte rationeque temperatos, appellare solemus fanaticos: et eos ipsos qui sic moveantur, tum fanaticos, tum lymphatos dicimus: quidam etiam daemonicos, vulgus spiritatos appellat (Ibid.).
1080 1081

Ibid. I. I. P. 3. «Quod etiam Manilius in carmine suo confirmat, quum ait: Hoc quoque fatorum est, leges «Sed ut bonos poetas ars sola non efficit, plurimumque in iis natura valet, sic neque sola

edicere fati» (Ibid.).
1082

disciplina mathematicum perficit, in quo, quum coelestium significationum interpres sit, multo etiam magis quam in poeta necesse est, uti natura ipsavires suas exerceat, quando medicum quoque et imperatorem asseverent fortunatum esse oportere» (Ibid.).
1083

Soranzo M. Giovanni Gioviano Pontano (1429--1503) on Astrology and Poetic Authority //

Aries. Vol. 11. 1. 2011. P. 23­52.


377

, : . « ». , , . , ,
1084

.

, . , «», «» , , , . , -- . , , , . , . -, . «» -, , . , ,

1084

«Nec vero semper Poetae arbitrii ac iuris est carmen ipsum fundere, quin expectandus motus

est, qui humores illos, seminaque ipsa concitet, a quibus visa ipsa, quae phantasmata dicuntur, veluti e somno expergiscantur, pro quorum etiam qualitate ac temperatione alius Lyricum pangit, alius Elegiacum, ille Iambicum sequitur, hic Heroicum, ut nihil prorsus nisi bellicum personet, adeo seminum ipsorum diversae sunt qualitates ac naturae, quae quidem neque in animo solo, neque in hominibus singulis fata perspiciuntur, sed in misturis corporum et in hominibus quam paucissimis» (De rebus coelestibus. II. II. P. 67).


378

( ) . -, «» :
1085

.

, , Ñ 1470- , . , , , , « », 1484 , . , ; , . , , , . , , « », , , , -- . -- , . , , « ». «» « » . , « »
1085

1086

. -

, . -

, «». , , .
1086

Trinkaus C. The Astrological Cosmos and Rhetorical Culture of Giovanni Gioviano Pontano.

Renaissance Quarterly. Vol. 38. 3. Autumn 1985. P. 470.


379

, : , . , «» «» . . , , . , , -- , - . -, paranatellonta
1087

. 1088

, , . , decuria, , paranatellonta
1089

.

« ». , , , , . . , 4- 8- , , ,
1087

95- : «

» (Ptolemaeus. // Ptolemaeus. Opera quae exstant omnia. Vol. III. 95).
1088 1089

Commentariorum in centum Claudii Ptolemaei sententias. II. XCV. P. 157. «Quae cum singulis oriuntur decuriis, ea nati voluntatem ad artem quam tract comprobant».


380

: 1090. , . , : , , .

1090

De rebus coelestibus. X. IV. P. 289; X. VIII. P. 295.


381

, XV -- XVI . , . , , . , , XV -- XVI , . , . , , . , . XVI : , , , . . , , , . , XV -- XVI . , ,


382

-- , . , -- , , . , , - . . « » , , , -- -- . , « », , XVI , , . , XVI XVII : , , , . , XV -- XVI , , .


383

1. . . 2 / . . .. . ., 2007--2008. . 4- . ., 1981. . « » / . .. . ., 1990. . / . .. . ., 2005. . / . .. .. . ., 1964. . , / . .. . ., 1986. . / . . . . ., 1998. . / . .. . , 2009. . . / , .. . ., 1993. . . ., 1985. . . . ., 2008. 1277 / .. // Inter Esse. 1 (-). 2011--2012. . 117-127. . // . / , .. . ., 1996. . 218-223. . . 1--400. , , , , / . .. .. . . .. . ., 2010.


384

. / . .. // (XV ). ., 1985. . 254-262. . « » . / . .. // / . .. . . 1. ., 1981. . 266-299. . / . .. // (XV ) / . .. . ., 1985. . 263-280. . / . .. // / . . . . . 1. ., 1981. . 248 265. . . 4- . ., 1994. . . 7 . / . .. . ., 2004--2005. . . . 1 / .. . ., 2008. . / , . .. // / . .. . ., 2004. . 253-270. . «» , / . . , . , . // / . .. . . 1. ., 1981. . 144-241. . // . / , .. . ., 1996. . 176-211. . / . , .. . ., 2004.


385

Ab MaSar al-Balh [Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum. / Ed. R. Lemay. 9 voll. Napoli, 1995--1996. Ab MaSar. On Historical Astrology. The Book of Religions and Dynasties (On the Great Conjunctions) / Ed. and trans. by K. Yama moto and C. Burnett. 2 voll. Leiden; Boston; KÆln, 2000. Al-Kindi. De radiis / Ed. par M.T. D'Alverny et F. Hudry // Archives d'histoire doctrinale et littÈraire du Moyen áge. 41. 1974. P. 139-260. Al-Kindi. De radiis. Teorica delle arti magiche / A cura di E. Albrile e S. Fumagalli. Milano, 2001. Al-QabÍsÍ (Alcabitius). The Introduction to Astrology / Ed. by C. Burnett, K. Yamamoto, M. Yano. London; Turin, 2004. Arcana Mundi. Magia e occulto nel mondo greco e romano / A cura di G. Luck. Milano, 1997--1999. Cicero. De senectute. De amicitia. De divinatione / With an English Translation by W. A. Falconer. Cambridge, Massachusetts, 1979. Claudio Tolomeo. Le previsioni astrologiche (Tetrabiblos) / A cura di S. Feraboli. Milano, 1985. Defensio astrologiae contra Ioannem Picum Mirandulam. Lucii Bellantii Senensis mathematici ac physici liber de astrologica veritate. Et in disputationes Ioannis Pici adversus astrologos responsiones. Venetiae, 1502. Ficin M. ThÈologie platonicienne de l'immortalitÈ des Ámes // Ed. p ar R. Marcel. Paris, 1964-1970. Ficino M. Commentaries on Plato. Vol. 1. Phaedrus and Ion / Ed. and trans. by M.J.B. Allen. Cambridge, Massachusetts; London, 2008. Ficino M. Commentaries on Plato. Vol. 2. Parmenides. 2 voll. / Ed. and trans. by M. Vanhaelen. Cambridge, Massachusetts; London, 2012. Ficino M. De vita libri tres / A cura di A. Biondi e Giuliano Pisani. Pordenone, 1991. Ficino M. La religione cristiana. Roma, 2005.


386

Ficino M. Platonic Theology. 6 voll. / English Translation by M. J. B. Allen wit h J. Warden. Latin Text ed. by J. Hankins with W. Bowen. Cambridge, Massachusetts; London, 2001--2006. Ficino M. Scritti sull'astrologia / A cura di O. Pompeo Faracovi. Milano, 1999. Ficino M. Sulla vita / Introduzione, traduzione, note e apparati di A. Tar abochia Canavero. Milano, 1995. Ficino M. Teologia platonica / A cura di E. Vitale. Milano, 2011. Ficino M. The Philebus Commentary / A Critical Edition and Translation by M.J.B. Allen. Tempe, Arizona, 2000. Ficino M. Three Books on Life / A Critical Edition and Translation with Introduction and Notes by C.V. Kaske and J.R. Clark. Tempe, Arizona, 1998. Il Platone latino. Il Parmenide: Giorgio di Trebisonda e il cardinale Cusano / A cura di I. Ruocco. Firenze: Leo S. Olschki, 2003. Inni orfici / A cura di G. Faggin. Roma, 2001. Ioannis Francisci Pici Mirandulae domini et Concordiae comitis de rerum praenotione libri novem. Argentorati, 1507. Ioannis Ioviani Pontani Carmina. 2 voll. / A cura di B. Soldati. Firenze, 1902. Ioannis Ioviani Pontani commentariorum in centum Claudii Ptolemaei sententias, libri duo. Basileae, 1531. Ioannis Ioviani Pontani de rebus coelestibus libri XIIII. Basileae, 1530. Julius Firmicus Maternus. Matheseos libri VIII / Ed. W. Kroll et F. Skutsch. Lipsiae, 1847. Macrobio. Commento al sogno di Scipione / A cura di M. Neri. Milano, 2007. Marco Manilio. Il poema degli astri (Astronomica). Milano, 1996. Marsilii Ficini florentini, insignis philosophi platonici, medici atque theologi clarissimi opera. In duos tomos digesta. Basileae, 1576. Marsilio Ficino / Edited and introduced by A. Voss. Berkeley, California, 2006. Pic de la Mirandole J. 900 conclusions philosophiques, cabalistiques et thÈologiques / Ed. par B. Schefer. P., 2006.


387

Pic de la Mirandole J. OEuvres philosophiques / Texte latin, traduction et notes par O. Boulnois et G. Tognon. P., 1993. Pico della Mirandola G.F. Ioannis Pici Mirandulae viri omni disciplinarum genere consumatissimi vita per Ioannem Franciscum illustris principis Galeotti Pici filium conscripta. Modena, 1994. Pico della Mirandola G.F. Vita Hieronymi Savonarolae / A cura di E. Schisto. F irenze, 1999. Pico della Mirandola G. Apologia. L'autodifesa di Pico di fronte al Tribunale dell'Inquisizione / A cura di P.E. Fornaciari. Firenze, 2010. Pico della Mirandola G. Conclusiones nongentae / A cura di A. Biondi. Firenze, 1995. Pico della Mirandola G. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari / A cura di E. Garin. Torino, 2004. Pico della Mirandola G. Dell'Ente e dell'Uno / A cura di R. Ebgi con la collaborazione di F. Bacchelli. Milano, 2010. Pico della Mirandola G. Disputationes adversus astrologiam divinatricem / A cura di E. Garin. 2 voll. Torino, 2004. Pico della Mirandola G. Ioannis Pici Mirandulae expositiones in Psalmos / A cura di A. Raspanti. Firenze, 1997. Porphyry. Vita Plotini // Plotini opera / Ed. P. Henry, H.-R. Schwyzer. Leiden, 1951. P. 1-41. Ptolemaeus. Syntaxis mathematica / Ed. J.L. Heiberg. Lipsiae, 1898. Savonarola G. Contro gli astrologi / A cura di C. Gigante. Roma, 2000.


388

2. .. (1486--1493) // . 8. . 3. 2013. . 3--19. .. , // . . 42. 2013. . 91-103. .. « » // . .. . . 1. . 2. 2012. . 9-17. .. , « // . 73. 1-2. 2012. . 278-294. .. «»? // XXXI , « ». ., 2012. . 62-65. .. . . ., 2000. .. : , . ., 1978. .. . ., 1989. .. . . ., 1995. . .. . . ., 2002. .. - ( XV .). ., 1983.


389

.. // . ., 1965. . 28. . 129-139. . . ., 1996. . . ., 2008. . . ., 2002. . . . , II (1200--1250 .). ., 2008. . . ( ) // . 2007. . 82-110. . / . .. . ., 1986. .. . ., 1965. .. . ., 1969. .. . ., 1980. .. . . 1-2. ., 1947--1961. . . ., 2004. .. . . , 1915. .. . ., 2000. . . . .; ., 2000. .. // . ., 1984. . 50-57. .. « » // , , . , 2001. . 3748. .. « » // . ., 1997. . 88-96. .. . . ., 2008.


390

. . 2 . ., 2007--2011. . . ., 2003. .. . ., 1978. .. XIV--XV . ., 1976. .. - . // . 2. 1917. . 91-111. .. . ., 2007. .. . ., 2008. .. . // - . . IV. ., 2002. . 5-14. . . . ., 2007. Aasdalen U.I. The First Pico-Ficino Controversy // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 67-88. Ackermann Smoller L. History, Prophecy, and the Stars: the Christian Astrology of Pierre d'Ailly (1350--1420). Princeton, 1994. Akopyan O. Giovanni Pico della Mirandola, Ptolemy and "Astrological Tradition" // Accademia (Revue de la SociÈtÈ Marsile Ficin). XII. 2010. P. 37-49. Allen M.J.B. Icastes: Marsilio Ficino's Interpretation of Plato's Sophist (Five Studies and a Critical Edition with Translation). Berkeley; Los Angeles; Oxford, 1989. Allen M.J.B. Marsilio Ficino and the Phaedran Charioteer. Berkeley; Los Angeles, 1981. Allen M.J.B. Nuptial Arithmetic. Marsilio Ficino' Commentary on the Fatal Nu mber of Book VIII of Plato's Republic. Berkeley; Los Angeles; London, 1994. Allen M.J.B. Synoptic Art. Marsilio Ficino on the History of Platonic Interpret ation. Firenze, 1998. Allen M.J.B. The Platonism of Marsilio Ficino: a Study of his Phaedrus Commentary, its Sources and Genesis. Berkeley; Los Angeles, 1984.


391

Allen M. The Second Ficino-Pico ontroversy: Parmenidean Poetry, Eristic, and the One // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 417-455. Bacchelli F. Pico della Mirandola traduttore di Ibn Tufayl // Giornale critico della filosofia italiana. Vol. 13. 1. 1993. P. 1-25. Baron H. Willensfreiheit und Astrologie bei Marsilio Ficino und Pico della Mirandola // Kultur und Universalgeschichte. Feitschrift fÝr Walter Goetz. Leipzig; Berlin, 1927. S. 145-170. Barton T. Ancient Astrology. London, 1994. Bertozzi M. Astri d'Oriente: fato, divina Provvidenza e oroscopo delle religioni nelle Disputationes adversus astrologiam divinatricem di Giovanni Pico della Mirandola // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 143-160. Bettinzoli A. La lucerna di Cleante. Poliziano tra Ficino e Pico. Firenze, 2009. Black C. Pico's Heptaplus and Biblical Hermeneutics. Boston; Leiden, 2006. Bober H. The Zodiacal Miniature of the TrÕs riches heures of the Duke of Berry -- its Sources and Meaning // The Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 11. 1948. P. 1-34. Boll F. Interpretazione e fede negli astri: storia e carattere dell'astrololgia. Livorno, 1999. Boll. F. Studien Ýber Claudius PtolemaÝs: ein Beitrag zur Geschichte der griechischen Philosophie und Astrologie. Leipzig, 1894. BouchÈ-Leclercq A. L'astrologie grecque. Paris, 1899. Boudet J.-P. Entre science et nigromance. Astrologie, divination et magie dans l'Occident mÈdiÈval (XII--XV siÕcle). Paris, 2006. Braghina L. Alcune considerazioni sul pensiero morale di Giovanni Pico della Mirandola // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'umanesimo. 2 voll. Firenze, 1965. Vol. 2. P. 17-34.


392

Broecke S. vanden. The Limits of Influence: Pico, Louvain, and the Crisis of Renaissance Astrology. Leiden; Boston, 2003. Brown A. The Return of Lucretius to Renaissance Florence. Cambridge, Massachusetts, 2010. Buhler S.M. Marsilio Ficino's De stella magorum and Renaissance Views of the Magi // Renaissance Quarterly. Vol. 43. 2. Summer 1990. P. 348-371. Bullard M. M. The Inward Zodiac: a Development in Ficino's Thought on Astro logy // Renaissance Quarterly. Vol. 43. 4. Winter 1990. P. 687 -708. Burnett C. Magic and Divination in the Middle Ages: Texts and Techniques in the Islamic and Christian Worlds. Aldershot, Brookfield, 1996. Busi G. L'enigma dell'ebraico nel Rinascimento. Torino, 2007. Cao G.M. Inter alias philosophorum gentium sectas, et humani, et mites : Gianfrancesco Pico and the Sceptics // Renaissance Scepticisms / Ed. by G. Pag anini and J.R. Maia Neto. Dordrecht, 2009. P. 127-147. Cao G. M. Scepticism and Orthodoxy. Gianfrancesco Pico as a Reader of Sextus Empiricus. With a Facing Text of Pico's Quotations from Sextus // Bruniana & Campanelliana. XIII, 1. 2007. P. 263-366. Cao G. M. The Prehistory of Modern Scepticism: Sextus Empiricus in Fifteenth Century Italy // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 64. 2001. P. 229-280. Caroti S. L'astrologia in Italia. Profezie, oroscopi e segreti celesti, dagli zodiaci romani alla tradizione islamica, dalle corti rinascimentali alle scuole moderne: storia, documenti, personaggi. Roma, 1983. Caroti S. Le fonti medievali delle Disputationes adversus astrologiam divinatricem // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 67-93. Caroti S. Note sulle fonti medievali di Pico della Mirandola // Giornale critico de lla filosofia italiana. 84. 2005. P. 60-92.


393

Cassirer E. Giovanni Pico della Mirandola: a Study in the History of Renaissance Ideas // Journal of the History of Ideas. Vol. 3. 2 -3. 1942. P. 123-144; P. 319344. Castelli P. Gli astri e i Montefeltro // Studi umanistici piceni. Vol. 3. 1983. P. 7589. Cavini W. Un inedito di Giovan Francesco Pico della Mirandola. La `Quaestio de falsitate astrologiae' // Rinascimento. Vol. 13. 1973. P. 133 -171. Celenza C.S. Pythagoras in the Renaissance: The Case of Marsilio Ficino // R enaissance Quarterly. Vol. 52. 3. Autumn 1999. P. 667-711. Cesarini Martinelli L. Sesto Empirico e una dispersa enciclopedia delle arti e delle scienze di Angelo Poliziano // Rinascimento. Vol. 20. 1980. P. 327 -358. Clydesdale R. Jupiter tames Saturn: Astrology in Ficino's Epistolae // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 117-131. Collis R. Maxim the Greek, Astrology and the Great Conjunction of 1524 // The Slavonic and and East European Review. Vol. 88. 4. October 2010. P. 601-623. Copenhaver B. Iamblichus, Synesius and the Chaldaean Oracles in Marsilio Ficino's De vita libri tres: Hermetic Magic or Neoplatonic Magic? // Supplementum Festivum. Studies in Honor of Paul Oskar Kristeller / Ed. by J. Hankins, J. Monfasani and F. Purnell, Jr. Binghamton, New York, 1987. P. 441 455. Copenhaver B. Natural Magic, Hermetism, and Occultism in Early Modern Science // Reappraisals of the Scientific Revolution / Ed. by D.C. Lindberg and R.S. Westman. Cambridge, 1990. P. 261-301. Copenhaver B. Number, Shape, and Meaning in Pico's Christian Cabala: the U pright tsade, the Closed Man, and the Gaping Jaws of Azazel // Natural Particulars: Nature and the Disciplines in Renaissance Europe / Ed. by A. Grafton and Nancy Siraisi. Cambrigde, Massachusetts; London, 1999. P. 25-76. Copenhaver B. Renaissance Magic and Neoplatonic Philosophy: «Ennead» 4.3 -5 in Ficino's «De vita coelitus comparanda» // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone.


394

Studi e documenti / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 351-369. Copenhaver B. Scholastic Philosophy and Renaissance Magic in the De vita of Marsilio Ficino // Renaissance Quarterly. Vol. XXXVII. 4. Winter 1984. P. 523-554. Copenhaver B. Secret of Pico's Oration: Cabala and Renaissance Philosophy // Midwest Studies in Philosophy. XXVI. 2002. P. 56-81. Copenhaver B. Symphorien Champier and the Reception of the Occultist Tradition in Renaissance France. The Hague, 1978. Crouzel H. Une controverse sur OrigÕne Þ la Renaissance. Jean Pic de la Mirandole et Pierre Garcia. Paris, 1977. Cumont F. Astrology and Religion Among the Greeks and Romans. N.-Y., 1912. Dannenfeldt K.H. The Pseudo-Zoroastrian Oracles in the Renaissance // Studies in the Renaissance. Vol. 4. 1957. P. 7-30. D'Alverny M.-T. La connaissance de l'Islam dans l'occident mÈdiÈval / Ed. by C. Burnett. Aldershot, Brookfield, 1994. Dell'Acqua G., MÝnster L. I rapporti di Giovanni Pico della Mirandola con alcuni filosofi ebrei // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'Umanesimo. 2 voll. Firenze, 1965. Vol. 2. P. 149-168. Della Torre A. Storia dell'Accademia platonica di Firenze. Firenze, 1902. De Nichilo M. I poemi astrologici di Giovanni Pontano. Storia del testo. Bari, 1975. Denisoff E. Maxime le Grec et l'Occident. Contribution Þ l'histoire de la pensÈe religieuse et philosophique de Michel Trivolis. Paris; Louvain, 1943. De Pace A. La scepsi, il sapere e l'anima. Dissonanze nella cerchia laurenziana. Milano, 2002. Di Napoli G. Giovanni Pico della Mirandola e la problematica dottrinale del suo tempo. Roma, 1965. Dorez L., Thuasne L. Pic de la Mirandole en France. Paris, 1897.


395

Dulles A. Princeps Concordiae: Pico della Mirandola and the Scholastic Tradition. Cambridge, Massachusetts, 1941. Edelheit A. Ficino, Pico, and Savonarola: The Evolution of Humanist Theology. 1461/2--1498. Leiden; Boston, 2008. Ehrmann S. Marsilio Ficino und sein Einfluú auf die Musiktheorie. Zu den Voraussetzungen der musiktheoretischen Diskussion in Italien um 1600 // Archiv fÝr Musikwissenschaft. 48. 3. 1991. P. 234-249. Euler W. A. "Pia philosophia" et "docta religio": Theologie und Religion bei Marsilio Ficino und Giovanni Pico della Mirandola. MÝnchen, 1998. Farmer S. A. Syncretism in the West: Pico's 900 Theses (1486): the Evolution of Traditional Religious and Philosophical System. Tempe, Arizona, 1998. Federici Vescovini G. I programmi degli insegnamenti del Collegio di medicina, filosofia e astrologia, dello statuto dell'UniversitÞ di Bologna // Roma, magistra mundi: itineraria culturae medievalis. MÈlanges offerts au PÕre L. E. Boyle Þ l'occasion de son anniversaire / EditÈs par Jacqueline Hamesse. Louvain, 1998. P. 193-223. Federici Vescovini G. Medioevo magico: la magia tra religione e scienza nei secoli XIII e XIV. Torino, 2008. Field. A. Lorenzo Bonincontri and the First Public Lectures on Manilius (Florence, ca. 1475--1478) // Rinascimento. Vol. XXXVI. 1996. P. 207-225. Field A. The Platonic Academy of Florence // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 359-376. Fioravanti G. Pico e l'ambiente ferrarese // Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997 . Vol. 1. P. 157172. Floridi L. The Diffusion of Sextus Empiricus's Works in the Renaissance // Journal of the History of Ideas. Vol. 56. 1. January 1995. P. 63-85.


396

Fornaciari P. E. Elementi di astrologia nelle Conclusiones di Giovanni Pico della Mirandola // Nella luce degli astri: l'astrologia nella cultura del Rinascimento / A cura di O. Pompeo Faracovi. Sarzana, 2004. P. 25-37. Forshaw P.J. Marsilio Ficino and the Chemical Art // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 249-271. FÆrstel C. Marsilio Ficino e il Parigino greco 1816 di Plotino // Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 65-88. Fubini R. L'umanesimo italiano. Problemi e studi di ieri e di oggi // Studi francesi. LI. III. 2007. P. 504-515. Fubini R. Politica e pensiero politico nell'Italia del Rinascimento. Dallo Stato territoriale al Machiavelli. Firenze, 2009. Fubini R. Profezia e riforma nel pensiero di Girolamo Savonarola // Studi slavistici. VII. 2010. P. 299-311. Gabrieli V. Giovanni Pico and Thomas More // Moreana. 15-16. 1967. P. 43-57. Garfagnini G.C. La questione astrologica tra Savonarola, Giovanni e Giovan Francesco Pico // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 117-137. Garfagnini G.C. Pico e Savonarola // Pico, Poliziano e l'Umanesimo di fine Quattrocento / A cura di P. Viti. Firenze, 1994. P. 149-157. Garin E. Giovanni Pico della Mirandola: vita e dottrina. Firenze, 1937. Garin E. Lo zodiaco della vita. La polemica sull'astrologia dal Trecento al Ci nquecento. Roma; Bari, 2007. Garin E. Magia ed astrologia nella cultura del Rinascimento // E. Garin. Medioevo e Rinascimento. Roma; Bari, 2005. P. 141-157. Gentile S. Pico filologo // Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494 --1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997. Vol. II. P. 465-490.


397

Gentile S. Sulle prime traduzioni dal greco di Marsilio Ficino // Rinascimento. Serie 2. Vol. XXX. 1990. P. 57-104. Goddu A. Copernicus and the Aristotelian Tradition. Education, Reading, and Ph ilosophy in Copernicus's Path to Heliocentrism. Leiden; Boston, 2010. Grafton A. Commerce With the Classics: Ancient Books and Renaissance Readers . Ann Arbor, 1997. Hankins J. Galileo, Ficino and Renaissance Platonism // Humanism and Early Modern Philosophy / Ed. by J. Kraye and M.W.F. Stone. London, 2000. P. 209 237. Hankins J. Humanism and Platonism in the Italian Renaissance. 2 voll. Rome, 2004. Hankins J. Monstrous Melancholy: Ficino and the Physiological Causes of Ath eism // Laus Platonici Philosophi. Marsilio Ficino and His Influence / Ed. by S. Clucas, P.J. Forshaw and V. Rees. Leiden; Boston, 2011. P. 25-43. Hankins J. La riscoperta di Platone nel Rinascimento italiano. Pisa, 2009. Hankins J. The Myth of the Platonic Academy of Florence // Renaissance Quarte rly. Vol. XLIV. 3. 1991. P. 429-475. Hatfield R. The Compagnia de' Magi // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 33. 1970. P. 107-161. Hirai H. Concepts of Seeds and Nature in Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 257-284. Idel M. Prisca theologia in Marsilio Ficino and in Some Jewish Treatments // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 137-158. Kaske C. V. Marsilio Ficino and the Twelve Gods of the Zodiac // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 45. 1982. P. 195-202. Katinis T. Medicina e filosofia in Marsilio Ficino. Il Consilio contro la pestilentia. Roma, 2007. Kibre P. The Library of Pico della Mirandola. N.-Y., 1936.


398

Klibansky R., Panofsky E., Saxl F. Saturne et la MÈlancolie. Paris, 1989. Klutstein I. Marsile Ficin et la thÈologie ancienne. Oracles ChaldaÎques, Hymnes Orphiques, Hymnes de Proclus. Firenze, 1987. Knox D. Ficino and Copernicus // Marsilio Ficino: His Theology, His Philosophy, His Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees with M. Davies. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 399-418. Knox D. Ficino, Copernicus and Bruno on the Motion of the Earth // Bruniana & Campanelliana. Vol. 5. 1999. P. 333-366. Kristeller P.O. Ancora per Giovanni Mercurio da Correggio // Idem. Studies in Renaissance Thought and Letters. Vol. I. Roma, 1956. P. 249-257. Kristeller P.O. Il pensiero filosofico di Marsilio Ficino. Firenze, 2005. Kristeller P.O. Lodovico Lazzarelli e Giovanni da Correggio, due ermetici del Quattrocento e il manuscritto II. D. 4 della Biblioteca comunale degli Ardenti di Viterbo // Idem. Studies in Renaissance Thought and Letters. Vol. III. Roma, 1993. P. 207-225. Kristeller P.O. Marsilio Ficino and his Work after Five Hundred Years // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di G.C. Garfagnini. Firenze, 1986. Vol. 1. P. 15-196. Kristeller P.O. Marsilio Ficino e Lodovico Lazzarelli: contributo alla diffuzione delle idee ermetiche nel Rinascimento // Idem. Studies in Renaissance Thought and Letters. Vol. I. Roma, 1956. P. 221-247. Kristeller P.O. Supplementum Ficinianum. 2 voll. Firenze, 1937. L'art et de la Renaissance: entre science et magie / Sous la direction de P. Morel. Paris, 2006. Lemay R. Abu Ma`shar and Latin Aristotelianism in the Twelfth Century. Beirut, 1962. Lemay R. Origin and Success of the Kitab Thamara of Abu Ja'far ibn Yusuf ibn Ibrahim: From the Tenth to the Seventeenth Century in the World of Islam and the Latin West // Proceedings of the First International Symposium for the History of Arabic Science. Aleppo, 1976. Vol. 2. P. 91-107.


399

Lerner M.-P. Le monde des spheres. 2 voll. Paris, 1996--1997. Mahoney E. Giovanni Pico dellla Mirandola and Elia del Medigo, Nicoletto Vernia and Agostino Nifo // Giovanni Pico della Mirandola. Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della morte (1494--1994) / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1997. Vol. 1. P. 127-156. Marcel R. Marsile Ficin (1433--1499). Paris, 1958. Marsilio Ficino e il ritorno di Platone / A cura di S. Gentile, S. Niccoli e P. Viti. Firenze, 1984. Martinez L. Savonarola. MoralitÞ e politica a Firenze nel Quattrocento. Mil ano, 2008. Masai F. PlÈthon et le platonisme de Mistra. Paris, 1956. Matton S. Marsile Ficin et l'alchimie. Sa position, son influence // Alchimie et philosophie Þ la Renaissance. Actes du colloque international de Tours (4 --7 dÈcembre 1991) // Ed. par J.-C. Margolin et S. Matton. Paris, 1991. P. 123-192. Nardi B. La mistica averroistica e Pico della Mirandola // Saggi sull'aristotelismo padovano dal secolo XIV a XVI. Firenze, 1958. P. 127-147. Paravicini Bagliani A. Le Speculum Astronomiae, une Ènigme? EnquÉte sur les manuscrits. Firenze, 2001. Perrone Compagni V. Pico sulla magia: Problemi di causalitÞ // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 95-115. Perrone Compagni V. Tutius ignorare quam scire: Cornelius Agrippa and Scepticism // Renaissance Scepticisms / Ed. by G. Paganini and J.R. Maia Neto. Do rdrecht, 2009. P. 91-110. Pingree D. Indian Planetary Images and the Tradition of Astral Magic // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 52. 1989. P. 1-13. Pingree D. The Diffusion of Arabic Magical Texts in Western Europe // La diffusione delle scienze islamiche nel Medio evo europeo. Roma, 1987. P. 57 -98. Pingree D. The Indian Iconography of the Decans and HorÁs // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 26. 3-4. 1963. P. 223-254.


400

Polichetti A. La cultura tardoantica nelle Disputationes adversus astrologiam divinatricem di Pico della Mirandola // Giovanni e Gianfrancesco Pico: l'opera e la fortuna dei due studenti ferraresi / A cura di P. Castelli. Firenze, 1998. P. 121 -136. Pompeo Faracovi O. Destino e fato nelle pagine astrologiche di Marsilio Ficino // Nella luce degli astri: l'astrologia nella cultura del Rinascimento / A cura di O. Pompeo Faracovi. Sarzana, 2004. P. 1-24. Pompeo Faracovi O. Gli oroscopi di Cristo. Venezia, 1999. Pompeo Faracovi O. In difesa dell'astrologia: risposte a Pico in Bellanti e Pontano // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 47-66. Pompeo Faracovi O. La polemica antiastrologica di Giovanni Pico della Mirandola // Il linguaggio dei cieli. Astri e simboli nel Rinascimento / A cura di G. Ernst e G. Giglioni. Roma, 2012. P. 91-107. Pompeo Faracovi O. Scritto negli astri: l'astrologia nella cultura dell'Occidente. Venezia, 1996. Popkin R. The History of Scepticism: from Savonarola to Bayle. Oxford, N.-Y., 2003. Prins J. Echoes of an Invisible World: Marsilio Ficino and Francesco Patrizi on Cosmic Order and Music Theory. Alblasserdam, 2009. Rabassini A. Amicus lucis. Considerazioni sul tema della luce in Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 255-294. Rabassini A. L'analogia platonica tra il sole e il bene nell'interpretazione di Marsilio Ficino // Rivista di storia della filosofia. Vol 60. 2005. P. 609-630. Rabassini A. La concezione del sole secondo Marsilio Ficino: note sul Liber de Sole // Momus. V. 7-8. 1997. P. 115-133. Rabin S. Pico on Magic and Astrology // Pico della Mirandola. New Essays / Ed. by M.V. Dougherty. Cambridge, 2008. P. 152-178. Rabin S. Two Renaissance Views of Astrology: Pico and Kepler. Ph.D. dissertation, City University of New York, 1987.


401

Raspanti A. Filosofia, teologia e religione: l'unitÞ della visione in Giovanni Pico della Mirandola. Palermo, 1991. Reinhardt H. Freinheit zu Gott: der Grundgedanke des Systematikers Giovanni P ico della Mirandola. Weinheim, 1989. Ridolfi G. Vita di Girolamo Savonarola. 2 voll. Roma, 1952. Rinaldi M. L'astrologia degli umanisti // Il linguaggio dei cieli. Astri e simboli nel Rinascimento / A cura di G. Ernst e G. Giglioni. Roma, 2012. P. 73-89. Rinaldi M. Pontano, Trapezunzio ed il Graecus Interpres del Centiloquio pseudotolemaico //Atti dell'Accademia Pontaniana. 48. 1999. P. 125-171. Rinaldi M. "Sic itur ad astra". Giovanni Pontano e la sua opera astrologica nel quadro della tradizione manoscritta della "Mathesis" di Giulio Firmico Materno. Napoli, 2002. RotondÐ A. Pellegrino Prisciani (1435 ca. -- 1518) // Rinascimento. XI. 1. Giugno 1960. P. 69-110. Roulier F. Jean Pic de la Mirandole. Humaniste, philosophe, thÈologien. GenÕve, 1989. Ruderman D.B. Giovanni Mercurio da Correggio's Appearance in Italy as Seen Through the Eyes of an Italian Jew // Renaissance Quarterly. 28. 1975. P. 309 -322. Rutkin D. Astrology, Natural Philosophy and the History of Science, c. 1250 -- 1700: Studies Toward an Interpretation of Giovanni Pico della Mirandola's Disputationes adversus astrologiam divinatricem. Ph.D. dissertation, Indiana University, 2002. Rutkin D. Magia, cabala, vera astrologia. Le prime considerazioni sull'astrologia di Giovanni Pico della Mirandola // Nello specchio del cielo. Giovanni Pico della Mirandola e le Disputationes contro l'astrologia divinatoria / A cura di M. Bertozzi. Firenze, 2008. P. 31-45. Saffrey H.D. Florence, 1492: The Reappearance of Plotinus // Renaissance Qua rterly. 1996. Vol. XLIX. 3. P. 488-508. Saxl F. The Appartamento Borgia // F. Saxl. Lectures. Vol. 1. London, 1957. P. 174-188.


402

Schmitt C. Gianfrancesco Pico della Mirandola (1469--1533) and His Critique of Aristotle. The Hague, 1967. Secret F. I cabbalisti cristiani del Rinascimento. Roma, 2001. Secret F. Nouvelles prÈcisions sur Flavius Mithridates, maÍtre de Pic de la Mirandole et traducteur de commentaires de Kabbale // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'Umanesimo. 2 voll. Firenze, 1965. Vol. 2. P. 169-187. Seymore J. A. The Life of Ibn Riwn and His Commentary on Ptolemy's Tetrabiblos. Ph.D. dissertation, Columbia University, 2001. Shumaker W. The Occult Sciences in the Renaissance: a Study in Intellectual patterns. Berkeley, 1972. Snyder J.G. Marsilio Ficino's Critique of the Lucretian Alternative // Journal of the History of Ideas. 72. 2011. P. 165-181. Soldati B. La poesia astrologica nel Quattrocento. Ricerche e studi. Firenze, 1906. Soranzo M. Giovanni Gioviano Pontano (1429--1503) on Astrology and Poetic Authority // Aries. Vol. 11. 1. 2011. P. 23-52. Tambrun B. Marsile Ficin et le Commentaire de PlÈthon sur les "Oracles ChaldaÎques" // Accademia, I. 1999. . 9-48. Tambrun B. PlÈthon. Le retour de Platon. Paris, 2006. Tester J. Storia dell'astrologia occidentale. Genova, 1990. Thorndike L. A History of Magic and Experimental Science. 8 voll. N.-Y., 1923-- 1958. Thorndike L. The Place of Magic in the Intellectual History of Europe. N. -Y., 1905. Thorndike L. The True Place of Astrology in the History of Science // Isis. Vol. 46. 3. September 1955. P. 273-278. Toussaint S. Ficino, Archimedes and the Celestial Arts // Marsilio Ficino: his Th eology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden ; Boston; KÆln, 2002. P. 307-326.


403

Toussaint S. Humanismes / Antihumanismes. De Ficin Þ Heidegger. T. 1. Paris, 2008. Toussaint S. Introduction // Plotini Opera omnia. Cum latina Marsilii Ficini interpretatione et commentatione. Fac-similÈ de l'Èdition de BÁle, Pietro Perna, 1580. Villiers-sur-Marne, 2005. P. I-XXI. Toussaint S. L'esprit du Quattrocento. Le De Ente et Uno de Pic de la Mirandole. Paris, 1995. Toussaint S. «Sensus naturae». Jean Pic, le vÈhicule de l'Áme et l'Èquivoque de la magie naturelle // La magia nell'Europa moderna: tra antica sapienza e filosofia naturale. Atti del convegno (Firenze, 2--4 ottobre 2003) / A cura di F. Meroi. Firenze, 2007. Vol. 1. P. 107-145. Travaglia P. Magic, Causality and Intentionality. The Doctrine of Rays in al Kindi. Firenze, 1999. Trexler R. Public Life in Renaissance Florence. N.-Y., 1980. Trinkaus C. Coluccio Salutati's Critique of Astrology in the Context of His Natural Philosophy // Speculum. Vol. 64. 1. January 1989. P. 46-68. Trinkaus C. Marsilio Ficino and the Ideal of Human Autonomy // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Fire nze, 1986. Vol. 1. P. 197-210. Trinkaus C. In Our Image and Likeness: Humanity and Divinity in Italian Huma nist Thought. 2 voll. London, 1970. Trinkaus C. The Astrological Cosmos and Rhetorical Culture of Giovanni Gioviano Pontano. Renaissance Quarterly. Vol. 38. 3. Autumn 1985. P. 446 472. Valcke L. I Calculatores, Ermolao Barbaro e Giovanni Pico della Mirandola // L'educazione e la formazione intellettuale nell'etÞ dell'Umanesimo. Milano, 1992. P. 275-284. Valcke L. Jean Pic de la Mirandole. Un itinÈraire philosophique. Paris, 2005.


404

Valcke L. L'"averroÎsme latin", la condamnation de 1277 et Jean Pic de la Mirandole (1463--1494) // Laval thÈologique et philosophique. 56. 1. FÈvrier 2000. P. 127-150. Valcke L., Galibois R. Le pÈriple intellectuel de Jean Pic de la Mirandole. Suivi du Discours de la dignitÈ de l'homme et du traitÈ L'Étre et l'un. Sainte Foy, 1994. Vanden Broecke S. The Limits of Influence: Pico, Louvain, and the Crisis of R enaissance Astrology. Leiden; Boston, 2003. Vasoli C. L'astrologia a Ferrara tra la metÞ del Quattrocento e la metÞ del Cinqu ecento // Il Rinascimento nelle corti padane. Bari, 1977. P. 469-494. Vasoli C. Lucio Bellanti // Dizionario biografico degli italiani. Vol. 7. Roma, 1965. P. 597-599. Vasoli C. Profezie e profeti nella vita religiosa e politica fiorentina // Magia, astrologia e religione nel Rinascimento. Wroclaw, 1974. P. 16-29. Vasoli C. Temi mistici e profetici alla fine del Quattrocento // C. Vasoli. Studi de lla cultura del Rinascimento. Manduria, 1968. P. 180-240. Vickers B. Critical Reactions to the Occult Sciences During the Renaissance // The Scientific Enterprise. The Bar-Hillel Colloquium: Studies in History, Philosophy, and Sociology of Science. Vol. 4 / Ed. by Edna Ullmann-Margalit. Dordrecht, 1992. P. 43-92. Viti P. Ficino, Platone e Savonarola // Marsilio Ficino: fonti, testi, fortuna / A cura di S. Toussaint e S. Gentile. Roma, 2006. P. 295-318. Voss A. Orpheus redivivus: the Musical Magic of Marsilio Ficino // Marsilio Ficino: his Theology, his Philosophy, his Legacy / Ed. by M.J.B. Allen and V. Rees. Leiden; Boston; KÆln, 2002. P. 227-241. Voss A. The Natural Magic of Marsilio Ficino // Historical Dance. Vol. 3. 1. 1992. P. 25-30. Walker D.P. Ficino and Astrology // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone. Studi e documenti / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 2. P. 341-349. Walker D.P. Orpheus the Theologian and Renaissance Platonists // Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. Vol. 16. 1/2. 1953. P. 100-120.


405

Walker D.P. Spiritual and Demonic Magic from Ficino to Campanella. London, 1958. Watts P.M. Pseudo-Dionysius the Areopagite and Three Renaissance Neoplatonists. Cusanus, Ficino and Pico on Mind and Cosmos // Supplementum Festivum. Studies in Honor of Paul Oskar Kristeller / Ed. by J. Hankins, J. Monfasani and F. Purnell, Jr. Binghamton, New York, 1987. P. 279 -298. Weill-Parot N. Les "images astrologiques" au Moyen Age et Þ la Renaissance. SpÈculations intellectuelles et pratiques magiques (XII--XV siÕcles). Paris, 2002. Westman R.S. The Copernican Question. Prognostication, Skepticism, and Celestial Order. Berkeley; Los Angeles; London, 2011. Wirszubski C. Pic de la Mirandole et la cabale. Paris; Tel-Aviv, 2007. Wolters A.M. The First Draft of Ficino's Translation of Plotinus // Marsilio Ficino e il ritorno di Platone Studi e documenti / A cura di G. C. Garfagnini. 2 voll. Firenze, 1986. Vol. 1. P. 305-329. Woodhouse C.M. George Gemistus Plethon: the Last of the Hellenes. Oxford, 1986. Zanier G. Struttura e significato delle Disputationes pichiane // Giornale critico della filosofia italiana. Vol. 1. 1. 1981. P. 54-86. Zambelli P. Giovanni Mainardi e la polemica sull'astrologia // L'opera e il pensiero di Giovanni Pico della Mirandola nella storia dell'Umanesimo. 2 voll. Firenze, 1965. Vol. 2. P. 205-279. Zambelli P. L'apprendista stregone. Astrologia, cabala e arte lulliana in Pico della Mirandola e seguaci. Venezia, 1995. Zambelli P. L'ambigua natura della magia: filosofi, streghe, riti nel Rinascimento. Milano, 1991. Zambelli P. Le problÕme de la magie naturelle Þ la Renaissance // Magia, astrologia e religione nel Rinascimento. Wroclaw, 1974. P. 48-82. Zambelli P. The Speculum astronomiae and its Enigma: Astrology, Theology and Science in Albertus Magnus and His Contemporaries. Dordrecht; Boston; London, 1992.


406

Zambelli P. White Magic, Black Magic in the European Renaissance. Leiden; Boston, 2007.


407

I , , , , , , . , , « ».
1091

.

. , , , . , , , , , . , , . Ñ [] , [] « », , , . [], . [] , : [] , , , ,
1092

.

, , ; , , . , , ,
1091 1092

., 24:17. .: . // . . . ., 2008. 1. LX.

-- -, I . .


408

, , , , , , . , .
1093

.

, : , , , , ;
1094

.

, , , , , , [] , . , , , . , , -- , [] . , [ ] . . , , . , [ ] [] , [], , . , , , , [] , [] , , , , ,
1093

Timaeus a Calcidio translatus commentarioque instructus / Ed. by J.H. Waszink // Corpus . / . .. ..

Platonicum Medii Aevi: Plato latinus. Vol. 4. // Ed. by Raymond Klibansky. London, 1962. 126.
1094

. ., 1964. VIII. 4. 5.


409

. , , ; , , . , . , , [] , : 1095. . , , [] , [ ] . [ ] . [ ] ? , , , - , , . , , , , , . , . . , . , , , . , , , , , . , 1095

., 2:8­14.


410

. , . , , , , : , , , , , : ,
1096

.

, , , , . , , , , , . , , . , , , , , , , . . , ; ; . , , 1097. , :
1098

, []

. , , , , , , -

1096 1097

. / . .. . , 2009. II. 4. 11. . « ., 5.

».
1098


411

- , . . . , , , , : . «», « », , -, . [] , : 1099. , , , . : , , , ,
1101 1100

, . -

. , ,

, -. , [] . , , , , , , . «», , , , . , , , , , . , , , , [] . , , 1099 1100 1101

., 138:12 ( 139 ). ., 60:1. ., 60:3.


412

, , , , : ,
1103 1102

. -

, -

, -- , . ? , , , , , , . . ? , , . , , [ ] . , ? . , , , . , -- . , , , , . , , , . . , , , , . , , , Ñ . , , . , ,
1102 1103

., 23:44­45. ., 138:12.


413

, , . . ,
1104

, -

, , . , , , . , , , , , . [] , , , . , , , , -, , . , . , , . ; , . . , , , , , . .

1104

Ab MaSar al-Balh [Albumasar] . Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum

astrorum. / Ed. R. Lemay. 9 voll. Napoli, 1995--1996. Vol. VII. VI. Cap. I. P. 255. .


414

II ' , , []
1106 1105

,

, , , [] , . ,
1108 1107

, -

, , , [] , . , , ; , , , , , 1105

(1472--1503) -- , -

1492 . 1494 , .
1106

1468 ,

16 . , 1490-, . , .
1107

. / . .. // . . ., ,

2007. . 3. . 1. 508­509b.
1108

, - . « » « ».


415

, , , , , , , , , , . - , [] , , , , , . I : , , , [] . , , , [] , , . , , , , . , [ ] [ ] , , . , ( , [ ]), , , , , . , . , . , , [] , [] .


416

[], ; , -. -- , , , -- , . II , , , . -, . -, , . -, [], , . -, , , . -, [], . , , . , , [] ; , []. [] , . , , . : , , . -- []. , , ,
1109

. ,

, , , ,
1109

. / . , -

.. . ., 2004. I. 9.


417

, , , , . [] , , . , ; . «»1110. [] , , , , , ? , , : , , , . , , , , « , »
1111

.

. . ? , , , , , [] . III , , , . , , , . 1110 1111

« ». ., 18:2.


418

, [] -- , , , , , , , . -, , , [] , , . [] , , [] , - --
1112

. , -

1113, , , -- . , , , . , , , . , , , . , []
1114

. .

[] , -- , -- . , , . . [] []. , ,
1112

, , , , , 21 .

.
1113

12 .
1114


419

, , [] , , [], . IV , , , , . , , , , , . , , -- . , . , ; -- , . . , , , . , 1115 , [] , . . , , , -- . , ; , . , ; [ ]
1115

, , .


420

-- ; -- . ; . , ; , , , . , , . , , , , [] , . , , . , , , , . , , ; [] [ ], , . , , , [], , . , ? [ ] . , [ ]. , , . , , , , , ; , [ ], []. , , , [] . [] , , , , -- -


421

, . , [], , , , , . , , , , , , , [ ] ; [] . V , [], , . ( ) , , . [], , , , , , . , []. . , , , , . [] , , , , ; , ; ; , , . -- , ; -- [ ],


422

. , , , , , . . [] , -- . , -- , , : , , . , , . , , , . [] , . , , , , , :
1116

, [ ] ,

, , . , , , . , , , , : , , , . , . , ,
1117

,

Ñ , , , ,

1116 1117

., 126:2.

.


423

. 1118. VI ; , , . -- , ; , , [] . , , , , . , , , . 1119. : , , . . , , . , , ,
1120

. -

, , , , , , , , . : , , , . - , ,
1121

.

, --

1118 1119 1120 1121

« » (1489). Inni orfici / A cura di G. Faggin. Roma, 2001. IX. 10. . c / . .. . , 1996. 9. 354c. . . . VII. 3.


424

. ,
1122

.

, -- , , . , , , . , -- , , [] [], , [] []. , , , . , , , : , , , -- . , [] . , -. , . . .
1123

. -

, , , , , , , , , . , , , , . .

1122 1123

Ab MaSar al-Balh. Op. cit. IV. I. Macrobio. Commento al sogno di Scipione / A cura di M. Neri. Milano, 2007. I. 20. 3.


425

, , , , . , , , . , , [] , , , : , , -- , . , : -- ; , , -- . . , , , , . , , , . , . , , , , . , , . VII , , , , , . , , , , . : -


426

, -- . , . , , , , , -- , . , , , -- ; -- ; -- ; -- . , ,
1124

, ,

: «, , , , , ?» : « , , . , , -- ?» . , : , . ; -- . : , , , , , ; [] [ ] , , , . , , ; , . . , , , , , , [] . , -

1124

(1444--1524) -- .


427

, , . , , . , , , , . VIII , ; , . : [] , --
1125

. ,

, : -- ; . , , , : , -- . [], , , , . , , , , , (almugea)1126; , , [] , ; ,
1125

Claudio Tolomeo. Le previsioni astrologiche (Tetrabiblos) / A cura di S. Feraboli. Milano, Idid. I. 22.

1985. III. 11.
1126


428

, . , , , . , -- , -- , -- . , , , [ ] . , [ ], . , [] c , . [] -- , , [] , c ; ; , , , ; , -- . ; -- ; -- ; , , . , ; -- , . , , . , , , , . IX . , .


429

, , , . , . ,
1127

, -

. , , , , ; ; , , [] , , , ; [ ] , , , ? , , , , ; , , , . , , , , . [ ] , , 1128. [] , [] , -- [], ; , . , . . , [ ] , []
1127

, «

». , , .
1128

, «».


430

. . , , , , , [] , . , , , , , , . , , , , , , , , , ; -- , , , , , - , , . [] , . , , , , . , , , , , . , , , []. [ ] , [ ] -- , , , . , . [] , , . , , , [ ], , .


431

, ; , , . , , . , , . : , , , , , , , , [] . , , [] . 1129. X , ? [] : . , , , , . -- , ; . -- ; . , , . [] . [] , [] . , [] , [ 1129

. . . X. 614b.


432

], , , , [] . , , [ ] , , , . «» : [ ], [] [ ] , [ ], 1130. , , , , . , , , , , , , . , , , -- -- . , , , , [ ] . , [] , , , . -- , , [] , , -- , ? XI
1130

. / . .. // . . .,

2007. . 3. . 1. 38c­39b.


433

. . . , , , , , . [] , . , , , . . , , ; , . , , , -- [] . , ; , - - . , -- [], Ñ . , , , , . , . . [] , [] . , , , [] . , -- -- -


434

. , , , [] , , , , , , , , [] [], , [] [] , . , -- , -- , , , , . , []. , , , , [ ]. , , -- , , , , . , , , , , ; , , , , , . , . , , , . , , .


435

, , , : , , , -- . [], [ ] , . . : , , . -- -- . [] , , , , . [] , , . [] , , , . , , , [ ] ; , -- , , -- , -- . , , -- , -- . , , , , , , . XII , . , . ,


436

, . -, , . -, , . , , . ; , , -- ; . , ; , -- , -- . , : ; -- ; -- . , , , : -- , ; -- , , ; -- , . , . , . [], , . , ; -- , , ; -- , , . [] , . . , , , . -


437

[] . , , : , , , . , , , , -- , , , . [] . , . -- , , ; , -- , -- . , ; -- ; -- . , ; , . , [] , , . , , , , ? , . -- , . , . , , , , . , , [] ,


438

, , , , , . . , [], ; [], , , . , , , , , ; , . , Ñ, , , [ ] [], , , , , . [ ] , , , , [] . , , , . , , , , , , . XIII , [] [] , , , , ; ,
1131

1131

.

: . -

. 2 / . . .. . ., 2007 --2008.


439

, , , , , [] , . , , . , , . , , , , ? , , , , . -- , , . , , , -- , . , , , , [] , , .
1132

; , , , -

, , . , , , , , , [] , . , , , , ,
. 1. II. 1. 1--5; . / . .. // . . ., 2007. . 2. 220c­d; . , / . .. . ., 1986. II. V. 23.
1132

., 1:17.


440

, , [ ] . , , , , , . - , , . , , , , , , . , «» , , , , - , , , . , . -- , -- , , , , , ; , , . . , , [] , ; ; ; , -- . , , , ; ; . , , . ,


441

. , . , , [] , [] . , , , , . , , .


442

III , , , ' , ; , , , .
1134 1133

,

,

, , , , , . , , - , . , , , . , , , , , . , , - . , , , . , [] , , , [ ] , . , , -- -- , , .

1133

(1456--1494) -- , -

. . « ».
1134

(? -- 1512) -- ,

. « » « ».


443

; , , [] , . , . :
1135

.

, , , , , . , , ; [] ( , ) . , . [] « » , , .

1135

«Superata tellus sydera donat» (Anitii Manlii Torquati Severini Boetii ordinarii patritii

consularis viri, de Consolatione philosophiae liber. Basileae, 1522. Fol. 69r). : « », » (. / . .. .. // . « » / . .. . ., 1990. IV. VII. . 273).


444

IV , , , , , , , . , ; , . , , [] ; , , [ ] , . [] , , [ ] . [] . , , , , , . , . « », , , , , . , , , , , , , , , - . , - - ; [] , [] , , , .


445

, , , , , , []. [] , , , [ ] . , , , ; , , [ ] . , , . , , [] . « » , . , « », [] « » « », , , , ; , , . [], , , . . , ; , , , , [] . , , ; ; , , , . , , , , , . . 20 1494 .